Për një kohë të gjatë jam  habitur pse disa shqiptarë më të aftë se unë nuk kanë lënë për historinë këto ngjarje fatale që ndodhën në Shqipëri pas Luftës së Parë Botërore. Unë tani ndodhem në mugun e vonë të jetës sime ndaj edhe po përpiqem të bëj një përshkrim sado pak të saktë e objektiv të këtyre ngjarjeve historike, ndonse mund të jenë tej fuqive të mia të mbrame, por akoma dikush mund të marrë përsipër këtë detyrë përpara turbullimit të plotë të kohës dhe kujtesës së ngjarjeve që filluan në vitin 1919, kur fati i Shqipërisë ishte në fillin e perit.

Me mbarimin e Luftës së Parë Botërore, Italia dhe Greqia arritën një traktat sekret e vendosën ta ndajnë Shqipërinë sipas planit që Italia të vinte në zotërim portet dhe pjesën veriore të Shqipërisë, ndërsa Greqia pjesën jugore, duke përfshirë edhe  Korçën. Kjo, pavarësisht nga deklarata e presidentit Woodrow Wilson për një politikë vetvendosëse të kombeve të vegjël. Për shkak të këtij traktati handikap, shqiptarët dhe amerikanët filluan një numur demonstrimesh kundër Italisë e Greqisë. Federata Vatra ishte më aktivja dhe, si rezultat i rritjes së protestave, një grup prej 120 luftëtarësh vullnetarë shqiptaro-amerikanë u organizuan për të shkuar në Shqipëri dhe banda shqiptare(e quajtur gjithashtu “Vatra”) u ftua t’u bashkohej atyre.

Banda Vatra është organizuar nën drejtimin tim në Shtator 1917² në Worcester, Mass. Anëtarët e saj ishin djem të rinj pa eksperiencë muzikore të mëparshme, shumica e tyre ishin punëtorë uzinash. Sidoqoftë ata u inkuadruan në bandë me dëshirën e madhe për të mësuar dhe, brenda një viti, ata ishin të aftë të merrnin pjesë në koncerte dhe parada në Boston, Worcester, New Bedford, Camp Devens në Massachussets dhe në Portland e Beddford në Maine dhe  qytete të tjerë në favor të Kryqit të Kuq  Amerikan,    

Liberty Bond Drives dhe  organizata të tjera shëndetsore.

E vetmja bandë tjetër në ShBA gjatë  kësaj periudhe ishte ajo e James Town, New York, drejtuar nga  bashkëqytetari im, Thomas Vishnja.³

Ideja e udhëtimit pelegrin në pranverën e vitit 1920 në Shqipëri për të ndihmuar kauzën kombëtare mori një formë konkrete dhe vullnetarët ushtarakë, banda dhe disa shqiptarë të tjerë të rëndësishëm u bënë gati për udhëtim.

Unë  u lirova nga ushtria e ShBA gjatë këtyre ditëve, ku kisha shërbyer si bandmaster. Që atëhere unë u martova menjëherë dhe, natyrisht nuk do të veproja mirë në se lija nusen time të re por, meqë banda nuk mund të shkonte pa një drejtues – dhe unë isha i vetmi njeri i përshtatshëm – përfundimisht u binda e vendosa të marr pjesë.

Pas një qëndrimi të shkurtër në Brindisi të Italisë, u lejuam të zbarkonim në Durrës(ne ishim persona “non grata” për Italianët në Shqipëri dhe në Itali), ku njerëzit e shumtë na përshëndetën me entusiazëm të madh, edhe pse shiheshim me dyshim nga Italianët, të cilët në këtë kohë kishin pushtuar Durrësin, Tepelenën, Sarandën, Gjirokastrën dhe Vlorën.

Pas mbrritjes në Durrës udhëtuam me ca kamjona Fiat gjysmë të shkatërruar për në Tiranë, kryeqyteti i Shqipërisë, ku populli, qeveria e përkohëshme dhe kleri e përshëndetën me entusiazëm ardhjen tonë. Në këtë kohë, një regjencë, e kryesuar nga Sotir Peci,  qeveriste Shqipërinë. Qeveria shqiptare kishte siguruar fondet për një turne udhëtimi nëpër Shqipëri për të ngritur moralin e  popullit shqiptar, kështu që  u vendos  të na dërgonin në të gjithë qytetet e mëdha.

Lamë Tiranën dhe vizituam Shkodrën, Elbasanin Delvinën, Sarandën, Gjirokastrën dhe, siç e thashë, u pritëm përzemërsisht nga popullsia, por jo nga Italianët që na shihnin me dyshim. Megjithatë, kundër urdhërave italiane ne u bëmë gati të shkoninm aty bashkë me ushtarët vullnetarë shqiptarë. Të udhëhequr nga dy ish gjeneralë që kishin sërbyer në ushtrinë turke, ne vendosëm të çlironim Tepelenën.

Pasi u përgatitëm të hynim në Tepelenë, armët italiane filluan të  qëllojnë nga kështjella e vjetër e qytetit mbi ne dhe ky aksion  përbën një luftë epike kundër pushtuesve Italianë, pasi edhe popullsia brenda Gjirokastrës, Tepelenës e Vlorës u ngrit të luftonte kundër italianëve. Vullnetarë shqiptarë nga gjithë Shqipëria filluan të arrijnë e t’i bashkohen betejës tjetër.

Ndërkohë, grekët kishin marrë sinjal nga italianët dhe filluan të mobilizohen gjatë kufirit greko-shqiptar. Banda Vatra dhe vullnetarët amerikanë morën urdhër nga qeveria të vijonin në Përmet, Ersekë, Korçë. Kështu, dy qytetet e para na përshëndetën me entusiazëm të “çmendur” por ovacioni më i madh na priti kur ne marshuam në Korçë. Banda Vatra duke luajtur triumfalisht dhe krenarisht  ishte e  rrethuar nga të dy anët me shqiptarë që na mbulonin me lule duke u gëzuar, duke thirrur e duke qarë. Korça nga brenda ishte përgatitur t’i rezistonte grekëve, të cilët ishin përqëndruar në kufirin grek, në një qytet pranë Bilishtit. Presidenti i bandës, Kosta Pano, kaloi netë të tëra pa gjumë duke u këshilluar me zyrtarë shqiptarë dhe mbrojtës në kufi për të evituar ndonjë konflikt të mundshëm.

Lidhja e Kombeve, duke u përpjekur të mënjanojë gjakderdhjen, dërgoi në Korçë, nën udhëheqjen e profesorit finlandez Sederholm një delegacion, duke i dhënë atij autoritetin të organizojë bisedime midis Shqipërisë, Italisë dhe Greqisë mbi vijën kufitare të përherëshme.

Grekët deklaruan që Bilishti, Korça dhe Erseka populloheshin nga grekë, ç’ka ishte një pohim absurd.

Duhet shënuar që delegacioni i Lidhjes së Kombeve u impresionua veçanërisht nga Banda Vatra dhe vullnetarët nga Amerika. Banda filloi të luajë jashtë dy koncerte në javë tek Kopshti i Themistokli Gërmenjit. Programi ynë përbëhej nga muzikë klasike – një prej tyre ishte uverturë, një veprim simfonik, disa fragmente operistike(zakonisht Wagner), një Vals nga Shtrausi dhe, më pas, një përmbledhje këngësh që këndoheshin nga komuniteti. Popullsia e Korçës i përcillte këto koncerte “en famille” me mijëra, të veshur me dollomatë e mbrëmjes. Ata kënaqeshin me gjithë zemër me muzikën tonë dhe duartrokitjet e tyre ishin të stuhishme. Rrija dhe mendoja se sa mjeshtra bande në Amerikë po të guxonin të interpretonin programe të tilla klasike përpara një publiku amerikan, ky i fundit ndoshta do t’i kishte vërshëllyer ose, më keq, do të kishte braktisur sallën. Megjithatë, këta të ashtuquajtur shqiptarë të prapambetur i pëlqenin këto, i përpinin me sy fletpalosjet e shtypura duke u kënaqur me përshkrimet mbi pjesët muzikore. Është fare e vërtetë që qëndrimi ynë në Korçë është ndër kujtimet tona më të shtrenjta. Dashuria e njerëzve për muzikën e mirë ishte fenomenale.

Më kujtohet kur, për herë, të parë  dhamë një pjesë të shkurtër nga Mesia e Hendelit. Nuk gjendeshin gjëkundi partitura përveç notave të mia personale. Kështu që e përktheva me shpejtësi tekstin e tyre në gjuhën shqipe dhe mblodha një kor prej 60 zërash. Banda do të luante pjesë orekestrale. Ky ishte ekzekutimi i parë i një oratorio-je në Shqipëri. Kori i mësoi pjesët në një kohë rekord dhe publiku në Kopshtoren e Mitropolisë kërkonte që çdo pjesë të përsëritej.

Gjatë kësaj periudhe Lidhja e Kombeve e kishte vëmendjen dhe ndiqte me koncertet tona ngrohtësisht, veçanërisht profesor Sederholm, i cili ishte një admirues i flaktë i Wagnerit. Ai dhe unë u bëmë shpejt miq dhe ai vinte në shtëpinë tonë, ku e kënaqnin orenditë tona dhe gëzohej nga leximi i disa librave që unë i kisha sjellë nga Amerika.

Gjatë takimeve tona, unë guxoja ta pyesja profesorin Sederholm si do t’i bëhej fati Korçës. Ai më këshillonte të isha i matur ndaj   kauzës kombëtare, dhe  më informinte se, sa më shumë ai   bindej se një komb,  që është i aftë të krijojë  grupe të tilla si banda Vatra dhe  që e do muzikën aq shumë sa mbush sallat plot, sigurisht që e meriton edhe  lirinë e tij. Ai ndjente se ishte inspiruar nga roli i vet dhe unë jam i sigurt që rekomandimet e tij ishin kritike në lidhje me vendimin për ta liruar Korçën.

Ishte e qartë që më shumë organizata muzikore ishin të nevojshme për të shuar etjen e shqiptarëve për muzikën. Në pak javë u formua një bandë tjetër, “Banda e Korçës” me studentë të rinj dhe në një periudhë të shkurtër kohe, ajo filloi të japë koncerte. U organizuan një numur festivalesh muzikore meqë talentet e qytetit ishin të shumtë.  U përgatit edhe një opera e shkurtuar, Trovatore. Drejtori shtetëror Vangjush Mio ishte një artist shqiptar profesionist. Kjo etje e popullit shqiptar për muzikë të re më dha mundësinë të kompozoj shumë këngë, fjalët e të cilave u shkruan nga shqiptarë të shquar si Kristo Floqi, Remzi Qyteza, Ali Asllani etj. Eshtë për t’u shënuar se këto këngë përhapeshin me shpejtësi drite në gjithë Shqipërinnë.

Nuk qëndruam shumë në Korçë, kur në Qershor 1920 ne morëm një ftesë frenetike nga forcat e luftëtarëve të Vlorës që na luteshin për një vizitë që të ngrinte lart moralin e tyre. Në këtë kohë ata kishin çliruar Tepelenën dhe Drashovicën, ishin 20 milje nga Vlora dhe po luftonin me Italianët në kodrat e Vlorës. Kjo betejë epike kishte përfshirë vëmendjen e gjithë opinionit të brendëshëm dhe midis korrespondentëve të huaj që mbulonin luftën ishte shquar Edsel Mowrer  i “Chicago Daily News” dhe “Washington Post”. Dukej që gjithë korrespondentët ishin në anën e shqiptarëve trima, guximi i të cilëve u përshkrua në lajmet ditore. Duhet theksuar që luftëtarët shqiptarë kishin shtruar gunat e tyre të leshta mbi telat me gjemba të barrikadave dhe hidheshin mbi to për të terrorizuar italianët. Madje, sa më shpesh që italianët dërgonin avionët e tyre, shqiptarët gjuanin e rrëzuan shumë prej tyre.

Banda jonë ndodhej në Drashovicë dhe mbështetej nga Kryqi i Kuq Amerikan nën drejtimin e Charles Hollingshead, i cili, më vonë,  organizoi Shkollën Teknike në Tiranë. Një herë ose dy herë në ditë ne shkonim në front për të luajtur për luftëtarët shqiptarë. Ne ndihmuam, gjithashtu, në spitalin e Kryqit të Kuq, i cili shërbente si për shqiptarët edhe për italianët e plagosur.

Shqiptarët kapën 400 italianë dhe i çuan për t’i mbajtur aty pranë tek Vaiza. Ata i thoshin  gjeneralit të komandës italiane Piacentinit se ne nuk ishim në gjendje të ushqenim dhe vishnim robërit italianë dhe  nëse ai mund të bënte diçka për ta. Duke dhënë një përgjigje  pohuese u mundësua që Kryqi i Kuq Amerikan të sillte nga Vlora me kamiona transporti paisje të nevojshme për robërit. Unë bëra disa rrugë në Vlorë me  z. Hollingshead dhe kuptoja se si ai shfaqte demoralizimin e ushtrisë italiane  nga njera anë dhe  luksin në të cilin jetonte  general Piacentini në pallatin e tij. Gjenerali na ftoi të drekonim bashkë në mjediset e tij luksoze. Natyrisht, unë maskohesha si një prej personelit të Kryqit të Kuq Amerikan. Ta dinte gjenerali që unë isha shqiptar “spiun”, jeta ime do të ish në rrezik.

