Histori – Page 660 – Dielli

Shpëtimi në Shqipëri, bujë në SHBA

April 6, 2013 by dgreca

Katër libra janë shkruar për këtë ngjarje të jashtëzakonshme në SHBA, katër libra plot nderim për shqiptarët që ndihmuan në këtë operacion shpëtimi në rrethanat e rrezikut ekstrem të luftës. Por në Shqipëri, kjo ngjarje për më shumë se 50 vjet mbeti “sekret”. Enigma zbardhet vetëm këto ditë, përmes një dokumentari të titulluar “Mbrojtur në Shqipëri: nëntor 1943-shkurt 1944”, realizuar nga gazetarja dhe kërkuesja shkencore Monika Stafa (MA) dhe mbështetur nga ambasada amerikane në Tiranë. Dokumentari u prit me interes gjatë prezantimit në kinema “Imperial”, në “Sheraton Hotel”, Tiranë, ku ishte i pranishëm edhe ambasadori amerikan, z. Aleksandër Arvizu. Në fakt, deri në mbarim të Luftës së Dytë Botërore, ngjarja u mbajt sekret edhe në SHBA. Asnjë fjalë, asnjë lajm, asnjë njoftim qoftë dhe i shkurtër. Arsyeja e kësaj heshtjeje publike është e thjeshtë. Aleatët europianë të përfshirë në luftë kishin nevojë për spitale ushtarake dhe për ndihmë e shërbim ndaj të plagosurve. Kjo detyrë u kishte rënë si një peshë e rëndë amerikanëve. Ata duhej të siguronin jo vetëm ilaçet, por sidomos, personelin e shërbimit human të asistencës ndaj të lënduarve në luftë. Por në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, shërbimi infermier ka qenë dhe është vullnetar. Publikimi atëkohë i një lajmi për rrëzimin diku në malet e Ballkanit i një avioni me infermiere, vajza të reja vullnetare që kishin pranuar të shërbenin përmes këtij misioni sa të rrezikshëm aq edhe human, mund të ishte me pasoja të rënda në opinion. Shtatë dekada më parë, në nëntor të vitit 1943, në prag të dimrit dhe të shpërthimit të operacionit nazist kundër luftëtarëve antifashistë, në afërsi të Belshit, avioni C-53 amerikan i shërbimeve humanitare u detyrua të bënte një ulje të paparashikuar. Gjatë katër muajve me radhë, skuadra nr. 807, që kishte në përbërje infermiere, mjekë dhe ekuipazhin e avionit, përshkoi gati gjysmën e Shqipërisë së Jugut, përmes shumë rreziqesh, derisa, në muajin mars, arriti të evakuohej drejt Italisë. Kjo ngjarje, në kohën kur ndodhi, la gjurmë në kujtesën e shkruar. Misionet ushtarake amerikane të pranishme në Shqipëri ndiqnin me shumë vëmendje aventurën e skuadrës nr. 807; vetë presidenti Rusvelt njoftohej thuajse ditë për ditë. Por dokumentari i ri shqiptar për fatin e infermiereve, mjekëve dhe pilotëve amerikanë zbulon përmes fakteve dhe intervistave rolin dhe kontributin e shqiptarëve, veprimtarë antifashistë dhe miq të Shteteve të Bashkuara, si Hasan Gina e Kostaq Stefa. Ky i fundit, pas luftës, e pagoi rëndë këtë shërbim humanitar, duke u dënuar me pushkatim. Por, gjatë viteve të fundit, pas rënies së diktaturës komuniste, kujtesa e shkruar e të mbijetuarve u ringjall. Librat e Agnes Jens Mangerich “Escape from Albania”, të Lawrence Abbot “Out of Albania”; libri “And if I Perish” dhe, së fundmi, libri i gazetares Cate Lineberry, bënë të ditur shumë fakte që ndërlidhin kujtesën shqiptare dhe atë amerikane, gjë që gjejnë pasqyrim në dokumentar. Së paku tre autorë amerikanë: Agnes Jens Mangerich, Peter Lucas dhe Cate Lineberry kanë ardhur në Shqipëri për të zbuluar se cilët qenë shqiptarët e parë që u kujdesën për të shpëtuar jetë njerëzish amerikanë. Një odise e tërë lidhet me zbulimin dhe gjetjen e heroit shqiptar të quajtur Hasan Gina apo Hasan Verçani. Dokumentari synon të zgjojë kujtesën e shkruar dhe atë gojore të shqiptarëve, duke e pasuruar më tej bankën e të dhënave për këtë ngjarje, duke përcjellë mesazhin e nderimit për të gjithë ata që bënë flijime në një luftë të drejtë që i kishte bashkuar si aleatë. “Por një prej dëshmive më të rëndësishme, krejtësisht të panjohura deri më sot, që ndriçon këtë ngjarje, u gjet pasi kishte përfunduar postproduksioni dhe ishte caktuar data e promovimit të dokumentarit”, thotë gazetarja Monika Stafa. Ato i takojnë arkivit të trashëgimtarëve të Hasan Ginës, një prej njerëzve të parë që ra në kontakt me skuadrën amerikane nr. 807, para se mbrojtja e saj të bëhej çështje e aleancës antifashiste. Hasan Ginën e kërkoi Agnes Jens Mangerich në udhëtimin e saj në Shqipëri në vitin 1993; e kërkoi më vonë Peter Lucas, e kërkoi vitin e kaluar edhe kolegia e “New York Times” Cate Lineberry. Fati e deshi që arkivat e tij të na ofroheshin për dokumentarin shqiptar. Hasan Gina, ashtu si Kostaq Stefa, kishte mbaruar një shkollë amerikane, shkollën teknike-bujqësore të Kavajës; dinte anglisht, kishte simpati për vendin simbol të lirisë, u vu në shërbim të misionarëve të rrezikuar. Hasan Gina pati një rrugë tjetër: antifashist si dhe Kostaq Stefa, pas luftës nuk u akuzua për veprimtari në shërbim të imperializmit. Fillimisht u mbajt afër pushtetit, por më vonë u mënjanua: Ishte koha kur Enver Hoxha po përgatiste librin “Rreziku anglo-amerikan për Shqipërinë”. Kështu, pas rreth 70 vjetësh, zbardhet ana shqiptare e një prej operacioneve më interesante të shpëtimit gjatë Luftës së Dytë Botërore, ngjarje që nderon shqiptarët dhe vendin e tyre.(Kortezi Shqip)

DEDË GJO’ LULI

April 6, 2013 by dgreca

Ne Foto: Dedë Gjo’ Luli me bashkluftarët e vitit 1911. (Foto Marubi)/

NGA FRITZ RADOVANI*/

Një emen që tue mos pasë pranë asnjë epitet nënkupton në Tè: Shqipninë, Flamurin, Malësinë, Hotin, Burrninë, Trimin e Traboinit, Nderën, Vetflijimin për Atdhe dhe, së fundit “shpifjet dhe harresën”…

Kur mësuem këtë emen na dukej se bahej fjalë për një person që e kishim ndigjue dikund…ndoshta, ndër përralla, mbasi nuk kishim ide se një Malësor nga Hoti, mund të detyronte një sulltan Stambolli me i kërkue “marrveshje”…e ndoshta, edhe me e peshue me monedha ari.

Asnjëherë nuk shihej as Flamuri i Tij, edhe pse Foto Kel Marubi e kishte fiksue në xhamat e vjetër të studios së tij. Dikund ndër skuta të shtëpisë e kishim edhe një fotografi “të mbetun”, ma shumë se të ruejtun, mbasi kontrollet e vazhdueshme të sigurimit komunist kishin marrë me vete çdo foto që kishte një njeri me armë ose të veshun ushtarak. Për fat Deda ishte i veshun me çakçir…nuk ua pat tërheqë synin “vigjilent”!

Herën e parë këtë Emen e pata ndigjue nga një grue e veshun me rroba të zeza, që pat ardhë për vizitë në shtëpinë tonë, Ajo ishte jo aq plakë sa e bante shamija e zezë mbi kokën e Saj dhe Fëtyra e lodhun nga qendresa për mos me kja për vrasjet e djelmëve të saj, nga stuhija e ardhjes së komunistave me ernat rrënuese të Serbisë, që Ajo i njihte me kohë, kur ishte kenë vajzë e re. Ishte Katrinë Tomja…edhe sot kujtoj ata dy sy Shqiponje, apo të ndonjë sfinksi, nuk mund ta përcaktoj…por, pa i shtue asgja nga fantazia ime fëminore, ata ishin sa një filxhan kafje dhe të zez si futa, që i mbështillte Fëtyrën e skalitun si dikund ndër ato vepra arti që shfletojshe ndër libra, por gati… pa kuptue asgja…

Ajo i foli Nanës seme për qëndresen e Saj…se, “grueja apo vajza malësore e ka për turp me u pa një pikë loti tue i ra nëpër faqet e saj, kjoftë edhe për djalin e vetëm…”. Kjo bisedë që po bante Ajo, më tërhoq vëmendjen, mbasi nuk ishte larg nga koha e vdekjes së Babës dhe unë po mendojshe se cilit fis i përket Nana eme, që porsa zente me gojë emnin e Babës, i shkonin lotët rrëkajë…Kur iku, e pyeta Nanën pse nuk i shkonin lotët Asaj kur bisedonte për djelmët e vet të vramë nga partizanët dhe Nana, më tha shkurt: “Ajo asht një nga Burrneshat që ka luftue vetë me armë në dorë…ndër male kundër serbëve!”

Ma vonë jam kujtue përse ndër male nuk kjajnë femnat tona, se Atyne u asht pjekë syni nga duhma e barotit në beteja të rrebta përkrah Trimave të vet Malësorë!

Ishte viti 1961 kur pata fatin me kalue ndër duert e mija një nga gazetat ma të njohuna shqiptare, “Ora e Maleve”…aso kohe rrebtësisht e ndalueme me u lexue. Po për me dashtë me ditë kush asht kenë Ai Burrë me emnin Dedë Gjo’ Luli, aty mundesh me gjetë pikërisht ate që quhet esenca e veprës së tij e shprehun në pak rreshta, por e saktë, ashtu si të gjithë dokumentat që përfshihen ndër ato faqe. Sigurisht, tue lexue aty gjenë edhe fakte që janë ende të panjohuna, ose të lanuna më njëanë me qellimin e keq, që ma vonë…me u arkivue në “harresë”. Deri këtu do t’ ishte dishka edhe e pranueshme me rrugën e vështirë që vazhdon me ecë Historia e vertetë e Popullit Shqiptar, ende e pashkrueme, po ajo ma e keqja asht shtrembnimi i fakteve historike, gja që më ka shtye me u ulë me shkrue këta pak rreshta për Mikun e shtrenjtë të të Parëve të mijë, që në ato ditë të Shenjta të Marsit 1911 ishin përkrah Dedë Gjo’ Lulit.

