Nga Dashnim HEBIBI, Cyrih/

Thirrja e Filantropit Lazim Destanit për unitet

Z. Lazim Destani e do unitetin gjithandej ku flitet shqipja – të bashkojmë forcat me afaristët, shkencëtarët e të gjitha fushave për të dëshmuar historinë dhe kulturën tonë si populli më i vjetër i Evropës

Cyrih, 30 shtator – Diaspora shqiptare, si gjithmonë, edhe këtë herë është duke e përcjellë me interes të madh fushatën zgjedhore në Kosovë dhe Maqedoninë e Veriut të zgjedhjeve lokale.

Aktivistë e veprimtarë të njohur, secili në mënyrën e vet, po kontribuojnë për të mirën e kombit e shtetit. Ndër të gjithë, një figurë që spikat dhe njihet në çdo trevë shqiptare është filantropi Lazim Destani – një personalitet që të vegjël e të mëdhenj e respektojnë jo vetëm për suksesin financiar, por mbi të gjitha për kontributin e vazhdueshëm në bamirësi, unifikim e zhvillim kombëtar.

Në Cyrih, u mblodhën shumë afaristë dhe shkenctarë për të darkuar, për të biseduar e për të shijuar puro të veçanta, një produkt tashmë i lidhur ngushtë me emrin e Lazim Destanit dhe stafit të tij. Atmosfera ishte e jashtëzakonshme, e mbushur me krenari dhe ndjenja të forta bashkimi. Në oborrin e njërit prej restoranteve më të njohura në Cyrih me pronarin shqiptarë nga Gjakova – i dalluar për shërbim, pamje e kuzhinë – të pranishmit u fotografuan me z. Destani dhe stafin e tij, duke përjetuar momente që mbeten kujtim i çmuar.

Nga tradita në inovacion – puro shqiptare me emrin QUNTO

Në këtë ngjarje, u prezantuan edhe purot e markës QUNTO, një projekt unik i udhëhequr nga shqiptarë dhe i mbështetur fuqishëm nga Lazim Destani. Dan Ibrahimi prezantoi disa lloje purosh të rralla, të punuara me mjeshtëri nga ekspertë ndërkombëtarë, të cilat tashmë janë të disponueshme edhe në Cyrih, te restoranti “Churrasco”. Z. Ibrahimi ishte ekspertë i puros ngase e përcjell nga mbjellja e deri te finalja me shumë profesionalizëm. Çdo i pranishëm pati rastin të shijonte nga afër cilësinë e tyre të lartë, një produkt që përçon krenari kombëtare, pasi disa prej tyre mbajnë edhe simbolin e shqiponjës në unazën e tyre.

Puro LD nga Lazim Destani

Puro e veçant me një edicion i limituar me inicialet “LD”, në nder të filantropit dhe biznesmenit Lazim Destani. Pjesë e brendit “Puro QUNTO”, ky projekt është realizuar me pasion nga aktori dhe adhuruesi i purove, Blerim Destani. Që nga viti 2018, purot prodhohen në fabrikën Vegas Santiago në Kosta Rika, me fletë kopertine H-2000 nga Ekuadori, lidhës të zgjedhur me kujdes dhe mbushje të përzier nga duhani Domenikan, Peruan dhe Kostarikan. Një eksperiencë unike që mund ta përjetoni edhe online: CigarWorld – Puro QNTO . Profesori i njohur, Prof. Dr. Xhavit Lipaj, i cili përdor shpesh puro, u shpreh se këto produkte janë të veçanta dhe i dallojnë për cilësi. Afaristët e tjerë të pranishëm gjithashtu mbetën të kënaqur, duke përgëzuar vizionin dhe punën e kombasve tanë që tashmë kanë krijuar një brand me renome ndërkombëtare.

Fjalët e Lazim Destanit – thirrje për bashkim

Gjatë mbrëmjes, z. Destani i rrethuar nga miq e bashkëkombës, theksoi se është larg atdheut fizikisht, por gjithmonë pranë me shpirt e zemër. Ai u shpreh se nuk anojnë nga asnjë subjekt politik, por dëshiron që shqiptarët në Kosovë e Maqedoni të dalin masovikisht në zgjedhje, duke ruajtur unitetin dhe vëllazërinë.

