Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Senatori Menendez: “Politika për Ballkanin me Beogradin në qendër nuk do të funksionojë”

by

Kryetari i Komitetit për Punë të Jashtme të Senatit amerikan, Bob Menendez, shprehet se është krenar që i është bashkuar thirrjes së kryetarëve të komiteve për politikë të jashtme dhe 56 deputetë të disa vendeve evropiane drejtuar Brukselit dhe Uashingtonit që të rishqyrtojnë qasjen ndaj Serbisë për shkak të rolit të saj në tensionimin e situatës në pjesën veriore të Kosovës.

Në postimin e tij Senatori Menendez shkruan “politika për Ballkanin me Beogradin në qendër” nuk do të funksionojë.

“Jam krenar që bashkohem me Kryetarët transatlantik të Komiteteve të Punëve të Jashtme dhe ligjvënësve, duke përfshirë @aliciakearns, @MiRo_SPD & @ChairOlek, për të kërkuar nga qeveritë tona që të rishqyrtojnë qasjet e tyre ndaj marrëdhënieve Serbi-Kosovë. Një politikë për Ballkanin me Beogradin në qendër” nuk do të funksionojë”, shkruan Senatori Menendez.
Photo by: politico.com

PËRTEJ KAUZËS SË VERIUT TË KOSOVËS

by

A DUHET TË FLASË POLITIKA?

Shkruan: Mustafë Krasniqi

Me këtë shkrim do të mundohet të sjellë një mendim ndryshe të pandikuar politikisht objektiv ndaj zhvillimeve politike jo vetëm në Kosovë por edhe më gjerë. Të preokupuar me situatën e tanishme që po ngulfatet nga politika apo politikanët e papërgjegjshëm, të cilët me apo pavetëdije po sjellin një rrezik të paparashikueshëm të vendit. Duke u shitur si “filozofë, patriotë, trima, e sherifa” në Kuvendin e shpresës, të besimit që duhet të ishte. Me gjithë këtë pamje të shëmtuar të përdorimit të forcës, me grushta e sharje dhe përdorimin e gjuhës së poshtërimeve, dëshmonin se janë kategoria më e ultë e vlerës kombëtare e njerëzore. Pavarësisht se edhe mund të kenë titullin e doktorit, profesorit, deputetit, ministrit, apo çka tjetër.

Kjo pamje tmerruese, që po i ndodhë politikës së Kosovës në ditët e sotme është papjekuri, inatçore, karrieristë, lideriste dhe mbi të gjitha bajraktariste. Në kohën kur duhet të flisnim me një gjuhë në mbrojtjen e vlerave kombëtare, duke pasur si në obligim moral porosinë e programit të rilindjes kombëtare “Një komb, një gjuhë dhe një flamur” dhe gjakun e dëshmorëve, që ranë për lirinë dhe bashkimin e atdheut. Megjithatë, politika jonë – e sotmja dhe e djeshmja, bëhet si hiena kundër njëri-tjetrit, duke harruar dhjetëra mira të vrarë e të masakruar, të dhunuar e të ndjekur nga politika fashiste serbe, që kishte si qëllim aktin e pastrimit të Kosovës nga shqiptarët. Si dëshmi, kjo që ndodhi vetëm në luftën e fundit, pa i përmendur tragjeditë tjera; Si ajo e Traktatit të Shën Stefanit, kongresi i Berlinit dhe Konferenca e Ambasadorëve në Londër e tjera të shumta që u bënë në dëme të Shqiptarëve.

Në ato konferenca, që pamëshirshëm e copëtuan Shqipërinë nga fuqitë e mëdha, duke ua dhënë peshqesh shteteve të krijuara në tokat shqiptare. Shteteve, të cilat kurrë nuk kanë fituar me luftë, por në tavolinë; Serbia, Greqia, Mali i Zi dhe Maqedonia, që kishin mbështetje nga Rusia, Franca dhe Anglia.

Pra, politikanët e sotëm, të djeshmit dhe ata që do të vijnë është dashur ta ndërtojnë një strategji, e cila do të fliste dhe vepronte në interes të kombit dhe popullit, pavarësisht se cilit krahë politik i takon. Kjo është dashur dhe duhet të jetë bazamenti i shtetit. Jo të zgjedhurit e popullit të bijën nën ndikimin e politikanëve të pandërgjegjshëm e të papërgjegjshëm, sidomos të atyre servileve, që për një copë pushtet japin edhe shtetin.

Kërkojmë nga deputetët e politikanët, qofshin majtistë apo djathtistë, që mjerisht pjesa më e madhe e tyre nuk e kanë idenë e përcaktimeve ideologjike, e mos të flasim për një pjesë të deputetëve të cilët jo që nuk kanë përcaktime ideologjike, por që as nuk kanë idenë se ç`janë këto si definicione. Qëllimi i këtij lloj “deputeti”, “politikani” ishte rruga se si të vij deri te karrierizmi, apo edhe te përfitimi i pasurisë pa meritë, qoftë edhe përmes forcës me grushta. Fatkeqësisht, kjo mendësi e tyre për pushtet nuk i bën nder popullit, por shkel mbi çdo vlerë kombëtare në dëm të shtetit.

Pra, çfarë duhet të ishte qëndrimi i politikës shqiptare në përgjithësi përballë politikave të së kaluarës, konkretisht politika e sotme duhet të flasë përtej asaj të Veriut të Kosovës?

