Mehmet Prishtina

Drejtori i Fondacionit: “Hasan Prishtina”/

Data e sotme, 11.07.2024, do të mbetet në kujtesën tone si data e “vrasjes” së dytë të Heroit Kombëtar Hasan Prishtina, për fatin e rënde u vra prapë nga dora shqiptare, u vra pabesisht nga të zgjedhurit e popullit” të tij. Deputetët që sot gjeten kuraje ta ngrisin dorën që të aprovojnë heqjen e emrit të Hasan Prishtinës nga Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina” do të mbahen mend për ligësinë dhe paturpësinë që treguan, jemi të vetëdijshëm se lloji i këtyre deputeteve nuk kane memorie historike që te vlerësojnë kontributin e papërsëritshëm të Hasan Prishtinës, për këtë arsye përmes Fondacionit “Hasan Prishtina” ju kemi dërguar dy here shkresa me të cilat iu kemi bere thirrje për mos votim dhe iu kemi dhëne argumente se pse ky emër nuk do duhej të hiqej nga Universiteti i Prishtinës “Hasan Prishtina”. Siç duket për këta të mjerë, më i rëndësishëm është servilizmi ndaj bijës se grekut Dejona Mihajli, se sa vetë mbrojtja e vlerave kombëtare.

Deputetë, pa nivel arsimorë, servil, pa memorje kombëtare, si guxojn me këtë në vitin 2024, të përfaqësoj popullin në institucionin më të lartë siç është Kuvendi i Republikës së Kosovës.

Një tabor i deputetëve opozitar që le frontin dhe ikën dhe tabori tjetër në pushtetë, pa pikën e turpit, heq emrin e Heroit Kombëtare, Universitetit: “ Hasan Prishtina”. Është e rendë, që eshtrat e Hasan Prishtinës nga varri po lëkunden, është bizare të mendohet si ka mundësi, të veprohet në këtë mënyre, një kryeministër që sa ishte në opozite kishte gojën plot me emrin e Hasan Prishtinës, parapëlqente që ta krahasonin me të, sot ngre dore mbi të, një tufë deputetesh që ngjasojnë ne “dele”, qe ndjekin verbërisht një kryeministër të dyshimtë, të bëjnë të mendosh se a mos valle po shkon kotë gjaku i derdhur për këtë shtet!

Fondacioni “Hasan Prishtina” bën thirrje që kjo çështje të dërgohet në Gjykatën Kushtetuese si instanca më e lartë ligjore ,në shtetin e Kosovës, dhe shpresonë se Universitetit do ti khehet emri “Hasan Prishtina” me dinjtetë.

Po e mbylle këtë reagim me thënien e Kolosit Hasan Prishtina, thënie e cila sot është aktuale më shumë se kurrë me pare:

“MËMËDHEU QAN TRIMA E BURRA,

POR JO PËR QYQAR E TRADHTARË”.

Prishtinë me, 11,07.2024

Nga FEDERICO RAMPINI – “Corriere Della Sera”, 1 korrik 2024 – Përktheu: Eugjen Merlika/

Një fill i kuq bashkon votën e Francës dhe rizgjedhjen e mundëshme të Donald Trump-it. Dy liberaldemokracitë më të lashta të Perëndimit rrotullohen në dy kriza paralele. Pothuaj dyzet vite më parë paralajmërimi I trampizmit ndodhte jo rastësisht në rrethnajën pariziane. Viti ishte 1986. Isha korrespondent nga Parizi kur president ishte François Miterrand, një vigan i së majtës evropiane, së paku si shtat kulturor.

Megjithatë nën sytë e tij ndodhte diçka  që askush nuk e kuptoi atëherë në udhëheqjen e partisë socialiste franceze. Vitet Tetëdhjetë panë sukseset e para të Ballit Kombëtar, n’atë kohë i drejtuar nga babai i Marine Le Pen, Jean Marie. Ai arriti të bënte të zgjidhej në Ishullin e Francës, një departament që përfshin qytetin e Parizit. Filloi në këtë periudhë një zhvendosje e klasës puntore. Rrethnaja pariziane që kishte qenë komuniste prej një përjetësie, filloi të votojë djathtas. Dhjetëvjeçarë më parë se kjo dukuri të bëhej e fuqishme në të gjithë Perëndimin, kishte ndodhur aty dhe arsyeja ishte njëra: imigracioni.

E majta mitterrandiane nuk mund të kuptonte  sepse ishte vendosur mirë në lagjet shik të kryeqytetit (si Bregu i Majtë), ku imigrantët janë vetëm të dobishëm: drejtojnë metronë, mbledhin plehërat, shërbejnë në restorantet, vijnë e pastrojnë shtëpitë, ndërmjet gjërave të tjera. Ndërsa në rrethnajë, ku jetojnë puntorët metalmekanikë të Renosë, algjerianë, marokinë e tunizianë ishin komshijtë e shtëpisë në sheshpushimin përballë. Bijtë e tyre ishin të rinjtë që trajtonin vajzat e bardha si plaçkë seksuale. Herë herë ishin shpërndarësit e drogës së lagjes. Ndonjëherë këta djem “beur” (brezi i dytë me origjinë arabe) ndiznin automobilët; por jo BMW e Mercedes të lagjeve të pasura. Vërshonte që atëherë një ligjësim “nga e majta” i agresivitetit në emër të gabimeve të kolonializmit për t’u ndrequr; edhe se puntorët francezë nuk kishin patur asnjë dobi, ishin ata të paracaktuarit e afruar të zemërimit e duhej t’a pësonin duke heshtur, në emër të “fajeve të të bardhëve”. Hapeshin xhami të reja dhe medrese fondamentaliste të paguara nga vajgurdollarët sauditë. Policia, e efektëshme në zonat shik të lagjeve pesë, gjashtë e shtatë, në rrethnajat rrezikonte sa më pak të mundëshme, duke i u lënë të tjerëve kontrollin e territorit.