Dedë Gjo’ Luli asht le aty rreth vitëve 1840. Kur mungon data e saktë në artikujt e klerikëve, ajo datë asht e pamujtun me u gjetë! Edhe ata e tregojnë jetën e Tij nga goja e njerëzve të afërt të Dedës, në gazetën “Ora e Maleve”, dokument të cilit i jam referue pa frikë. Vendi ku çeli Shqipja Këte vigan asht Mali i Traboinit. Ishte djalë i vetëm. Gjithmonë Shqipnia ka pasë fatin e Saj me u mburrë me “rrelike” të vetme…

Koha e Miletit asht ajo që zen fillë emni i Tij, kur me Preng Bibdoden, Çun Mulen e Hotit, Hodo Begun, të famshmin Marash Ucin e sa perla tjera të “Lahutës së Malësisë”, me të cilat At Gjergj Fishta pat vue në gjoksin e Nanës së vet Shqipni gjerdanin e artë të lavdishëm dhe të përjetshëm të Tyne, në betejat e përgjakshme kundër turkut…

Atëherë kur Hafiz Pasha i Turqisë së plotfuqishme u pat kërkue armët Malësorëve, bash ata “dreq” armësh me të cilat u ka dalë punë të gjithëve, derisa mbërritën me shpikë e me punue në shekuj për me u vue edhe emnin “kusarë gjaksorë”, Deda mori malet bashkë me disa Burra që “historia”e sotme e së shkretës Shqipni nuk i njeh, si Sokol Bacin, Smajl Martinin, Dedë Preçin, Keqa Prelen, Dulo Staken, që për dy vjet patën shkue ndër bjeshkë të Krasniqes, në shtëpinë e një tjetër emnit të “harruem”, Qazim Binakut. Po ku do të kujtoheshin këta emna, në cilin prej kapitujve të ngjarjeve të ndalueme kishin me u njohë nga Rinia Shqiptare, që edhe “këta” emna kishte mangut “me dijtë”…se pak ishin emnat e serbëve e të rusve, apo kinezëve ndër faqet e historisë sonë!!

Mbas formimit të Lidhjes së Prizrenit, qetësia e Perandorisë së Osmanllijve kishte marrë fund njëherë e përgjithmonë. Malësorët nuk i mbante ma as frika, as huni, as “premtimi”, prandej edhe lufta e tyne për Liri ishte ndezë në të katër anët. Flaka kishte përfshi Hotin, Grudën dhe Kastratin. Të gjithë kishin rrokë armët. Beteja ma e rrebta asht ajo që u ba në Traboin, në Qafën e Kishës dhe në Spi, ku Dedë Gjo’ Luli u pat tregue anmiqve të Shqipnisë se kush asht Shqiptari i “ringjallun”. Asht pragu i një Ringjalljes së Madhe, ku Malësori kishte marrë në çdo pikë gjaku nektarin e Atdhetarizmit dhe të Fesë së dhunueme ndër sa shekuj, nga “bletët puntore” me zhgunin e Shën Françeskut t’ Asizit, që nuk iu tutën as marrjes zvarrë mbas kuajve të pashallarëve, as hunjve të vumë ndër “shenjat e Kryqave”, ku nguleshin si kafshët për me mohue Fenë e Krishtit. Po rilindte një Popull i nëpërmkambun për mos me u shtrue dhe shue kurrma e, Ky ishte Populli Shqiptar, që trandi Ballkanin.

Ishte viti 1910 kur Trimi i Traboinit me vullnetin e Tij prej çeliku ndodhet mes kryengritësve të Malësisë së Madhe, ose si asht njohë ndër dokumenta, të Malësisë së Mbishkodrës, dhe len trollin e vet për mos me u kthye kurrma, me 29 Korrik.

100 vjet ma parë,.. Në vitin 1911 Kryengritësit Malësorë do të arrijnë me armët e tyne dhe me gjakun e Martirëve të Lirisë me shkrue fletën ma të lavdishme të Historisë mijëvjeçare të përpjekjeve për Liri, dhe mbi vorret e Atyne Martirëve me ngritë, mu në qendren e Ballkanit të salvuem nga osmanllijtë, Flamurin e Gjergj Kastriotit në Trojet tona Shqiptare, në Ata Troje ku Liria, Atdheu dhe Feja janë visaret ma të çmueshme dhe ma të dashuna për Ata, që kur lindin pagëzohen me Atë Emen që ndër shekuj mburojë ju bane Shqipnisë, e thirren Shqiptarë!

Ishte vetë prijsi i tyne Dedë Gjo’ Luli i pari që mori shpellat!

Janë 13 shtëpi, që mbas gjurmëve të Tij, u veshen Bjeshkëve të Triepshit e, mos harroni se janë 13 kulla që flakrojnë nën rrezet e diellit dhe të hanës e që shkelqejnë ndër tingujt e kangëve të Lahutës, tue mos dijtë me pasë kurrë mort! Po kujt t’i ruhej ma parë Burri ynë, a turkut apo shkjaut, kur hasmi na kishte rrethue në të katër anët? Malazezët arrijnë me e kapë dhe me e interrnue për gjashtë muej Dedën…Nuk dihet prej askujt se shka i patën dhanë me “pi” Atij Burri që kur u pat kthye prej andej, si dikur, ndër legjenda, Malësorët që e rrethonin ndër kuvende e beteja kanë tregue se damarët e kuq të gjakut iu patën ndërthurë rreth e qark trupit përbri shiritave të zez të çakçirëve, sa kush pat fat me e pa atë ditë të 24 Marsit të 1911, kur Ai u versul mbi anmikun, dukej bash si një Flamur Kuq e Zi, që valvitej prej eret e murrlanit, i lëshuem turr si stuhija me shkye me duert e veta kulshedren turke, apo anadollake siç e thirrte populli, poaq të tërbueme, që në disprim po merrte ikjen dikund nga ujnat e ngrohta të Azisë plakë. Ishte lëshue e nuk mbahej Dedë Gjo’ Luli. Hija e Tij u dukej e zhdukej ndër pallatet e Stambollit edhe vetë sulltanëve, që filluen me folë përçartë. Po si menduen ata se mund të kondendohej e të binte në paqë trupi i çuem peshë i Dedës me disa “lëshime” që mendoi me i ba për me mujtë me e zbutë Malësinë atëherë Turqija dhelpnake?

U bashkuen rreth Tij edhe 30 shtëpi, e jo vetëm nuk u pajtuen me mendimin e turqëve, por i patën fjalët e pakta dhe të kjarta si drita që ndriçonte ato maje: “Duem Liri të plotë për të gjithë Shqiptarët!”.

Bash si një thikë u pat ngulë fjala e Tyne në zemrën e kalbun të Sulltanit, që villte vner si gjysëmhana e flamurit tij kur ajo rroposte kombe e popuj…U pat mundue me lypë “gajret e derman” ndër haremet e veta, tue ua zhgulë prej fytit gjerdanat e diamantët e çmueshme lavirave të Bosforit, për me mujtë me “thye” Burrin e Traboinit, por nuk i banë “fajde”…Ishte kot, se as me i mbledhë të gjitha plaçkitjet që u kishte ba të gjithë popujve bashkë, nuk i delnin me thye Ate që tashma ishte çue në kambë e nuk ulej as ndër shiltet e tija me kuvendue. Nuk i bante syni vek as për pare, as për pasuni, a thue se Ky Burrë kishte le mu në pallatet e tyne i rrethuem në fildish…Nuk ia thente synin as refleksi i rubinit e as i diamantit të unazave të tyne, mësa i shponte zemrën fjala e tyne e dalun prej barkut, përzi në dishprim me helm, e shkrryeme ndër shilte…Të gjitha iknin e zhdukeshin me tymin e llullës së Malësorit tonë sikur të ishte tue ndigjue përralla pallatesh të kohës së “Nuhit”…

Asgja nuk e këthente Dedë Gjo’ Lulin nga rruga e Herojve!

Edhe konsulli i Turkisë në Podgoricë, i shtymë nga Bedri Pasha i Turkisë, i pat premtue një rrogë mujore prej 2500 lira turke Dedës, dhe me i sigurue një punë të mirë të birit, po as prej tij nuk u thye… Asnjë Shqiptar nuk besoj se di me marrë me mend sesi një Malësor pa plang e pa shtëpi, fukara që nuk kishte as bukën e gojës, arrin me u përgjegjë pa pikë frike dhe me plot gojë, e madje tue ngritë naltë edhe zanin e Tij:

“M’i thoni Pashës e Mbretit se nuk jam mish që shitet në krraba të kasapit. Ta dijë Mbreti se s’ ka aq pare sa me më thye!”

Kishte mjaft nga ata që dukeshin trima edhe para e mbas Dedës, po “trimnia” e tyne mbështetej nga siguria e karrigave e kolltukëve të tyne prej një forcës tjetër që mëshefej mbas tij…Ndersa Dedë Gjo’ Luli, jo vetem nuk kishte kolltuk as stol ku me u ulë, e as kurrnjëfarë sigurie mbas shkambit ku mbështetej me ba një sy gjum, por kur u pat ndodhë në duert e malazezëve, Krajl Nikolla i pat thanë: “Vend ma në Mal të Zi nuk ke”, e kuptohet se Krajli kishte mendue me ua lëshue në dorë turqëve, ashtu si kanë veprue me shumë Shqiptarë kur ia lypte interesi i vet, që i lidhte ma të fortit kur kishin në mes tyne një Shqiptar…

Po Deda çka u tha? A thue u frigue se nuk po gjente vend?