Po i përmendi disa arsye:

Do të duhej të fillojë nga Traktati i Shën Stefanit, Kongresi i Berlinit dhe Konferenca e Ambasadorëve në Londër. Nga programi i Rilindjes Kombëtare me synim të riparimit të historisë, që kishin si kërkesë të vetme çlirimin e vendit, bashkimin e trojeve shqiptare në një shtet të vetëm dhe zhvillimin ekonomik, shoqëror e kulturor të shtetit të ri shqiptar. Gjë që këtë qëllim e kishte dhe lufta çlirimtare e Kosovës, UÇK-ja. Por, fatëkeqësisht politika e pasluftës, e cila ka rrëshqitur në filozofinë e politikës së premtimeve, duke u fshehur pas premive, me premtime se “ne jemi ata të shpresës”, ata që do t’i realizojmë kërkesat e vullnetin të popullit. Realisht, për fat të keq kjo po rezulton shumë më ndryshe se ato premtime që ua kishin dhënë popullit, të zgjedhurit me votën e popullit.

Të merrej me organizimin e grupeve profesionale, që vë në pah gjenocidin serb të ushtruar mbi popullatën e pafajshme e të pambrojtur shqiptare dhe të krijohen komisione përkatëse:

Kundër gjenocidit, të të pagjeturve, të dëmtimit të pasurisë shtetërore dhe asaj private, të pensioneve, të cilat kanë mbetur nën juridiksionin e administratës serbe. Kundër kriminelëve që sot janë në maje të shtetit serb, të atyre që kanë dhunuar mbi 20.000 shqiptare dhe kanë vrarë fëmijë, gra e pleq, mbi 15.000 veta.

Të merren me mbrojtjen e ushtarëve të lirisë, të cilët padrejtësisht po mbahen në paraburgime apo në burgime. Dhe po gjykohen në emër të krimit të luftës, duke e kriminalizuar UÇK. Të merren me shpifjet e atyre që kanë gënjyer dhe kanë dhënë fakte të rrejshme, të paguar nga mafia e shtetit serb. Gjithsesi të jetë kundër atyre që kanë dëshmuar dhe po dëshmojnë të pavërteta në gjykatën speciale të Hagës. Të bëhej ligji për ilustracionin, i atyre njerëzve që i kanë dënuar liridashësit e sot janë në mesin e pushtetarëve me ndikim.

Të krijohet një komision ligjor kundër atyre që fyejnë dinjitetin e ushtarit, të veteranit të UÇK-së, të krijohet një komision kundër atyre që fyejnë të gjitha komunitetet, konkretisht kombin shqiptar në Kosovë. Ngaqë komunitet, apo etni dhe komb “Kosovar” s’ka. Ata që i mohojnë të drejtën e më se dy milion shqiptarëve, për të qenë shqiptarë, ndaj tyre duhet me përgjegjësi të merret ligji. Se nuk mund të jetë e njëjtë në një Kosovë me mbi 95 % shqiptarë, 5% të komuniteteve tjera, prej 5% mund të jenë 3% serbë.

Pra, politika dhe politikanët e Kosovës duhet të jenë në interes të kombit dhe jo të karrierizmit, hajnisë dhe jashtë interesave të përgjithshme të kombit shqiptar, gjithsesi duke i respektuar të drejtat e komuniteteve, të cilat janë më pak se 5%.

Duke mos u marrë me emra të përveçëm dhe partitë politike, po ndalemi te fenomeni, i cili është bërë dukuri për politikën shqiptare. Që sa më shumë të gënjesh, apo të thurësh elozhe që i bënë vetës apo partisë, me popullizëm, shitje trimëri e atdhetarizëm, apo me sloganin e famshëm për bashkim e luftë kundër korrupsionit, se do të krijosh besimin e popullit për pushtet, apo mbajtjen e pushtetit. Këto premtime kanë gjymtuar vullnetin e popullit, kanë thyer shpirtin e atdhetarit, të ushtarit, veteranit, mbi të gjitha të rinisë. Që në saje të këtij fenomeni shpërfillës populli ka mbetur në rrugë qorre dhe shpresë tjetër nuk gjen vetëm ikjen, zbrazja e Kosovës nga rinia, mjekët, të diplomuarit dhe të tjerët që presin të diplomojnë dhe me diploma të ikin. Të ikin larg atdheut, për të gjetur një vende pune jashtë shtetit.

Të bashkuar ta thërrasim ndërgjegjen e kombit të mblidhen në një pikë të arsyes, t’i lëmë inatet, unin për pushtet pa meritë dhe t’i qasemi me zemër e mendje zgjedhjes së çështjes kombëtare shqiptare! Mbi të gjitha, ta ndërtojmë atdheun me moral dhe dinjitet, ta forcojmë bindjen e shqiptarëve dhe të etnive tjera se çdo qeveritar, apo deputet të mos jetë karrierist e hajdut. Ta krijojmë besimin dhe të mos krijojmë huti dhe përçarje mes popullatës, siç dhe keni filluar ta shkallmoni mërgatën. Vetëm në këto muajt e fundit sa e sa njerëz të politikës e nder ta edhe deputetë, në vend se të flasin për ikjen e mërgatës dhe për shkollën shqipe, që për fat të keq as 3% e fëmijëve në mërgatë nuk e ndjekin mësimin plotësues të gjuhës shqipe, ata për këtë dukuri tepër të dhimbshme e shqetësuese as që e vrasin mendjen. Thjesht as që e diskutojnë, por vrapojnë për të hapur pika partiake. Ky angazhim i politikës jo vetëm që është i gabuar, por është edhe i tmerrshëm, që përmes kësaj forme po mundohet ta ndajë mërgimtarin në ngjyra, edhe pse pas fundit të luftës së Kosovës u shuan partitë në mërgatë e tash u ringjall kjo lëngatë partiake.

Pra, përpos këtyre që i cekëm më lart me çka e justifikojnë qëndrimin në pushtet ish-pushtetarët dhe të pushtetshmit e sotëm?

Duke thënë se po e luftojmë nepotizmin, hajninë, korrupsionin.

Po luftoni kundër varfërisë, rritjes së çmimeve.

Po angazhoheni kundër ikjes së rinisë, mjekëve dhe për ta bërë më të mirë mirëqenien.

Po luftojmë për ta mbrojtur Veriun e Kosovës.