Gjatë kësaj kohe një nga prijësit e shqiptarëve, emri i tij,  mendoj, ish Bajram Curri, shkrojti një vjershë të shkurtër të frymëzuar që më impresionoi aq shumë sa ta shndërroj atë në këngë. Titulli i saj ish “Vlora, Vlora, bjeri më të lumtë dora!”⁴ Kënga pati sukses menjëherë dhe për pak ditë u përhap në gjithë Shqipërinë. Sipas Dorothy Thompson në një prej transmetimeve të saj në radio “Shqiptarët  këndonin “Vlora, Vlora…” ndërkohë që ata sulmonin italianët.” Qysh atëhere kënga u bë klasike shqiptare dhe këndohet deri sot. Gjëja që më çuditi më tepër ishte se si këngët që unë shkrojta përhapeshin në të gjithë vendin brenda  natës dhe këndoheshin e orkestroheshin nga orkestra origjinale pa kopje partiturash. Kur ne ishim duke vizituar ndonjë qytet, njerëzit na përshëndetnin gjithmonë duke kënduar këto këngë.

Disa incidente, ndërkohë që ishim në Kryqin e Kuq në Drashovicë, e meritojnë të përmenden, sepse ato shfaqin karakterin e “labit”, siç quheshin shqiptarët në këtë zonë. Një ditë kur z. Hollingshead dhe unë po zbulonim gërmadhat e një teatri të bukur që italianët kishin ndërtuar në Drashovicë, ne pamë se si një shqiptar doli nga rrënojat me 4 copë orendi në shpatullat e tij. Z. Hollingshead e qortoi atë, duke i thënë se ai duhet t’i njihte ligjet dhe se akti i vjedhjes ishte krim, vepër për burg ose më keq. Shqiptari na i ktheu pa të keq se çdo njeri në qytezën e tij kishte  marrë të tillë “plaçkë”, apo “plaçkë lufte”…

Kryqi i Kuq u përpoq të blerë drithë të freskët nga fermat aty pranë, por askush nuk mund të shiste, sepse fshatarët ishin duke luftuar në front. Si përfundim, z. Hollingshead dhe infermieret e tij mund të merrnin në fushë, edhe duke vjedhur, me shënimin: “Kur je në Romë, bëj ashtu si bëjnë romanët…”

Më në fund forcat italiane të prapsura nga trimëria e shqiptarëve dhe opinionit botëror, vendosën të evakuohen nga Vlora dhe të gjitha pjesët e tjera të Shqipërisë, përveç ishullit të Sazanit. Më në fund kishte ardhur dita që të gjithë shqiptarët, të cilët kishin luftuar të hynin në Vlorë duke kënduar bashkë me Bandën Vatra në krye “Vlora, Vlora, bjeri më të lumtë dora!”. Ata u përshëndetën si çlirimtarë me entusiazëm të madh nga populli.

Pas disa ditësh festimesh e qëndrimi në Vlorë, ne u thirrëm përsëri në Korçë. Unë mora me vete disa instrumenta me tela që i kisha nxjerrë nga gërmadhat e teatrit të Drashovicës. Duke qenë edhe unë “shqiptar”, shkova aty për “plaçkë lufte”. Midis tyre ishin dy base të shkëlqyer me tela, të cilat, më vonë, u bënë bërthama e një orkestre të mirë në Korçë. Koncertet tona klasike vazhduan dhe u dhanë, gjithashtu, shumë festivale muzikore dhe ballo. Jeta shoqërore në Korçë lulëzonte me kontributin e të gjithë familjeve aty si edhe me familjet e tjera që kishin ardhur nga Rumania, Egjipti dhe ShBA, sepse tani Shqipëria ishte e lirë.

Sidoqoftë në këtë kohë nuk shkonte gjithçka mirë në kryeqytetin e Shqipërisë, Tiranë, ku  po përgatitej një revolucion. Elementë progresistë shqiptarë dëshironin një qeveri krejtësisht demokratike. Pas disa konfrontimeve rrreth kryeqytetit, forcat progresiste morën komandën dhe vendosën një qeveri me peshkopin Fan S. Noli si kryeministër. Noli ëndërronte të krijonte një Zvicër shqiptare. Ai më thirri mua ta ndihmoja për të bërë planet për sjelljen nga Italia të një grupi  muzikantësh “prima”, të cilët të jepnin mësim në një Konservator Muzike, ndërkohë që të përbënin edhe bërthamën e  e Orkestrës së parë simfonike. Për shaka e çlodhje e mësova Nolin të luajë kornon franceze gjatë qëndrimit të tij të shkurtër në kryeqytet.

Fatkeqësisht qeveria e peshkop Nolit nuk  e kish jetën të gjatë. Një ushtri  reaksionare e udhëhequr nga ambiciozi Ahmet Zogu, u bë gati të sulmojë forcat qeveritare dhe të pushtojë qytetin. Peshkop Noli u detyrua të shkojë në Itali tepër i dekurajuar. Kur e takova atë më vonë, ai desh të më thosh: “Tani më ka mbetur vetëm mjekra”

U organizua një qeveri shqiptare me kryeministër Ahmet Zogun dhe unë u thirra të vija në kryeqytet me bandën Vatra. Natyrisht na vinte keq të linim Korçën dhe popullin e tij të talentuar e të dashuruar pas muzikës, por, sidoqoftë, shpejt u vendosëm në kryeqytet me përfaqësuesit diplomatikë të tij dhe jetë sociale të nivelit të lartë. Jeta ime private në kryeqytet ishte e mbushur plot kënaqësi, zhgënjime e dështime, kryesisht më vonë. Për shembull, unë vizitoja disa ministra të qeverisë shqiptare me një listë kërkesash që më duheshin për hir të problemeve muzikore, madje, isha edhe shumë i shqetësuar. Por ministrat kishin ide të tjera dhe, kështu, unë kritikohesha se “amerikanët” ishin popull i paduruar!

Nuk  desh shumë që Zogu të organizojë qeverinë e tij dhe të paqtojë vendin. Kuptohet, ai garantoi e arriti që Shqipëria të bëhej vendi më i qetë dhe më paqedashës në Ballkan në atë kohë. Kushdo mund të udhëtonte kryq e tërthor vendit për herë të parë pa frikë e rrezik dhe krimi të bëhej inekzistent.

Së pari Zogu veproi zgjuarsisht dhe u përpoq të tërhiqte gjithë shqiptarët progresistë e të kulturuar të ktheheshin në Shqipëri dhe të merrnin pjesë në qeveri. Unë u dërgova në Itali dy here si përfaqësuesi jozyrtar i Zogut për t’i mbushur mendjen Sotir Pecit, Peshkop Nolit, Faik Konicës, të cilët ishin asaj kohe në ekzil, të ktheheshin në Shqipëri, të zinin vendet në qeverinë e asaj kohe, por ata refuzuan. Harxhova shumë nga koha ime  e  çmuar me Nolin e Konicën në Romë duke ndjekur koncertet dhe ngjarjet e tjera kulturore.

Ahmet Zogu kishte një etje të pashuar për muzikën dhe njohuritë kulturore. Aty, kryekujdestari Hasan na sillte kafe dhe ne flisnim për muzikën, veçanërisht për Wagnerin, për të cilin Zogu kish një afeksion të madh. Ne planifikonim aktivitete muzikore për javën. Gjatë këtyre takimeve më kujtohet një ngjarje që më impresionoi fort dhe që tregon  se si Zogu i kuptonte mirë bashkëpunëtorët e tij. Hasani erdhi të na lajmëronte se një delegacion bajraktarësh apo udhëheqësish kishin  ardhur nga rrethi i Matit për t’i kërkuar atij një takim. Zogu ishte veshur me një kostum tërësisht zyrtar. Pa dëshirë e qejf, ai m’u lut ta prisja, ndërkohë që ai do të vishej me kostumin madhështor ushtarak, me të gjitha dekoratat, medaljet dhe thekët e florinjtë. Shkoi pastaj në dhomën ngjitur, ku prijësat po prisnin dhe u drejtua tek froni i tij. Ai ishte i gjatë dhe, sigurisht, shembull i njeriut të shkëlqyer. Sapo prijësat e panë atë, u përkulën mbi gjunjë sikur të ishin përpara një mbreti. Zogu iu lut atyre të ngriheshin dhe të shfaqnin problemet e tyre, të cilat konsistonin në disa pakënaqësi të vogla ndaj autoriteteve vendore. I dëgjoi e iu kërkoi atyre të bindeshin e të zbatonin ligjet dhe autoritetet. Pastaj urdhëroi Hasanin të organizonte një banket për miqtë. Më pas ai bëri një dalje dinjitoze ndaj udhëheqësve përsëri me një përkulje. E ndërroi përsëri kostumin dhe ne vijuam diskutimin tonë aty ku e kishim lënë, sikur të mos kishte ndodhur asgjë. Fatkeqësisht, gradualisht, Zogu filloi ta shihte e konsideronte veten si një mbret dhe u bë ekstravagant dhe superambicioz që çoi në pasojat katastrofike, të cilat ne i dimë.

Në kryeqytet ne vazhdonim me koncertet dhe aktivitetet e tjera muzikore tonat. Nëpërmjet Ministrisë së Arsimit, unë isha  në gjendje të organizoja mësimin e lëndës së muzikës në gjithë Shqipërinë, veçanërisht në shkolla. Disa nga muzikantët, të cilët unë i formova dhe i solla nga Shkodra e Korça ishin të rinj, si Juri Trebicka, Luigi Filai, Kristaq Antoniu etj., të cilët sot janë kokat e muzikës në Shqipëri. Mund të them që ata janë me të vërtetë prijës të merituar, të cilët kanë zhvilluar Shqipërinë muzikalisht në një shkallë të admirueshme.

Disa prej këngëve të mia u shkruan gjatë asaj kohe. Pas një udhëtimi nëpër qytetet malore, unë bëra një koleksion muzikor, temat e të cilave shpresoj që t’i rishikoj. Një kënga ime shumë e dashur për shqiptarët “Kënga e Mullirit” u shtyp për herë të parë në Vlorë. “Kënga e Bariut”, “Katër Valle” u bënë gjithashtu krijime klasike shqiptare.

Më 1926 vendosa të kthehem në atdheun e dytë, Amerikë. Arsyeja kryesore për rikthimin tim ishte dekurajimi që unë pësova kur pashë Zogun, një i ri brilant, i cili kishte drejtuar mirë demokratikisht, por që, më pas, u bë, fillimisht, një president ekstravagant i republikës dhe, pastaj, më vonë projektoi shenjat e bërjes mbret. Një arsye e dytë konsistonte në faktin që tri fëmijët e mi ishin rritur dhe kërkonin atë mënyrë shkollimi që nuk mund të sigurohej në Shqipëri. Megjithatë e ndjeja se kisha mbjellë farën e muzikës së mirë në vendin tim. Banda Vatra ishte stabilizuar mirë tani dhe  ishin shfaqur edhe disa organizata të tjera.

Me zemër të thyer, ju dhashë lamtumirën shumë e shumë miqve, anëtarëve të bandës Vatra dhe Zogut(i cili nuk donte të më linte të shkoja). Unë e dija fare mirë që misioni im ishte ende në Shqipëri, por unë parapriva pasoja të këqija për familjen time, nëse unë qëndroja. Re të zeza po mblidheshin. Musolini kish hartuar programin e tij ambicioz të pushtimit dhe Shqipëria ishte një nga vendet e para që do të sulmohej pa mëshirë dhe do të pushtohej prej tij.

                  Përktheu dhe përgatiti  për botim : Kristaq Balli

1)Mbiemri i vërtetë është Nashi. Versioni Nassi është “i amerikanizuar” për lehtësi shqiptimi në ShBA. Ligjërata është mbajtur në vitin1960.

2) Data mund të jetë gabim shtypi. Në të gjithë publicistikën  e kohës, themelimi i bandës ”Vatra” i referohet  Dhjetorit të vitit 1916.

3) Thomas Vishnja ishte, gjithashtu, nga Dardha e Korçës.

4) Në të vërtetë autori  i tekstit të kësaj  kënge është Ali Asllani.

Bujar Leskaj/

Si sot 51 vjet më parë, më 21 Maj 1973, në burgun e Spaçit, disa shqiptarë trima antikomunistë nuk pyetën se çfarë çmimi ka liria, dhe kur nuk e patën atë i lanë jetën peng dëshirës për liri e demokraci.

21 maji i vitit 1973 i parapriu revoltës së Qafë Barit në 22 maj 1984, kur përsëri disidentët, antikomunistët e vërtetë sfiduan dhëmb për dhëmb regjimin komunist, pavarësisht pasojave; të cilën do ta kujtojmë ditën e nesërme, në 40-vjetorin e saj, përgjatë ceremonisé përkujtimore në Qafë Bari.

21 Maji 1973 është shenjuar në kujtesën shqiptare si dita e heronjve, dita e qëndresës antikomuniste, këtë ditë mund ta quajmë pa frikë edhe ditë e krenarisë kombëtare, ditë e lirisë…!

Pas rezistencës së viteve 1944-1946, protesta e Spaçit e 21 Majit 1973 është momenti dhe monumenti më sublim i qëndresës dhe i vetëflijimit në emër të një besimi, tê një besimi antikomunist.