Drejtuesit e së majtës tërheqëse, nga Mitterrani tek ministri Kulturës Xhek Lang, përuronin vepra të çmueshme në qendër, si Louvri i Madh dhe Muzeu d’Orsay. Puntorët filluan të dyshojnë se e majta kishte zgjedhur të tjera shtresa e të tjera interesa për të mbrojtur.

Çfarë gabimesh të së majtës kishin “fabrikuar” Le Penin? Një nga frazat më në përdorim që bënte të njiheshin opinionistët përparimtarë ishte që “duhet të qëndrojmë nga ana e më të dobtëve”. Nënkuptimi: me që të dobtit ishin të huajtë mundësisht edhe pa dokumenta, aq më mirë nëse kanë dhe lëkurën të zeshkët. Së paku një pjesë e së majtës, ka vendosur se janë gjithmonë e vetëm këta viktima të caktuara të padrejtësisë. Aq më keq për pensionistët e varfër, me nënshtetësi kombëtare, që në mbrëmje kanë frikë të kthehen në shtëpi se nën të komandojnë shpërndarësit e drogës. U përgjigjen me citime statistikash, për të treguar se nuk ka asnjë lidhje ndërmjet të huajve dhe kriminalitetit. Pra nëse ata shohin afrikanët veriorë që shpërndajnë drogë pa u hyrë ferrë në këmbë në këmbësoret e lagjes së tyre, është një iluzion optik. Për më tepër, të bëhen afrime ndërmjet zanatit të shpërndarësit dhe prejardhjes së tij etnike, është një refleks racist. Duhet të heshtë pensionisti i varfër, të ketë turp kur ka mendime të tilla të fëlliqura.

Kjo lidh votën në Francë me atë që mund të ndodhë në Shtetet e Bashkuar….. edhe duke mos mbajtur parasysh shpartallimin e Joe Biden-it në televizion.

Revolucioni amerikan i viteve 1765 – 1787 frymëzoi atë francez të 1789. Ato dy Republika së bashku i dhanë jetë deklaratave të të drejtave njerëzore që vazhdojnë të na frymëzojnë edhe më shumë se dy shekuj mbrapa. Binjakëria vazhdon në rënien.

Këmbëngulja për të thënë se një “baticë e zezë “ fashiste  qëndron pezull mbi dy demokracitë më të lashta, është një justifikim për të mos sqaruar përgjegjësitë. Është e rehatëshme të flitet për “murtajën e zezë” sikur t’ishte një epidemi. Kështu shmanget përmëndja e emrave të fajtorëve, shmanget paditja e gabimeve t’atyre që po i dorëzojnë së djathtës  këtë mbizotërim.

“Corriere della Sera”, 1 korrik 2024     Përktheu Eugjen Merlika

Frano Kulli/

Ma se dy dekada më parë, me rastin e përvjetorit të lindjes së Fishtës, jemi në një sallë të Kuvendit françeskan të Lezhës. Flavio Callini, asokohe dekan i Kishës “Zoja Nunciatë”. I ftuemi ma i randësishëm i asamblesë përkujtimore, ndër ne të tjerët pjesëmarrës ishte zotni Willy Kamsi. Për së pari i jepet fjala zotni Willyt dhe ai e fillon atë me këtë gjest; nxjerr nga xhepi i mbrendshëm i xhaketës një stilolaps, një diçka jo e gjatë që rrezëllinte si e láme n’ar. Në të vërtetë, ashtu ishte.

-Ket e kam dhuratë prej pader Gjergjit – na thotë.- Kam kenë fëmijë asoskohe e jetojshim në Bari të Italisë. Pader Gjergji, i ndodhun në Bari do të ishte i ftuemi i mirëpritun në shpinë tonë. Baba (Gjon Kamsi) e kishte mik. Siç kishte ndodhë e ndodhte sa herë që Ai víte në Bari del dhe e pret prej nga vinte e nisen me ardhë në shpi. Në nji moment, siç na e tregote baba- vijonte të rrëfente Villy- pader Gjergji ndalon në nji dyqan.

-M’prit pak Gjon, i thotë babës, se s’mund t’ju shkoj pa gja n’dorë fëmijve. Veç kur mërritën në shpi, bashkë me përqafimet e ledhatimet pader Gjergji na lëshoi në dorë mua edhe motrës këto dhurata… dhe e i jep dorës pak ma sipër për t’jua bá të mundun të gjithëve në atë sallë ta shihnin e soditnin dhuratën relike. Pastaj vijon rrëfimin me detaje të tjera zotni Willy; disa prej tyre të jetuara e shumë të tjera të dëgjuara prej të tijve e të tjerëve për Fratin e Madh. Kurse motra, Míriami përballë të vëllait dhe rrëfimit të tij, e kredhur në kujtime të bukura, e vetmja gjendje që i lexohej në fytyrë, pohonte me lëvizjen e butë të kokës. Si me dashtë me na thanë, poo, njashtu ka kenë…

Willy i ndjerë, posë punëve të tjera të vlerta sa s’ka, pati mbledhë edhe kujtimet e të atit e që tash i kemi në një libër: “Njerëz dhe ngjarje të lirisë së Shqipnisë”, Shkoder 2024, përkujdestar për botimin e të cilit, shoqëruar edhe me një parathanie të thukët është profesori ditunar Ardian Ndreca, puntori i shumë punëve të tilla të fisme.