Po luftojmë për drejtësi, që dikush harxhon e nuk paguan, ata që paguajnë edhe për këta që harxhojnë, siç është rasti me rrymën në pjesën veriore të Kosovës.

Për ta ruajtur gjuhën dhe vlerën e saj.

Për të dërguar përfaqësues diplomatikë të merituar e jo me shkolla të mesme, e të paditur.

Pra, për t’ju besuar se vërtet jeni për shtetin e jo pushtetin, të jeni afër popullit, duke u shërbyer interesave të tyre e jo duke i tmerruar, me rritjen e çmimeve, injorimin, përbuzjen dhe me afera të shumta e çka jo tjetër, që nuk duhet t’i bënte kjo qeveri, as ato të shkuarat, sepse politika dhe qeverisja janë çështje publike. Për të cilët paguheni nga taksat e popullit, jo për ta zhvatur dhe në fund për ta lënë rrugëve si lypsarë, apo duke ikur nga pushteti, që ia ka rënduar apo po ia rëndon jetën njeriut.

Nuk mjafton vetëm të thuhet se po e luftojmë të keqen, por duhet dëshmuar së pari se nuk jeni në këto ujëra të turbullta, o njerëz të përkohshëm.

Bisedë me zonjushen Ema Hila, garuese për Miss Shqipëria 2023

by

Bisedoi Keze Kozeta Zylo/

Ema Hila është një shqiptaro amerikane me banim në Florida. Ajo është 17-vjeçe dhe po merr pjesë në Konkursin “Miss Shqipëria” 2023.

Si një anëtare aktive e Diasporës natyrshëm ndihem krenare që këto bija shqiptarësh dhe pse rriten në Amerikë shkojnë në rrënjët e tyre dhe nuk i harrojnë kurrë.

Le të ndjekim bisedën:

Zonjushe Hila sa vjeçe keni ardhur në Amerikë dhe cila ka qenë fëmijëria juaj?

Përshëndetje, unë kam ardhur në Amerikë kur isha vetëm 10 vjeçe dhe që në atë moment fëmijëria ime ndryshoi krejtësisht. Nga një fëmijëri “argëtuese” dhe tradicionale, u kthye në një fëmijëri më të “shtrirë” dhe të qetë. Sigurisht, si çdo njeri kur vjen në Amerikë e ndjen ndryshimin thellësisht, por falë familjes time dhe përkushtimit të tyre, kjo fazë e jetës nuk kaloi si një “traumë” tek unë. Pavarësisht këtij ndryshimi në dy kontinente të ndryshme, fëmijëria ime ka qenë e njëjtë me një fëmijë të moshës sime.

Ju jeni vetem 17 vjeçe, por keni një portofol të pasur në fushën e modës në Shtetet e Bashkuara, na flisni ju lutem për këtë karrierë artistike?

Fillimet e mia në fushën e modelimit kanë filluar kur kam qenë 15 vjeçe, konkretisht në Barbizon. Më pas, nga pjesëmarrja ime në “Passport To Discovery,” fitova shumë kontrata me agjenci të ndryshme në botë, gjithashtu shumë vetëbesim dhe një dashuri akoma më të madhe për kompeticionet dhe sfidat. Rruga ime vazhdoi duke marrë pjesë në “Scene To Be Seen,” dhe më pas duke u bërë pjesë e kompanisë Turk&Turk në Miami, FL. Pasioni, qejfi dhe përkushtimi im ndaj botës së modelimit më kanë ndihmuar të ec përpara.

Sa kohë ju kushton të merreni me këtë fushë dhe si ja dilni për të qenë dhe një nxënëse e shkëlqyer në shkollë të mesme në Florida?

Asnjëherë më parë më nuk më është dashur të balancoj angazhimin ndaj modelimit, skuadrës së cheerleading dhe shkollës në të njëjtën kohë. Por fatmirësisht, ja kam dalë me sukses. Mendoj se disiplina dhe korrektësia në menaxhimin e kohës është çfarë bën të mundur të kesh sukses në çdo gjë që bën. Ka pasur raste kur duhej të mbaroja mësimet në shkollë, sepse pas shkolle kam pasur ndeshje deri në orën 10:30 pm, dhe të nesërmen modelim në orën 7 am. Sigurisht, që kam prioritizuar shkollën, por jam munduar t’i jap po aq rëndësi modelimit edhe skuadrës.

Kur ju ka nisur kjo ëndërr e bukur dhe a mendoni se njëditë do të pushtoni mediet si një top modele?

Kjo ëndërr e bukur ka nisur bashkë me mua. Gjithashtu, gjatë gjithë fëmijërisë sime, suporti dhe dëshira e familjes sime më kanë frymëzuar ta bëj këtë ëndërr realitet. Në të ardhmen e afërt, pres nga vetja që të jem një influencer dhe top modele në media sociale, duke shpresuar që mund të kem sado pak fuqi për t’i inkurajuar vajzat të kenë vetëbesim në vetveten dhe në atë që bëjnë. Por si profesion, kam dëshirë të madhe të vazhdoj për mjekësi, pasi mendoj se nuk ka forcë më të madhe se të ndihmosh dikë në nevojë.

Cilat janë disa nga përshtypjet tuaja në natën e parë të siparit të edicionit të 25-të, ku ishin të pranishëm emra të njohur nga showbizi shqiptar, artistë, politikane etj?

Sigurisht, që në natën e parë kur takova të gjithë stafin dhe konkurrentët, kisha jashtëzakonisht shumë emocione. Ndoshta nga kamerat, vajzat apo edhe vetë nga lumturia që kisha brenda vetes! Por kur i pashë se të gjithë ishin të qeshur dhe të ëmbël, u ndjeva më e qetë. Të pranishëm ishin Petri Bozo, Drita Ziri, Hygerta Sako, Olta Ahmetaj, Ertemiona Mejdani. Të cilët jo vetëm na mikëpritën në mënyrë shumë të shkëlqyeshme, por edhe kishin një humor që të bënte për vete.