“Ne si komb kemi kaluar vuajtje dhe dhimbje të mëdha. Politika le të bëhet, por jo të bëhemi të hasmuar. Vetëm të bashkuar jemi të fortë, të ndarë mbetemi të dobët”, tha ai.

Ai kujtoi gjithashtu me humor se si djalit të tij, aktorit Blerim Destani, i kishte rekomanduar njëherë puro të shoqëruar me çokollatë të zezë – një kombinim që prej asaj dite nuk e ka lënë më. “Puro të qetëson pas një dite të ngarkuar. Kur shikon ndeshje futbolli, gollat i shijon më shumë me një puro në dorë”, u shpreh ai, duke dhënë mesazhin se jeta duhet jetuar me mirënjohje dhe punë, por edhe me kënaqësi e harmoni. Gjithashtu përmendi edhe kur ju kanë prezentuar llojet e purove, ai i ka pranur të gjitha ngase janë nga ekspertë, por ka dashur që të kenë edhe simbolin kombëtar të shqiptarisë e të gjithë e duatrokitën për fjalët e tij të përzemërta.

Përshëndetja e ambasadorit të Maqedonisë së Veriut, Shkëlqesia e Tij, z. Rexhep Demiri

Në mesin e përshëndetjeve të shumta, nuk mungoi as ajo e ambasadorit Rexhep Demiri, i cili ndodhej me pushime në atdhe bashkë me familjen. Përmes telefonit të mikut të tij, Adis Tairi, ai përcolli një mesazh të ngrohtë për të gjithë të pranishmit, duke u shprehur:

“Ju përshëndes nga zemra të gjithëve, e në veçanti filantropin Lazim Destani, i cili ka ditur, di dhe do të dijë gjithmonë të mbledhë rreth vetes atdhetarët dhe shpirtbardhët, si shqiponja në fole.” Ky mesazh u prit me duartrokitje e emocion, duke e forcuar edhe më shumë bindjen se dashuria për atdheun, respekti dhe uniteti janë ura që lidhin shqiptarët kudo që ndodhen.

Të pranishëm në këtë ngjarje ishin:

Lazim Destani, Blerim Destani, Prof. Dr. Omer Xhemaili, Dan Ibrahimi, Nazmi Jakurti, Florim Useini, Afrim Mehmeti, Atdhe Jasiqi, Milaim Berisha, Fehim Abazi, Jetmir Alimi, Prof. Dr. Xhavit Lipaj, Nadi Zendeli, PhD. Dashnim Hebibi, Faik Mjaki, Sami Mustafa, Nuredin Useini, Hadi Asani, Granit Kabashi, Agim Gashi, Gzim Hasani, Adis Tairi, dhe shumë afaristë e veprimtarë të tjerë.

Një mbrëmje për t’u kujtuar

Pas një darke të pasur e të shijshme, shoqëruar me puro e pije të llojllojshme, u shkëmbyen ide, u ndanë përvoja dhe mbi të gjitha u përforcua besimi se shqiptarët kudo që janë, kur bashkohen, arrijnë suksese të mëdha. Rreth mesnatës, u bënë fotografi kujtimi, duke e përmbyllur takimin me shpresën e madhe se zgjedhjet e ardhshme do të kalojnë pa incidente dhe se do të fitojë më i miri.

Florim Useini, në fund i përshëndeti të gjithë që i kishte ftuar, duke i porositur që pas kthimit në shtëpi t’i dërgojnë një mesazh si shenjë kujtese e mirësie me të vetmin qëllim, se a keni mbërri mirë dhe një natë të mirë. Një gjest i vogël ndoshta, por me peshë të madhe miqësie.