Ajo çfarë Gjon Kamsi na rrëfen në librin e tij lidhur me fillesën e shkrimit të gjuhës shqipe në entet mësimore të Shkodrës, këtu e më se një shekull më parë, është dëshmi që plotpërputhet me të dhënat e deritashme. E njohur është se për herë të parë gjuha shqipe hyri si gjuhë mësimi në shkollën françeskane (në vitin 1902), kur aty u emnue drejtor Gjergj Fishta. Përkundër sundimtarëve, por përkundër edhe mendësisë e modës së atëherëshme kur në rangjet qytetëse përdorej italishtja, frëngjishtja a turqishtja e shqipja xéhej (quhej) si gjuhë kuzhine apo gjuhë e malësorëve analfabetë. Kurse një tjetër herë e parë në historinë e qytetit por edhe në historinë e Shqipnisë gjithashtu, ishte atëherë kur …”në nji çfaqje shkollore, në teatrin e shkollës françeskane, emërtue me shkrola të mëdhá:”Gjuha Shqype”, shkrue me atë zjarm kombëtar të Gjergj Fishtës, të jetë i pranishëm (1911) nji Valí i Stambollit dhe të përgëzojë drejtorin e shkollës, qi ishte po ai, At Gjergj Fishta, për nxanësat qi aq mirë mësoheshin e rriteshin n’at shkollë në gjuhën amtare.”

Gjon Kamsi, nuk ishte vrojtues së largu, po mbrenda për mbrenda gjithë veprimit kombëtar ai ishte në rendin e parë përkrah prijësve më të shquar. Jemi në periudhën e shkërmoqjes së Perandorisë otomane dhe është vepra kombëtare e At Gjergj Fishtës e atdhetarëve si vëllezën, që edhe shfaqjet artistike morën hov e përparim të madh. Me një synim e platformë të mirëmenduar; që në thelbin e vet kishte shërbesën për lirinë e pavarësinë e kombit shqiptar. Në këtë hulli ishte edhe miqësia që Fishta i madh krijoi me Valinë e Shkodres, Hasan Riza Pashën, veprimi guvernant i të cilit në Shkodrën e Perandorisë u gjind në krah të mbrojtjes së saj prej lakmisë së ringjallur të Malit të Zi e Serbisë, por edhe prej megallomanisë fodulle të shtetit të vogël sllav. Për nderin e tij e për nderin e armëve të ushtarakut trim e të sprovuar, më së pari. Porse edhe tradhëtia e hjeksia e një feudali turkoshak shqiptar, Esat Pasha që çoi në vrasjen e tij e ndihmoi “shpalljen” e valisë turk hero të mbrojtjes së Shkodrës (1913). Por pararendja e përpjekjeve, që zen fill qysh me 1900-en na bën me kujtue se asht një përpjekje shumëplanëshe e atdhetarëve të shënjuem. Bashkë me At Pashko Bardhin e At Shtjefen Gjeçovin u gjinden në krah të tyne edhe mësues “të shkolluem n’Institutet pedagogjike t’Austris, nder të parët qi dolen të diplomuem: Gasper Mikeli, Gasper Beltoja, Kolë Kodheli, Ndoc Lezhja e Luigj Muzhani. Dhe nga rregulltarët e Kuvendit françeskan: Vinçens Prendushi, Ambroz Marlaskaj e Justin Rrota. Por së bashku me ta edhe mësuesi veteran i Kosovës , shkodrani “gjurmues i palodhun i gjuhës shqipe” , atdhetari Mati Logoreci”.

Përkundër rrjedhës kur në shkollat e hapuna prej organizatave të huaja të Austrisë e të Italisë dhe të financuara prej tyre, qe vendosë që gjuha e shkruar në to të ishte italishtja, ndërsa shqipja të ishte vetëm si gjuhë e folur dhe e lejueme me u shkrue vetëm në komunikimin ndërmjet tregtarëve shkodranë (!) Ngulmimi i parreshtun i “françeskanëve të Mdhaj” ia mbërriti ta instalojë si gjuhë mësimi shqipen në shkollën e tyre. Njëherësh me vendosjen si gjuhë mësimi të gjuhës shqipe u synua që kjo arritje siprore të kapërcente përtej shkollës e të shpërndahej në “aulen” e gjanë të qytetit. Kështu dhe vjen në rend teatri. Më së pari aty në sallën e Kuvendit françeskan të Gjuhadolit. Prej aty qarkullonte masandej limfa (lëngu i jetës) qytetëse; prej aty gjuha shqipe fitonte legalitetin e gjuhës së shkruar, por edhe përdorimin e saj si gjuhë qytetëse dhe jo vetëm si “gjuhë kuzhine e gjuhë e malësorëve analfabetë” edhe padashjen e fuqive të huaja sunduese në qytet. Prej sallës së teatrit aty në Kuvendin e françeskanëve, fjala shqipe mori ngjyrimin artistik, mbas letargjisë së gjatë të errësirës otomane dhe invadorëve pasues, si në komedinë Dredhitë e Patukut, të shkruar prej Fishtës, “qi e luejtën mësuesa aktorë: Kolë Kodheli me Ndoc Lezhën e Kolë Kamsin dhe Ejëll Çeka me Zef Hilen, [Zef Hilë Gega 1864-1948, që më vonë do të bëhej komiku më i famshëm shkodran i kohës] i cili për herë të parë delte në skenën e nji teatri, i shenjuem për atë pjesë komike nga Gjergj Fishta, qi zbuloi në té vetitë komike”.

Jemi në Gjuhadolin, e Kuvendit të françeskanëve ku në atë ag lirie kishte nisë e po luëzonte krahas shkollës së zanateve (Scuola d’Arti e Mestieri) edhe banda muzikore që ngrihej në atë shkollë nën drejtimin e Palokë Kurtit. Edhe arti i pikturës me Simon Rroten, që kthehej i lauruar nga Akademia “Brera” e Milanos apo piktorë të mjeshtruem të Shqipnísë, të njoftun edhe në Paris si Ndoc Martini-Camaj. Simon Rrota, siç do të kumtonte vetë në shënimet e mbajtuna, do të ishte edhe skenografi i teatrit, bashkë me Fishtën, autorin e dramave të shkruara enkas, apo të përshtatura prej kryeveprave të kohës e shumta prej të cilave përbënin repertorin e zgjedhur me pjesë kombëtare të teatrit të françeskanëve, por edhe njërin prej zhanreve të lëvruar me kualitet të lartë prej Fishtës.