Cilat janë ëndrrat e tua për të ardhmen?

Në të ardhmen, unë endëroj që t’i kem plotësuar vetes dëshirën dhe pasionin për botën e modelimit. Por përveç kësaj, sigurisht kam dëshirë të kem profesionin e ëndrrave të mia, i cili është “gjenetologe,” dhe të ndihmoj sa më shumë vajzat. Gjithashtu, dua të eci kudo nëpër botë me kokën lart.

Cili është mesazhi juaj për bashkatdhetarët në Amerikë dhe kudo në Diasporë?

Ajo që unë ka dëshirë t’i them çdo shqiptari nëpër botë është: “Kudo që jeni, mos harroni nga cili vend vini dhe çfarë gjaku kemi brenda venave tona, gjithmonë rikthehuni Shqipërisë për ta zbukuruar akoma më shumë këtë vend që na bën kaq krenar.”

Faleminderit për bisedën dhe shumë urime nga unë dhe TV “Alba Life” USA

Zonja Kozeta keni falënderimet e mia për punën dhe mundësinë që ofruat. Ju falënderoj nga zemra dhe suksese juve dhe TV “Alba Life” USA.

29 Qershor, 2023

New York

Naum Prifti, Mjeshtër i rrëfimit dhe i dialogut!

by

In Memoriam: 

Intervista me shkrimtarin Naum Prifti është zhvilluar në New York, Tetor 2010

imageNaum Prifti 

Intervistë me mjeshtërin e rrëfimit, shkrimtarin Naum Prifti

Shkrimtari Naum Prifti për veten dhe vëllain e tij, eruditin prof. Peter Prifti.

 Bisedoi: Raimonda Moisiu

Shkrimtari i mirënjohur Naum Prifti është një pionier i letrave shqipe. Veç prirjes së tij natyrale, shkak frymëzimi për të shkruar u bënë ëndrrat dhe përvojat e jetës. Personazhet e veprave të tij letrare janë njerës të thjeshtë. Ata kanë një fuqi të magjishme plot jetë në të kaluarën e në të ardhmen, duke na rrëfyer lirinë e tyre, që e kanë shëndrruar atë në Mjeshtër të rrëfimit dhe dialogut. Shkrimtari Naum Prifti është një shkrimtar që ka shkruar shumë tregime për fëmijë e të rritur. Disa nga tregimet e tij janë bërë edhe filma dhe është vlerësuar me shumë çmime për veprat e tij letrare. Në një kontakt telefonik me z. Naum Prifti ramë dakort për të bërë një intervistë së bashku. Me qetësi e durim burrëror, ia më tha se në këtë çast po merrej me arkivimin e dorëshkrimeve, studimeve dhe shkrimeve që ka lënë vëllai i tij, prof. Peter Prifti, i sapondarë nga jeta. Para disa ditëve, unë bisedova përsëri me shkrimtarin. Vecanërisht dëshiroja ta pyesja atë për krijimtarinë e tij të hershme letrare, kohën kur filloi të shkruante, gjatë jetës së ti,j por edhe aktualisht. Duke shkruar për fëmijë e të rritur, ai u bë një nga shkrimtarët më të mirënjohur e të talentuar të letrave shqipe. Në këtë intervistë, shkrimtari Naum Prifti flet për vete dhe për vëllain e tij, eruditin prof. Peter Prifti. 

-Kush ka qene tregimi apo libri juaj i parë?

Krijimi im i parë artistik ka qenë një vjershë humoristike e ngjashme me bejtet popullore, të cilën e hartova kur isha 12 vjet. Atë ua recitova shokëve të mij dhe më pas dhe disa partizanëve, midis të cilëve ndodhej edhe kushriri im Pali Prifti, njeri me shkolle, (më vonë dëshmor). Ai më përgëzoi dhe u habit paksa që e kisha krijuar vetë. Vazhdova të shkruaja vjersha humoristike në frymën e Kapa-s (Kristaq Cepës) në gazetën e murit të shkollës unike Ersekë në vitet 1946-48. Tregimi i parë “Lapidari” bazuar te një ngjarje e vërtetë ndodhur në fshatin tim, Rehovë, u  botua te gazeta “Letrari i Ri” më 15 maj 1950. Prisja që pas botimit urime e  përgëzime, por askush s’u kujtua, sepse një emër i panjohur, nuk bie në sy. Gjithsesi vazhdova të botoja tregime në organet periodike, revista “Nëndori,” gazeta “Rinia” të cilat më vonë i përmblodha te vëllimi “Tregime të Fshatit.” Libri  u botua me 1956 nga Sh.Botuese “Naim Frashëri.”  Nuk kaloi pa lënë gjurmë. Për të shkroi recension kritiku Mark Gurakuqi dhe Razi Brahimi. Por vëllimi që pati sukses e më bëri të njohur qe “Çezma e Floririt,” (1960). Ky vëllim ra në sy  për frymën lirike dhe vërtetësinë e ngjarjeve, ndryshe nga letërsia descriptive dhe skematike e viteve të para të pasluftës.  

-A ka qenë dikush në mënyrë të veçantë që ju ka frymëzuar apo ju ka inkurajuar për t’u bërë shkrimtar?

Askush, veç prirjes sime natyrale. Unë u rrita në fshat, njëlloj si lulet e egra në mal, secila me ngjyra e aromë të veçantë. Pata fat që më ra në dorë “Shkrimtarët Shqiptarë”(pjesa I),  një antologji e mrekullueshme hartuar nga Ernest Koliqi,  Namik Resuli, Filip Fishta me jetëshkrime shkrimtarësh dhe copa të zgjedhura. Më vonë u mahnita kur më ra në dorë romani I M. Zevacco-s a “Ura e Psherëtimave,” e pastaj me radhë “Bija e Mallkuar,” “Zonja me Kamelie,”e A. Dumas, etj. Fshati im qe ndryshe nga të tjerët. Nja pesë a gjashtë familje nëpunësish apo arsimtaresh blinin libra dhe kishin biblioteka modeste në shtëpitë e tyrte. Ky qe favor i madh për një djalë fshati. Me shokët mi të apasionuar pas librave,  ne i huanim ato duke i kaluar dorë më dorë. Sa herë vija në Korçë pas lufte gjithmonë blija libra, kryesisht romane të përkthyer.