Ai u pergjigjë sikur të kishte përballë një turk:

– “Po shpellat a m’i pret?” Heu Zot na ruej…Pa u tutë atje shkoi dhe bashkë me trimat që e shoqnonin atje jetoi, mbasi Koka e Tij flinte ma e qetë e mbështetun mbi cung të lisit, se ndër jastekë puplash…

E ndoqën malazezët hap mbas hapi derisa e zunë dhe e patën çue në Danilograd, ku e mbajtën dy muej. Provuen me e lodhë dhe me shumë djallëzi u përpoqën me e ba për vete. Arritën deri aty sa vet Krajli i pat kërkue, mbasi vrejti se Deda nuk thehet, “Të lutem, nëmos djalin ma fal!”, sigurisht, ky ishte premtim por edhe peng! Deda, me një squtsi të madhe, arrijti me i dhanë përgjegje ate çka Krajlit as nuk i shkoi nëpër mend: “Djalin s’ia kam falë Mbretit as nuk kam me t’ a falë ty! Jemi të Shqipnisë unë dhe ai.” E jo larg kësaj ditë, me 29 Gusht, kur krahina festonte Festen e Bajrakut, në Fushen e Tuzit, Dedës i vritet djali i vogël 22 vjeç, tue luftue si Burrat me armë në dorë.

Tue shfletue fletët e historisë së asaj kohë lufta e përgjakshme e Malësisë së Mbishkodres filloi në Marsin e vitit 1911 dhe vazhdoi në të gjitha ato krahina të pathyeshme shekullore deri në fundin e Gushtit të vitit 1912, ku nuk duhen lanë pa u zanë në gojë edhe klerikët katolikë që morën rrugët ndër male bashkë me Malësorët e vet besnikë, tue fillue nga Famullitari i Kastratit At Mati Prennushi, Famullitari i Bajzës së Kastratit At Lorenc Mitroviq, Famullitari i Grudës At Buonaventur (Buon) Gjeçaj, Famullitari i Vuksanlekaj At Karlo Prennushi, Famullitari i Traboinit At Luigj Bushati e Famullitari i Rrapshës At Sebastjan Hila, të gjithë bajtës të Nderuem të zhgunit të Shen Françeskut t’Asizit. Këta fretën asnjë ditë nuk pranuen me jetue në mëshiren e malazezëvet, por iu drejtuen Argjipeshkvit të Shkodres Imz. Jak Serreqit, i cili pat qendrue dorjashtë për disa kohë, e ma vonë, me ndikimn e Imz. Luigj Bumçit dhe Don Ndre Mjedjes, Famullitar në Kukël, vunë në dijeni Vatikanin, njëkohsisht edhe me konsullin Austriak në Shkodër, u lidhën në Austri me Arqiduken Franc Ferdinandi, tue i vue në dukje prirjen politike të Kryengritjes së madhe të Malësorëve të Mbishkodrës.

Kleri Katolik Shqiptar që ishte ndër ato Malësi kishte arrijtë deri aty sa me deklarue se: “Në kjoftë se turqit përpiqeshin me depertue ndër rrethet kishtare malore, ata do të kryesonin rezistencën me Kryq në dorë.” (The Times, Wednesday, May 10, 1911.)

Tue u ndodhë para një vendimi të pathyeshëm, Imz. Serreqi kje nisë në Cetinë bashkë me At Gjergj Fishten, Luigj Gurakuqin dhe Don Ndre Planin, me marrë njoftimet e duhuna nga Legata Perandorake. Vendimet e Qeverisë Turke nuk u përfillën fare nga Malësorët, kështu gjendja u acarue edhe ma shumë, mbasi burrnisht nga ata u pat vazhdue pandërpremje lufta për Liri të plotë të Tokave Shqiptare.

Trimat e Malësisë nuk kanë kurrë djelm tepër, për mos me thanë se dhjetë me pasë krye vitit, e prap kanë mangut. Atyne u duhen ashtu si Zoti shpesh ua ka falë pambarim…

FLAMURI I GJERGJ KASTRIOTIT U NGRIT…

Kishin kalue jo vite, po shekuj kur Flamuri i Gjergj Kastriotit kishte ra nga Kështjella e Krujës Heroike dhe bashkë me Heroin tonë Kombëtar ishin vorrosë për me u kalbë. Shtërgata e robnisë turke kishte mbulue me brraka uji gjithë Trojet tona, ku shuhej çdo ditë çdo virtyt dhe shpresë e Shqiptarëve. Ishin përdhosë kështjella e kulla ku dikur ndër ato hatlla varej me madhshti Lahuta, martina e huta; tashma ishin ba vetem vende të shkreta ku këndonte qyqja e kulumrija…Ishin thye e ra përtokë deri ndër vorret e të parëvet Kryqat e drunit të lisit e të çamit. Deri poshtë ku derdhej gryka e lumit ishin shue shenjat e pushimit, vue nga dalta ndër shkambij. Shqiptarët, rrugë pa rrugë, përditë e ma shumë zhyteshin në humnerën e mjerimit e të padijes. Dhuna kishte shpërba edhe gurin e kthye në ranë, thonë disa, po vende-vende edhe në pluhun e baltë të kuqe nga gjaku me të cilin mbruhej e njeshej për thundra të kuajve të robnuesit, i cili krenohej ngallnjimtar mbi eshtnat e nxjerruna nga vorret e shpuplueme, të shkapërndame e të tretuna në të katër anët. Mbi kumbonaret e Kishave të vjetra monumentale ngrihej nalt një copë zhele robnije, që tregonte se mbi këte “minare” nuk do të ketë kurrma Kryqa, dhe se Shqiptarët nuk do të dijnë “asnjëherë” çka u pat mësue dikur Imzot Pal Engjulli i Drishtit, rrenuem e ba rrafsh me tokë. Ishte shue jo vetëm rrezja e dritës së shpresës për Liri, po edhe dielli ishte zanë nga një tymnajë e vransinë që njillte kob. Vetullat e burrave ishin bashkue e ba hulli si t’u kishte shkrepë rrufeja në votër e shkimë me farë e fis gjithshka që u kishte falë i Madhi Zot brez mbas brezi. Vetëm kelkaza aty-këtu çilte ndonjë lule e vyshkej nën ferrat e morrizat e pafarë që e patën mbulue këte Dhé të bekuem dikur,..ku, tashma as dallëndyshat nuk vinin në stinën e tyne, se as pranverë nuk kishte ma! Zhegu aziatik i kishte përvlue e zharitë si mos ma keq fusha e male e kthye në shkretinë, ku ndonjë gomar fatzi kryente sherbimet e deves për pushtuesin barbar. Edhe qentë e fshatit nuk lehnin ma, se portarja ishte thye natën kur ndër shtëpija kishte msy e mëshef pabesia e shnderimi i robnuesit përbindsh. Burri nuk mbante ma as gurin unur të trashiguem ndër shekuj me llullën e vet prej druni ku ishte ma i forti, daltue nga çobajt fatzez që rritnin desht për me ua shtrue sofrat rrumbullake “felëshuesëve”, të cilët shoqnonin ferlikun e rakinë me vallet turke e kangët mortore të tymosuna nga flaka e zbehtë e drunit të pishës, derisa dikur fillonte me dalë drita, e atëherë kujtoheshin për ndonjë pusi që kishin vue ditën ma parë, e në të zbardhun të dritës, edhe pse ishin të përgjumun, dilnin ndër prita e ashtu në kllapi, kishin ndigjue kushtrimin e ndonjë Malësori që kishte lajmërue se kishte lé një Djalë në oxhakun e vjeter të Gjo’ Lulit…

E Baba i pat vue emnin Dedë, si ta kishte ditë se Ai Emen do të vinte dita e ka me u daltue me shkronja t’ arta!

Emen që u pat kallë mneren turqve e shkjeve, e besa, ma fort se askujt tradhëtarëve të Atdheut e të Fesë së Gjergj Kastriotit tonë.

Mbërrijti lajmi edhe ndër shtëpijat e vjetra të Shkodrës se Dedë Gjo’ Luli asht rritë e ba Burrë e madje edhe i fortë…Kishte ba konak e votra e Tij mbushë prej Zotit me djelm, me djelm të pashem e vigaj mali si Baba i Tyne, tashma në të shtatdhetat vjetë…E brezi i tyne vetëm vezullonte nga dorcat e armëve që rrethonin belin e drangojve. Sytë ua kishte dhurue Shqipja dykrenare! Mustaku i shndriste si thupra e sermit që dredhej mbi kronin ku buronte fjala e Burrit… Mbi sy binte vetem qeleshja e bardhë bilur si bora e majeve të Alpeve tona ku sundonte ende vetëm Shqipja e kurrkush tjeter nën çatinë e vume nga dora e Krijuesit!

Qielli hapej e mbyllej nga vetëtimat e asaj pranvere, që ç’mos kurrë, dishka donin me njellë e lajmërue n’ ato ana…Edhe dielli, që deri atëditë nuk kishte mujtë me shkri as boren mbi majet e atyne maleve, filloi me vezullue e me ra edhe mbi çatijat e shtëpijave, që kishin mbetë pa u shembë. Fyelli i barijve ndigjohej deri larg ndër pyjet ku strofullat e arijve kishin fillue me u shprazë, se edhe vetë bishat kishin marrë iken… Po, po, kishin fillue me marrë iken, se ndër male ku ishin shue fiset e dalë faret Burrat e Atdheut, armët e tyne ishin rreth brezit xhubletës e kishin zanë vendin e postavës e të sermit, që dikur diftonin nusninë e tyne që edhe ajo vyshkej sa djali shkonte ushtar i dhunuesit pashpirtë. Ata tashti ishin perkrah Burrave ndër male. Duert e tyne ishin ato që kishin rrokë dikur ata filiza, që tashti ishin ba Burra e marrë malet, e tash në krah të Atyne Burrave kishin rrokë armët e Lirisë së Atdheut! Ishte dikund andej Nora e Tringa, ishte Kupe Danja e ishte Shota, ishte mbarë vajznia e granija, ishin po lulet e zambakët e bardhë si bora, që kishin çelë edhe ata ndër gur’ e shkambij bashkë me vjollcat e pranverës së 1911…

Ishin Malësorët Shqiptarë, që i drejtonte një Dedë Gjo’ Lul!

Ishin, po, Ata Burra që kishin shpalosë e nxjerrë nga dheu një Flamur të balsamosun me gjakun e Heronjve e të ruejtun mbrendë thellë në vorrin e Gjergj Kastriotit, në atë Vorr që asht edhe sot, i ruejtun nga Ata besnikë të përjetshëm, që me duertë e tyne të Shugurueme tashti edhe Ata kishin rrokë Armën e Lirisë, Kryqin, e Arma e Lirisë në duert e Shugurueme me Bagmin Shejtë nuk përdhoset kurrma,.. kurrma!