Në 25-vjetorin e rënies së heroit të Kosovës, Agim Ramadani, në shenjë nderimi e kujtimi të përjetshëm, po e publikoj një vështrim për krijimtarinë e tij poetike të shkruar para shumë vjetësh.

Nexhat Maloku/

Shprehja e lashtë latine Nomen est omen ndoshta më së shumti i shkon për shtati emrit të Agim Ramadanit. Kur e pagëzuan në majin e vitit 1963 në Zhegrën e Karadakut me emrin Agim, nuk do tu ketë shkuar mendja se Agimi i vogël një ditë do të bëhej Agimi i madh, i agimit të lirisë aq shumë të pritur të Kosovës. Kjo ndërlidhje, fillimisht afektive, e nisur nga dëshira e familjarëve, e mbrujtur me dëshirën për jetë më të mirë, në një kohë të mëvonshme, pikërisht 36 vjet më vonë, në vitin dramatik të Kosovës, vitin 1999, në fundvajin e shekullit njëzet, e gati në agimin e shekullit njëzet e një, do të bëhet një ndërlidhje e pashkëputshme, për t’u shkrirë në një simbiozë Agimi-Agim. Do të shkojë Agimi i Karadakut për të ardhur agimi i Karadakut dhe krejt Kosovës. Pikërisht më 11 prill 1999, Agimi do të shkrihet në trupin e Shqipërisë, do të shkrihet mu në pjesën më neuralgjike të këtij trupi, në kufirin e vënë me dhunë nga pushtuesi sllav, kufi-dhunë ky që aq gjatë nuk e la trupin e Atdheut tonë të frymojë në plotninë e tij natyrore. I mbrujtur me shpirt të ndjeshëm poeti, Agimi, sikur e parandien këtë dhe që në vitin 1994, nga Alpet e Zvicrës, i kthyer me fytyrë e zemër nga Kosova, si dikur sivllezërit e tij arbëreshë, do të shkruaj poezinë me titull “Në mungesën time”:

Tani unë jam hi dhe hije nuk kam

Se kam ndërruar jetë askush nuk e di

Më kërkojnë pyesin ku kam mbetur

Në trupin tënd të brishtë jam shkrirë

Nuk jam tretur

Dhe pikërisht në prillin e luleve, në agimin e pranverës, ushtarët e Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës edhe pse e dinë, megjithatë pyesin për Agimin ku ka mbetur, e njëkohësisht pyesin edhe vetveten ku kemi mbetur, për të drejtuar sytë e zemrën nga ardhja e agimit të Kosovës, për të vërtetuar pohimin e tij “nuk jam tretur” .

Kjo poezi e shkruar në mërgim, ndërlidhet fort me shpirtin e tij kryengritës, shpirt ky njëkohësisht aq i butë e skofiar, i cili shprehet në krijimtarinë e tij artistike, si në poezi ashtu edhe në pikturë, për t’u bërë lajtmotiv i rrugëtimit të tij deri në agimin e pavdekësisë.

Duke pasur fatin t’a njoh që nga vitet e fëmijërisë për të vazhduar pastaj shoqërinë krejt më vonë në vitet e mërgimit, në Zvicër, kam pyetur veten se si mund të bashkëjetojnë në personalitetin e tij shpirti i fortë i ushtarakut me shpirtin e tij aq të ndjeshëm e të hollë artistik. Por si duket pikërisht ky dyzim i shkrirë aq gjatë në universin e tij jetësor ka mundur të japë një shpirt aq të veçantë luftarako-poetik që e ndeshim rrallë tek brezat e poetëve. Sepse vetëm “lufta” e vazhdueshme e këtyre shpirtrave mund të fisnikronte një karakter të tillë sui generis të Agim Ramadanit.

Krijimet e tij poetike i kisha dëgjuar e lexuar qysh kur ishim në shkollën fillore në Zhegër, shkollë kjo që sot mban emrin e tij. Në orët letrare për ditën e shkollës, lexonim poezitë tona për jetën, të shikuara nga prizmi i botës së fëmijërisë – kësaj parajse të humbur- siç thotë një poet. Shumë vjet më pas, aty nga mesi i viteve ’90-të, Agimi më dha një tufë poezish të shkruara prej tij, duke më thënë që t’i lexoja dhe t’i jepja një mendim për vlerën e tyre artistike. Pas leximit të tyre, mendimin e parë që ia thashë ishte që t’i botonte ato. Por, do të kalojnë vite, dhe botimi i poezive nuk do të ishte prioriteti i parë i tij, sepse ajo pjesa tjetër e shpirtit të tij- shpirti kryengritës do ta thërriste të shkonte në Bjeshkët Shqiptare për të bërë atë që mund të bënte-vetëm ai.

Poezitë e tij u botuan disa vjet më vonë, në vitin 2000. Agimi u shpalos para lexuesve edhe me shpirtin e tij poetik, sepse kështu ishte ai- gjithçka për të tjerët, e për vete?- veç ishte shkrirë në indin e kombit shqiptar.

Në librin me poezi “Një jetë tjetër”, nën përkujdesjen redaktuese të poetit Ali Podrimja, është prezantuar një pjesë e krijimtarisë së tij poetike. Aty janë poezi të shkruara në kohën e rinisë të viteve ’80 të shekullit që lamë pas, pastaj pjesa tjetër më e madhe e shkruar në mërgim në Zvicër, si dhe një pjesë e vogël gjatë kohës së luftës në Kosovë.