-Çfarë iu ka pëlqyer të lexonit në adoleshencën tuaj? 

Nuk qe puna për të zgjedhur, unë lexoja gjithçka që më binte në dorë me huajtje. Veçse letërsia e huaj me etikën e salloneve ishte shume larg jetës sonë, pikpamjeve tona, prandaj më qe krijuar ideja se vetëm për të tilla gjëra e vlente të shkruhej, ndaj u mrekullova kur lexova një tregim të Sterjo Spases te vëllimi “Nusja pa duvak” një fshatar shqiptar, Xha Koroveshin që rrinte pranë oxhakut duke pirë kafe dhe bisedonte me të afërmit. M’u duk çudi që mund të bëhej letërsi edhe me jetën tonë, me zjarrishtën, postiqet, pagurin me raki… Isha kurreshtar të lexoja çdo gjë të shkruar, edhe një copë letër të gjeja në tokë, do ta  merrja në dorë ta lexoja. 

-Cila është sfida për të shkruar një tregim apo roman? 

Vlimi i brendshëm, shtyrja e vetvetishme për të shpalosur mendimet e tua, për të kumtuar diçka, a për të shprehur ndjenjat e tua. Do të thosha është si një kazan që zien perbrenda e që ka nevojë të derdhet jashtë që të qetësohet. 

– Çfarë është një “muzë”? A është kjo aftësi gjenetike sipas mendimit tuaj?

Me “muzën” është spekulluar shumë, sidomos në të kaluarën. Me anë të saj shpjegoheshin edhe disa eksese të shkrimtarëve, të atyre që ngriheshin natën dhe shkruanin se u vinte muza, apo të tjera të këtij lloji. Madje muza përfytyrohej si femër e bukur, si zanë me flatra që rrinte majë penës apo kalemit. Ky përfytyrim naiv, e trajton frymëzimin si diçka që autorit i vjen nga jashtë, nga hapësira eterike dhe autori shkruan si në trans. Kjo nuk është aspak e vërtetë. Nuk ka muzë! E domosdoshme për të shkruar letërsi artistike  është ngarkesa emocicionale, dëshira për të derdhur në letër ndjenjat dhe mendimet. Pa këtë ngarkesë fjalët e frazat dalin të thata, si raport administrate. Fjala fiton peshë specifike nga ndjenjat e autorit, prandaj thonë se për të shkruar duhet nëntë herë mundim, e njëherë frymëzim. Mbase është huajtur nga sentenca angleze: “nine time perspiration and one time inspiration.”  A është kjo aftësi gjenetike? Jo! Talenti nuk trashëgohet si profesionet, por mjedisi ku rritet fëmija ndikon jashtëzakonisht për të kultivuar prirjet e tij. Kësisoj fëmijët e rritur në familje intelektuale kanë disa përparësi në krahasim me të tjerët.   Në bazë të trashëgimisë unë duhet të isha bërë gurskalitës si gjyshi i babait, t’i bija buzukut ashtu si gjyshi im, ose të menaxhoja një restorant si babai. 

–Cilat janë shprehitë tuaja të të shkruarit? P.sh. shkruani përditë, përdorni kompjuterin, apo shkruani me dorë? 

Në fillim shkruaja me kalem plumbi, se ai shkiste mbi letër e nuk duhej ngjyer në bojë si pena, pastaj me stilograf ose stilolapas, ndërsa pasi erdha në Amerike, u mësova të shkruaja me kompjuter. Eshtë mjeti më komod sepse të lejon të fshish, të shtosh, të ndryshosh ato që ke shkruar. Makinë shkrimi kam patur prej kohesh, por kurrë nuk kam shkruar drejtpërsëdrejti letërsi, madje as gazetari, vetëm kopjoja shkrimet me dorë. Muzikën e pëlqej ndërmjet pushimeve, por jo kur shkruaj.

-Kush ka qenë frymëzimi për “Pylli i lirisë?” 