Përgjigjja e regjimit ishte shume e egër, menjëherë u arrestuan 12 anëtarët e grupit të parë nga të cilët heronjtë:

Skënder Daja, Dervish Bejko, Pal Zefi dhe Hajri Pashaj u dënuan me vdekje, ndërsa Dashnor Kazazi, Syrja Lame, Paulin Vata, Jorgo Papa, Luan Burimi, Sami Dangëlliu, Luan Koka dhe Hodo Sokoli u ridënuan me nga 25 vjet burgim.

Me nga 25 vjet u ridënuan edhe anëtarët e grupit të dytë Bedri Çoku, Mersin Vlashi, Murat Marta, Neim Pashaj, Feti Kumanaku, Ndrec Çoku, Hasan Ibro, Elez Hoxha, Neim Uka, Zef Ashta, Jonuz Norja, Tomorr Allajbej, Pal Marku, Haxhi Bena, Qemal Demiraj, Shuaip Ibrahimi, Muho Curri, Mërkur Babameto, Gramos Spahiu dhe Dervish Sulo.

Ridënimet të rënda nga 11 vjet deri në 20 vjet morën edhe:

Fadil Dushku, Demir Pojani, Gëzim Medolli, Çaush Çoku, Lenin Prifti, Muharrem Dyli, Petro Popaj, Sulo Veshi, Muharrem Isufi, Stefan Kola Spiro Nasho, etj.

66 heronjtë që u riburgosën dhe qindra të dënuar të tjerë që mbështetën revoltën ngritën për 3 ditë flamurin pa yllin komunist të dizenjuar nga i burgosuri Mersin Vlashi.

Ditët e Kryengritjes së Spaçit përshkruhen në detaje në librin e heroit të burgjeve antikomuniste Bedri Blloshmi (Revolta e Spaçit, 21-23 Maj 1973).

11 vjet më vonë më 22 Maj 1984 kjo kryengritje u përsërit në Qafë Bari.

Kryengritja e Qafë Barit me 22.05.1984 u drejtua nga :

Sokol Sokoli, Tom Ndoja, Sokol Progri, Haxhi Baxhinovski, Lush Bushgjoka,Vllasi Koci, Kosta Gjordeni, Bajram Vuthi, Martin Leka, Lazer Shkembi,Hysen Tabaku, Ndue Pisha.

U sugjeroj veçanërisht të rinjve të lexojnë librat e Bedri Blloshmit “Revolta e Spaçit”dhe “Revolta e Qafë Barit – Terrori Komunist 1943 – 1990”.

Historia duhet të kujtohet që të mos përsëritet.

Të paharruar heronjtë antikomunistë!

Të shkojmë nesër në Qafë Bari për të

kujtuar 40-vjet nga revolta antikomuniste e Qafë Barit !

Prof. Muhamed Mufaku/

Me kalimin e kryeqytetit osman nga Bursa në Edirne më 1371 dhe me zgjerimin e shpejtë të shtetit osman deri në brigjet e Adriatikut, shpërtheu një konflikt për dominim në detin Adriatik e Mesdhe, së pari me Venedikun e më vonë me Spanjën, e cila u paraqit si fuqi rajonale kur u bashkua më 1492 pas rënies së principatës së fundit myslimane në Granadë më 1492. Në këtë kontekst, mund të thuhet se shekulli XVI ishte edhe shekulli i prezencës së madhe shqiptare në Mesdhe, respektivisht në ujërat dhe në brigjet e Mesdheut me komandantë, ushtarakë dhe me admiralë të detit që vepronin për vete me kusari të lulëzuar në atë kohë ose nën ombrellën osmane.
Njëra prej këtyre figurave është kapiteni dhe admirali Memi ose Mehmet Arnauti, që ishte emri i shquar në gjysmën e dytë të shekullit XVI në Mesdheun perëndimor.
Ai u bë i njohur më 1575 kur me dy anije të veta e sulmoi një anije që shkonte nga Napoli për në Spanjë dhe e mori deri në Algjeri, ku në mesin e udhëtarëve ishte Miguel de Cervantes që u bë më vonë shkrimtar i njohur duke përmendur Memi Arnautin.
Memi Arnauti gjatë viteve 1577-1580 ishte i afërt me guvernatorin e Algjerisë Hasan Venizianon, saqë ai e neutralizoi revoltën kundër tij më 1580 dhe u bë de facto guvernator i Algjerisë deri kur u kthye Hasan Veniziano në pushtet më 1582-1587.
Burimet tregojnë se ai e solli familjen prej Shqipërisë dhe pasi që gëzoi shumë autoritet e ndërtoi Sarajin në një breg të Algjerit që u ruajt me emrin “Saraji i kuq” (Dar al-hamra) që u meremetua më 1818 dhe tani është nën kujdesin e UNESCO-s. Më vonë, Memi Arnauti mbeti pronar i disa anijeve që qarkullonin midis Mesdheut perëndimor dhe Stambollit dhe vetë udhëhiqte anijen e madhe në raste të veçanta.
Njëri prej këtyre rasteve ishte kur Sulltani i Marokut, Ahmad Ibn Mansur, deshi ta dërgonte ambasador veten për në Stamboll me një mesazh dhe një dhuratë për Sulltanin Osman Murati III (1547-1595 ). Atëherë Sulltani i Marokut, i vetmi vend arab që nuk ishte nën sundimin osman, e zgjodhi për mision shkrimtarin Ali al-Tamakruti (1534-1594). Pasi që Maroku nuk ishte pjesë e Perandorisë Osmane dhe nuk kishte lidhje detare me Stambollin sikurse vendet tjera arabe, Sulltani Ibn Mansur u kujdes që ambasadori i vet të shkojë në Stamboll me një anije që e drejtonte vetë Memi Arnauti, pasi që ai ishte i njohur me përvojën e madhe me lundrim nëpër Mesdhe. Vërtet, në atë kohë, Mesdheu nuk ishte det i sigurt në saje të flotave të shteteve në armiqësi dhe për shkak të kusarisë intensive që sillte përfitime të mëdha.
Ambasadori al-Tamakruti, që jetonte në brendi të vendit dhe nuk udhëtonte nëpër det, u përgatit me përcjellje për këtë rrugë të gjatë dhe të panjohur dhe mori me vete shumë fleta për të shkruar përjetimet e veta. U nis nga kryeqyteti Fes pasi e mori porosinë e Sulltanit me një dhuratë të çmuar më 6 maj 1589 dhe shkoi deri në portin maroken Tetouan duke pritur anijen e kapitenit Memi Arnauti. Anija arriti me vonesë dhe u nis më 13 gusht 1589 dhe arriti në Stamboll më 18 nëntor 1589. Ai ndenji në Stamboll gati tetë muaj dhe u kthye me të njëjtën anije të Memi Arnautit. Kësaj here, anija u nis më 11 qershor të vitit 1590 dhe arriti në Tatwan më 9 nëntor 1590. Al-Tamakruti e vazhdoi rrugën deri në Marakesh, ku ishte Sulltani, duke qëndruar atje deri në fund të shkurtit të vitit 1591,kurse arriti në vendin e vet (Tamarkrut) më 27 mars të vitit 1591.
Një rrugë e tillë, me plot përjetime dhe takime në Stamboll, ishte tërheqëse për të shënuar me detaje, gjë që e kreu al-Tamaruti dhe udhëpërshkrimin e titulloi: “Era e myshkut në udhëpërshkrimin për në Turqi”. Dorëshkrimi i këtij udhëpërshkrimi e tërhoqi vëmendjen e orientalistit francez Henri Marie de Castries (1850-1927), i cili e përgatiti një përzgjedhje në frëngjisht që doli më 1929, kurse e botoi më vonë (pa datë) këtë përzgjedhje në arabisht. Ky botim litografik u ribotua në Tunizi më 1985 në kujdesin e Sulejman al-Saidit, kurse u botua i plotë për herë të parë në Rabat më 2002 nën kujdesin e Abdullatif al-Shazli. Në saje të interesimit që e zgjoi, ky udhëpërshkrim i al-Tamakrutit doli në Bejrut më 2007 me një kujdes shkencor më të madh të Muhamed al-Salihiut.
Botimi i katërt i udhëpërshkrimit të al-Tamakrutit
Udhëpërshkimi ka vlerë të madhe së paku për dy arsye: Udhëtimi në atë kohë nëpër Mesdhe nga bregu perëndimor deri në bregun lindor ishte një aventurë e madhe, sepse Mesdheu kishte plot flota shtetërore në armiqësi dhe flota kusarësh në të dyja anët. Në anën tjetër, libri përshkruan përjetimet e një marokeni të njohur në vendin e vet, e që shkonte tani si ambasador në pallatin e sulltanit osman, qoftë në det kur e ka parë vdekjen me sy disa herë e qoftë në Stamboll ku qëndroi gati tetë muaj duke zbuluar një botë tjetër atje në krahasim me Sulltanatin e Marokut.
Megjithatë, na intereson këtu raporti i ambasadorit me kapitenin Memi Arnauti. Kështu, kur hipi në anije dhe mori vesh për kapitenin Memi Aranuti, ai e prezantoi atë sepse emri Memi ishte i papërdorshëm te arabët. Kështu, ai e prezanton atë se ai “është prej populli që e quajnë arnaut, që është tani nën sundimin turk, kurse emri Memi është një version i shkurtër i Mehmetit”. Vetë fakti se rruga për në Stamboll zgjati më shumë se tre muaj (prej 13 gushtit të vitit 1589, deri më 18 nëntor 1589 dhe rruga e kthimit zgjati nja pesë muaj ( prej 11 qershorit të vitit 1590, deri më 9 nëntor të vitit 1590), kuptohet me ndalesa në shumë porte të Mesdheut, bëri që al-Tamakrutit ta përcjellë me vëmendje kapitenin Memi Arnauti.
Ky interesim për Memi Arnautin ishte për dy arsye. Ndonëse Memi Arnauti lavdërohej me përvojën e mjeshtërinë e tij nëpër Mesdhe, al-Tamakrut e pa për herë të parë rrezikun e kusarëve të detit, duke lavdëruar Memi Arnautit se si u ikte vendeve ku zakonisht tuboheshin kusarët për të sulmuar ndonjë anije, e sidomos nëse dinin se në anije është një ambasador me një dhuratë të çmueshme për sulltanin osman. Në anën tjetër, al-Tamakruti e pa me sy vdekjen në dy raste për shkak të stuhive të forta të valëve të Mesdheut. Në një rast, ai përshkruan se si Memi Arnauti u mërzit shumë një ditë duke pasur hallin e udhëtarëve dhe mbeti një ditë të tërë pa ushqim derisa kaloi rreziku, e tek atëherë tha: “Tani është koha për ushqim!” Vërtet, ky libër ka vlerë të shumëfishtë shkencore, por për ne vlen më shumë kur një ambasador i Sulltanit të Marokut e shoqëron në anije disa muaj kapitenin e njohur shqiptar Memi Arnauti, i cili ishte një prej figurave të shquara në Mesdhe në gjysmën e dytë të shekullit XVI. Vlen të përmenden këtu se këto dy figura u bënë bashkë në vitet e fundit të jetës, sepse al-Tamakruti vdiq më 1594, kurse Memi Arnauti vdiq më 1600.

Mathieu Aref /

Doktor i Historisë dhe Qytetërimit të Antikitetët (Sorbonne/Paris) 

21 tetor 2023 /

Do të shpjegoj shkurtimisht dhe në mënyrë sintetike (zhvillimin në paragrafët e mëposhtëm) se  “Pellazgët dhe Ilirët” ishin si “Ali Hoxha… Hoxhë Aliu” dhe se Helenët janë “pushtues të huaj”  (duhet thënë dhe përsëritur sepse është një e Vërtetë « si të hollat tingëlluese » !) pasi pushtuanë Pellazgjinë ; se mbretërit e parë të Athinës dhe mbretërit ose krerët lakedemonianë/spartanë (të  quajtur gabimisht “dorianë”) ishin me origjinë semito-asiro-egjiptiane ; se Zeusi nuk është helen por  pellazg ; se Iliada dhe Odisea janë poema epike të “traditës gojore pellazgjike” ; se Mikenasit nuk  janë Helenë ; se matematikani Eratosthenes na la një datë të gabuar për Luftën e Trojës (një luftë në  të cilën të gjithë kanë besuar vëbërisht për 2700 vjet dhe që nuk është ajo që ka ekzistuar realisht) ; 

se “paraardhësit e vetëm” ( Tukididi / I, 3 si dhe autorë të tjerë ndër të cilët Herodoti¹) dhe jo  shtërgjyshëri të Helenëve ishin Pellazgët ; se “i ashtuquajturi alfabet fenikas” (i raportuar nga  Herodoti²), por i kundërshtuar nga Diodori i Siçilisë i cili e quan atë “Shkronjat pellazgjike”³; që  pushtuesit Helenë krijuan një përmbytje ajo e “Deukalionit”⁴që shkatërroi gjithçka në rrugën e tyre  (nënkuptohet qytetërimi pellazg!), një përmbytje (një ndërhyrje të pushtuesve të huaj) që sjell një  qytetërim të ri (atë të Helenëve!) ; pa numëruar shumë gënjeshtra të tjera dhe modifikime e  manipulime të ndryshme që kryhen për t’i shërbyer interesave të këtyre pushtuesve të huaj, etj.  Shumën e provave, fakteve dhe argumenteve na bëjnë të zbulojmë mashtrimin e këtij qytetërim i uzurpuar dhe monopolizuar nga pushtuesit helenë. 