Duke qenë poezi të shkruara në këto vite, ato bartin vulën e fuqishme të përjetimeve të poetit gjatë asaj kohe. Janë tri motive kryesore që e përshkojnë poezinë e Agim Ramadanit, motivi i dashurisë, motivi i mërgimit dhe motivi patriotik.

Në poezitë me motiv dashurie, ku motivi i dashurisë shpesh nuk mbetet i vetmuar por ngërthehet edhe me motive të tjera, poeti shpreh ndjenjat e dashurisë, dashuri kjo që shtrihet jo vetem në një kohë, por siç e shpreh në poezinë me titull “Ëndrra lulëzon”:

Të dua në këngë

Edhe për kohërat që nuk të pata

Dhe për të gjitha kohërat

Kjo dashuri e thellë, e çiltër, i kalon kufijtë e një periudhe dhe vërshon në gjithë jetën e tij- në gjithë zemrën e tij prej poeti. Sepse dashuria, kjo ndjenjë që e çon botën përpara, në shpirtin e poetit e “shëndrron vetminë në dashuri” .

Brenda kësaj dashurie të fortë, në mjaft poezi paraqitet edhe bota e brendshme e poetit, e cila është shpesh e trazuar, ku vetmia, zhgënjimi, dhembja, nuk e ligshton, por e bën më të fortë atë. Në poezinë “Gjurmë dashurie”, poeti me një varg konciz shpreh dhembjen dhe mallin per të dashurën, sa edhe:

Me lot

E lajmë

Vetminë

Kurse në poezinë “Pengu”, lotët janë pengu që poeti i bart që nga “puthja e parë”

dhe dëshiron t’i zhdukë ata, sepse ai “lojën” e dashurisë do ta jetojë ashtu si do ai dhe e dashura e tij, andaj shprehet:

Mos nxjerr më

Lot nga syri

Përmes poezive të këtij cikli, poeti vë në pah se e jeton dashurinë në një kohë të vështirë për ta jetuar ashtu si do ai, është koha kur ende ka shumë pengesa dhe kjo shprehet në mjaft vargje ku përballë një dashurie të zjarrtë është shqetësimi, largësia, dhembja, vonesa, vuajtja, mungesa e trishtimi që e shtojnë brengën e “luftëtarit të fatit dhe dashurisë” .

Por, dashuritë e mëdha gjejnë gjithnjë rrugët për të triumfuar dhe këtë triumf e sjellin si mesazh poezitë “Kur qershitë na buzëqeshin”, “Ty”, “Jashtë vetes të mos mbesim” etj., në të cilat ndrit si rreze dielli dëshira për t’a jetuar dashurinë, për të mos mbetur jashtë rrethit të saj, sepse ashtu jeta humbet ne honet e trishtimit dhe pafrytshmërisë.

Struktura e poezive të Agim Ramadanit është një varg i lirë, por shumë konciz, me thellësi mendimi. Figurat artistike si metafora, krahasimi i japin këtyre poezive një vlerë të veçantë artistike. Edhe pse të shkruara në rininë e hershme të poetit, ato janë një shenjë e një pjekurie artistike të tij.

Në poezitë me motiv mërgimi të cilat Agim Ramadani i ka shkruar gjatë viteve ’90-të, në kohën kur ai bashkë me familjen u detyrua të mërgojë në Zvicër, shprehet dhembja e thellë për largimin nga atdheu dhe jeta e vështirë prej mërgimtari. Është kjo periudha kur një numër i madh i shqiptarëve çdo ditë shtronte kërkesat për strehim në vendet e ndryshme të Evropës Perëndimore. Koha të cilën poeti do ta jetojë në Zvicër, është e përshkuar me përpjekjet për të dalë nga rrethi i monotonisë së jetës së përditshme. Ai bashkë me bashkatdhetarët e tij hap Qendrën Kulturore Shqiptare me seli në Cyrih, ku zhvillon një aktivitet të dendur kulturor e politik. I brumosur me një vizion të qartë politik, ai do të arrijë të grumbullojë një shtresë të konsiderueshme mërgimtarësh, me të cilët do të punojë në ruajtjen e vlerave dhe zhvillimin e mëtejmë të tyre, në paraqitjen e këtyre vlerave para opinionit zviceran, krejt me qëllimin e një prezantimi sa më të denjë të kulturës shqiptare. Agim Ramadani, edhe në mërgim, do të përcjellë me vëmendje të madhe zhvillimet në Kosovë e më gjerë dhe nuk do ta humbë asnjëherë shpresën se:

Kosova megjithatë jeton

Por në këtë shpresë është një mall i përhershëm, i cili është pjesë e vazhdueshme e jetës së poetit, është ky malli për vendlindjen, ku siç shkruan në poezinë “Lojë zjarri”

Malli për vendlindjen më djeg

Është ky mall jo vetëm për familjen, por është mall edhe për rrugët fshatit, për njerëzit e mirë të Karadakut, edhe për baltën që është më e ëmbël se mjalta, siç thoshte një poet rilindas shumë dekada më parë.

Se çfarë malli ndien për Kosovën, poeti i mërguar e thotë bukur në poezinë “Për një pikë ujë Kosove”:

Për një pikë

Ujë Kosove

Ëndrrat më këputen

Valët

Ngrihen peshë

Vetëm një njeri që e përjeton mungesën e Atdheut mund të ndjejë një mall të tillë, mall ky i cili e shtyn atë të thotë se “ do të ju kthehem” atyre bjeshkëve të Karadakut e njerëzve të tij bujarë.