E vërteta jetësore rrallë qëllon të përkojë plotësisht me të vërtetën artistike. Një kritik rus pohon se të gjesh në jetë një subjekt të gatshëm, kjo është njëlloj si të gjesh në natyrë flori të pastër, të papërzierë me skorie. Megjithatë jeta disa herë tregohet bujare, dhe rastis të gjesh subjekte të plotë, personazhe  që s’ke nevojë t’u bësh makijazh, pra t’u shtosh a t’u heqësh diçka. Një personazh të tillë unë e gjeta në Divjakë kur njoha Vasil Shoren, protagonistin e tregimit “Njeriu që ndiqte kuajt,” Vlash Zakën. U miqësova me të dhe ai më tregonte ngjarje nga jeta e tij. Qe i vetmi që i kapte kuajt e lëshuar azat në pyllin e Divjakës, në kohën e mbretërisë, duke i ndjekur nga Shkumbini në Seman, deri sa ata kapiteshin. Ai qe maratonomak I lindur dhe mund të vraponte gjithë ditën. E njoha kur qe plak dhe fatkeq, mbasi gruaja i kishte vdekur, vajza e vetme qe martuar në një fshat tjetër dhe ai jetonte i vetmuar në kasollen e tij. Pjesëtari tjetër qe një patok, të cilit askush s’ia dinte vitet, por e njihnin të gjithë si patoku i Vasil Shores. Jetonte si në kohën e gurit te një kasolle me kashtë, dhe zjarrin e ndizte në mes. Në verë hardhucat e zhapinjtë kalonin lirisht në kasollen e tij. Mblidhte stika, fara pishash në vjeshtë, ndërsa në strugat (lerat) gjuante peshk me fëshnjere. Qe pa shkollë, veç pervojën nga jeta e kishte të pasur.  Kapja e kuajve  ergjele, ndodhte në kohën e Zogut, dhe unë i kisha qëndruar besnik rrëfimit të tij, ndërsa  Kiço Blushi, që shkroi skenarin e filmit, i spostoi ngjarjet në kohën e luftës. Kam edhe një kujtim të  pashlyer nga revista “Ylli” kur e shpura per botim. Anëtarët e kolegjumit e pëlqyen tregimin pa përjashtim, ndërsa kryeredaktori  Qamil Buxheli tha se tregimi ashtu siç qe i përkiste realizmit kritik, prandaj duhej ndryshuar fundi  që të futej në hullinë e realizmit socialist. Protagonisti, Vlashi, i pakënaqur nga shpërblimi i tregtarit cingun, pasi derdhte mbi banak qeskën me oriz, ikte drejt kasolles së tij, duke soditur kalin e duke thënë me vete: “Kalë i bukur, kalë i mirë.” Ai vërejti  se Vlashi duhet të protestonte kundër tregëtarit Lam Shllapi, duke e liruar kalin të kthehej sërish në pyll. Qe një redaktim i vogël që nuk më mori as dy minuta kohë dhe kësisoj tregimi fitoi cilësitë e kërkuara nga metoda e realizmit socialist. Kam gjetur edhe disa here të tjera subjekte të gatshme, sikurse “Gërvishtje prapa derës” dhe “I Plotfuqishmi në shkollën tonë.” 

-Deri tani ju keni shkruar shumë tregime, novela dhe romane. Si një lexuese e rregullt qe në fëmijërinë time e disa prej tregimeve tuaja, mendoj se ato nuk janë fantazi, por në to është bota e brendshme njerëzore. Si shkoni ju në lidhje me vendosjen e emrave të njerëzve, vendeve, në ndërtimin e një bote të re” më tipike burim-rrëfim-frymëzim-kulturë?

Deri tani nuk kam shkrojtur asnjë roman, ose që të jem i saktë nuk e kam vënë këtë përcaktim gjinor mbi asnjë nga veprat e mia, veçse mjaft kritikë seriozë disa nga novelat e mia i kategorizojnë romane dhe jo pa arsye. Sa për vete pohoj se gjithmonë kam patur dëshirë të shkruaja një roman, e gjithmonë më pengonin tregimet. Betohesha me vete, të shkruaj dhe kete tregim e pastaj t’i futem romanit, mirëpo ajo kohë s’erdhi kurrë. Tani nuk jam pishman. Letërsisë nuk ia jep vlerën gjinija. E vlen të theksoj se për një kohë të gjatë tek ne, gati 15-20 vjet, zotëroi kulti i gjinive të mëdha, të cilat cilësoheshin  “artileri e rëndë,” si romani, drama, poemi; ndërsa gjinitë e tjera , konsideroheshin të ndorshme. Ndërkohë edhe unë iu futa dramës herët, në fillim të viteve ’60, jo nga ambicja të hyja te artileria e rëndë, po për shkak të nxitjes nga pedagogu i Shkollës së Aktorëve, regjisori Andrea Malo. Ai vuri se dialogjet  te tregimet e mia ishin dramatike, shprehnin botë e karaktere.  Dhe ai dramatizoi tregimin tim “E fejuara” për mësim klase. Shfaqja pati sukses. Pohoj se gati në të gjitha tregimet e mia bërthama e ngjarjes është e vërtetë. Unë kurrë nuk kam shpikur subjekte, si disa autorë. Disa herë jam frymëzuar nga leximet, por ato nuk janë tregimet e mia më të mira. Më tërhiqnin ndryshimet morale që po ndodhnin në gjirin e shoqërisë sonë dhe ato u bënë objekti im kryesor. Sot, kur po i rishoh tregimet me qëllim t’i ribotoj,  vërej me kënaqësi se nuk kam nevojë t’i redaktoj , mbasi ashtu siç janë  ato pasqyrojnë besnikërisht etapat e shoqërisë sonë.  E kisha parim të mos përdorja emra realë, madje edhe emrat e vendeve i ndryshoja, që të mos ndizja protesta, sidomos kur vija ne dukje dukuri negative. Për tregimin “Shoferi i Ambulancës” autoritet administrative të Ersekës, edhe pse unë përdorja emrin Kumesh për Kolonjën,  u zemëruan,  mbasi e muar si kritikë për vete dhe u  bënë  gati të protestonin pranë K.Q. se si ishte lejuar një botim i tillë. Qëllimi im qe të vija në pah heroizmin e një shoferi, që i mbush kopertonat me kashtë për të shpëne lehonën në spitalin e Korçës. Te vëllimi im “Erë mali- Erë fushe,” pikturova adoleshencën time me ngjarje të vërteta e njerëz me mish e kocka. Lluka Prifti, kushriri im, kur e lexoi vëllimin, me tha se ai i kishte “zbuluar” emrat e  vërtetë për të cilët shkruhej. E besova, se ai ashtu dhe unë, i dinte ngjarjet njëlloj. Dritëro Agolli thoshte se këto janë tregimet e para për pionierë, të tjerat i quante sajime shkrimtarucësh.  

-Tregimi apo romani (vëllimi) i parë është botuar më 1956. 

Mendoni se krijimet tuaja të mëpasshme kanë ndryshuar dhe çfarë mendoni se ka mbetur konstante?

Po, kanë ndryshuar shumë. Unë iu largova me dashje mënyrës së rrëfimit popullor, apo folklorik, kryesisht nga kontakti me tregimtarët e shquar të botës. Vura re se rrëfimi popullor kufizon tipizimin e personazheve me botë intelektuale, ose të sferave të tjera të shoqërisë. Ajo që ka mbetur konstante është lirizmi dhe realizmi, përpjekja për të qenë sa më i besueshëm e jetësor. 