Kjo mbrëmje në Cyrih nuk ishte thjesht një darkë. Ajo ishte një dëshmi e gjallë se shqiptarët, me punë, vizion dhe bashkim, janë faktor i rëndësishëm kudo në botë. Mesazhi i Lazim Destanit përmes sam24.info  është i qartë: bashkimi është forca jonë më e madhe. Vetëm duke u mbështetur te njëri-tjetri, duke bashkuar afaristët, shkencëtarët, artistët, sportistët e çdo fushe, mund të dëshmojmë para botës se jemi ndër popujt më të vjetër të Evropës, me histori, kulturë dhe traditë të pasur, por edhe me të ardhme të ndritur.

Nga Cyrihu u dha një mesazh i madh:

Bashkimi është bekim, përçarja është mallkim. Shqiptarët, kudo që janë, duhet ta kuptojnë se nderi, besa dhe uniteti janë thesaret tona më të shtrenjta, më të shenjta se çdo pushtet apo pasuri.

Fjalët e Filantropit Lazim Destani nuk ishin vetëm thirrje:

Të ruajmë njëri-tjetrin si vëllezër, të ngrihemi së bashku si komb, dhe të mos lejojmë kurrë që ndarja të na dobësojë. Vetëm kështu do ta dëshmojmë para botës se jemi jo vetëm populli më i vjetër i Evropës, por edhe kombi me forcën, historinë dhe kulturën që buron nga drita e Zotit dhe besa shqiptare.

Padyshim se në këtë darkë u folën edhe shumë fjalë të mira për z. Destani, por po e përfundoj këtë fotoreportazh me fjalët e z.Lazim Destani:

“Kjo jetë është e shkurtër, por përgjegjësitë dhe mundësitë tona janë të mëdha. Ne kemi një histori të pasur kombëtare që duhet ta ruajmë me krenari dhe të punojmë pa pushim për të mirën tonë dhe të të rinjve që do të vijnë pas nesh. Duhet të ruajmë miqësinë me Zvicrën dhe shtetet mike, të ndërtojmë ura bashkëpunimi dhe të punojmë për paqe të qëndrueshme.

Si popull, ne e kemi dëshmuar me shekuj se jemi të paqes, të dashurisë dhe të respektit, duke dhënë botës personalitete të shquara që kanë lënë gjurmë në kulturë, shkencë dhe art. Le të vazhdojmë të punojmë së bashku, të frymëzojmë njëri-tjetrin dhe të jemi shembull se me unitet, punë dhe besim tek vlerat tona, mund të arrijmë gjithçka që ëndërrojmë për kombin tonë dhe brezat që do të vijnë.”

Nga Frank Shkreli

24 shtatori, 1915 shënon datën kur është vrarë në pritë nga forcat serbo-malazeze Dedë Gjo Luli, malësori fisnik dhe prijës legjendar kombëtar në luftërat për liri e pavarësi të shqiptarëve. Ishte 24 Shtatori, 1915 kur mbaroi njëri prej kreshnikëve më të shquar të kombit shqiptar. Dedë Gjo Luli ka lindur në vitin 1840 dhe sot në Tiranë ka një bust në nder të tij dhe emrin ia “trashëgojnë” shkolla e rrugë Por. sot, 110 më vonë e kujtojmë, simbolikisht dhe shkurtimisht, këtë burrë të madh të kombit në përvjetorin e tij të shkuarjes në amshim. Kujtojmë përpjekjet e tija të shumta në luftërat për pavarësi nga Turqia otomane, por edhe në përpjekjet e tija të shumëta në mbrojtje të trojet shqiptare nga planet grabitqare të fqinjëve armiqësor, ndër shekuj. E kujtojmë këtë malësor fisnik si protagonist kryesor i ngritjes së flamurit shqiptar në Deçiq – për herë të parë pas disa shekujsh, që nga koha e Gjergj Kastriotit – Skenderbe. E kujtojmë sot Dedë Gjo Lulin si luftëtar në Vraninë dhe si pjesëmarrës në Lidhjen mbarë Shqiptare të Prizrenit.   