Plasi Toka Arbnore e mbi një Shkamb me emnin Deçiq u vue një Flamur i harruem ndër shekuj. Vërtetë i harruem gati sa mos me u njohë, por i ruejtun dhe i mbrujtun me Gjak të freskët Herojsh, që me një guxim të pashoq, e nxorën nga Vorri i Shejtë, ku dhunuesi turk mendoi se aty e ka vendin, ku Ai do të kalbet e do të shuhet përgjithmonë.

100 vjet ma parë, me 6 Prill 1911…Me Dedë Gjo’ Lulin…

Mbarë Malësia me armë në dorë u rreshtue me e mbajtë nalt!

I madh e vogël pa kursye as jeten e vet u banë mburojë!

Atdheun filloi me e rrah flladi i freskët i Lirisë!

Fitorja e shpërblyeme me gjak ndër shekuj erdhi!

Urata, lutja, kanga e falnderimi ndaj të Madhit Zot s’ pushonin!

Secili, sa kishte forcën, me një kurban i rrinte pranë shtizës…

Pikë lotit nuk shihej n’ Atë vend, veç gaz e hare në sytë e Atyne Burrneshave që këndonin e shkrepshin armët…

Edhe gratë me të zeza e gjetën një “shenjë” me u gazmue!

Aty pranë në trungun e një gështenje gjuhej në shej një kapicë…

Sa andej këndej kriste bataria e Malësorëve e zanet ma të forta e të fuqishme thenin heshtjen shekullore me ushtimën e tyne ndër ato maje malesh, tue jehue e tue u derdhë me jone hyjnore drejt Qiellit paster me një Kushtrim të pafund, që zbriti ndër ato lugina të prarueme e u bashkue me valët e dallgët e harrlisuna të Adriatikut…tue zgjue mbarë një Europë:

“Oooo… Burra bre… çonju se Flamuri i Gjergj Kastriotit u ngrit edhe njëherë në Tokën Arbnore!…”

Ai u ngrit për mos me zdrypë kurrma,..kurrma!

Tingujt e Lahutës…vazhdonin Kangët e veta…

(Pjesë nga libri “Dedë Gjo’ Luli” në 100 vjetorin e ngritjes së Flamurit, nga F.Radovani)

Melbourne 2011.)

Mëkatet e grekëve, që nga Troja deri te Çamëria

April 5, 2013 by dgreca

Nga Hyqmet Zane/

Leximi i librave të antikitetit grek të japin jo vetëm një kënaqësi të veçantë, por edhe faktin se janë të papërsëritshme në llojin e tyre dhe kanë në brendësi thelbin e mesazheve te zhvillimet edhe në kohët moderne se, në fund të fundit, në atë kohë elementët e demokracisë u thurën nga filozofët më të shquar të shekullit të artë, siç ka qenë cilësuar shekulli V p.e.s në Greqi.

Nga libri “Proza antike greke” kam shkëputur një fragment nga “Këshilla për Dominikun”, nga Isokrati, mes rreshtave lexon këshillën se “Të mos shpresosh kurrë se, në bëfsh ndonjë punë të ligë, nuk do të merret vesh, se dhe në mos e mësofshin të tjerët, ti vetë do ta dish”.

Ky postulat do të ishte i përshtatshëm për të etiketuar sjelljen e grekëve të sotëm në kohët moderne që u kanë vdekur prej shekujsh filozofët dhe që librat e tyre u janë zvjerdhur. Grekët e sotëm janë zhytur në mëkate pa fund ndaj vetvetes dhe kombit të tyre, po aq sa edhe ndaj fqinjëve e veçanërisht ndaj shqiptarëve. Për këtë rast do të doja të citoja një shprehje që përsëriste shpesh xhaxhai im i nderuar Nustret Zane kur thoshte se “të shkruash mëkatet e grekëve do të duhej që detin ta bësh bojë dhe qiellin letër dhe nuk do të sosnin”.

Përse i them kështu, do të pyeste lexuesi i respektuar. I them sepse ajo situatë që po ndodh sot në Greqi, me protesta, me dhunime, me situata të ndera dhe të pazakonta, me rrënim të ekonomisë, me djegiet e territoreve të tëra gjatë kohës së verës, por edhe me lëvizje të shpeshta sindikaliste dhe së fundi edhe me shpërthimin e krizës që është më e madhja dhe më shkatërruesja, po aq sa edhe me naziskizmin e deputetëve të Agimit të Artë, të zi do ta quaja unë e çdo njeri me mend ne koke.

Të gjithë këto kanë në strukturën e tyre mungesën e sinqeritetit dhe pashpirtësinë e vetë grekëve që nga qeveritarët e deri tek më i fundit. Nuk janë të sotmet, por të një shekulli të tërë me shqiptarët, po aq sa edhe me fqinjët e tyre turq e bullgarë, si dhemaqedonas.

Nëse do të shtyheshim deri në thellësitë e shekujve, do të thoja se edhe Troja është dëshmitarja e mëkateve të grekëve nga pabesia, ashtu siç e vuajtën këtë mëkat gjatë gjithë shekujve se i ndoqi nga pas hija e pabesisë ndaj kombeve të tjerë. Një mungesë sinqeriteti në marrëdhëniet dypalëshe dhe shumëpalëshe, që kanë një fund dhe që një ditë shpërthejnë në fomat e tyre froidiane.

Grekët kanë dëshiruar shumë t’i dhunojnë, t’i poshtërojnë, t’i varrosin jetët e shqiptarëve në veçanti, siç edhe bënë për shekuj të tërë që nga Troja deri te Çamëria, derisa me çamët treguan kulmin e sjelljes së djallit ndaj paqësisë çame. Janë male të tëra mëkatesh e gjynahesh bashkë që grekët kanë bërë si ndaj trojanëve e deri tek çamët derisa i dogjën me zjarr e me hekur njerëzit e shtëpitë.

Shpagimi që ata marrin për mëkatet që kanë bërë janë jo të dëshirueshme për ne, se nuk ia dëshirojmë të keqen askujt, por në ksi rastesh thuhet fjala se “ka një Zot që merr hak, se borxh pa larë dhe hak pa marrë nuk ka”. Kush nuk e di se çfarë ka shkruar i madhi Faik Konica tek “Ju rrëfej grekët”, ku mëkatari dhe Juda me emrin Thanas çdo mëngjes në Janinë kërkonte nga një shportë me syshqiptarësh që duhej të vriteshin, se kështu e kënaqnin Thanasin mizor.

A nuk janë gjynahe që kërkojnë ndëshkim këto dhe që nuk është marrë se paqësia shqiptare është e madhe. Kush nuk e di se sa paqësisht janë sjellë çamët me grekët, edhe pse çamët ishin në vatrat e tyre, por sjellja barbare dhe gjenocidiste e grekëve që ishin yzmeqarë në shtëpitë e vendasve, ishte kriminale dhe mëkatare gjithashtu që realisht ka mbetur pa ndëshkim 66 vjet a për një shekull të tërë.

Kush nuk e di jo vetëm në Greqi, por edhe në Shqipëri se amerikanët e ngritën Greqinë dhe e bënë të pasur me bazat e NATO-s, por po aq dihet se sa mosmirënjohës janë treguar grekët me amerikanët sa u tregua edhe tek vizita e Klintonit në 1999 ishte treguesi i pabesisë karakteristike greke me djegie flamuri, me gjuajtje të makinës së Klintonit me vezë e me domate, me ndalimin e marinsaveamerikanë në selanik për të mos vajtur në çlirimin e Kosovës etj.

Kush nuk e di se sa e përkëdhelur ka qenë Greqia nga Evropa dhe se sa i ka marrë Evropës kjo Greqi në emër të shqiptarëve meprojekte abuzimesh dhe se si është përfundimi i financave të tyre, sa ka kaluar në faliment shtetëror dhe në një trysni financiare që po e çon gjithnjë e më në greminë.

Dhe të gjitha këto e të tjera si këto pafundësisht vetëm e vetëm për mëkatet që ata kanë mbi vete, të sotmet e të mbarturat, gjatë një shekulli apo 20 a 30 shekujsh që nga Troja e deri ndaj shqiptarëve e fqinjëve. Duke iu referuar psikoanalistit të shquar Zigmund Frojd, studiuesi i tij po aq i madh, novelisti Stefan Cvajg shkruante se “Arti i mirëkuptimit të ndërsjelltë, më i rëndësishmi

në marrëdhëniet njerëzore, e gjithmonë e më i nevojshëm midis kombeve, i vetmi, me një fjalë, që mund të na ndihmojë në ndërtimin e një shoqërie njerëzore më të zhvilluar, ky art, pra, nuk ka përfituar nga asnjë doktrinë moderne që ka të bëjë me sferën e mendjes aq sa nga doktrina frojdiane e personalitetit ; falë Frojdit u mor vesh për herë të parë, në një kuptim të ri e aktiv, rëndësia e individit, vlera e mirëfilltë dhe e pazëvëndësueshme e çdo shpirti njerëzor”.

Pikërisht këtu kanë gabuar grekët dhe e kanë pësuar tashmë nga vetëligësia e sjelljeve të tyre si një ndëshkim i vetëgatuar nga ata, sa u sillte kënaqësi edhe vetë kënga “greko maskara” që e këndojnë me kënaqësi nëpër buzuqet e tyre. Statistikat flasin për 72 të masakruarit e Prroit të Selanit në Çamëri më 27 mars 1913. Më pas ndjekjet, persekutimet, burgimet, internimet, torturat, plaçkitjet dhe grabitjet nën pretekstin e çarmatimit gjatë viteve 1914-1921, veprimtaria terroriste e komitaxhinjëve, provokacioni i vitit 1921 i Gjen Bajras, të gjithë këto tregojnë realitetin e mjerimeve në të cilat u vu popullata çame në kohën e pushtimit grek.

Po ashtu imponoi për shpërnguljen e elementit mysliman të Çamërisë në këmbim me grekët e Azisë së Vogël, duke i konsideruarshqiptarët e Çamërisë si turq. Ky akt i turpshëm i qeveritarëve të Athinës, u has në rezistencën tonë dhe në ndërhyrjen e Lidhjes së Kombeve. Viktimat dhe humbjet sipas statistikave të deritanishme gjatë masakrave të 1944-1945 në kurriz të minoritetit shqiptar në Greqi, arritën numrin 2877 vetë të ndarë si vijon: Filat dhe rrethe 1286; Gumenica dhe rrethe 192; Paramithia dhe rrethet 673; Marglliçi e Parga 626. Janë këto fakte që ka konstatuar Komiteti Antifashist i emigrantëve Çamër në Shqipëri i pas Luftës II Botërore më 1947 drejtuar Komisionit Hetimor të Këshillit të Sigurimit të UNO-së rreth trajtimit dhe masakrave në minoritetin çam në Greqi.