-Zhanrin e tregimit apo të romanit “e bëtë ju të vinte te ju” apo është preferenca tuaj?

Tani, pas shumë e shumë viteve, mendoj se kam qenë tregimtar i lindur, edhe pse kam shkruajtur në disa gjini. Tregimi ishte gjinia ime më e preferuar. Më kujtohet se edhe hartimet e shkollës unike, unë i shkruaja në formë tregimesh. Pasi mësova vetë frëngjisht, pata mundësi të lexoja tregime nga gjithë autorët e botës. Pastaj më ndihmoi edhe gjuha ruse e më vonë edhe  anglishtja. Pa gjuhë të huaj qe e pamundur ta zgjeroje horizontin letrar në vendin tonë, ku përkthimet ishin të kufizuara e të përzgjedhura. Preferoja veçanërisht Mopasanin dhe Alfons Dode-në, e sigurisht edhe Çehovin, Tolstoin, Turgenievin, Shollohovin, Jack Londonin, Xh. Gollsuorth, Somerset Mougham, etj. etj 

–Si mendoni ju, cilat janë elementët thelbësorë të një një tregimi apo romani? Sfida që përballeni me ndërtimin e tij, duke e krijuar atë me idetë që keni në mendje për ecurinë e personazheve. Ju paraqesni personazhet tuaj nga jeta reale në përshtatje me kohën e situatën, apo anasjelltas? 

Romani është gjini e shtruar, me hapësirë të madhe manovrimi, ndërsa tregimi i përngjet vrapimit të shkurtër që duhet kryer me një frymë. Gjëja më e vështirë në tregim eshtë ruajtja e ritmit të brendshëm, që nuk duket, por ndihet. Besoj se të gjithë e kanë vënë re se edhe një tregim i shkurtër duket i gjatë, kur ka gjëra të tepërta, jo të domosdoshme. Dy faktorë janë vendimtarë për çdo tregimtar: përshpejtimi dhe retardacioni (vonesëzimi). Këto nuk mësohen në asnjë shkollë, nga asnjë teoricien a estet, sepse janë krejt intuitive. Duhet hequr diçka që s’ka vlerë e duhet shtuar diçka që s’ka ngjarë, por mund të ngjiste.  Më duket se thelbësore është pika e nisjes së çdo tregimi, sepse asisoj e intrigon lexuesin të futet në shtjellën e ngjarjes. Gjithmonë më ka pëlqyer të gjej personazhe në harmoni me idetë e mija. 

– U ka takuar gjatë jetës suaj të jeni takuar apo pirë kafe me ndonjë nga personazhet e tregimit, novelës apo romanit? 

Po, megjithse rrallë. Disa personazhe më kanë falënderuar e disa edhe kane ngulmuar të më qerasin me një kafe. Personazh që më ka lënë mbresa më shumë se të tjerët ka qenë Vasil Shorja, (Vlash Zaka) i tregimit “Njeriu që ndiqte kuajt.” Pasi u largova nga Divjaka, ai më dërgonte në Tirane qeska me stika nga boçet e pishave të detit. Qe dhuratë simbolike për mua dhe për familjen time. 

– Ju i përshkruani mrekullisht e mjeshtërisht personazhet komplekse që lexuesit vërtet lidhen me ta. Ç’mund të na thoni si e arrini ju këtë? 

Këtë ma zbuloi Vath Koreshi, miku im dhe novelist i njohur. Ai tha se Naumin e shquan një dashuri e thellë dhe e sinqertë per njerëzit e thjeshtë dhe të mirë. 

-Jeni tregimtar apo poet, apo të dyja bashkë? Ku qëndron ndryshimi midis tyre?

Mitrush Kuteli, mësuesi im shpirtëror për tregimin dhe miku im thoshte: “Poezia është vetë e bukur, ndërsa proza duhet bërë e bukur, prandaj kërkon më shumë mund. 

-Kush apo çfarë ka qenë ndikimi juaj më i madh si shkrimtar? Cilat janë sfidat më të mëdha për ju si njeri i letrave shqipe?

Kam kënaqësinë të them se brezi ynë, ku unë rendit Jakov Xoxen, Dhimiter Xhuvanin, Sotir Andonin, Ismail Kadarenë, Vath Koreshin, Gazmend Kongolin, e ngriti nivelin e tregimit shqiptar, ndihmuan që gjinia të çmohej si e meritonte duke kultivuar shije të lakmueshme estetike. Shpesh dashamirët më quanin Çehovi shqiptar dhe kjo natyrisht më përkëdhelte sedrën, po ndërkohë e ndieja se kahjet tona ndryshonin. Çehovi vinte buzën në gaz e tallej me çdo gjë të shëmtuar të jetës ruse, ndërsa unë pëpiqesha  të zbuloja anët pozitive të shoqërisë sonë. Nuk e harroj kurrë takimin me një arsimtar në Çermë të Lushnjës, i cili sapo mësoi se kush isha, nisi të recitonte përmendësh tregimin “Çezma e floririt.” Vetëm veprat e bukura te shtyjnë t’i rilexosh. U kujtova se edhe  unë kisha  mësuar në rininë time permendesh fillimin e romanit “Kasollja” të Blasco Ibanezit. Tregimi shqiptar doli nga faza infantile, u poq duke u renditur krahas vëndeve me tradita të pasura në këtë fushë. Dobësia kryesore e letërsisë së viteve të para pas lufte qe skematizmi dhe unë me ndërgjegje bëja çmos t’i mënjanohesha e të kisha zërin tim.  

-Ju keni qenë shumë i sukseshëm si shkrimtar, biles edhe mjaft popullor në letërsinë për fëmijë, i vlerësuar edhe me çmime kombëtare dhe marrëveshjen e mrekullueshme të admirimit nga lexuesit e shumtë. Si ndjeheni për këtë? 