E kujtojmë këtë burrë të Malësisë së Madhe si prijës i kryengritjes së malësorëve në vitin 1911, një zhvillim ky paraprijës i ngritjes së flamurit në Vlorë dhe i shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë në vitin 1912.  Ishte kjo një kryezngritje që sipas historianëve kryengritja e Malësorëve kundër turqëve otomanë dallohej nga kryengritjet e tjera të shqiptarëve — mbi të gjitha — për nga karakteri dhe objektivat mbarëkombëtare të saj. Ishin këto objektiva që malësorë kishin përcaktuar për lëvizjet e tyre që, më në fund tërhoqën vëmendjen, interesimin dhe mbështetjen e Ismail Qemalit dhe Luigj Gurakuqit për përpjekjet e malësorëve për liri e pavarësi. Si përfundim, dy protagonistët kryesorë të Shpalljes së pavarësisë së Shqipërisë më 1912, e gjetën të nevojshme të shkonin për tu takuar me malësorët e Ded Gjo Lulit. Si përfundim ata së bashku me malësorët përpilojnë atë që sot njihet siMemorandumi i Greçës, më 23 qershor, 1911 në të cilin pasqyroheshin, jo vetëm kërkesat e malësorëve, por të mbarë shqitarëve pa dallim për një Shqipëri me administratë, gjuhë dhe buxhet të vetin.  Memorandumi në thelb ishte, një pasqyrim i kërkesave të gjithë shqiptarëve për vetadministrim anë e mbanë trojeve veta.  “Shqipëria donte vedin me sundue”.

“Ded Gjo Luli, që vu sy me vdekë, a shqiptar i lirë me mbetë: me ata kreshnikë petrita të Maleve të Mëdhaja – burra si motit veç që i bante lokja shqipëtarë – bjen në mal, e mbi kaki të Deçiqit ngulë Flamurin e Shqipënisë kuq e zi: zjarm e dekë, nji be ai rreh, nji be të madhe po, rreh ai në sy të qiellës e të dheut, se rob shqiptari për nën themër mizore të turkut ma kurrë jo, kurrë nuk do të gjimonte, e as nën themër, t’atij sllavi të mënijshëm. Me atë be të shugurueshme ngeli në habi Evropa. Cetina u trand, e u dynd tanë pem’ e mëni Stambolla…dhe Malësori mujti”- ka kujtuar At Gjergj Fishta Ded Gjo Lulin dhe malësorët e tij. Ata malësorë, paraprijës të Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë – që ia dolën, në krye me Ded Gjo’ Lulin!  Frank Shkreli: At Gjergj Fishta për Dedë Gjon Lulin | Gazeta Telegraf

Një këngë popullore me lahutë nga Malësia e Madhe thotë se përpjekjet e malësoreve dhe prijësit të tyre Dedë Gjo Lulit kishin vetëm një qëllim: “Shqipëria donte vedin me sundue”.  Për Dedë Gjo Lulin, Shqipëria ishte mbi të gjitha ka deklaruar 10-vjet më parë i ndjeri President i Republikës Bujar Nishani kur në vitin 2015 ka nderuar Dedë Gjo Lulin, pas vdekjes, me njohjen e lartë: “Dekoratën e Flamurit Kombëtar”, me motivacionin:  “Në vlerësim dhe nderim të thellë të veprimtarisë dhe kontributit të shquar atdhetar si prijës legjendar e i paepur në mbrojtje të trojeve etnike shqiptare dhe udhëheqjen e tij vizionare të lëvizjes kombëtare për liri dhe pavarësi”. 

Zyra e ish-Presidentit të Shqipërisë, Bujar Nishani në atë ceremoni pëkujtimore 10-vjetë më parë, e cilësoi dekorimin e prijësit të malësorëve dhe heroit kombëtar, si një veprimtari solemne me rastin e 100-vjetorit të vrasjes së heroit dhe prijësit Dedë Gjo Luli, ndërsa kreu i shtetit shqiptar ka shprehur kënaqësinë dhe nderin që, në cilësinë e Presidentit të Republikës, po vlerësonte dhe të nderonte “një atdhetar të spikatur, një luftëtar sypatrembur, një strateg dhe një burrë trim që nuk kurseu asgjë, as jetën e tij, për mbrojtjen e territoreve shqiptare kundër copëtimit dhe shpërbërjes”.