Për të gjitha këto dhe për atë qëndrim të konsoliduar të
qeveritarëve të Athinës ndaj popullatës shqiptare që ishte minoritet në Greqi, për 66 vjet me radhë, vetiu të lind pyetja: A duhet të kërkojnë të falur këta shovinistë dhe terroristë që ushtruan një gjendocid antinjerëzor ? Kush do të vërë dorë mbi mëkatet e grekëve ndaj shqiptarëve në përgjithësi, por në veçanti ndaj paqësisë çame ? Për këtë unë kam thënë se “Ka një Zot që merr hak”, se këto që po i ndodhin Greqisë në këto vitet dhe ditët e fundit janë mëkatet që ata duhet të lajnë se ato janë sa të reja, aq edhe të lashta që nga Troja e deri tek Çamëria.

Por duke iu referuar përsëri një postulati nga këshillat e Isokratit për Domenikun, që janë perlat më fushën e këshillave, që thotë se “Të kesh frikë nga shpifjet edhe kur janë të rreme, se njerëzia nuk e dinë të vërtetën, por gjykon nga ato që thuhen poshtë e lart”. Kështu ka ndodhur me bëmat greke, ato janë fshehur dhe grekët kanë hedhur vetëm gënjeshtra në opinionin evropian që edheevropianët i kanë besuar, se grekët janë mjeshtrat e mashtrimit dhe të fshehjes të të vërtetave me avokatët e tyre nëpër Evropë e deri më SHBA me Nicholas Gage, që mashtron edhe me librin e tij “Eleni” të botuar para shumë kohësh.

Por edhe ky lobues i madh i grekëve nuk e shpëton dot Greqinë nga mëkatet që ka për të larë se dita e ndëshkimit gjithnjë vjen. Dihet tashmë edhe qëndrimi i lobit grek edhe në SHBA ndaj shqiptarëve të atjeshëm, por edhe rrufetë që ka lëshuar ndaj Shqipërisë dhe shqiptarëve gjithnjë kundër interesave të një shteti që fati i keq i ka dhënë një fqinj gjarpër, sot dhe ashtu siç na e përshkruajnë edhe vetë rilindasit tanë të shquar si Asdreni tek poezia e tij.

Përballë këtij realiteti, çdo lëvizje misionare progreke apo çdo gabim që mund të bëj ai apo ajo që kërkon të krijojë përçarje mes komunitetit çam për interesa të ngushta, do të bëhet pjesëtar në mëkatet dhe gjynahet si grekët dhe kush s’do të ketë mundësi t’ia lajë se janë më të thella e të pafalshme mëkatet kur bëhen brenda llojit. Zoti detyrimisht do të marrë hak në një formë a në një tjetër se vonon, por s’harron.

Kryengritja e Malësisë së Madhe dhe Pavarësia e Shqipërisë-Situata në Shqipëri më 1912 sipas gazetarit anglez të kohës H. Charles Woods

April 4, 2013 by dgreca

“Unë kam rrëfyer mjaftueshëm që pakënaqësia e shkaktuar kryesisht nga politika e pazgjuar e Qeverisë turke, është përhapur tani së fundi edhe në jug të Shqipërisë. Nëse autoritetet përpiqen të bëjnë ndonjë rekrutim ushtarak së afërmi, revolta, edhe nëse nuk ka filluar ende , me siguri do të fillojë. Për sa i përket Veriut, gjendja është mjaft shqetësuese. Fiset në tërësi janë të përgatitur ndoshta më mirë seç ishin vitin e kaluar, dhe disa nga zonat muslimane tani janë më të gatshme të hidhen në kryengritje dhe të bashkohen me të krishterët më ngushtë, seç kanë qenë ndonjëherë më parë” /

Nga Rafael Floqi /

Gazetari, udhëtari dhe shkrimtari i njohur anglez i fillimit të shekullit H. Charles Woods, i cili është autor i disa librave për Ballkanin dhe jepte leksione mbi “Luftën dhe Diplomacinë në Ballkan”, në Lowell Institute, në vite 20-t, pat shkruar në fillim te shekullit një sërë artikujsh mbi gjendjen e popullsive ballkanike nën Perandorinë Turke, duke parë dhe duke u bërë një simpatizant i çështjes shqiptare, aq sa dhe vetë Fan Noli, kur ndodhej në Londër ia referonte Ismail Qemalit si një gazetar simpatizant i çështjes shqiptare. Ai pat botuar madje në revistën “The Geographical Review” vol. v Prilll. 1918 . 4 një artikull me titull” Albania and the Albanians” ( Shqipëria dhe Shqiptarët). Woods ishte një njohës i mirë i diplomacisë dhe gjeopolitikës. Ai shkroi një sërë librash për Luftën e Parë Botërore dhe Ballkanin. Rëndësia e artikujve te tij, si dhe pjesës së parë të këtij artikulli, ku flitet për Shqipërinë, është se bëhet nje analizë sa historike, aq dhe aktuale e gjeopolitike e Shqipërisë së viteve 1911- 1912, dhe sidomos e rolit dhe ndikimit që Kryengritja së Malesisë së Madhe pati në Pavarësinë e Shqipërisë.

Eshtë me rëndësi fakti, se ai Kryengritjen e Malësisë së Madhe e sheh më gjerë se një kryengritje rajonale, por si një lëvizje që pat implikimin e saj në situatën tërësore të shqiptarëve në veri dhe në jug të Shqipërisë në prag të Pavarësisë dhe implikimin e Malit të Zi në kryengritjen e Malësisë që e sheh me gjerë në kuadër të një gjeopolitike të fuqive të mëdha, pa përjashtuar situatën e brendshme të Perandorisë Osmane.

“Është e vështirë për të përshkruar me saktësi, shkruan ai, se çfarë nënkuptohet me termin e Shqipëri. Për qëllim të këtij artikulli, është e mjaftueshme për të thënë se ata që sulltani i quan arnautë, janë diku midis 1.100.000 -1.200.000 shpirtrave, që jetojnë për pjesën më të madhe në vilajetet turke: të Shkodrës, Janinës, në një pjesë të Kosovës e Manastirit deri në kufijtë e këtyre dy vilajeteve.

Shqiptarët janë të ndarë në dy grupe kryesore: gegë dhe toskë. Ndërsa gegët, ose shqiptarët e veriut, janë të përbërë nga një numër i fisesh luftëtarake, ku secili prej të tyre, ka një organizim praktikisht të veçantë, ata të jugut zakonit janë bazuar në një sistem të bejlerësh apo agallaresh të cilëve njerëzit u drejtohen për udhëheqje dhe për drejtim për të gjitha çështjet me rëndësi. Në gjithë Shqipërinë, dhe, veçanërisht në jug, pavarësisht përpjekjeve të fanatikëve turq dhe priftërinjve të krishterë, arnautët trima janë shqiptarë, para se të jenë një muhamedanë apo të krishterë. Në kohën e sotme kur rreth dy të tretat e shqiptarëve të Turqisë kanë përqafuar Islamin, dëshmohet se ata këtë (konvertim RF ) e kanë bërë më shumë për arsye laike sesa shpirtërore. Një e treta, e shqiptarëve tw tjerw që mbeten u takojnë të krishterëve të Kishës Ortodokse në jug, dhe besimit katolik në veri.

Në një artikull që u botua në numrin e fundit “The Fortnightly Review”, shkurtin e kaluar unë shkurtimisht aludoja thotë Woods, për situatën në Shqipëri. Përveç pakënaqësive në mesin e fiseve malësore, per shkak të mënyrës se si Turqit e Rinj përmbushën premtimet e tyre që ia bënë kësaj krahine kur ata ngritën krye vitin e kaluar (1911), dhe përveç ankesave të fiseve besnike të kryengritjes të verës së kaluar, të cilët ankohen momentalisht se kanë mungesa armatimi, ekzistojnë dhe rrethana të tjera që e bëjnë të situatën në Veri të Shqipërisë larg së qenit e kënaqshme.

Pagesa e tatimeve të detyrueshme, përpjekjet e turqve për të shkatërruar Kullat shqiptare dhe përpjekjet për t’u hequr privilegjet e përfituara nga shqiptarët gjatë sundimit të Abdul Hamidit, të gjitha këto sollën si pasojë zgjatjen e gjendjes së turbullt në vend. Pavarësisht nga fakti, se qeveria turke hoqi disa nga taksat e rënda të paguara deri kohët e fundit, nga qarqe të caktuara shqiptare, edhe pse ndërtimi disa pak rrugëve filloi, njerëzit aty duket se e urrejnë sundimin turk, sidomos administratën turke, me një furi e tillë, saqë paqja e përhershme duket e pashpresë.

Mënyra sesi u zbatuan koncesionet e premtuara malësorëve gushtin e kaluar nga Qeveria turke lënë mjaft për të dëshiruar. Rreziku më i madh tani për Turqinë është, se jo vetëm se shqiptarët mendojnë se ngjarjet e vitit të kaluar e avancuan me tej çështjen e tyre, por se ata tani po shohin, nëse ky vit do te lejohej të kalonte pa ndonjë demonstrim force nga ana e tyre, e ardhmja e Shqipërisë është e humbur. Të gjitha premtimet për lëshime të bëra nga Qeveria turke dhe veçanërisht, nga Komisioni i Reformës në Shqipëri, padyshim, me synim për të ruajtur për momentin paqen në vend, kanë gjithashtu edhe një efekt tjetër, se këto i bëjnë shqiptarët të mendojnë se ata kanë ende fuqi për të kërkuar koncesione të mëtejshme nga qeveria turke.

Të gjitha fiset e krishtera malësore kanë dhënë “besën” për të mbështetur të drejtat e Shqipërisë. Mirditorët, kryesisht për shkak se ata e kishin të lejuar të mbanin armë dhe janë lënë jashtë detyrimit tw pagimit të taksave, mbeten praktikisht fisi i vetëm krishterë. që pak a shumë i ka mbetur besnik qeverisë turke. Por edhe banorët e këtij fisi janë të përçarë në mes vete, një palë mbështet Prenk Pashën, i cili deri kohët e fundit ishte shpirt dhe zemër me Qeverinë, ndërsa të tjerët, siç është raportuar janë të shqetësuar dhe kanë shfaqur pakënaqësitë e tyre kunder Turqisë.