Autorët modernë shpesh herë kanë përsëritur verbërisht gabimet e paraardhësve të tyre. Burimet e  lashta janë thelbësore për të kuptuar Historinë e Antikitetit me kusht që të dimë të ndajmë bykun nga  grurin dhe të deshifrojmë të gjitha llojet e kontradiktave, mospërputhjeve, gabimeve dhe  manipulimeve. Kjo është arsyeja pse autorët e lashtë janë shumë më të besueshëm se autorët  modernë që shkruajnë historinë 2500 vjet më vonë. Shkrimet e lashta janë të pandryshueshme. Të  gjithë historianët dhe studiuesit modernë kanë të njëjtat tekste para syve të tyre dhe megjithatë jo  vetëm që nuk kuptojnë të gjithë të njëjtën gjë, por injorojnë detajet më domethënëse dhe nuk dinë të  lexojnë midis rreshtave ose të kuptojnë kuptimin e implikimeve sepse këto të shkruara përmban  shumë legjenda tendencioze, nënkuptimesh dhe të pathëna. Kjo është arsyeja pse historia e lashtë ka  mbetur në një qorrsokak i përhershëm që nga epoka moderne dhe veçanërisht nga shekulli i 19-të. 

Pa hyrë në një ekzegjezë të gjatë, unë hedh poshtë, natyrisht, tezën që konsiston në bërjen e Ilirëve  paraardhës të vërtetë të Shqiptarëve dhe për ti çuar Ilirët në një kohë shumë të lashtë, ndërsa emri  “Ilir” shfaqet vetëm pas shekullit të VII-të para erës sonë dhe u përhap me një farë frekuencë vetëm  nga koha e poetit Pindar (-518-438). Për më tepër « « Ilirë » nuk është cituar fare në « Iliadeé, as  emri i Helenëve. Pikërisht në këtë kohë emri i pellazgëve filloi të zbehet, së pari për shkak të një  pakice të këtij populli që më në fund u integrua dhe u asimilua në hapësirën e re të krijuar nga  pushtuesit helenë dhe së dyti nga emigracioni në “Veriun” e Greqisë së shumicës të Pellazgëve që  ikën nga vendlindja e tyre « Pelazhgjia » (nën presionin e pushtuesve helenë), të cilën ata e kishin  banuar që në agiminin e kohrave. Këta Pellazgë, të vendosur dikur në veri afër bashkëkombasit e  tyre “Thesprotët”, dhe ai popull pellazg u quajt më vonë nga Herodoti “popull i pavarur dhe « I  

¹ Hérodote VIII, 47 – II, 56 – V, 92 – VII, 176 

² Hérodoti V, 58 

³ Biblioteka historike, III, 67 ; Cf., Eskili, Promoteu, 861 ; Pline i vjetër, Histori naturale, VII, 35, 56, 58 ; Gustave Glotz,  Qytetërimi egjeas – pp437/438 – La Renaissance du Livre, Paris 1923. 

⁴ Aristoteli, La Météorologji I, XIV, 16/23 ; Diodori i Siçilës, 5, 81 – Biblioteka historike ; Aristoteli dhe mjeshtri i tij  Platoni (427/347), janë përhapësit e legjendës të Përmbytjës injoruar nga autorët e parë të lashtë (Homeri, Hékateu i  Miletët, Herodoti, Tukiditi…) që kanë cituar « vetëm » një « mbret Deukalion » pa u referuar çfarëdo përmbytje.  Aristoteli e mori qartë këtë legjendë nga mjeshtri i tij Platoni, i cili, për më tepër, diskutoi gjerësisht për “Atlantidën  

hipotetike”.

1 

LIRË » (që nënkupton “nuk i nënshtrohi Helenëve”) = “popull i lirë” dhe i pavarur. Hegjemonia e  Pellazgëve u shkatërrua pak nga pak pas pushtimit helen të Pellazgjisë e cila u pushtua përfundimisht  nga strategu athinas Miltiadi (-540-489 p.e.s.) gjatë pushtimit të bastionit të fundit të Pellazgëve :  ishujt Lesbos dhe Imbros. Pas integrimit dhe asimilimit të këtyre Pellazg (që ishin bërë dygjuhësh)  në Hellas dhe pas pushtimit të ishujve Lesbos dhe Imbros në -499 (bastioni i fundit) nga Miltiadi «  emri » i Pellazgëve filloi të shuhej dalëngadalë. Që atëherë, një pjesë e Pellazgëve u integrua dhe u  asimilua në kontekstin e ri politiko-shoqëror të pushtuesve të rinj helenë. Është pas kësaj kohë që u  përhap « emri » i-lirë=Ilirë…që, për të huajt, zvendësoj « emrin » Pellazg. Pellazg-Ilirë është sikur  me thënë « Ali hoxha, hoxhë Aliu ! Kam bërë një shkrim të gjatë mbi këtë çeshtje. 

Këtu, në mënyrë të përmbledhur, pas kësaj hyrjeje të shkurtër, ja elementet thelbësore të tezës sime e  paraqitur në Sorbonën e Parizit në vitin 2012 (ja me kaq sepse do të më duhen faqe dhe faqe për të  hyrë në detajet dhe referencat më të paktë), elemente ku kundërshtoj “të pranuarin përgjithësisht” të  historianëve modernë dhe ku e vë në dyshim këtë periudhë të Historisë së Lashtë : 

∙ Emri i Ilirëve shfaqet kur emri i pellazgëve fillon të mos përdoret më. Për më tepër ky emër  “Ilir” nuk del në Iliadë dhe aq më pak ai i Helenëve si dhe i lakedemonëve/spartanëve të  « quajtur dorian » gabimisht , emëri pellazgëve i nënqhtruar i quajtur “dorian” i cili emër  është i shpjegueshëm nga pellazgo-shqipja ” Dorët” dmth « fuqia punëtore » që punonte për  pushtuesit Helen. Ishin Romakët që më vonë morën këtë emër “Ilirë” për të përcaktuar të  gjithë popullsinë e Greqisë veriore të përbërë nga një mori fisesh pellazge që secila prej tyre  kishte një emër të ndryshëm, por asnjëherë atë « Ilir », emër i përgjthshëm i rezervuar për të  huajt. Pra, më pas, gjithçka që ishte “Pellazge” u bë “Ilire”: qoftë historikisht, arkeologjikisht  apo etnolinguistikisht. Kështu pra Ilirët u gjurmuan në periudhat kur ky emër i tyre nuk  ekzistonte ende ! 

∙ Më pas në -168 p.e.s. Romakët, pas disa luftërave, pushtuan përfundimisht ata që i quanin  “Ilirë”. Në këtë hapësirë pellazge të madhe që shkonte nga Adriatiku në Detin e Zi dhe nga  Greqia deri në dy brigjet e Danubit (i quajtur “Ister”, emër i cili shpjegohet nga pellazgo shqipja “i shtri, i shtriu”) krijoi një “provincë të vogël romake”» të cilin e quanin “Illyrii  proprie dicti”. Që atëherë nuk dëgjuam më për “Pellazgët” emri i të cilëve përfundoi duke u  zhdukur… në favor të etnonimit të ri “Ilirë”. Edhe sot i referohemi Ilirëve për periudhat kur  emri i tyre nuk ka ekzistuar. Shumica e autorëve modernë (autorë të privilegjuar të z.  Karagjozi dhe “akademisë”!) u referohen gjithmonë Ilirëve (si papagall » kur duhet t’u  referohen Pellazgëve për periudhat para shekullit të VII p.e.s. ata praktikisht i shpërfillin  Pellazgët dhe sot më të kulturuarit njohin vetëm emrin e tyre (…jo të gjithë !). Për më tepër,  nga fundi i shekullit të 19-të shumica e historianëve dhe gjuhëtarëve kishin dekretuar se  Pellazgët ishin një popull parahelen që ishte zhdukur pa lënë gjurmë… dhe për gjuhën shqipe  ^{kishin dekretuar gjithashtu se ajo ishte « një gjuhë më vete në sistemin e tyre “indo} evropian » (sistemi i zhvilluar nga fundi i shekullit të 19-të, prandaj gjuha shqipe u hodh në  raft). Aq më tepër që askush nuk kishte krijuar një lidhje etnogjuhësore mes “pellazgjistësh të  lashtë” dhe “gjuhës shqipe” që unë e kam konsideruar gjithmonë për më shumë se 50 vjet si  “gjuhën amtare” të Evropës. Pikërisht për shkak të mosgjetjes së kësaj gjuhe, gjuhëtarët  shpikën “indoevropianizmin”, të cilin unë e kam luftuar gjithmonë. Gjuha shqipe i ka  mbijetuar shkatërrimeve të kohës edhe sot e kësaj dite e megjithatë arrin të deshifrojë dhe të  shpjegojë, përveç greqishtes dhe latinishtes, edhe gjuhë të tjera evropiane : një « fosil më të  vërtetë i gjallë », madje edhe gjuhë amtare të Evropës. Në tezën time kam krijuar një  « Leksik » prej rreth njëqind fjalësh për këtë temë (antroponime, toponime, oronime,  eponime, teonime dhe fjalë të tjera domethënëse. 

∙ Në planin gjuhësor, disa shkencëtarë kanë filluar të pajtohen pjesërisht me mua, sepse e kanë  vendosur gjuhën shqipe në vendin e tretë ndërsa, falë studimeve të mia, ajo është në vendin e  parë sikur e pohoj unë. Nuk dëshpërohem sepse i njëjti lloj specialistësh të paanshëm dhe të  ndershëm herët a vonë do të më vërtetojnë të drejtën për ta vendosur shqipen në vendin e  parë : gjuhë amtare të Evropës. Për pellazgët do të jetë njësoj një ditë kur që do të zbulohët se  ata janë grupi etnik dhe qytetërimi më i vjetër në Evropë: “popull i shpellave” dmth  parahistorik (që kanë evoluar nga Neoliti) që unë e kam quajtur gjithmonë “Homo  Pelasgus”. 

∙ Në të vërtetë në këtë nivel sapo kam zbuluar në revistën amerikane “Science” një studim të  kryer nga një ekip shkencëtarësh (Website/science. Org – 23/07/2023 – https:  //www.science.org/ doi/ 10.1126/science.abg0818) duke renditur katër gjuhët e para të  sistemit aktual gjuhësor (i cili, sipas përfundimeve të studimeve dhe kërkimeve të mia, ende 

2 

duhet të rishikohet plotësisht) : anadollake, tokhariane, shqipe dhe armene. Pa e ditur (për  shkak të mungesës së studimeve multidisiplinare) ata cituan tre gjuhë (nga katër të cituara)  me të njëjtën origjinë pellazge : anadollake, shqipe, armene dmth 75% (3 nga 4) ! Sa për  “Tokharianën”, kjo nuk ka të bëjë fare me Evropën. Nëse këta “specialistë të  indoevropianizmit” do të kishin kryer studime dhe analiza të hollësishme dhe eksplicite të  gjuhës shqipe (dhe veçanërisht të shqipës gege të Shqipërisë Veriore dhe Lindore) si dhe  lidhjet e duhura midis pellazgëve të lashtë (dhe fiseve të tyre të ndryshme), shqipes,  anadollasën (frigiane, trojane, dardane, kariane, likiane, lidiane etj.) dhe armenishten : pa  dyshim do ta kishin vënë gjuhën shqipe në vendin e parë : e vetmja gjuhë “aktuale” që ende  ka ruajtur substratin më të pasur, më të vjetër dhe e para gjuhë e lashtë e “njohur” në Evropë,  ajo që me siguri flitej nga burrat dhe gratë e shpellave të “paleolitit”. Për më shumë se 50 vjet  kam bërtitur me zë të lartë dhe qartë se gjuha shqipe është një “FOSIL I GJALLË” që ishte “gjuha e vërtetë amtare” e Evropës”. Një gjuhë që ka më shumë se 750 fjalë njërrokëshe është  gjithashtu dëshmi e lashtësisë së saj. Sa kohë paskan humbur gjuhëtarët të mbyllur në kullën  e tyre të fildishtë ! 

∙ Në nivelin arkeologjik, Shqipëria sapo ka zbuluar një thesar të pabesueshëm të varrosur nën  ujë. I vendosur midis Maqedonisë dhe Shqipërisë, Liqeni i Ohrit ishte tashmë i njohur për  bukurinë dhe biodiversitetin e pasur. I konsideruar si liqeni më i lashtë në Evropë, ai është  klasifikuar si një vend i trashëgimisë botërore të UNESCO-s dhe është objekt gërmimi prej 4  vitesh. Së fundmi, arkeologët, të ndihmuar nga zhytës profesionistë, zbuluan, nën ujërat e tij  të kaltër, atë që mund të ishte një qytet i lashtë liqenor (i ndërtuar mbi ujë) gati 8000 vjeçar !  Arkeologët shqiptarë zbuluan më 12/08/2023 qytetin më të vjetër liqenor nënujor në Evropë  të varrosur në liqenin e Ohrit. Të mbërritur së fundmi nga një laborator në Universitetin e  Bernës, rezultatet e datimit radio karboni të mostrave të grumbullimeve të marra nga ky vend  banimi në grumbull, i zbuluar në brigjet e gadishullit të vogël Lin, e vendosin moshën e tij  midis 6000 dhe 5800 vjet përpara erës sonë. “Për dijeninë tonë, zona e liqenit të Ohrit (në  gadishullin Lin) është më e lashta në Evropë. Është më e vjetra se ato që kemi njohur deri më  tani” në Mesdhe dhe në rajonin Alpin, shpjegon arkeologu për AFP Albert Hafner, drejtor  kërkimi në Universitetin e Bernës (sipas GEO nëpërmjet AFP publikuar më 12/08/2023.  Morali: kush jetonte në këtë rajon në atë kohë ? Pellazgët të konsideruar si i vetmi popull  parahelen nga të gjithë autorët antikë ?! 