Me atë rast në kujtim të Ded Gjo Lulit 10-vjet më parë, në fjalën e tij në inaugurimin e përmendores së Heroit Ded Gjo Lulit, Presidenti Nishani pat kujtuar fjalët e Luigj Gurakuqit për Ded Gjo Lulin duke cituar atë se “Para 100 vitesh teksa fliste në nder të Dedë Gjo Lulit, Luigj Gurakuqi profetizonte se: ‘Nuk e kemi nderuar siç duhet historinë e Shqipërisë deri në momentin që në një shesh të denjë të kombit, një monument i komandantit të kryengritjes kombëtare nuk do të vigjilojë mbi ne’.

 “Të dy patën një jetë madhështore dhe një vdekje tragjike, si heronjtë e antikitetit, por pikërisht ata u bënë themeli i asaj ndërtese që quhet shtet shqiptar”, ka thënë Presidenti Nishani. “Po, sot Dedë Gjo Luli është në Tiranë pas një udhëtimi të gjatë shtigjeve të historisë.  Është këtu afër Gjergj Kastriotit Skenderbeut për të na rrëfyer se çfarë është Malësia e Madhe dhe bijtë e saj. Shqiptarë dje e shqiptarë sot, patriotë pa mëdyshje, pa hezitim, të gatshëm për gjatë shekujve për t’i shërbyer këtij vendi, identitetit të tij evropian, pa pyetur për çmimin e sacrifices, pa e vajtuar gjakun e derdhur”, a deklaruar Presidenti Nishani, 10-vjetë më parë me rastin e dorëzimit të dekoratës së lartë të kombit: “Famuri i Kombit”, pasardhësve të Dedë Gjo Lulit.

Edhe sot pra, në këtë 110-vjetor të vrasjes së tij nga forcat çetnike terrotiste slave, vepra e Dedë Gjo Lulit dhe e malësorëve të tij vazhdon të mbetet sot e kësaj dite një akt i madh historik e patriotik dhe në shërbim të identitetit kombëtar evropian të shqiptarëve. Si e tillë, vepra dhe përpjekjet e tija dhe të bashkvendasve të tij, për liri e pavarësi të shqiptarëve, meriton të kujtohet sot e gjithmonë me krenari frymëzuese dhe si simbol i paharrueshëm i fuqisë morale dhe të vlerave atdhedashëse të malësorëve dhe të kombit shqiptar, në përgjithësi.  Për të jetuar në liri, duke sunduar veten, larg influencave të huaja, kundër pushtuesve të huaj dhe të gjithë atyre që, historikisht, nuk ia kanë dashur kurrë të mirën shqiptarëve — as atëherë, as sot!  Të kujtojnë brezat se me heroizëm dhe sakrificë Dedë Gjon Luli dhe malësorët e tij —i ndëjtën besnikë vlerave shekullore të fisit të shqiptarëve:  lirisë dhe vet-sundimit. Besnikë ndaj dhe mbrojtës të vlerave historike të Kombit Shqiptar:  besës e burrënisë, nderit dhe dinjitetit njerëzor, përballë robërisë shekullore të perandorisë turke, si dhe të armiqëve të tjerë të afërt dhe të largët të Kombit shqiptar, ndër shekuj. Dedë Gjon Luli ishte personfikimi i këtyre vlerave shekullore të shqiptarit.  Si i tillë, duhet të kujtohet edhe sot. Si një figurë kombëtare shqiptare që me shembullin e tij u flet edhe sot shqiptarëve se kjo tokë e vjetër dhe as vlerat, as identiteti kombëtar nuk mund të nxirren në ankand për tu shitur askujt dhe nga askush.  Me ngritjen e flamurit të Gjergj Kastriotit Skënderbe në Deçiq (1911), për herë të parë në pesë shekuj, Dedë Gjon Luli ka ndërruar përgjithmonë fatin dhe epokën e Shqiptarëve, duke paraprir kështu shpalljes zyrtare të Pavarësisë së Shqipërisë dhe ngritjes së Flamurit Kombëtar në Vlorë, me 28 Nentor, 1912. I përjetëshëm qoftë kujtimi i tij!