Në fund të muajit mars, në mënyrë që të qetësonte pakënaqësitë në mesin e këtij fisi të rëndësishëm, Haxhi Adil Beu, shefi i Komisionit të Reformës Xhonturke bëri një turne në Shqipëri, duke i bërë koncesione të mëdha pyjore Abatit së Mirditës. Në këmbim të këtyre koncesioneve ai i kërkonte Abatit, përdorimin e ndikimit të tij për të ruajtur paqen në mesin e grigjës së vet. Ky veprim mund të ketë pasur rezultate të dobishme për Qeverinë, por fakti që Haxhi Adil Beu, gjatë qëndrimit të tij në Shkodër, informoi Prenk Pashën që në të ardhmen, ai mund të konsiderohej si kapidani i vetëm i Mirdites, dhe se ai nuk mund të njihet edhe më gjatë si udhëheqës i disa rretheve shqiptare, ku përfshihej Lura, Kthella, dhe zonat malore të Lezhës, me siguri mund të ketë pasur pasoja për xhonturqit. Pa dyshim, ka qenë për shkak të ndikimit të Prenk Pashës që këto zona mbetën të qeta gjatë zhvillimit të Kryengritjes se Malësisë në vitin 1910.

Por megjithate, është e pamundur të parashikohet nëse ky person me pushtet pasi të kishte marrë emërimin e tij me gjithë ndikimit të vet, do të pranonte këtë pozitë apo do të shfrytëzonte rastin, për t’ju kundërvënë Qeverisë Turke.

Në muajt e fundit, ankesa kryesore në rrethet e malësorëve që ngritën krye, ka qenë për një interpretimin juridik të marrëveshjes së nënshkruar në mes të Ministrit Osman në qytein e Cetinjës dhe atyre gushtin e kaluar (1911).

Malesorët kërkonin që qeveria ndërmirrte masa për të paguar jo vetëm dëmet e shkaktuara në shtëpitë dhe ndërtesat e tyre gjatë kryengritjes, por edhe të ishte përgjegjëse edhe për humbjet e pësuara nga fshatarët në “pronat e tyre të patundshme” si në kulturat bujqësore, të mbjellat me fruta dhe pemë, etj Për javë të të tëra të gjitha kërkesat që iu bënë Qeverisë Turke në këtë pikë u refuzuan kategorikisht nga ajo. Komisioni i Reformës me ardhjen e tij në Shkodër, i premtoi popullit se ata duhet të merrnin kompensime edhe për “pronat e paluajtshme” të shkatërruara gjatë kryengritjes së fundit. Sipas qeverisë një shumë prej 12, 000 LT, do të administrohej nga një komision tjetër, që ishte caktuar për këtë qëllim. Si rezultat i hetimeve të Komisionit të Reformës, demi vlerësohej në 10, 000, LT ndërsa dëmet e bëra në kishat dhe ndërtesat fetare gjatë kryengritjes së fundit, sipas marrëveshjes Qeveria do të duhej t’i paguante plotësisht. Nëse këto dy shuma, dhe 7,000 LT e premtuara për të mbuluar shpenzimet e shpërndarjen e furnizimit për misrin farë, do të paguheshin nga Qeveria ,vetëm koha do ta tregonte.

Një tjetër ankesë e zakonshme si për myslimanët dhe për shqiptarët e krishterë në veri, si dhe në jug, është qëndrimi i Portës së Lartë ndaj çështjes së arsimit shqip.

Shqiptarët thonë se Qeveria duhet të hapte një numër të madh shkollash shqipe, dhe se ajo duhet të lejonte që gjuha shqipe të ishte gjuha e përdorur nga të gjitha shkollat fillore në Shqipëri, dhe se në shkolla në të gjitha lëndët, kjo gjuhë do të duhej të lexohej dhe të shkruhej me gërma (Latine). Edhe pse në të ardhmen, në bazë të vendimeve të Kongresit të fundit të Komitetit (xhonturk RF ), shqiptarët duhet të lejoheshin të përdornin gjuhën e tyre në shkollat shqipe, si lejoheshin që librat të shtypeshin në gërmat shqipe, deri tani, pak apo asgjë, nuk është bërë për përmbushjen e këtyre premtimeve.

Në dritën e garancive të dhëna nga qeveria ishte e paqartë nëse shumica e shkollave duhet të rihapeshin me gjithë vështirësitë që po u viheshin në rrugën e krijimit të shkollave me kushtet, që kërkonin shqiptarët, do të ishin plotësuar me të vërtetë. Personat të cilët kishin marrë leje për të hapur, ose ishin agjitatorë për hapjen e shkollave shqipe ishin burgosur ilegalisht, dhe kërkesat e tyre bllokoheshin dhe ishin hedhur poshtë nga qeveria me kufizime absurd, edhe pse ata ishin burra të privilegjuar, si profesorë, etj.

Në kohën e udhëtimit tim të fundit përmes Shqipërisë së Jugut kam vënë re se ka pasur mjaft shkolla për djem shqiptarë, por se vetëm në tre ose katër syresh dhe njëra për vajza, ishte të lejuar të jepnin mësime në shqip. Në fillim të këtij viti, një shkollë shqipe, me pesëdhjetë djem, u rihap në Korçë me pëlqimin dhe ndihmën financiare të qeverisë turke. Unë e kuptoj, gjithashtu, se pas disa muajsh vonese shkolla “Normale” e Elbasanit, për mësuesit shqiptarë, e themeluar në 1909, që u mbyll me urdhër të Qeverisë tetëmbëdhjetë muaj më parë, u rihap përsëri.

Në Veri, por më veçanërisht në jug të Shqipërisë, qëndrimi i Qeverisë ndaj ekzistencës së Klubeve shqiptare, dhe botimit të gazetave Kombëtare, i ka dhënë dhe po i jep shkas rritjes së pakënaqësisë të madhe të popullit. Për shkak të kësaj, Klubet shqiptare e kanë pasur të pamundur të kryejnë punën edukative, për të cilën ato ishin të hapur menjëherë pas rivendosjes së Kushtetutës, pothuajse të gjitha ato institucione, të cilat nuk ishin mbyllur me urdhërin aktual të Qeverisë, kishin pushuar së ekzistuari që kur isha kohët e fundit në Turqi. Ndërsa, gjithashtu, në një periudhë që prej 1908, disa dhjetëra gazeta shqiptare janë botuar. Në fund të vitit të kaluar, kam parë se, për shkak të kundërshtimit tinëzar të Qeverisë, vetëm tre prej këtyre organeve vazhduan të ekzistonin.

Unë kam rrëfyer mjaftueshëm që pakënaqësia e shkaktuar kryesisht nga politika e pazgjuar e Qeverisë turke, është përhapur tani së fundi edhe në jug të Shqipërisë. Nëse autoritetet përpiqen të bëjnë ndonjë rekrutim ushtarak news afërmi, revolta, edhe nëse nuk ka filluar ende, me siguri do të fillojë.

Për sa i përket Veriut gjendja është mjaft shqetësuese. Fiset në tërësi janë përgatitur ndoshta më mirë seç ishin vitin e kaluar, dhe disa nga zonat muslimane tani janë më të gatshëm të hidhen në kryengritje dhe të bashkohen me të krishterët më ngushtë, sesa kanë qenë ndonjëherë më parë.

Problemi kryesor i vërtetë është, nëse premtimet e bëra nga Komisioni i Reformës do t’i kënaqin shqiptarët, dhe nëse jo, atëherë kryengritësit e vitit 1911, mund të marrin armët dhe municione të mjaftueshme dhe tani fiset e tjera janë gati për të ndihmuar, me sa të mundin, malësorët të cilët tashmë janë të armatosur mirë.

Në jug, ku ndienjat e nacionalizmit janë, padyshim, më të plota e më të zhvilluara në mesin e muslimanëve, sesa në mesin e të krishterëve, ka shenja se një luftë e madhe po afrohet mes Patriarkanës dhe shqiptarëve ortodoksë. Kjo luftë do të çojë në bashkimin e të krishterëve me toskët myslimane më shumë seç ka qenë në të kaluarën. Deri tani, për shkak të armiqësive në mes të muslimanëve dhe të krishterëve, shumica e shqiptarëve ortodoksë duket se e kanë ndjerë, ata do të armiqësoheshim me kishën greke, duke mbështetur kauzën e tyre kombëtare, dhe nga ana tjetër se ata kurrë nuk do të pranoheshin si të barabartë me myslimanët e jugut, të cilët janë duke punuar intensivisht për avancimin e mësimit shqip dhe për bashkimin e të gjitha elementeve të popullsisë shqiptare nëse ata nuk do të luftonin kunder turqve. Kështu ata duket se druhen se do të humbasin mbrojtjen e Kishës, për të siguruar vullnetin e mirë të myslimanëve shqiptarë. Kisha greke, në mënyrë të palodhur po kundërshton çdo përparim në kulturën shqiptare, dhe nuk ka lejuar as madje tani mësimin e gjuhës shqipe në shkollat e saj.

Kisha greke ka nxitur këtë ide, me shpresën e kotë për të shmangur një grindje të brendshme fetare, mes saj dhe shqiptarëve, një grindje që është absolutisht e pashmangshme, nëse Patriarkana nuk vendos t’u bashkohet disa prej kërkesave të shqiptarëve, dhe vend të qendrimeve dashakeqe ajo përpiqet të bindë njerëzit se ata nuk janë të lidhur me të vërtetë me gjuhën e tyre dhe se ata nuk dëshirojnë hapjen e shkollave shqipe. Duke siguruar një farë lirie fetare nga Kisha greke, shqiptarët ortodoksë jo vetëm do të shkëputeshin nga një ndikim i cili tenton t’i vendoste ata kundër bashkatdhetarëve të tyre, muslimanë, por ata edhe do të siguronin një mjet në përdorimin e gjuhës shqipe të paktën në një pjesë të shërbimeve të tyre fetare, duke përhapur njohuritë e gjuhës së tyre amtare edhe në mesin e klasave më injorante të popullsisë.

Pakënaqësitë “fetare” të shqiptarëve për momentin mbështeten nga Lidhja ortodokse, e cila ka selinë e saj në Korçë dhe e cila u themelua menjëherë pas rivendosjes së Kushtetutës. Objekti i i kësaj shoqërie ishte i dyfishtë të merrte disa koncesione nga Kisha greke, dhe për të siguruar “kundërshtarëve” me një organizatë në të cilën ata mund ta përdorin në kohë të jashtëzakonshme. Efekti i mundshëm i një lëvizjeje të tillë mbi të ardhmen e nacionalizmit shqiptar është aq e qartë se nuk kërkon shpjegim të mëtejshëm këtu.