∙ Në nivelin arkeologjik, ja zbulimet më të fundit të bëra në Bulgari (Traka e lashtë pellazge) :  Një fragment dhëmbi dhe kockash (modele të gdhendura) të gjetura në një shpellë (Baço  Kiro) në Bullgarinë e sotme zbuloi ekzistencën e ekzemplarit më të vjetër të njeriut të njohur  në Evropë deri më sot falë kërkimeve të reja të kronologjisë të botuar nga një ekip studiuesish  ndërkombëtarë. 45/46.000 vjet më parë një popull nga Shpellat (aty jetonte një popull  homogjen etnolinguistikisht). Në atë kohë ekzistonte i njëjti popull me fise të ndryshme që  mbanin emra të ndryshëm : Pellazgë, Brigjë (frigë të ardhshëm), Trakë, Dakë, Dardan,  Odrizë…që ishin “fise pellazgjike”. Vetëm në shekullin e VII pas Krishtit Bullgarët⁵u  vendosën atje, duke integruar dhe asimiluar shumicën e vendasve (Trakët pellazg). Aty u  zbuluan gjithashtu modele kockash të gdhendura (eshtra të gdhendura nga Bacho Kiro në  Thraki rreth 45/46,000 vjet më parë). Cf. : Dy artikuj të botuar në revistat Nature dhe Nature  Ecology and Evolution. Jean-Jacques Hublin është një paleoantropolog në Institutin e  Antropologjisë Max Planck në Leipzig dhe profesor në Kolegjin e Francës. Në vitin 2020, ai  drejtoi një ekip ndërkombëtar paleoantropologësh dhe zbuloi fosilet më të vjetra njerëzore të  Homo Sapiensit të datuara rreth 45,000 vjet në Bullgari (shpella Bacho Kiro)⁶. Përveç këtyre  fosileve njerëzore, studiuesit zbuluan edhe vegla dhe artefakte guri. 

∙ Morali : Kush ishin këta shpellarë që banonin në këtë rajon shpellor të Trakisë parahistorike ? Pa dyshim, këta ishin të njëjtët banorë të rajonit të Liqenit të Ohrit : Pellazgët  parahistorikë (Homo Sapiensit të anthropologëve !) ? Ata e quanin veten « popull i shpellave » : “Shpellazg” i cili me kalimin e kohës humbi parashtesën “Sh” por në fund ky  emër megjithë humbjen e prapashtesës “sh” ka mbetur i gjallë deri në ditët e sotme : Pellazgë.  Gjuha shqipe me kalimin e kohës që nga parahistoria ka humbur edhe prapashtesën “azg” që  vetëm gjuha armene (me origjinë pellazgo-frige) e ka ruajtur këtë “prapashtesë përcaktuese”  

⁵Popull me origjinë nga stepat aziatike, gjuha origjinale e të cilëve është afër prototurkishtes. Ata janë një popull i përzier  (sllavë dhe fino-ugurë) gjuha aktuale e të cilëve i përket grupit sllav. Në vitin 679, të udhëhequr nga khani i tyre Asparuh,  Bullgarët pushtuan rajonin midis Danubit dhe vargu i ballkanik ku vendosën. 

⁶ Cf. Sciences et Avenir /AFP 04/07/2021 – https://www.sciencesetavenir.fr/archeo-paleo/anthropologie/des-restes 

humaine-revelent-une-Anciene-migration-vers-l’europe_153297

3 

(përcaktuese e fjalës “popull”) ! Këtë prapashtesë “azg” e zbulova gjatë studimit tim mbi gjuhës armene (kam deshifruar rreth dyzet fjalë armene)⁷. Kjo nuk është për t’u habitur sepse  ky rajon i Armënisë⁸ishte i banuar nga frigët (popull pellazg) të cilët fillimisht ishin krerët  apo mbretërit Hititë (dhe jo populli vëndas « Hatti »). 

∙ Sipas Teokritit – rreth ~315 ~250 p.e.s. (Idilet, VI, XI) « Ilirios » (eponimi i Ilireve),  « Keltos » (eponimi i Kelteve) dhe “Galatos” (eponimi i Galëve dhe Galatave) ishin popuj  “vëllezër”⁹. Për më tepër, Keltët adhuronin “Lisin” (si Pellazgët në Dodonë) dhe emri i  priftërinjve të tyre quhej “Druid”, emër që vinte nga rrënja pellazgo-shqiptare “Dru” (dru në  shqip dhe lisi në pellazgjishten e lashtë). . Përveç kësaj, në Francën qendrore, një rajon në  Antikitet ishte i populluar nga “Arvernët”, një popull kelt (të quajtur « Galët » në Francë).  “Arverne” (rotacizmi “r” = “l” dhe “v” = “b” shpjegohet nga shqipja “Albene” dhe greqishtja  “Arvanos” (pa rotacizëm = « Albanos »). Në lindje të Francës jo shumë larg liqenit  Chambéry ( Haute Savoie) është një rajon i quajtur “Albanais” ku rrjedh një lumë i quajtur  “Fier” (nga emri i lumit –Fier » në Shqipëri). Juglindja e France në kohën parahistorike ishte  banuar nga një popull Pellazg «Lelegët » « Le n’gur »…si Pellazgët « le në shpellë »). Ky fis  pellazg ka lënë gjurmë (toponime dhe oronime) në këtë rajon : ekziston një qytet i quajtur “Valbone” (= si “Valbonë” në veri të Shqipërisë) si dhe porti i madh francez “Marseille” i  quajtur me shtrembërim “Masilia” ky toponim shpjegohet nga pellazgo-shqiptja “Merr  Sjellia”…paraardhësi i fjalës Import-Eksport : i quajtur më vonë nga Helenët « Focaea ». Ka  toponime dhe oronime të tjera në këtë trevë të banuar më parë nga “Ligurët” etj. Mund të  themi pa gabuar se kjo gjuhë (pelazgjishtja e lashtë) është ndër të vetmet gjuhë të lashta të  Evropës dhe të pellgut të Mesdheut që i ka mbijetuar shkatërrimeve të kohës. Përsa i përket  Baskëve, ata janë një nëngrup që rrjedhnin nga Iberët¹⁰ : ata u larguan, deri në ‘ deri më sot,  gjurmët e kulturës dhe gjuhës së tyre gjenden në Francën jugperëndimore dhe në  veriperëndim të Spanjës. 

∙ Pellazgët janë paraardhësit e Helenëve dhe jo stërgjyshërit e tyre siç dëshmohet nga disa  referenca nga autorë antikë duke përfshirë Herodotin. Personalisht, falë studimeve dhe  kërkimeve të mia, kam dhënë vetëm provat të pohimeve të tyre. Para ardhjes së Helenëve e  gjithë hapësira e pushtuar nga pushtuesit Helen të Pellazgjisë i përkiste Pellazgëve. Ja në  vijim tre citate nga autorët më të mëdhenj të antikitetit arkaik dhe klasik : Homeri, Herodoti  dhe Tukididi, të cilët më inkurajuan të shkoj më tej në studimet dhe kërkimet e mia. Tani le të  mos shkojmë për të shpallur nëpër botë se Helenët nuk ua kanë borxh Pellazgëve qytetërimin  e tyre, që Helenët ekzistonin para luftës të Trojës, që Zeusi ishte Helen dhe të mos thëmi se  jemi pas ardhësit të Ilireve… dhe jo të Pellazgëve ! 

o Tukididi [1,3] – “Ja që ende tregohet në mënyrë të përsosur dobësinë e Greqisë së lashtë para  Luftës së Trojës, Hellada (Ελλάδα) nuk duket se ka ndërmarrë asgjë të përbashkët ; dhe, për  mendimin tim, ky emër nuk vlente për të gjithë Helladin. Para Hellenëve, birit të Deukalionit,  ky emër as që duket se ka ekzistuar; çdo popull, veçanërisht ai i Pellazgëve, i dha hua  Helladës një emërtim të marrë nga emri i tij i veçantë…”. 

⁷ C.f., libri im i parë « Shqipëria (Historia dhe Gjuhë) ose Odisea e pabesueshme e një populli parahelen » (botuar më  2003/ në frëngjisht dhe i përkthyer në shqip). 

⁸Il faut y inclure les celtibères. Les Celtibères ayant habité, particulièrement, le centre et l’ouest de la péninsule Ibérique  faisaient partie du groupe pélasgique comme les Ligures lesquels ont habité une très vaste région allant du port de Gènes  en Italie, en passant par la France du sud-est jusqu’à la frontière espagnole. Il existe des sous-groupes des Celtibères en  Ibérie/Espagne : les Vettons, Vaccéens, Lusitaniens, Carpetanos, etc. Ibères signifie en albanais « les premiers », sans  doute les premiers qui se sont séparés du groupe initial pélasgique. 

⁹ Keltët dhe Ilirët kanë një histori të gjatë të përbashkët e cila nuk është perceptuar nga historianët, arkeologët apo  gjuhëtarët modernë. Të vetmit autorë objektivë dhe seriozë janë autorët antikë që na tregojnë për shekuj të kaluara (nga  epoka e lashtë deri në periudhë krishtere). Në Evropën Perëndimore gjejmë një numër të caktuar përputhshmërish dhe  koincidencash midis keltëve, Ilirët dhe Galët, fakte të injoruara për fat të keq nga autorët modernë, të cilët nuk morën  parasysh Shqiptarët dhe paraardhësit e tyre Pellazgët, megjithëse janë në origjinën e dy qytetërimeve më të famshme të  Evropës : Helenëtët nëpërmjet Pellazgëve dhe Romakët nëpërmjet Etruskëve, vëllezërit e tyre të gjakut. 

¹⁰ Il faut y inclure les celtibères. Les Celtibères ayant habité, particulièrement, le centre et l’ouest de la péninsule Ibérique  faisaient partie du groupe pélasgique comme les Ligures lesquels ont habité une très vaste région allant du port de Gènes  en Italie, en passant par la France du sud-est jusqu’à la frontière espagnole. Il existe des sous-groupes des Celtibères en  Ibérie/Espagne : les Vettons, Vaccéens, Lusitaniens, Carpetanos, etc. Ibères signifie en albanais « les premiers », sans  

doute les premiers qui se sont séparés du groupe initial pélasgique.

4 

o Herodoti [I, 57]… “Nëse këtyre Pellazgëve u shtojmë ata që themeluan Placia dhe Scylace në  Hellespont, dhe që më parë banonin me Athinasit, dhe banorët e qyteteve të tjera pellazge,  emri i të cilëve u ka ndryshuar; nga këto gjase, nëse mund të na lejohet, del se Pellazgët  flisnin një gjuhë barbare. Tani, nëse kjo ishte idioma e gjithë kombit, rrjedh së athinasit,  Pellazgët me origjinë, e harruan gjuhën e tyre duke u bërë Helenë…”. 

o Homeri [Iliada, 233/236]… “Zeu mbret, Dodonas, Pellazg, që jeton larg, që ruan Dodonën në  dimrat e ashpër; dhe rreth teje jetojnë Sellët, përkthyesit e tu, që nuk lajnë këmbët dhe  shtrihen përdhe…”. 

∙ Gjuha pellazge ishte një gjuhë barbare¹¹, domethënë jogreke. Helenët, nga ana e tyre,  ruajtën gjuhën e tyre, e cila që në fillim, megjithëse pjesa më e madhe e saj rrjedhte nga gjuha  jonike pellazge dhe në radhë të dytë eolianje. Dy grupet më të shquara etnike greke, në kohën  e Kreusus (gjysma e dytë e shekullit të 6-të p.e.s.) ishin Athinasit (jonët¹² rrjedhnin nga  Pellazgët, por u bënë helenë) dhe lakedemonët/spartanët (të quajtur gabimisht Dorianët) pasardhës të Hellenëve, bijtë e Deukalionit : Helenët e vërtetë). Pohimi i Herodotit¹³ se  athinasit dhe populli i Atikës ishin me origjinë pellazgjike është në përputhje me atë që  paraardhësit e tij Akusilaos dhe Hekataeus i Miletit, dhe më vonë Hellanikos i Lesbos, Eforus  dhe të tjerë kishin thënë para tij. autorë të lashtë, duke përfshirë veçanërisht autorët më të  famshëm tragjikë (Eskili, Sofokliu, Euripidi) si dhe çfarë do të thoshin më vonë Diodori i  Siçilisë, Straboni dhe Pausanias¹⁴. 

∙ Për sa u përket Helenëve, nuk ka asnjë gjurmë të ekzistencës së tyre para shekullit të 8-të  p.e.s. Elementet paraprake dhe pyetjet më të rëndësishme janë si më poshtë, por ka shumë të  tjera që konfirmojnë këto përfundime të shkurtra, detajet e të cilave do të vijojnë në  paragrafët në vijim. 