Frank Shkreli

Nga ceremonia e dorëzimit të Dekoratës së Lartë “Flamuri Kombëtar” familjarëve të Heroit kombëtar Dedë Gjo Luli në Presidencë, në 2015, në 100-vjetorin e vrasjes së tij

Një grup malësorësh, klerikësh katolikë dhe një oficer ushtarak – ndër të cilët dallohet Ded Gjo Luli, Imzot Luigj Bumçi, At Gjergj Fishta, Jak dhe Zef Serreqi, e të tjerë. Viti 1914 një vit para se të vritej Ded Gjo Luli me 1915 nga forcat terroriste serbo-malazeze në Mirëditë (Shkodra blog)

Dr. Dorian Koçi/

Kur e pashë për herë të parë “Darkën e fundit” të Leonardo da Vinçit, ndjesia ishte e dyfishtë: madhështi dhe brishtësi. Tabloja, megjithëse e dëmtuar nga koha, ruan një prani të jashtëzakonshme. Ajo nuk është thjesht një pikturë murale, por duket si një skenë e ngrirë në kohë, ku personazhet flasin me gjeste, sy dhe heshtje.

E para që të bie në sy është qetësia e Krishtit në qendër. Ai është boshti rreth të cilit rrotullohet gjithçka, një figurë e dritshme që ndriçon nga brenda, duke kundërshtuar rrëmujën dhe tronditjen e apostujve. Kjo qetësi të prek, të jep ndjesinë e një force shpirtërore që asnjë dramë nuk mund ta thyejë.

Nga ana tjetër, reagimet e dishepujve janë aq të gjalla, sa duket sikur tabloja flet. Shikon duart e tyre të ngritura, shprehjet e fytyrës, lëvizjen e trupit dhe ndjen ankthin e çastit kur Jezusi shpall tradhtinë. Është si të dëgjosh një valë emocionale që shpërthen në tryezë.

Më la mbresa edhe mënyra si Leonardo ka përdorur dritën dhe perspektivën. Të gjitha vijat të çojnë drejt Krishtit, por njëkohësisht dritaret në sfond hapin horizontin, duke të dhënë përshtypjen se kjo ngjarje tokësore lidhet me një univers më të gjerë, hyjnor.

Por, mbi të gjitha, mbresa më e madhe është humanizmi i veprës. Nuk sheh vetëm apostuj biblikë, por njerëz të zakonshëm me frikë, dyshim, besim dhe emocione të përziera. Tabloja të kujton se tradhtia, besimi dhe dashuria janë pjesë e natyrës sonë njerëzore, prandaj veprës i mbetet gjithmonë një jehonë aktuale.

Dr. Dorian Koçi/

Figura e Mihal Shani Tepelenës përbën një shembull të admirueshëm të atdhetarizmit të ndërthurur me aftësitë profesionale dhe talentin artistik. Ai është një nga ata personalitete të padeklaruar shpesh në histori, por që kanë lënë gjurmë të rëndësishme në formimin e identitetit kulturor e shoqëror shqiptar gjatë gjysmës së parë të shekullit XX.

Mihal Shani Tepelena, siç firmoste vetë në Stamboll, ishte aktiv në klubet patriotike dhe financoi gazetën “Bashkimi i Kombit” në vitin 1908, e cila botohej po aty. Në një fotografi të ruajtur, ai shfaqet së bashku me disa nga personalitetet më të rëndësishme të kolonisë shqiptare në Stamboll. Shoqëria quhej “Pragu Shqiptar”, një shoqëri që ishte shumë aktive sidomos gjatë viteve 1922–1924.