Mërgimi, kjo plagë e rëndë e shqiptarit ndër shekuj, gjithnjë ka bjerrë trupin e atdheut dhe ka shpërndarë shqiptarët anembanë globit, por shqiptari nuk e ka harruar Atdheun. Atdheu është akrepi nga lëviz zemra e mërgimtarit shqiptar. Dhe mërgimtari shqiptar, plagën e mërgimit, nuk e ka lënë vetëm të kullojë por e ka luftuar me forcë me dashurinë që ka kultivuar për atdheun, me ndihmën e pakursyer që i ka dhënë atij. Dhembjen për atdheun e lënë, mërgimtari shqiptar e ka kthyer në një forcë dhe vullnet për ta ruajtur identitetin e tij, për ta mbajtur gjallë urën lidhëse me atdheun, dhe për t’iu vënë në shërbim kërkesave të tij. Duke pasur një mërgatë të tillë, mu në zemër të Evropës, populli shqiptar, jo vetëm që nuk u ligështua, por u bë më i fortë. Mërgata shqiptare ishte ajo që me zërin e saj ua tërhoqi vëmendjen edhe atyre që kishin mbyllur veshët dhe nuk donin t’ia dinin për të. Mërgata shqiptare hyn ne grupin e mërgatave të popujve dinamikë, të cilët nuk i zë shtrati i vetëm një vendi ku nguliten për pak apo për kohë të gjatë. Shqiptari mërgimtar këmbët e duart i ka në vendin e mërguar, po mendjen e zemrën e ka në vendlindjen e vet.

Pikërisht ky qëndrim, kjo frymëmarrje me Atdheun e shtyn poetin që tu drejtohet mërgimtarëve me fjalët:

Lëreni aureolat se atdheun na e shkelën

Turp nëse vonohen Krushqit se Nusja priti gjatë

Është ky një kushtrim për t’i dalë zot atdheut të robëruar. Dhe mërgimtarët shqiptarë do ta dëgjojnë këtë kushtrim, duke u vënë në shërbim të luftës së popullit për liri. Është kjo mërgatë e cila ishte brumosur me këngët e lirisë të 1981, me organizimin e protestave të vazhdueshme, për t’i tërhequr vëmendjen opinionit botëror e qeverive të vendeve përendimore se një popull në Evropë edhe në fund të shekullit XX, ende gjakosej për ta fituar lirinë e tij. Dhe mërgimtarët shqiptarë nuk u mashtruan nga shkëlqimi i perëndimit, por përkundrazi e morën atë si shtytje për t’a bërë atdheun e tyre si vendet e lira ku jetonin. Aktiviteti atdhetar i poetit Agim Ramadani, në vitet para luftës në Kosovë, ishte fokusuar pikërisht në këtë drejtim. Andaj edhe do të kishte përkrahjen e shumë mërgimtarëve që jetonin në Zvicër asokohe. Duke jetuar në një vend të njohur për neutralitetin e tij në botë, Agim Ramadani do të zgjedh fushën e kulturës për të depërtuar në fushën kulturore, (e edhe politike) zvicerane, sepse në zemrat e shqiptarëve veç ishte. Dhe talenti i tij i veçantë në fushën e pikturës i krijoi atij mundësinë që përmes pikturave të paraqitura në ekspozitat e tij, të zgjojë kureshtjen e botës intelektuale zvicerane, duke i nxitur ata për të shtruar shumë pyetje për tragjedinë e popullit shqiptar, e cila ishte paraqitur në pikturat e Agim Ramadanit me një ekspresivitet të rrallë artistik. Këto dy dhunti artistike, poezia dhe piktura, e kanë plotësuar në menyrë harmonike njëra-tjetrën. Duke u futur aq thellë në botën e të pikturuarit, Agim Ramadani s’ka se si të mos i sjell ngjyrat e pikturës edhe në vargjet e tij. Dhe këto vargje të latuara me shumë finesë shprehin botën e brendshme të poetit, shpirtin e tij luftarak. Në njërën nga poezitë më të arrira artistikisht, “ A mjafton pritja” poeti me pesë vargje shpreh dyshimin se:

A mjafton

Të presim vetëm

E të shikojmë

Duke larguar perden

Për të parë si na vjen liria

Në këtë poezi, poeti ka arritur që përmes një gjuhe sa të thjeshtë por njëkohësisht aq domethënëse, të vë në dyshim një iluzion të njeriut se liria mund të vijë vetëm duke shikuar nga pasperdja. Poeti këtu nuk del me fjalë të mëdha, nuk flet për marshime lufte, ai vetëm shtron një pyetje, por një pyetje bosht, që duhet të japë një përgjigje se nga do të anojë shqiptari. Poeti është i bindur se liria do të vijë, por dëshira e tij është që të mos e presim pas perdeve, por të shkojmë në luftë për te, sepse vetëm ashtu do ta meritojmë atë.

Në vargjet e poezisë “Patjetër do të vij” poeti Agim Ramadani përdor një metaforë tepër domethënëse kur shkruan:

Nëse nuk shihemi

Dhe na ndanë vdekja

Jetoje jetën Nënë

Patjetër do të vij

Gjumi yt

Të bëhem

Kjo metaforë “Gjumi yt” siç e vë në pah edhe kritiku Ismail Syla nuk nënkupton “gjumë biologjik, është gjumë filozofik, është tërë dëlirësia njerëzore, shpirti i përpunuar njerëzor i poetit, i piktorit, i njeriut, i luftëtarit që si natyrë e thellë dhe e lartë e shpirtit njerëzor shndërrohet në diçka jomateriale, sublime me cilësi të larta shëruese. Aq më shumë ngrohtësi lirike dhe klimë meditative liron një varg i tillë kur dihet se çfarë entropie ngërthen në vetvete fjala arketipore nënë dhe kuptimi esencial i lirisë i shkrirë me emrin dëshmor.”