∙ 1200-800 : “Epokat e errëta” heshtën aty ku nuk kishte asnjë gjurmë nga Helenët. ∙ “Qytetërimi miken” nuk ka ekzistuar kurrë. Në fakt, të gjithë autorët e lashtë janë unanim : i  vetmi qytetërim “parahelenik”¹⁵. është ai i Pellazgëve. Të vetmit Mikenas që njihnin ishin  banorët e « qytetit » të Mikenës në “Argosin Pellazgjik”. Ishte pseudo-arkeologu Heinrich  Schliemann (tregtar i pasur gjerman) që gjatë gërmimeve të tij zbuloi një thesar “të cilin ai” e  quajti « thesari i Agamemnonit » dhe ishte ai që i dha këtij thesari një origjinë që ai e  përshkroi si “qytetërim miken”. Një mashtrim tjetër i gëlltitur lehtësisht nga të gjithë  « historianët, arkeologët dhe gjuhëtarët modernë ». 

∙ Në Iliadë nuk përmenden Helenët, Dorianët (kryetarët) dhe Ilirët, gjë që dëshmon se janë më  të vonshëm se përhapja e poemave epike të traditës gojore pellazgjike. 

∙ Si munden atëherë Helenët të rrjedhin nga një qytetërim që nuk ka ekzistuar kurrë ? Si  mund të shfaqen në shekullin e 8-të, si me magji, pas një periudhe prej katër « shekujsh të  errët » ku ne nuk dimë absolutisht asgjë dhe ku Helenët nuk dhanë asnjë shenjë qytertërim  apo jetese ? 

∙ Greqia u pushtua nga romakët në -146 p.e.s., pak më vonë se Iliria dhe ata shtuan “Trakinë,  Maqedoninë dhe Epirin”. Këto tre rajone « nuk kanë qenë kurrë pjesë të Greqisë », sipas të  gjithë autorëve klasikë dhe helenistikë, duke përfshirë Strabonin¹⁶ (fillimi i epokës së  krishterë) një nga autorët e mëvonshëm që foli për Pellazgët dhe fiset e tyre të Greqisë  veriore. 

∙ Në Iliadën Zeusi (XVI, 233/236) nuk është helen, por « pellazgjik dhe dodonas » (Dodona  ishte kryeqyteti i kultit pellazg) dhe Pellazgët quhen « hyjnorë » (normal, pasi Zeusi ishte  “pellazg”!). Në Iliadë, gjithashtu, citohen dy gjuhë : ajo e perëndive (nënkuptohet e Zeusit  pellazg) dhe ajo e njerëzve (nënkuptohet ajo e Helenëve) ! 

¹¹ Hérodoti, I, 57 ; I, 146 ; VIII, 73 

¹² Hérodot (Hetimi) : I, 56, 143, 145, 146 ; V, 69 ; VII, 95 ; VIII, 44, 46, 48, 93 ; IX, 26. 

¹³ Hérodoti I, 56, 57, 143, 147 ; II, 51 ; VIII, 44 

¹⁴ Hécateu i Miletit (550/480 av. J-C.) ; Akusilaos (VIe/Ve s avant JC) ; Hellanikos i Lesbos (480/395 av. J-C.) ; Eskili  (525/456 av. J-C.) ; Sofokliu (496/406 av. J-C.) ; Euripidi (480/406 av. J-C.) ; Efori (-IVe s avant JC) ; Straboni (64-65/+  21-25) : Diodori i Siçilës (-90-20 para erës sonë.), Pausania (vers 115/180). 

¹⁵ Hérodoti (I, 58) pohon se vetëm parahelenët [Pellazgët] kanë ekzistuar në Greqi; Thucydide I, 3. ; Hérodote I, 56, 57,  143, 147 ; II, 51 ; VIII, 44 

¹⁶ Straboni 20 para J.-C. / 23 pasJ.-C. Historoian i vonshëm (VII, 7/1 ; VII, 7/8 ; VII, fr.11) ; Appien 95 pas J.-C.- /160,  Historian grek ¨lindur në Aleksandri që ka jetuar në Romë (Histori / Ilirika II, Maqedoni II) dhe Théokriti Poet dhe  

Historian grek -315-250 para J.-C. (Idil VI, XI) ; Hérodote, I, 146 ; VIII, 73.

5 

∙ Në katalogët e anijeve (Iliada, I – 484-780) të Luftës hipotetike të Trojës (ajo më e lashta)  citohen sipas radhës : Pellazgët, Trojanët, Dardanët, Thrakët, Paionët, Enetët (Venetët të  ardhshëm), Paflagonët, Alizonët, Misianët, Frigjianët, Meonianët, Karianët dhe Liqët. Aty  nuk figuron emri i “Ilirëve”, siç e kam theksuar tashmë. Ky emër u shfaq vonë rreth shekullit  VII/VI. 

∙ Për shkak të mosekzistencës së Helenëve para sh. VIII p.e.s., për shkak të kalimit të  « katër shekujve » pa dhënë as më të voglin tregues, të dhëna më të vogla, dëshmi më të  vogël të ekzistencës së Helenëve dhe, së fundi, për shkak të elementeve provuese të cilat  shënohen në tezën time nga fillimi deri në fund, shkrimet, literatura, faktet, ngjarjet,  legjendat, Lojërat Olimpike e të tjera që përbënin qytetërimin e vërtetë helen shohin dritën e  ditës, si me magjepsje, pas katër shekuj (-1200-800) që mbetin të heshtur pas kësaj periudhe  të errët, d.m.th. shekulli VIII para erës sonë. Studimet dhe kërkimet e mia të gjata dhe  skrupuloze më lejuan të zbuloja disa data themelimi, më e rëndësishmja prej të cilave ishte  ajo që është quajtur « Lufta e Trojës », jo ajo që ekzistonte pa dyshim në kohët shumë të  lashta që arkeologët e quajnë strati i « Trojës VI ose VII » (disa studiuesit janë përpjekur  secili të gjejë një datë që mendonte se është e besueshme), por ajo « Luftë » është, ajo pas  pushtimit të Pellazgjisë nga Helenët, ajo e pushtimit të pjesës veriperëndimore të Azisë së  Vogël (-700-680) : në vendin antik të Trojës së vjetër. Helenët, të frymëzuar nga Iliada, e  transposuan (kthim anasjelltas) luftën të asaj epoke të shkuar « me luftën e tyre në Azinë e  Vogël » (strati i Trojës VIII të arkeologëve) duke e modifikuar atë, duke kryer interpolime  dhe manipulime të ndryshme për t’i bërë pasardhësit të besojnë se Lufta e Trojëse paraqitur në  Iliadë ishte lufta e tyre. Ata bënë të njëjtën gjë duke krijuar një Përmbytje të quajtur « e  Deukalion-it » e cila shkatërroi gjithçka në rrugën e saj (duke përfshirë, natyrisht, qytetërimin  pellazg). Ndërhyrje brilante për të « përvetësuar Luftën e lashtë të Trojës të Iliadës » dhe për  të «përvetësuar, uzurpuar dhe monopolizuar qytetërimin pellazg » pas shkatërrimeve të një  përmbytjeje që e zhduku atë qytetërim. Më në fund pas shpikjes së kësaj përmbytjeje (që nuk  ka ekzistuar kurrë në këtë rajon në fjalë sipas të gjithë specialistëve) « Helleni », i biri i këtij  Deukalioni dhe gruas së tij Pirrha, bëhet udhëheqësi i brezave të « Helenëve të ardhshëm » !  Ky është mashtrimi më i madh në Historinë e Njerëzimit. As egjiptianët, as sumerët, as  Hititët, as Fenikasit dhe as ndonjë qytetërim tjetër në botë nuk e maskuan qytetërimin e tyre.  Dhe të mendosh se shumë kanë rënë në këtë grackë apo stratagjemë ! 

∙ Prandaj çfarë thëm nuk është një roman ose një hamendje vetjake që po e përshkruaj këtu  (siç do të thoshin disa gjuhë keqdashëse), por për shkak të mungesës së shkrimeve, arkivave  apo dëshmive okulare, një historian apo studiues është i detyruar të kërkojë informacione  diku tjetër, d.m.th. nga autorëtë huaj të viteve 2500/ 2700 më parë, dhe autorëve grek arkaik,  klasik dhe helenistik për të kapur të dhënat më të vogla dhe detajin më të vogël për të hedhur  dritë mbi të. Kjo është ajo që kam bërë për më shumë se pesëdhjetë vjet, duke shtuar analiza  të thella, kryqëzime domethënëse, krahasime të ndryshme, duke zbuluar shumë kontradikta,  të pavërteta dhe manipulime të ndryshme, duke mbledhur sa më shumë referenca dhe në fund  duke lexuar midis rreshtave për të zbuluar disa sekretet e pathëna dhe të fshehura. 

∙ Poezitë epike Iliada dhe Odisea janë poema epike të traditës gojore parahelene (të vetmit  “parahelenë” ndër autorët antikë ishin Pellazgët). Krijova posaçërisht për tezën time të  paraqitur në Sorbonë një leksik që përmban një mori antroponimesh, toponimesh, oronimesh,  eponimesh, teonimesh dhe fjalë të tjera që i shpjegoj duke përdorur shqipen (veçanërisht  ^{gegënishtën e verilindjës të Shqipërisë). Përse gegënishtja ? Sepse ishte gjuhë e Pelasgëve} ionian që idhanë Greqisë gjuhën e tyre e përzierrur me gjuhën e pushtuësve helen.  Toskërishyja me rotacizmin e saj dhe shumë elemente të tjerë u shfaq më vonë. 

∙ Ne gjejmë në Iliadë (I, 401, 406,) një « gjuhë të “Perëndive » (ajo e Pellazgëve meqë Zeusi  ishte pellazg dhe dodonez) dhe një « gjuhë e njerëzve » (Helenëve). 

∙ Gjuha shqipe, veçanërisht ajo veriore “gege” (kishte lidhje të shumta me « jonishtën » e  lashtë). Autorët e lashtë, përfshirë Herodotin, pohojnë se Jonët (I, 56, 57; VIII, 44) ishin  Pellazgë “dygjuhësh” që u bënë helenë. 

∙ Gjuha shqipe nga pellazgjia e lashtë (kryesisht gegërishtja sepse rotacizmi i « toskërishtës » u  shfaq më vonë) arrin të deshifrojë dhe interpretojë pjesën më të madhe të onomastikës së  poemave epike (të traditës gojore pellazgjike) : Agamemnoni (“E ka menue”, shefi që e  mendoi ose e vendosi); Akili (“Aq i lehtë, aq i shpejtë…shumë epitete mbi Akilin në Iliadë  lidhen me « shpejtësinë »; Afërdita (“Afër ditës” ose perëndeshë e Agimit dhe Bukurisë);  Hades, Zoti i nëntokës mbretëria e vdekurat (« Ha dekës » në gegërish = vdekës sipas  « dyfishizmit të karakteristikës toske); Mnemosina, perëndeshë e kujtesës, nëna e muzave  (« Mën mësoi », në gegërisht), etj. Gjuha shqipe nuk shpjegon vetëm fjalë nga Iliada, por 

6 

edhe nga gjuhë të tjera (latinisht, greqisht), neolatine (duke përfshirë rumanishten, spanishën,  potugallishtën, frengjishtën pak e përzierr me galishtën….), anglo-saksone, gjermanike,  baskishtën, armenishtën, lituanishtën etj.) më përjashtimin e finlandishtën, estonishtën,  hungarishtën, sllavishtën, bulgaristën (gjuhe të Ultësirave të Uralit dhe të Azisë të  mesme)…Deshifrova dhe interpretova 250 fjalë etruske (etruskët ishin tirrhenë/pellazgë), 90  fjalë baske, 115 fjalë rumune, 40 fjalë armene, dhe shumë fjalë të tjera duke përfshirë  anglishtën, gjermanishtën, lituanishtën, etj. 

∙ Helenët nuk janë popull autokton, por të huaj : Danaos (egjiptian), Kadmus (fenikas), Pelops  (asirian… të cilin Tukididi -I, 9- e quan « i huaji nga Azia » !). 

∙ Dorianët ishin mbetja e popullit pellazg që nuk kishte emigruar në veri dhe ishin integruar  dhe asimiluar me Helenët : ata ishin “fuqia punëtore” e Spartanëve (të quajtur Dorët nga fjala  shqip dorë). Spartanët morën etnonimin e popullit të nënshtruar. Kjo është arsyeja pse ky  emër u shfaq vonë dhe që nuk përmendet askund më parë (as në arkivat egjiptiane dhe as  ugaritike) dhe veçanërisht në Iliadë, si dhe Helenët dhe Ilirët. Në Bibël (I Maccabees XII, 19  deri në 23) dhe tek Flavius Josephus (rreth 37/100 pas Krishtit), historiani romak me origjinë  hebraike dhe me kulturë greke (Antikitetet Judaike, libri XII – IV, 10) pohojnë se udhëheqësit  ose « Mbretërit Lacedaemonianë/Spartanë ishin me origjinë semito-hebraike ». 

∙ Mbretërit e Athinës (Herodoti, I, 56, 139, 171; II, 43, 50; V, 65; VI, 53; VII, 141, 204; VIII,  44, 53.) ishin me origjinë egjiptiane (Delta i Nilit). Të gjitha këto referenca janë të  mjaftueshme për të vërtetuar origjinën e huaj të Helenëve ndërsa ka autorë të tjerë antikë që e  konfirmojnë atë duke përfshirë tragjedianët (Eskili, Sofokliu dhe Euripidi)…etj. 

∙ Mikenasit (-1650-1200 ?), siç e shpjegova më lart, nuk mund të jenë Helenë pasi nuk kemi  një datë të saktë të ekzistencës së tyre. Helenët u shfaqën vetëm pas shekullit të 8-të para  Krishtit. 