Mihal Shani lindi në Shtëpëz të Tepelenës, sot i perket Gjirokastrës administrativisht. Ai ishte nip i familjes Meksi nga Labova e Zhapës dhe nxënës i Papapanos në Gjirokastër. Pas studimrve në Gjirokastër ai emigroi në Stamboll, ku u kthye në një nga pronarët e një salloni mode, falë talentetit të madh si rrobaqepës. Në vitet 20′ u kthye në Shqipëri dhe u vendos në Tiranë ku hapi sërish sallonin e vet të modës ku qepte rrobat familja mbretërore, elita e kohës dhe trupi diplomatik.

Në foto dy të siguruar nga familjarët e tij është stampa që vendoste në rrobat që prodhonte, ku shquan shqiponja dykrenore, simbol i patriotizmit të tij.

Shkruan: Besim Muhadri

Franë Topalli nuk ishte emër i madh në librat e historisë, por ishte gur i heshtur që mbajti gjallë themelet e kombit. Ai nuk e njohu përkuljen, as para dhunës, as para ferrit të burgjeve. Ishte burrë i besës, që la pas një trashëgimi më të madhe se çdo pasuri: shembullin e sakrificës për lirinë.

Rrënjët dhe formimi

Historia e Kosovës ka njohur shumë figura të përvuajtura, të cilat nuk mbanin tituj e grada, por bartnin mbi supe amanetin e shenjtë të lirisë. Njëri prej tyre ishte Franë Frrok Topalli (1922–1990), i lindur në Kushavec të Hasit, në një familje ku besa e nderi ishin ligj i pashkruar dhe dashuria për atdheun trashëgohej brez pas brezi.

Në lagjen e Topallëve jeta ishte e vështirë, por zemrat të forta. Familja njihej për qëndresë dhe lidhjen e pathyeshme me kombin. Fëmijëria e Franës kaloi mes tregimeve për padrejtësitë ndaj shqiptarëve dhe ëndrrës për ditë më të mira. Këto rrëfime u bënë shkolla e parë e ndërgjegjes së tij kombëtare.

Një shtëpi që u bë vatër lirie – Arrestimi dhe ferri i burgjeve

Pas vitit 1945, kur Kosova ra nën kthetrat e regjimit komunist jugosllav, Franë Topalli nuk mundi të qëndronte indiferent. Ai u lidh me Lëvizjen Nacional Demokratike Shqiptare (LNDSH), vazhduese e Lidhjes së Dytë të Prizrenit dhe e Besës Kombëtare, që udhëhiqej nga figura të njohura si prof. Ymer Berisha, Ndue Përlleshi, Marie Shllaku e shumë të tjerë.

Në Gjakovë dhe rrethinat e saj, LNDSH kishte rrjet të gjerë. Një grup veprimtarësh vepronte edhe në Kushavec, i formuar fillimisht nga Mark Tuqi nga Ujzi i Hasit, i cili më vonë u detyrua të arratisej në Shqipëri. Pas largimit të Mark Tuqit, aktiviteti i grupit  që shtrihej edhe në fshatra të tjera të komunës së Gjakovës, vazhdoi nga anëtarët e tjerë si: Tomë Domgjoni, Franë Topalli, Pren Prenrecaj, Mark Prenqi, Tunë Markaj, Prenk Tuqi dhe Gjokë Prenrecaj. Ata zhvillonin veprimtari të organizuar politike dhe kombëtare, sipas programit të LNDSH-së.

Shtëpia e Franë Topallit u shndërrua në vatër lirie e strehë e sigurt për të ndjekurit politikë. Aty gjetën mbrojtje figura të njohura si Ndue Përlleshi, Nrecë Lleshi, Riza e Nrecë Gjini, Nrecë Kangji dhe shumë të tjerë. Në mbrëmjet e errëta, shtëpia e tij mbante ndezur zjarrin e besës shqiptare.

Por represioni nuk vonoi. Në dhjetor 1954, pas hetimesh të gjata dhe torturash, autoritetet komuniste arrestuan Franë Topallin bashkë me shokët e grupit. Më 13 dhjetor 1954, në Gjykatën e Qarkut në Pejë (P.nr.181/54), Frana u dënua me 8 vjet burg të rëndë, ndërsa grupi në tërësi me 35 vjet.