Në mjaft poezi me motiv mërgimi, poeti shpreh përmes figurave artistike vetë shpirtin e mërgimtarit. Kjo vie në shprehje sidomos tek poezitë “Parandjenjë e frikshme” ku kukuvajka është një figurë që i shkon shumë tekstit poetik, pastaj te poezia “I mërguari” ku vetmia kjo varfëri e botës së sotme moderne, e ndrydh çdo ditë shqiptarin e mërguar, “Në tehun e pasqyrës” ku poeti shpreh frikën e humbjes së shqiptarit nëpër metropolet e botës, për të ardhur deri tek mendimi për “jetën qençe” të cilën është i detyruar ta jetojë poeti në mërgim. Kjo jetë është e përshkuar me dhimbje, me vuajtje, me mall dhe pikërisht sepse është kështu, poeti e përdor këtë sintagmë me rrezatim aq negativ për jetën e mërgimtarit.

Poezitë me motiv patriotik janë shprehje e shpirtit sa luftarak aq edhe subtil e poetik të poetit Agim Ramadani. I lindur e i rritur në një ambient ku legjendat për trimëritë e heronjve si Idriz Seferi, Azem e Shote Galica, Bajram Curri, Hasan Alia e shumë të tjerë ishin ushqimi i tij shpirtëror, s’ka se si të mos jenë objekt trajtimi në poezitë e tij. Në këto poezi, poeti vë në funksion të vargut metafora të arrira artistike si “damar i tokës”- Idriz Seferi, e deri te i urti Anton Çetta, i cili së bashku me atdhetarë të tjerë bënë që:

Lulëkuqet e padukshme

Derdhin erën e gjakut të falur

Në poezitë me motiv patriotik, si “Kosova”, “Liri”, “Lutëtarëve të vrarë”, “Qëndro” etj., del në pah, në njërën anë, shpirti kryengritës i Agim Ramadanit dhe në anën tjetër, vizioni i tij për Atdheun, për lirinë. Si rrallëkush Agim Ramadani ka sublimuar në një vizionin e tij për lirinë me veprimin konkret, me pjesëmarrjen në luftë, për ta bërë realitet “Nëntorin e Tretë”. Dhe ata që e bëjnë këtë janë ata që “kalojnë nga jeta me vdekje në jetë” sepse vetëm një gatishmëri për të kaluar nga “jeta në vdekje” për lirinë e atdheut, pra për ta shporrur vdekjen nga trupi i atdheut, ua mundëson atyre që pa mund të kthehen përsëri në “jetë”, në pavdekësi të përjetshme. Kjo metamorfozë e luftëtarit të lirisë është e sublimuar në jetën dhe rënien heroike të Agim Ramadanit në luftë për “të kaluar” në jetën tjetër, në jetën e pavdekësisë.

Në ciklin e poezive me motiv patriotik, poeti sikur i paraprin ngjarjeve që do të ndodhin më vonë. Idetë e paraqitura në vargjet e këtyre poezive janë ide që e kanë udhëhequr poetin në jetë dhe do ta udhëheqin edhe në luftë. Poeti i mërguar e ka “humbur durimin” dhe do që të mos rrijë i fshehur, por urrejtjen për robërinë ta shndërrojë në lindje të diellit të lirisë. Edhe pse duke jetuar në Zvicrën e qetë, shpirti i tij i brendshëm është i trazuar, ai nuk e lë t’i adaptohet jetës së rregullt, nganjëherë deri në monotoni, të vendit helvetik, por niset të shkojë në Kosovë, tek Bjeshkët e Nemuna për t’i dalë zot Atdheut. Lufta e tij për lirinë e Kosovës dhe vdekja e tij janë përgjigje se për të fituar lirinë edhe duhet vdekur, sepse një vdekje e tillë është ushqimi i parë, i domosdoshëm, i lindjes së lirisë. Liria, si lindje e tillë, është e dhembshme sepse merr me vete shpirtra të tillë të dëlirë, siç është ai i heroit Agim Ramadani, i cili në poezinë “Në mungesën time” thotë:

Tani unë jam hi dhe hije nuk kam

Se kam ndërruar jetë askush nuk e di

Më kërkojnë pyesin ku kam mbetur

Në trupin tënd të brishtë jam shkrirë

Nuk jam tretur

Rënia heroike e Agim Ramadanit, tragjikisht e vërteton pikërisht vargun e tij profetik “në trupin tënd të brishtë jam shkrirë”, pra jeta e tij, bashkë me jetërat e mijëra dëshmorëve, është në trupin e lirisë së brishtë të Kosovës.

Poezia e Agim Ramadanit është poezi e lidhur ngushtë me jetën e jetuar të poetit dhe njëkohësisht me jetën e popullit shqiptar. Ajo është poezi në rend të parë e dalë nga dallgët e jetës, nga imperativi i kohës në të cilën ka jetuar populli ynë. Siç ka thënë Niçe “Ndër ata që shkruajnë, dua vetëm atë që shkruajnë me gjakun e vet. Shkruaj me gjak dhe do të mësosh se gjaku është shpirt”. Dhe pikërisht poezia e Agim Ramadanit është një gjakim për lirinë, për atdheun, për të ardhmen.

Book Review: The Nation-Free Recipe – How the Triple Entente Served Comintern, 2nd ed., Austin Macauley Publishers, New York, 2024

By Peter Marko Tase

This non-fiction book covers Europe and Albania from the start of the 20th century until now. It has many layers that, while all rationally connected, uncover a hidden layer. This book review will deal with one of its constituent layers, while the hidden layer is left for the reader to discover. Albania’s post-World War II communist regime has proved to be with its citizens as ruthless as Hitler’s Blitzkrieg (“lightning war”) campaign in Poland on September 1, 1939.

Enver Hoxha’s alliance of seven years with Yugoslavia’s dictator Josip Broz Tito (1941 – 1948) reflected communist Albania’s geopolitical oscillations and Tirana’s reluctance to embrace the territories of ethnic Albanians encompassing Kosovo today. Tito’s paternalistic role in Albania was highly successful even though Shqipëria – as the locals name it – was the only country in Europe that did not have a communist party in 1940. This observation was accurately made by Lea Ypi, a professor of political theory at the London School of Economics, who grew up in Albania during the last period of Tirana’s communist regime.