∙ I ashtuquajturi « linear B » mikenas u shfaq në Knossos/Kretë rreth vitit 1375 para J.-C.( ?!) para erës sonë, nuk mund të jetë me origjinë helene pasi nuk kemi asnjë provë për  ekzistencën e helenëve në këtë datë të hershme. Gjatë “katër shekujve të errët” (1200-800) ne  gjithashtu nuk kemi asnjë të dhënë që vërteton ekzistencën e Helenëve. Si mund të kenë  ekzistuar helenët në shekullin 20 apo 17-të para erës sonë apo edhe më parë kur midis datës – 

1200-800 ata nuk ekzistonin ? Për më tepër, ata nuk përmenden në Iliadë ! Paraardhësit e  vetëm të Helenëve dhe jo stërgjyshërit e tyre ishin PELLASGËT sipas TË GJITHË autorëve  antikë duke përfshirë Herodotin dhe Tukididin. Vazhdoj ta them pa ndaluar ! 

∙ Është e njëjta gjë për periudhën hipotetike të “Luftës së Trojës” (-1193/4-1183/4) ku Helenët  nuk mund të ekzistonin pasi u shfaqën pas një periudhe prej katër shekujsh (-1200-800) në të  cilën nuk ekzistonte asjnë gjurmë, aq më tepër që ato nuk përmenden as në Iliadë dhe  veçanërisht në “katalogun e anijeve”. Për më tepër, datën e kësaj lufte e ka shpikur  matematikani Eratosthenes (-276 -194) dhe nuk përmendet në arkivat e kohës (egjiptiane,  ugaritike etj.). Natyrisht, të gjithë autorët modernë dhe veçanërisht arkeologët dhe historianët  u turrën verbërisht në datën e Eratosthenes. Pra, të gjitha datat nga kjo periudhë e Antikitetit  janë të gabuara : është një konfuzion i vërtetë. Të vetmet data afërsisht të vlefshme janë ato  pas datës së Lojërave Olimpike (-776) dhe disa të tjera që pasuan, por edhe këto janë  mbivelësuar sipas kronologët të patentuar. 

∙ Stela e Lemnosit u zbulua në vitin 1885 në Lemnos, një ishull i cili mbeti pellazgjik deri në  pushtimin e tij nga Miltiades (-555-489). Ky ishull ka qenë gjithmonë i populluar nga  Pellazgë-Tirrhenë (Tirrhenët ishin një fis pellazg me origjinë nga Lidia, sot Anatolia  perëndimore). Ata ishin të pranishëm në Itali nga shekulli i 12-të p.e.s., ku u bashkuan me  vëllezërit e tyre të gjakut Pellazgët që emigruan në Italinë veriore (veçanërisht rajonin  Padan¹⁷). Romakët i quanin “Etrusci dhe Tusci”. Sipas biografit të tij Porfir Pitagora i lindur  në Samos (rreth 580-495) ishte me origjinë pellazgo-tirrhene, Mnesarku, babai i tij, ishte nga  Lemnosi (ishulli pellazgjik i mirëfilltë). Porfiri raporton në librin e tij “Jeta e Pitagorës” se  Pitagora e quajti perëndinë suprem të kozmogonisë “Zan” ndryshe nga Helenët që e quanin  “Zeus”. Zan, Zani do të thotë “zë” në gjuhën pelasgo-gegë të veriut dhe lindjës të Shqipërisë.  Kjo nuk është për t’u habitur sepse në Dodonë (kryeqytet kulti i Pellazgëve) priftërinjtë  interpretuanin “zanin” (zërin) e Zeusit sipas shushurimën e gjetheve të « Lisit ». Kjo është  arsyeja pse Lisi ishte i shenjtë tek Pellazgët, padyshim një kujtim i së kaluarës së tyre  

¹⁷ Dominique Briquel (1946- 0 ) Étruscologue et Historien de l’Antiquité étrusque et pélasgique (directeur de 19 thèses et  auteurs de plus d’ une dizaine de livres sur les Etrusques). CF, Les Pélasges en Italie, recherches sur l’histoire de la  

légende, École française de Rome /Palais Farnèse, 1984 – D. Briquel : drejtori i tezës sime (Sorbonne/Paris 2012).7 

parahistorik ku ata ushqeheshin me lëndëtt e “Lisit”. Shihni më poshtë më shumë detaje për  keltët që gjithashtu adhuronin “Lisin”. 

∙ Disku i Faistos¹⁸: shkrim proto-jonian¹⁹. Ne e dimë sipas autorëve antikë, përfshirë  Herodotin (VIII, 44; I, 56, 57, 58; VII, 94) se Jonianët ishin pellazgë dygjuhësh që u bënë  helen. Poezitë epike (të traditës gojore pellazgjike) Iliada dhe Odisea janë shkruar në  dialektin “jonian” dhe në vijimësi në “eolianishtën” (dy grupe etnike pellazge). Shqipja gege ka ruajtur të njëjtën fonetikë dhe të njëjtat intonacione (pa rotacizëm) dhe i ngjan shumë  jonishtës të lashtë. Ja pse shumë antroponime, toponime, oronime, eponime, teonime dhe  fjalë të tjera në Iliadë shpjegohen në gjuhën shqipe/gege. 

∙ “Alfabeti” i quajtur fenikas sepse u fut në Beoti nga Kadmus « Fenikasi » dhe shokët e tij  « Gjefiranë » kur pushtuan Beotinë. Ishte Herodoti (V58) që ngatërroi origjinën e këtij  alfabeti duke e quajtur fenikas për shkak të Kadmit fenikasi (me origjinë kananaite) që e futi  këtë alfabet në Greqi, por që ai, në realitet, nuk e shpiku. Pastaj të gjithë nxituan lehtësisht në  këtë çarje. Por, më vonë, ishte Diodori i Siçilisë (Biblioteka historique – III, 67; V, 74 e në  vazhdim. § V. 3. c.) që zbuloi se ato ishin “Shkronja Pellazgjike” (ai ndoshta ishte më i  informuar se Herodoti) që Fenikasit e gjetën në Kretë dhe që e morën dhe e sollën në Feniki.  ^{Atje ata i dhanë secilës shkronjë një emër semitik (A = “Alef” d.m.th. bagëti në semito} fenikas; (B = “Beït”, shtëpi); (G = “Gimmel/Gemmel”, deve), etj.  

∙ Herodoti (II, 49) pohon se në mitologjinë, Melampus-i (në greqishten e lashtë Μέλαμπους,  “këmbëzi”, nga μέλας / mélas, “i zi”, dhe πούς / poús, “këmbë”) është « gefirean » (fenikas)  me origjinë dhe një falltar bir i Amithaonit dhe Idomenës. Hesiodi do t’i kishte kushtuar një  poemë, Melampodinë… poezi e humbur… si shumë pjesë, përfshirë ato të autorëve tragjikë, të  cilët gjithashtu “humbën” (shumica u shkatërruan), sepse ata bënë zbulime komprometuese 

për Helenët (jo vetëm gjurmët e pellazgëve janë eliminuar) ! Ky është vetëm një shembull i  vogël që zbulon origjinën e huaj të helenëve, paqartësitë, mospërputhjet, modifikimet dhe  manipulimet e historisë helene. Të gjitha këto shenja dhe shumë të tjera janë errësuar, në  mënyrë të turpshme të pavëmendshme ose janë shpërfillur plotësisht… si dhe origjina e huaj e  helenëve u errësua edhe në lidhje me mbretërit e parë të Athinës dhe mbretërit ose krerët  lakedemonianë : elemente historike të kaluar në heshtje nga autorët modernë… Megjithatë ne  të gjithë kemi të njëjtat tekste para syve tanë : disa i lexojnë, i studiojnë, i verifikojnë, i  komentojnë dhe i kuptojnë, ndërsa të tjerët i kalojnë në heshtje ose i shpërfillin në mënyrë të  shkëlqyer. Kjo është ajo që bën dallimin midis historianëve të vërtetë/të rremë ose të mirë/të  këqij. 

∙ Për të vërtetuar se ishin autoktonë (fjalë e shpjeguar nga shqipja « tokët tonë » = « tokat  tona ») Helenët e parë (qëllimi i të cilëve ishte uzurpimi dhe përvetësimi i « qytetërimit  pellazgjik ») krijuan një « përmbytje » të quajtur « Përmbytja e Deukalionit ». (si ai i Noeut të Biblës, meqenëse një pjesë e përkatësisë etnike të helenëve ishte me origjinë  semite/kananeite) që shkatërroi gjithçka në rrugën e saj (duke nënkuptuar qytetërimin e  pellazgëve) dhe që solli, si me magji, një qytetërim të ri…ai i « helenëve ») ! Më pas ishte  djali i Deukalionit dhe Pirrhës « Helen-i » që i dha emrin qytetërimit të ri « Helen ». Ide  brilante për të hequr qafe Pellazgët ! Por një krim, në përgjithësi, nuk është kurrë i përsosur !  E gjithë historia e helenëve përbëhet nga këto lloj legjendash dhe faktesh që zbulojnë  manovrat e tyre, modifikimet dhe mashtrime të ndrysh, etj, etj. 

∙ Helenët pësuan 1976 vite pushtim të huaj (romak, bizantin, osman…) : – 146 pes deri në vitin  ^{1830, Greqija fitoi pavarësinë dhe pretigjin e saj të humbur reth 2000 vite. Krahasisht Iliro} Shqipëria vuajti 2055 vjet (nga pushtimi romak në -168 p.e.s. pësoj shumë pushtime dhe  sidomos ai Osman deri në 1912 minus 25 vitet e pavarësisë nën Gjergj Kastrioti = 2055 vjet). 

∙ Së fundi, duhet të dini se Helenët bënë gjithçka për të zhdukur çdo gjurmë të « qytetërimit  pellazgjik » që ata uzurpuan dhe monopolizuan. Por kur studiojmë në thellësi Historinë e  Greqisë dhe analizojmë imtësisht të gjithë masën e shkrimeve të ndryshme të autorëve antikë,  kuptojmë se nuk ka pasur vetëm uzurpim dhe monopolizim të qytetërimit të paraardhësve të  

¹⁸ « Shkronjat » nuk janë vizatuar, por janë printuar duke përdorur grushta (lloji i lëvizshëm), që nuk është një mënyrë  ekonomike për të prodhuar një disk të vetëm. Disku (16 cm në diametër) u zbulua më 07/3/1908 nga arkeologu italian  Luigi Pernier (Il Disco di Phaistos, con caraterri pittografici, in Ausonia, f. 255-290, 1908). Ky disk (edhe pse  kontestohet nga disa kundërshtarë) përbën shembullin më të vjetër të dyfishimit tipografik (kopje) në historinë e  njerëzimit. Shkrimi i këtij procesverbali nuk ka asnjë lidhje me asnjë sistem shkrimi të kohës. Ky daton rreth vitit 1750  para Krishtit. Është në pritje të një studimi “termolumineshencë” të ndërprerë për shkak të brishtësisë së tij). Aktualisht  ruhet në Muzeun Arkeologjik të Heraklionit në Kretë. Wait and see ! 

¹⁹ Jean Faucounau, Deshifrimi i diskut të Phaistos, L’Harmattan, Paris 1999.

8 

tyre dhe jo të stërgjyshërve të tyre (sipas të gjithë autorëve antikë) por mbi të gjitha një  mashtrim i tërë për t’i bërë autokton që të besojmë se qytetërimi i tyre ishte tipik indigjen dhe  se ata nuk u detyroheshin asgjë paraardhësve të tyre : krijimi i një përmbytjeje që shkatërroi  gjithçka që ekzistonte « më parë », manipulimi i gjenealogjisë së tyre, përvetësimi i  mitologjisë (të përzier me atë të tyre), legjendave të shumta të maskuara dhe kanë bërë çmos  që ata të rrjedhnin nga Zeusi (ndërsa ky perëndi ishte pellazgjik dhe dodonas sipas Iliadës siç  e kam thënë tashmë). Prandaj, Helenët modifikuan dhe manipuluan gjithçka për t’i shërbyer  interesave të tyre si pushtues të huaj të Pellazgjisë… 

∙ Autorët modernë që bërtasin me zë të lartë dhe qartë se nuk kemi gjurmë të prekshme të  qytetërimit pellazg, nuk kanë kuptuar absolutisht asgjë për origjinën e qytetërimit helen, kur  ekzistojnë të gjitha shenjat, provat, argumentet, referencat dhe detajet e shumta që tregojnë  qartë se pushtuesit helenë kanë pushuar Pellazgjinë dhe bënë gjithçka për të eliminuar të  gjitha gjurmët e dukshme materiale dhe fizike të qytetërimit pellazgjik, ndërkohë që gjithçka  thuhet në mënyrë të nënkuptuar dhe ndonjëherë qartë (nënkuptime, të pathëna, legjenda dhe  fakte të vërteta të manipuluara) që zbulojmë tek autorët e lashtë kur dimë të lexojmë midis  rreshtave dhe të ndajmë bykun nga grurin : referimi në këto pak rreshtat e mi do t’i shpëtojë  të gjithë kundërshtarët e mi nga leximi i të gjitha shkrimeve të lashta që kam hulumtuar dhe  studiuar për një gjysmë shekulli, por mbi të gjitha do t’i lejojë ata të ndriçojnë fenerin e tyre.  Qytetërimi helen është vetëm një kopje e papërpunuar të atij Pellazg (sepse ai i Pellazgëve, i  uzurpuar dhe i monopolizuar, u modifikua dhe manipulua për t’i shërbyer interesave të  pushtuesve helenë). Këta Pellazgë janë të njohur nga Faraonët egjiptianë të cilët i quanin  “PLST”…Pe le set (hieroglifet janë një gjuhë « bashkëtingullor »). Hebrenjtë i quajnë  « Péleshtim » (Pellazgë) të cilët ishin pjesë e « Popujt të detit » të cilët në shekullin e 12  para Krishtit dhe pasi luftuan dy herë kundër Egjiptianët u tërhoqën në atë që ne e quajmë sot  « Palestinë » ku krijuan një pentapolis (pesë qytete) në Shekullin XII/XI (Gaza, Ascalon,  Ashdod, Ekron dhe Gath). Së fundi për temën e palestinezëve, arkeologët e mëposhtëm  pohojnë se ky emër rrjedh nga ai i filistinëve me origjinë nga vendi i paraardhësve të  shqiptarëve aktualë : Pellazgët pastaj ata që quheshin Ilirë. Këtu për këtë temë të veçantë keni  disa referenca që vërtetojnë origjinën pellazge të filistinëve midis dëshmive të tjera  arkeologjike dhe gjuhësore. Emri origjinal i filistinëve (pellazgëve) është shtrembëruar disi  nga hebrenjtë : “Shpellazg + prapashtesa përcaktuese e hebraishtes “im” ose (Sh) =  pellazgim…peleshtim, “Sh” është zhdukur me kalimin e kohës. 