Të dënuarit u dërguan në burgjet famëkeqe të Jugosllavisë: Goli Otok, Sremska Mitrovica dhe Nish, ku përjetuan tortura çnjerëzore. Por as uria, as izolimi nuk arritën t’i thyenin. Franë Topalli heshti aty ku fjala mund të sillte tradhti, duke shpëtuar shumë bashkëveprimtarë. Pikërisht kjo heshtje e tij ishte arma më e fuqishme.

Një jetë nën hijen e persekutimit – Familja në kryqëzim

Persekutimi nuk u ndal me burgosjen. Edhe familja e Franës u shënjestrua: e izoluar, e përjashtuar nga çdo aktivitet shoqëror, e trajtuar si “familje e rrezikshme”. Për ta, përjashtimi ishte më i rëndë se burgimi, sepse nënkuptonte ndalim komunikimi, përjashtim nga gëzimet e hidhërimet e përditshme, madje edhe nga përshëndetjet e njerëzve.

Megjithatë, Topallët nuk u përkulën. Ata mbetën vatër e gjallë qëndrese, duke dëshmuar se sakrifica nuk është vetëm çështje individi, por edhe e familjeve që zgjedhin anën e kombit.

Pas lirimit nga burgu, Franë Topalli jetoi nën vëzhgim të vazhdueshëm të policisë sekrete. I lodhur nga torturat dhe i privuar nga e drejta për të punuar, ai mbeti i lirë vetëm në shpirt. Vdiq në vitin 1990, pa e parë Kosovën e lirë, por me bindjen se sakrifica e tij nuk kishte qenë e kotë.

Kujtime dhe dëshmi

Dekada pas ndarjes nga jeta, për Franë Topallin flitet ende me respekt. Pjetër Dema nga Marmulli, tashmë rreth të nëntëdhjetave, kujton:

“Ndër burrat më të mirë që ka pasur jo vetëm Kushaveci, por edhe Hasi e mbarë Kosova. Njeri i papërkulur, i besës dhe i fjalës. Atë nuk e gjunjëzuan dot as torturat e Goli Otokut.”

Në të njëjtën frymë e kujton edhe Blerim Zajmi, djali i Naim Zajmit – ish i burgosur politik dhe shok qelie i Franës:

“Njeri gjigant, shumë i dashur. Pas burgut vinte shpesh në shtëpinë tonë në Gjakovë dhe rrinte me orë të tëra me babain, duke kujtuar vuajtjet e tyre të përbashkëta. Edhe pse isha i ri, e kam të qartë se baca Franë ishte trim, burrë i besës dhe shumë korrekt. Tip kreshniku, që të kujtonte personazhet e baladave tona të lashta.”

Këto dëshmi janë më shumë se kujtime: janë gurë të kujtesës kombëtare që e bëjnë figurën e Franë Topallit të pavdekshme.

Përmbyllje

Franë Topalli nuk ishte udhëheqës me fjalime të zjarrta, por ishte burrë që jetoi me besnikëri ndaj idealit. Ai na mëson se liria nuk dhurohet, por fitohet me sakrificë; se kombi nuk jeton pa kujtesë; dhe se edhe një shtëpi e thjeshtë fshati mund të bëhet kala kur e udhëheq besa dhe dashuria për atdheun.

Ai nuk la pasuri, por la trashëgimi më të madhe: shembullin e burrit që nuk u shit, nuk u përkul dhe nuk tradhtoi idealet. Sot, emri i tij përmendet me nderim në Gjakovë e më gjerë, si një nga ata që e mbajtën gjallë flakën e lirisë në kohët më të errëta.

Në kujtimet e miqve e shokëve, Franë Topalli paraqitet jo vetëm si veprimtar i qëndresës kombëtare, por edhe si njeri i thjeshtë, i dashur dhe i drejtë. Figurë e fjalës dhe e besës, që nuk pranoi të thyhej, edhe kur e vendosën përballë ferrit të burgjeve jugosllave. Dhe kështu, ai mbetet pjesë e gjallë e kujtesës sonë popullore.