Në shënimet e mësipërme unë kam munduar shumë shpejt të përshkruaj situatën në Shqipëri, për të treguar qëndrimin e pjesëve të ndryshme të popullsisë së Veriut ndaj njëri-tjetrit dhe ndaj Qeverisë, si dhe për të dhënë disa indikacione të shkurtra të kushteve që mbizotërojnë sot në jug të Shqipërisë. Në ç’shkallë rebelim i vogël i cili u zhvillua në verën e kaluar në Jug u organizua në të vërtetë në lidhje me, ose si rezultat i kryengritjes së Malësorëve, dhe në në çfarë mase, në të ardhmen Jugu do të bashkëpunojë me Veriun, këto janë çështje mbi të cilat kjo nuk është e lehtë të formësohet ndonjë mendim i justifikueshëm tani.

Tek disa prej shqiptarëve negociatat formale që u bënë vitin e kaluar mes të fiseve Malësore dhe disa prej bejlerëve të mëdhenj të Vlorës, (Memorandumi i Gërçës R.F ) i kënaqin net pjesë të shqiptarëve duke pohuar pakënaqësinë ndaj qëndrimit të regjimit Xhonturk. Disa prej lidereve jugorë u inkurajuan që të marrin malet të entuziazmuar nga lajmet per sukseset e arritura nga Malësorët. Por pas hetimit të plotë në më shumë se një qendër e rëndësishme, mua më duket , se negociatat midis kryengritëve të veriut dhe atyre të jugut ishin ndoshta të një natyre informale, dhe kjo rritje e revoltës në zonën e Korçës, Kolonjës, dhe Gjirokastrës ka ndodhur për shkak se liderët e tyre mendojnë se çdo lëvizje kryengritëse do të ishte më efektive kur turqit të përballeshim tashmë me më shumë se një aspekt të çështjes shqiptare.

Sa për të ardhmen, informacioni im më i fundit (viti 1912 RF ) është që njerëzit e Veriut dhe Jugut janë tashmë të bindur për vlerën e një lëvizjeje të kombinuar kundër Qeverisë Osmane më shumë seç ishin vitin e kaluar. Por mbetet vetëm për t’u vërtetuar nëse, me gjithë mjetet e këqija të komunikimit, si dhe ndikimet e ndryshme në punë te tyre, gegët dhe toskët,do të jenë në gjendje vërtet për të kryer një kryengritje të përbashkët kundër qeverisë, e cila, nëse do të ndodhë, me siguri do të ketë pasoja të rëndësishme, jo vetëm për Shqipërinë dhe për Turqinë, por të paktën, edhe për disa prej atyre Fuqive të Mëdha që shikojnë me interes trendin e ngjarjeve në zonat që kufizohen me brigjet lindore të Adriatikut.

Thellimi i tragjedisë çame në vitet 1934-1938

April 4, 2013 by dgreca

Nga Shkruan Eugen SHEHU/

Në përgjithsi çështja çame, ndonëse e lindur menjëherë pas Konferencës së Londrës të vitit 1913, vijoi në mënyrë tragjike në krejt deceniet që rodhën më pas.Shteti helen, për të shkombëtarizuar këto vise, vuri në radhët e parat ë forcave të veta,pikërisht andartët, këta ultranacionalistë helen, të cilët për t’iu shpëtuar burgjeve për krimet që patën bërë ndaj vëllezërve të tyre të një gjaku, nuk munguan të ndërmarrin gjithfarë kryqzatash ndëshkuese ndaj shqiptarëve etnikë, jo vetëm në Camëri por edhe në vise të tjera të Greqisë në të cilën jetonin prej vitesh. Siç kemi përmendur edhe më lartë, reprezaljet e helenëve ndaj shqiptarëve etnikë në çamëri, në fillim të viteve të 30-të të shekullit të kaluar, erdhën duke u shtuar. Përballë situatës tejet të rëndë, ishin me dhjetra e dhjetra familje, të cilat pa patur as minimumin jetik, duke dashur të mos haroheshin nëpër shkretëtirat e Anadollit, kapërcenin në mënyrë të fshehtë kufirin politik me Shqipërinë, duke kërkuar drejtpërsëdrejti mbrojtjen e shtetit amë.Në këto vite, me dhjetra familje patën vërshuar në Shqipëri, si prej Preveze e Filatit ashtu edhe nga Praga,Janina apo Pramithia.Në këto kushte,Mbreti i shqiptarëve Ahmet Zogu, duke paraparë se ky vrull emigrimi drejt shtetit amë ishte i pandalshëm dhe krejt i natyrshëm, dha porosi pranë Ministrisë së ekonomisë, në ato vite, të ngrihej, posaqërisht për këtë problem Zyra e Emigracionit.Merret lehtësisht me mend se nuk ka qenë rastësi vendosja në funksionin e kryetarit të kësaj zyreje, të intelektualit çam Ruhi Deliu me origjinë nga Margëllçi i Camërisë.Pikërisht me nismën e kësaj zyre, shteti shqiptar i asaj kohe, ngriti edhe tri fshatra për të pritur çdo rast banorë të tjerë nga çamëria, të përndjekur me mjete nga më monstruozet prej Athinës Jo pa qëllim këto fshatra u ngritën në Qarkun e Gjirokastrës ( pranë kufijve brutalë të vendosur më 1913 ) pasi këto familje shqiptarësh etnikë, do të mund të ktheheshin nesër, në karakolle të parat ë qëndresës shqiptare në rast sulmesh të andartëve grekë.

Në fillim të vitit 1934, Qeveria shqiptare i dërgoi përfundimisht Athinës, ultimatumin se nëse nuk shiheshin të drejtat e shqiptarëve etnikë në Camëri, do të merreshin masa kundërvepruese ndaj minoritetit grek në Shqipëri.Kuptohet Qeveria Shqiptare nuk mund të merrte fushata ndëshkimore, por së pari u mjaftua me mbylljen e shkollave në gjuhën greke dhe në vend të tyre vendosi mësues të gjuhës shqipe. Këtë veprim, atdhetari shqiptar në Gjenevë, Lec Kurti e spjegoi si parakusht për çeljen e shkollave shqipe në Camëri, ku gjuha amtare po harrohej, ku të pakët mësues të shqipes dergjeshin varreve apo ishin vrarë prej thikës së kriminelëve të Athinës. Qeveria greke pamvarsisht prej premtimeve në Lidhjen e Kombeve në Gjenevë, ndërmori këtë radhë një vargmasash prej propagandistike, për t’a shmangur sa më shumë problemin kryesor, gjenocidin etnik nëpërmjet bandave të të ashtuquajturit Vorio Epir.Ishin pikërisht këto banda që ndërsa u vërsulën me valë sulmesh të reja ndaj popullsisë së pambrojtur çame, organizuar edhe në Athinë, përpara ambasadës shqiptare aty, një demonstratë duke hedhur parulla deri në djegjen e shtëpive shqiptare në çamëri.Këto demonstrata ku shihej qartë dora e Athinës, vijuan më pas në qytetet shqiptare brenda kufijve politik të Greqisë, siç ishin ;Filati,Patra,Janina etj.Veprimet të tilla ( ndonëse paqësore prej frike) mbështetësit e teorisë për Vorio Epirin organizuan edhe pranë konsullatës greke në Gjirokastër.Por kjo demonstratë nuk zgjati veçse disa minuta, pasi sheshi i qytetit në fjalë u mbush me shqiptarë me flamuj kombëtar në duar duke kënduar këngë të shumta, deri edhe për trimat e Camërisë.Pas kësaj, Athina u tërhoq, ndonëse vijonin të shkruheshin në pothuaj të gjitha qytetet,“vullnetarë“ për të shpëtuar Vorio Epirin.Madje vetë shtypi grek, në tetorin e vitit 1934, nuk mungoi të publikojë edhe grupin që do të drejtonte veprimet.“Këto u janë besuar z.Kristo Kristovasili-President, z.Ilia Sukaris-ushtarak,z.Teodor Mergios-avokat“. ( Arkivi Qëndror i Shtetit-Tiranë. Fondi 35 , dosja 28, fleta 281 ).

Ndërkaq edhe vetë Athina, gjatë kësaj periudhe ndihej e futur keqaz në kështjellën e krizave politike, ekonomike, sociale dhe ushtarake.Një grup oficerësh të Athinës, më 2 mars 1935, pasi kishin bërë për veti disa oficerë me pushtet në marinë, mundën të hedhin në duar dy kryqëzorë dhe tri destrojerë të paisur plotësisht me municione luftarake. Të nesërmen me këto paisje tejet moderne të asaj kohe, grupi i oficerëve që organizuan grushtin e shtetit, iu drejtuan Kretës, aty ku ishte strehuar Venizellosi.Me urdhër të njërit prej këtyre oficerëve, kolonel Canakaqis, me të vënë këmbë në tokë, ushtarët grekë pushkatuan dy prej mbështetësve kryesorë të venezillosit, guvernatorin e deriatëhershëm si edhe guvernatorin aktual. Pasi muarën Kretën terroristët grekë vodhën dhe plaçkitën ç’të mundnin dhe aty ku hasnin në kundërshtime vepronin me thika apo me bajoneta të pushkës.Athina u tremb keqas nga kjo ngjarje dhe filloi të reagojë menjëherë. Ajo dërgoi flotën e saj detare sidomos rreth Kretës, duke dashur të shmang sa më shpejt të ishte e mundur katastrofën që po i kanosej.Rreth 7-8 mijë forca ushtarake ngarendën të mbysin puçin ushtarak me çdo çmim. Ndonëse terroristët u gjendën të rrethuar, falë armatimeve dhe teknikës luftarake që dispononin, ata mundën t’i shmangeshin goditjes së drejtpërdrejtë me ç’rast mundën të shpëtojnë kokën disa prej ishujve në afërsi të Rodit, të cilët ndodheshin ç’prej vitit 1912, nën protektoratin Italian.