∙ Dothan, Trude Krakauer dhe Moshe Dothan: Popujt e Detit; The Search for Filistines,  Macmillan Publishing Company, Nju Jork 1992; Dothan, Trude Krakauer: Filistinët dhe  kultura e tyre materiale, Shoqëria e Kërkimit të Izraelit, Jerusalem 1982; Dimitri Baramki,  and Phoenicians, Editions Khayats, Beirut 1961. Nina Jidejian, Byblos, Tyre, Sidon through  the Ages – Dar el Machreq, Beirut 1968-1973; Israel Finkelstein dhe Neil Asher Silberman,  Bibla e zbuluar, faqe 144 – Gallimard, Paris 2010. 

∙ Kjo është arsyeja pse për më shumë se pesëdhjetë vjet baza e burimeve, studimeve dhe  kërkimeve të mia ishin « tekstet e autorëve antikë », të cilët sapo i lexova dhe i studiova,  arrita të veçoja të vërtetën nga të rremën, të krahasoja tekstet e disa autorëve, bëra analiza të  thella, deshifrova implikimet dhe të pathënat, zbulova kontradiktat, mospërputhjet dhe  manipulime të tjera dhe iu drejtova krahasimeve, verifikimeve të kujdesshme si dhe burimeve  të ndryshme të kohës (egjiptiane, ugaritike, asiriane…) dhe më në fund arrita të jap një numër  të caktuar provash, dëshmi të ndryshme, argumente dhe konkluzione të besueshme dhe të  qëndrueshme që më lejuan të mbroj një tezë në Sorbonën të Parizit me titullin « Kërkime mbi  Pellazgët në origjinën e qytetërimit helen ». Do ta kuptoni pse kam qortuar për një kohë të  gjatë një numër të madh autorësh modernë, të cilët, për mungesën e kryerjes së kësaj pune  shumëdisiplinore dhe për mungesën e konsultimit pikërisht të shkrimeve të lashta, e kanë  çuar historinë e Antikitetit të Greqisë drejt në një qorr sokak të vërtetë.  

Këtu keni një pasqyrë të gjerë të punës sime multidisiplinare, e cila është gjithashtu një element  thelbësor në studimet dhe kërkimet e mia që vërtetojnë ekzistencën e Pellazgëve në skajin juglindore të Evropës të Egjeut dhe të të veriperendimit të Azisë Minore, kur në atë kohë në shekullin e 12-të  p.e.s. nuk ekzistonin hiq as helenët, as dorianët dhe as emri i iIlirëve (sepse Ilirë = pellazgë siç e kam  shpjeguar tashmë). Nëse e kthejmë problemin në të gjitha drejtimet, ndeshemi gjithmonë me  pellazgët dhe këtu nuk mungojnë provat. Nuk i kam cituar të gjitha referencat e mia sepse kjo nuk  është një ekzegjesë e gjatë, por një përmbledhje e thjeshtë e shkurtuar. Dua të theksoj se teza ime  përmban më shumë se 900 referenca !

9 

Prandaj të thuash se nuk ka gjurmë të Pellazgëve është një gabim i rëndë apo edhe një lajthitje  sepse edhe sot qytetërimi pellazg shkëlqen fort (para syve tanë) në të ashtuquajturin qytetërim helen (që kur është uzurpuar dhe monopolizuar nga Helenët). Për më shumë se 2000 vjet, të gjithë kanë  rënë në këtë grackë mjeshtërore të ngritur nga Helenët dhe që ende i bën të besojnë sot se ky  qytetërim ishtë me të vërtetë i tyre. Në këtë mënyrë u bëj thirrje të gjithë shkencëtarëve të  planetit tonë (historianë, arkeologë dhe gjuhëtarë) të zgjohen dhe të verifikojnë të gjitha studimet,  kërkimet, analizat e thelluara, provat, argumentet dhe referencat e pakundërshtueshme. Nëse ata janë  të ndershëm, të paanshëm dhe të pa ideologjizuar, do të përfundojnë duke kuptuar se Pellazgët ishin  vërtet i vetmi qytetërim i njohur nga autorët arkaikë dhe klasikë, i cili shkon prapa shumë larg në  parahistori dhe se gjuha e tyre, e cila ende mbeti pothuajse e paprekur, është përjetësuar në Shqipën aktuale dhe mbi të gjitha është gjuha amtare e Evropës : Exit gjuha virtuale « indo-evropiane » e  shpikur nga gjuhëtarët e shekullit të 19-të për mungesën e gjetjes së kësaj gjuhe amtare të lakmuar. 

Mund të themi me siguri se kjo gjuhë është ndër të vetmet gjuhë të lashta të Evropës dhe të pellgut të  Mesdheut që i ka mbijetuar fatkeqësive të kohës. 

E gjithë kjo nuk është absolutisht një shpikje nga ana ime, as një arratisje romantike apo shoviniste  siç mund të mendojnë disa kontradiktorë apo të tjerë që unë nuk guxoj t’i kualifikoj. Falë punës sime  të palodhur, këmbënguljes sime, durimit tim, guximit tim, aftësive të mia për këto lloje studimesh  dhe hulumtimesh të ndërlikuara dhe njohurive të mia multidisiplinare, arrita të kryej këtë punë  kolosale shkencore që më lejoi të bëj atë që nuk kanë bërë të tjerët deri tani. Ia kam dal mbanë kësaj  pune. Histori deri tani të mbushur me gracka ku munda të deshifroja, zbuloja kontradiktat,  mospërputhjet, gënjeshtrat, paqartësitë, manipulimet dhe isha në gjendje të lexoja midis rreshtave  falë studimeve dhe kërkimeve skrupuloze, analizave të thella, bindëse dhe argumente me ndikim,  referenca të padiskutueshme dhe zbulime të tjera të pakundërshtueshme.  

Pra nuk ka shpëtim as për akademinë e Tiranës, as për autorëve moderne dhe as për Helenët që  kërkojnë për të dytën herë në historinë e tyre të përvetësojnë Pellazgët. Ata janë të dënuar të njohin të  vërtetën historike të Pellazgëve si paraardhës të Shqiptarëve në më shumë se një mënyrë (siç sapo e  kam shpjeguar këtu dhe në tezën time) dhe, gjithashtu, të njohin “origjinën e huaj” të Helenëve për të  thënë një popull « jo autokton », i ardhur nga « jashtë »²⁰ Evropës. Ja ku e keni përgjigjen therëse të  pyetjes suaj : « A ka bazë teoria pellazgjike për origjinën e Shqiptarëve » ? Këtu keni një pasqyrë të  « bazave që po kërkoni ». Ky tekst është studiuar me skrupulozitet dhe mendoj se është eksplicit, i  punuar me imtësi, i detajuar, i referuar dhe konkluzionet e tij janë të padiskutueshme. Unë insistova  shprehimisht duke rrahur ose përsëritur pa u lodhur pikat thelbësore të një teze e cila është e vetmja  ^{deri tani që vë në dyshim origjinën e qytetërimit grek si dhe bazat e sistemit gjuhësor “indo} evropian”.  

Historia do t’i gjykojë me hidhërim dhe ashpërsi ata që gabuan dhe ende gabojnë, dhe e Vërteta do të  dalë pashmangshmërisht në dritë një ditë apo një tjetër (dhe në mos u pelqen kundërshtarëve të mi),  për Greqinë, Historiografinë, për Enciklopeditë, për akademinë e Tiranës dhe të botës, për ata që janë  të shtyrë nga një subjektivitet i sëmurë dhe ndonjëherë edhe një agresivitet fëminor, një xhelozi e  urryer ose një vetëvlerësim për të ardhur keq… 

²⁰ Herodoti, poetët tragjikë (Eskili, Sofokliu, Euripidi) dhe Tukididi (gjithsesi më shovinisti i autorëve antikë !) i cili  vetëm citon « Pelopsin » të cilin e përshkruan si : “një i huaj nga Azia” (I, 9). « Spartanët », pasardhës të Pelopsit (që i  dha emrin Peloponezit), të quajtur padrejtësisht Dorian, janë “Helenët e vërtetë”… për ta kanë folur autorë të tjerë,  referenca të të cilave gjenden në tezën time. Ndryshe nga Athinasit/Atikë që fillimisht ishin Pellazgë (vendas) që u bënë  

helen duke u integruar dhe asimiluar me pushtuesit e rinj të Pellazgjisë : Helenët.

10 

(Restaurimi i dy busteve prej mermeri dhe i këmbës prej bronzi)

Shkruar nga Avni Alcani (Restaurator)

      Në verën e vitit 2010, gjatë kërkimeve arkeologjike që zhvilloi misioni shqiptaro-franceze në Apolloni, u zbuluan tri objekte shumë të rëndësishme, siç ishin: 1. Busti prej mermeri i të ashtuquajtur “Aristokrati apolloniat”, 2. Busti prej mermeri i një gruaje apolloniate dhe 3. Këmba prej bronzi, si pjesë (fragment) e një statuje gjigande.. Ky ishte zbulimi shumë i madh dhe më i rëndësishmi i vitit, i cili vinte pas gati 50 viteve, që kur ishin zbuluar statujat e famshme të Apollonisë në vitin 1960, gjatë ekspeditës shqiptaro-sovjetike në Apolloni. Zbulimi i këtyre tri objekteve arkeologjike madhështore u konsideruan si një sukses shumë i madh i misionit tonë dhe u pritën me një gëzim shumë të madh nga i gjithë ekipin, që e kremtuan atë si një festë të vërtetë. Zbulimi pati një jehonë të madhe si në Shqipëri, por dhe në botë. Lajmi u transmetua gati nga të gjitha agjensitë dhe mediat më të rëndësishme botërore. Ekipi i arkeologëve shqiptarë dhe të huaj u prit me solemnitet edhe nga ish kryeministri shqiptar i kohës. 

      Si pjesë e ekipit dhe i ekspeditës arkeologjike, unë e ndoqa hap pas hapi zbulimin e bustit, i cili, fatmirësisht u nxorr në sipërfaqe nga studenti kosovar Arianit Biqinca. Unë pata fatin që t’i restauroja të tria objektet në fjalë. Ky restaurim i rëndësishëm m’u besua prej dy bashkëdrejtuesve të ekspeditës, nga prof. dr. Faik Drini dhe prof. dr. Jean-Luc Lamboley. Këtë detyrë unë e konsiderova si një besim, nderim dhe privilegj shumë të madh, por, në të njëjtën kohë, edhe si përgjegjësi shumë të madhe. Sigurisht që unë isha i ndërgjegjshëm se po merrja përsipër një rrisk të madh, pasi objektet ishin një zbulim i rëndësishëm dhe restaurimi i tyre ishte tepër delikat. Deri në atë kohë unë nuk kisha restauruar kurrë objekte metalike të atyre përmasave (madhësive në volum), sa ç’ishte këmba prej bronzi, pasi kisha restauruar vetëm objekte metalike të imta, siç ishin monedha, fibula, strigila, thika, gozhtë prej hekuri dhe objekte të tjera metalike. Restaurimi i dy busteve ishte më i lehtë për mua, pasi ai nuk kishte pasur dëmtime të mëtejshme dhe as shumë depozitime (smerc) natyrore. Objektet prej mermeri iu nënshtrua pastrimit mekanik dhe larjes me ujë, duke përdorur detergjentë specialë, që m’i kishte siguruar miku im, kimisti dhe restauratori i mirënjohur, prof. dr. Frederik Stamati.

      Në përfundim të restaurimeve mora përgëzime nga dy drejtuesit e ekspeditës, si dhe nga pjesa tjetër e arkeologëve shqiptaro-francezë. 

      Busti i Aristokratit apolloniat dhe busti i gruas apolloniate u transportuan në Tiranë. Busti i Aristokratit ndodhet sot i ekspozuar në Muzeun Arkeologjik të Tiranës, kurse busti i gruas apolloniate ruhet në fondet e këtij muze. Këmba prej bronzi mbeti në Apolloni, e cila është ekspozuar në Muzeun Arkeologjik të Apollonisë.