However, Yugoslavia’s regime was training Albania’s communist elite and ensuring the Sons of Eagles would not approach Western democracies as a guiding source for shaping government reforms and post-war nation-building principles that embody democratic government and freedom of expression.

According to Raymond Zickel and Walter R. Iwaskiw of the U. S. Library of Congress: “In October 1941, the leader of Communist Party of the Yugoslavia, Josip Broz Tito, dispatched agents to Albania to forge the country’s disparate, impotent communist factions into a monolithic party organization. Within a month, they had established a Yugoslav-dominated Communist Party of Albania (CPA) with 130 members under the leadership of Enver Hoxha and an eleven-member Central Committee.”

In his acclaimed book of realpolitik, “The Nation – Free Recipe: How the Triple Entente Served Comintern,” professor Saimir A. Lolja has disclosed some of the principal matters in Albanian history during the second half of the twentieth century leading up to the inception stages of Tirana’s turbulent post-communist period in which a cascade of blunders caused significant destruction of national economy, defense industry and obliterated the country’s national security mechanisms.

In his book, Prof. Lolja writes: “On December 15, 1947, the Political Bureau of the Central Committee of CPA received the Yugoslav Communist messenger Sava Zllatiç. In that meeting, the puppet Enver Hoxha ordered to speed up Albania’s unification process with Yugoslavia in all fields. He justified (the right of self) that Albania could not be an independent state and install Slavic Communism without fusion with Yugoslavia. The justification was a plagiarism of what the British Foreign Office had designed for “Albania 1913″ as part of a Balkan Communist Federation. In the prescribed letter that Enver Hoxha sent to Josip Broz Tito in March 1948, he asked him not to delay the remaining steps for the dissolution of Albania into the Slavic Communist Balkan Federation, namely into Yugoslavia (Greater Serbia) Nr. 3.”

Hoxha’s strategic cooperation with Tito cemented an iron grip on his country, and he continued with eliminating possible political opposition groups in Tirana; in March of 1945, an extraordinary trial against war criminals was opened in the “Kosova” cinema hall in Tirana; 19 out of the 60 defendants were sentenced to death. The death sentences fell on 17 of them; the other ‘dissidents’ received heavy punishments. That unusual trial was the first in a long series of such trials. The special court’s judicial panel was headed by the Minister of Interior Affairs, Koçi Xoxe, and it generally consisted of incompetent persons who visibly issued politically biased sentences. On May 20, 1947, Minister of Interior Koçi Xoxe, leader of a pro-Yugoslav faction of the CPA, ordered the arrest of nine anti-Yugoslav members of the Constituent Assembly.

In July 1948, the Albanian government cut off diplomatic relations with Yugoslavia. Koçi Xoxe was removed from the government, and the CPA purged the pro-Yugoslav faction during a Congress of the CPA renamed Albanian Party of Labor – APL.

With Tirana establishing close ties with Moscow, the aspirations of Tito to create a Balkan confederation with Albania and Bulgaria were abandoned, and such an economic platform would resurface again in Edi Rama’s playbook on July 29, 2021, when Albania, North Macedonia, and Serbia established The Open Balkan Initiative. It was an alliance that would varnish Serbia’s imperialistic pivot in the Balkans and weaken Kosova as an independent Republic.

The terrorist attack of over 90 Serbian well-trained military personnel inside the sovereign territory of Kosova, in the village of Banjska on September 24, 2023, openly demonstrates Belgrade’s growing appetite to create a new hotbed of armed conflict in Southeast Europe and threaten regional security. According to Reuters, Kosova’s police stated that one officer was killed, and “three of about 30 attackers died in shootouts around the village of Banjska. Monks and pilgrims were locked in the Serbian Orthodox monastery’s temple as the siege raged for hours.”

About this terrorist attack committed by Belgrade and continuously ignored by the European Commission officials, Prime Minister Albin Kurti stated: “The attackers are professionals wearing masks and heavily armed; the shooting was a terrorist attack.” he blamed neighboring Serbia for seeking to destabilize his country […] “Organized crime, which is politically, financially and logistically supported from Belgrade, is attacking our state,” Prime Minister Kurti stated.

Although Moscow loyalists in the Illyrian Peninsula showed their true face, the Albanian Prime Minister Edi Rama, just like Enver Hoxha immediately after World War II, has failed to grasp and draw an accurate analysis of what is Belgrade’s geopolitical posture and true intentions towards its neighboring countries. The 2023-armed clashes in Banjska were too serious to ignore; the loss of police officer Afrim Bunjaku was tragic; however, his heroism marked the end of the Open Balkan Initiative, a so-called regional economic alliance that was merely Serbia’s tool to expand its chauvinistic policies towards non-Serbian ethnic communities inside its territory and apply its malignant, coercive measures, secretive operations across the Balkan Peninsula.

In his volume, Professor Lolja writes: “…However, it lasted until the newly emerged US leadership on world affairs had other strategic plans insisted on by the USA, Yugoslavia Nr. Three separated from the USSR-led communist camp on June 28, 1948. Thus, the USA again saved Albania, that time, from its dissolution into Yugoslavia Nr. 3.”

The deeply analytical volume of Lolja provides a breakthrough in the international relations of Albania during the last eighty years, reflected remarkably by a highly competent author who has conducted significant research on Tirana’s communist dictatorship, foreign interferences, imperial verdicts, and the difficult journey of democracy.

References:

http://www.jacobin.com/…/albania-history-communism…

http://www.en.wikipedia.org/…/People%27s_Socialist…

http://www.euronews.al/…/did-pm-edi-rama-unilaterally…/

www.britannica.com/topic/Balkan-confederation

http://www.ankasam.org/the-implications-of-the-open…/…

http://www.politico.eu/…/kosovo-serbia-police-attack…/

http://www.apnews.com/…/kosovo-serbia-policeman-killed…