Një prej gjeneralëve që ndoqi me „mllef“ të madh, deri në fund, terroristët-miq të tij,gjatë asaj kohe ishte greku famëkeq Jani Metaksa. Ai mundi të përfitonte nga rrëmuja e kaosi që sundonte në Greqi, për të mbledhur rreth vehtes mjaft prej ushtarakëve të pakënaqur nga qeverisja e mëparshme.Në këtë mënyrë dinakëria e Metaksës nuk nguroi të vinte në veprim edhe një mekanizëm politik tjetër. Ai dhe oficerët të cilët e shoqëronin, shpallën se duhej rikthyer në pushtet Mbreti i Greqisë, Gjergji, kinse ai kishte përkrahjen e Europës dhe do të mund të përcillte në Athinë këtë përkrahje. Këtu vlen të thesojmë, se shumë prej qeveritarëve në vitin 1935, shpallën publikisht se e njihnin Mbretin Gjergji dhe prisnin rikthimin e tij në fron, dhe natyrisht se ndaj kësaj oferte edhe vetë Mbreti i Greqisë nuk mund të rrinte duarkryq.Ai organizoi një fushatë të tërë politike e propagandistike për lejimin e marrjen së fronit mbretëror.Një prej parakushteve të këtij rikthimi ishte vendosja e metaksës në krye të forcave ushtarake. Kështu, më 21 prill 1936, gjeneral metaksa u vu në krye të qeverisë së Athinës.Shumë prej çështjeve shtetërore do të mbuloheshin këtej e tutje prej tij, gjithashtu „komanda uhstarake detare dhe tokësore shpallën vartësinë e tyre ndaj qeverisë së kryesuar nga Metaksa“(Gazeta „Besa“ – Tiranë 29 prill 1936 , faqe 4 ).

Pas fitores së fashizmit në Gjermani, Itali e Spanjë në Ballkan për të parën herrë kjo ideologji e urryer vendosej në Greqi.Edhe fashizmi nuk pyeti aq shumë për fatin e popujve ku lindi dhe u zhvillua, ai u tregua tiran sidomos në ata popuj të cilët nuk e përqafuan.Veçanërisht një prej dimensioneve më kriminale të fashizmit ishte lufta e hapur e tij ndaj minoriteteve apo vendeve që historia në mënyrë krejt cinike i copëtoi për të kënaqur orekset shovene të Fuqive të Mëdha.Kështu ndodhi edhe me shqiptarët etnikë në Camëri.“Në gushtin e vitit 1936, mevendosjen e diktaturës fashiste nga Metaksai, viktima e parë sihte popullsia çame.Fashistët e orës së parë, tregëtari Stavri Koçoni dhe oficeri i gjandarmërisë Zambeta filluan goditjet sistematike në Filat,Pituljetë dhe Gumenicë për zhdukjen e popullsisë çame.U shkua deri atje sa populli i Paramithisë u ndalua me violencë të fliste në gjuhën shqipe.Qeveria greke bëri çmos që të përçante popullsinë duke u përpjekur të kundërverë të krishterët shqiptarë ndaj atyre myslimanë.Kjo politikë shtetërore nuk kaloi pa lënë gjurmë pasi popullsia e këtyre zonave në shumicën dërmuese ishin të paarsimuar dhe sa për rrethet intelektuale, këta nuk mund të komtrollonin situatën“.(Gaze“Camëria“shtator 2002)

Ngase pushteti vendor administrativo-ushtarak, ishte kurdoherë në duart e grekërve, edhe në fshatin më të largët të Camërisë, Athina u përpoq të sinkronizonte veprimet me çdo mjet, me këtë pushtet për të shkombëtarizuar shqiptarët etnikë brenda kufijve politik të saj.Në këto momente, e ideuar prej Athinës erdhi porosia për të zhdukur sa më parë emrat e fshatrave shqiptarë, duke dashur të fshinte në këtë mënyrë simbolet e memories kombëtare. Kështu, brenda pak javëve u ndryshuan emrat në shqip të fshatrave ;Spatari,Golbaqi,Picari,Varfanji,Arpika dhe u zavendësuan këta me emra grek si ;Trikoforo,Ella,Aetos,Parapotume,Perdhika etj. Sikur puna të kish mbetur me kaq, ndofta shqiptarët etnikë nuk do të mërziteshin aq shumë,pse ata nuk do të haronin askurrë emrin e fshatit ku patën jetuar gjysh-stërgjyshërit e tyre.Por fjala është fill pas vendosjes me dhunë të këtyre emrave, në këto fshatra u panë kolonët e parë helenë,ardhur familjarisht prej ishujve të largët të Greqisë.Të përkrahur nga pushteti vendor dhe sidomos nga xhandarmëria greke, këta kolonë u vendosën në shtëpitë më të mira të këtyre fshatrave, duke përzënë prej andej shqiptarët etnikë të pambrojtur, kinse dikur ata patën qenë fshatra helene por i patën zaptuar „barbarët“ shqiptarë. Tanimë operacionet ndëshkimore ndaj popullsisë së pambrojtur çame organizoheshin dhe drejtoheshin jo vetëm me urdhër të Metaksës por me vetë miratimin dhe bekimin e Mbretit të Greqisë.Për ta patur nënkontroll sa ma të plotë dhe për të vepruar në mënyrë sa ma energjike për shkombëtarizimin e këtyre trevave shqiptare, Metaksa urdhëroi një ndarje të re administrative për krejt Camërinë duke e copëtuar dhe afruar komandën helenike vendase me qarqet antishqiptare të Athinës.Në këtë mënyrë Camëria e Mesme dhe Camëria veriore u shpallën njësi administrative më vehte me kryeqendër Gumenicën, ndërsa Camërinë Jugore e copëtuan midis qyteteve dhe fshatrave greke, për të pasur sa më të lehtë kolonializimin e tyre.“ Përballë pushtetit të papërgjegjshëm shtypës e shovenist të Metaksait, çamërit u gjendën krykëput të pambrojtur, e vetmja mënyrë e mbrojtjes për ta u bë besëlidhja apo betimi i kahershëm, shtimin dhe fuqizimin e të cilit, ata vetëvetiu e ndjenë si kushtin më të domosdoshëm.Ai i mbajti të bashkuar gjatë gjithë kohës së diktaturës.Dhe nëse plot nga burrat e rrezikuar mund të shpëtonin nga zhdukja, kjo ndodhi pikërisht për hirë të atij bashkimi besëlidhës.Falë atij betimi mjaft atdhetarë të rrezikuar u arrit të kaloheshin fshehurazi brenda kufirit të shtetit shqiptar“.(I.D.Hoxha „Viset Kombëtare shqiptare në shtetin grek“ Tiranë 1998, faqe 247 ).

Dinakëria greke do të nxiste sidomos grindjet midis shqiptarëve qysh se këta mësonin fjalët e para në gjuhën e tyre.Me një plan të përcaktuar deri në imtësi, fëmijët e krishterë shqiptarë, me të lindur dërgoheshin në kishë dhe pagëzoheshin me emra grek.Më pas, nëpër vitet që po vinin këta fëmijë do të ngulitnin mirë në kokë fjalën e priftit e cila (kinse merrej fjala e Zotit) sipa të cilit ,“kush nuk është i krishterë, është armiku ynë !“.Kjo armiqësi e cila ushqehej me aq „kujdes“ prej priftërinjëve grek, tek fëmijët e krishterë shqiptarë, duam apo s’duam ta pranojmë sot, hapi hendek të thellë në vitet që pasuan në Camëri, midis popullsisë shqiptare të krishterë dhe asaj myslimane të çamërisë.Kjo pasi fëmijët duke u mbrojtur me fjalën e priftit grek dhe duke qenë larg ndikimit të atdhetarëve të vërtetë të Camërisë, dalëngadalë harruan traditat dhe kodet morale-zakonore të shqiptarëve, iu përshtatën më tepër mentalitetit helen duke u asimiluar krejtësisht përgjatë decenieve që kapërcyem.Në librin e tij studimorë me titull,“Istoria tis periohijes Igumenicas 1900-1950“të autorit I.G.Sharra,diku ku flitet për armiqësinë e mbjellë midis fëmijëve shqiptarë të besimeve të ndryshme fetare, shkruhet se ata arrinin deri sa „t’i çanin kokën me gurrë njëri-tjetrit“.

Ndërkaq një tjetër interesim ishte për djemtë e vegjël të Camërisë, në mbrendësi të kufijve të shtetit amë shqiptar.Ata jo vetëm që ndjenin lirinë mbi supe por ishin të kënaqur që mësonin së toku me bashkëkombasit e tyre, qofshin këta të krishterë apo myslimanë.Për më tej, meqenëse fshatrat me shqiptarë të ardhur nga Camëria sa vinin e shtoheshin, për shkollimin sa më të plotë të këtyre djemve u vendos që të ndërtohej në Sarandë edhe një kovikt model, një ndërtesë e vogël ishte paguar prej disa atdhetarëve çamë por klasat sa vinin e shtoheshin.Shtapi shqiptar i asaj kohe na bën me dije se ; „Kovikti Camëria“ përmbledh në gjirin e vet një numër të madh nxënësish, të përbërë nga djem të viseve të ndrashme të Shqipërisë së lirë dhe irredente, të cilët marrin aty dritën e parë të kulturës shqiptare… Në një bashkëfjalim që pati drejtori ynë me kryeministrin Koço Kota, në lidhje me konviktin në Sarandë, vuri re se kryetari i qeverisë është në dijeni të plotë të kësaj çështjeje dhe interesohet me zemër për realizimin e saj.“Vetë Mbreti ynë, i deklaroi kryeministri,ka urdhëruar Ministrinë e Arsimit që të hyjë në marrveshje me Kryqin e Kuq Shqiptar që të ndërtohet sa më shpejtë godina që i nevoitet koviktit „Camëria“. ( Gazeta „Demokratia“ Gjirokastër 25 korrik 1937 ).

Edhe gjatë vitit 1938 qeveria fashiste greke vazhdoi në mënyrë sistematike dhunën e saj të pashembullt ndaj banorëve të pafajshëm të Camërisë.Mbreti i Greqisë, në unison me dhunën koloniale shovene të Musolinit dhe Hitlerit, ndërmorri një varg reformash administrative, posaçërisht për të përzënë shqiptarët prej vatrave stërgjyshore dhe për t’i kolonizuar ato treva me popullin helen.Fashizmi i cili po pushtonte çdo ditë e më shumë territore të reja e fashiti edhe atë luftë të shtetit shqiptar në mbrojtje të bashkëkombasve të vet.Diplomacia evropiane u gjend e papërgaditur dhe nuk mund të merrej me zërat e popujve të vegjël që shtypeshin e dhunoheshin, ndërsa harta e Evropës çdo ditë Caktonte kufij të rinj.Në këto kushte plaga e gjenocidit helen ndaj trevave të Camërisë vazhdonte të rishte gjak.

Bern-Zvicër