U përpoqa ta nxirrja letërsinë për fëmijë nga pellgu i skematizmit të skajshëm, nga subjektet e shpifura. Mora shembull  përvojën e përralltarëve të njohur, vëllezërve Grim, Andersen, Pierro, Bret Hart, Salltikov-Shçedrin, Marshak, etj, etj. Te përrallat e mia mësimet morale shkriheshin me njohuritë shkencore, të gërshetuara edhe me humor. Ato patën sukses te lexuesit e vegjël duke ndikuar edhe shkrimtarët për fëmijë që erdhën më vonë. Filip Rrumbullaku, që ka ribotuar disa nga përrallat e mia, më ka treguar se mamatë që hyjnë në librari, me ndonjë fëmijë përdore, sapo marrin në dorë ndonjë ribotim, thonë më gëzim: “Ua! E kemi lexuar këtë libër kur ishim fëmijë.” Kjo më jep të kuptoj se letërsia e mirë e ka jetën më të gjatë se të autorit. 

– Z. Naum, para do kohe u nda nga jeta vëllai tuaj, Prof. Peter Prifti, një nga personalitetet e shquara të kulturës shqiptaro-amerikane, dishepulli i devotshëm dhe nxënësi i fundit dhe  i drejtpërdrejtë i Fan Nolit. Si ishin momentet e fundit të tij? A ka lënë dorëshkrime?

Vëllai ka patur shëndet të mirë, nuk ka vuajtur nga ndonjë sëmundje, veç në mars të këtij iu shfaq leukemia e shoqëruar me anemi. U mjekua, bëri disa herë transfuzion gjaku, por pa dobi. Qe mësuar të jetonte vetëm, t’i bënte shërbim vetes, të shkruante e t’i kryente vetë punët personale. Kur e pa se forcat po e linin pranoi të shtrohej në një qendër lehtësimi, si i quajnë në Amerikë këto lloj spitalesh. U shua si duke rënë në gjumë, me buzëqeshje e një hir paqësor në fytyrë.  Agron Alibali, më këshilloi t’u dërgoja letër miqve e shokëve të tij të mos dërgonin lule për ceremoninë mortore, por të holla për të shpëtuar arkivin e tij. E çmoj këshillën e tij fisnike, mirëpo qe vonë për të ndërrmarrë një veprim të tillë. Gjithsesi arkivin e tij e shpëtova duke e marrë me vete në New York, me shpresë të vendoset në një mjedis të përshtatshëm dhe të shfrytëzohet. Te  400 dosjet e tij parakalojnë të gjithë intelektualët shqiptare, Presidenti Clinton, Madelen Ollbrajt, albanologët  brenda e jashtë Amerikës, E. Koliqi, A. Pipa, Camaj, Anton Athanasi, Trebicka, Astrit Leka, Rugova, Bytyçi, Safete Juka, Nasho Jorgaqi, Albana Lifschin, Agron Fico, studiues, shkencetarë e personalitete politike me të cilët ka patur letërkëmbim. Ka lënë edhe dorëshkrime, të cilat i emërton “Fiction-nonfiction and semifiction.” Unë e ndiej veten të qetë se e ndihmova të sistemonte e të botonte në anglisht:  “Remote Albania,” “Land of Albanians – A crossroads of Paine and Pride,” “Unfinished Portrait of a Country,” “Confrontation in Kosova” dhe vëllimin shqip “Mozaik Shqiptar.” Mbaj mend se ai hezitonte t’i ribotonte duke u justifikuar se ato e kishin kryer punën e tyre. “Ma dëgjo një fjalë, i thashë. Unë jam vëllai yt dhe nuk e di ku ndodhen shkrimet e tua. Nëpër gazeta e revista i shohin vetëm bibliografët, ndërsa të tjerët, po nuk i mblodhe në një vëllim, nuk kanë ku t’i gjejnë.” Për fat të mirë i kishte ruajtur të gjitha botimet,  ndaj s’e pati veshtirë t’i mblidhte. Por puna për to nuk ka mbaruar. Ato duhet të përkthehen që të bëhen  pjesë e kulturës kombëtare. Shpresojmë se kjo ide të gjejë mirëkuptim në atdhe. 

-Prof. Peter Prifti do të çmohet nga bota shqiptare si një patriot, dijetar i shquar, historian, politolog, gjuhëtar, përkthyes dhe letrar. Përpos portretit dhe staturës intelektuale të tij, a do t’i nxirrni për botim dorëshkrimet e tij? Nëse po cili do të jetë roli hulumtus i tyre?

Po. Tani unë po përgatit vëllimin e tij VI, me materiale anglisht e shqip, ashtu sikurse janë shkruar. Ka materiale me interes të veçantë sikurse debati me A. Pipën dhe S. Repishtin për Kosovën, të cilin për arësye etike nuk deshi ta botonte sa qe gjallë. Një tjeter shkrim sikurse “F.B.I. dhe Unë” ka vlera të posaçme, sepse tregon intrigat e pseudoshqiptarëve kundër tij. Ishin ata që e denonconin si agjent komunist, ndërsa njerzit e regjimit në Tiranë dyshonin se qe agjent imperialist. Për një kohë të gjatë ia refuzuan  vizën për të vizituar familjen dhe atdheun. Pak kush e di se Sigurimi shqiptar u orvat ta rekrutonte agjent, por ai e hodhi poshtë me përbuzje atë propozim të pështirë. Ai e kishte zgjedhur rrugën për t’i shërbyer atdheut, pa u futur në kthetra politike. 

-Çfarë mendoni janë elementët thelbësorë që e bëjnë Prof. Peter Priftin erudit? 

Së pari përgatitja e tij arsimore dhe përvoja jetësore. Nga Penn State College u diplomua “Bachelor of Arts degree in Arts and Letters,” më 1949, ndërsa më vonë ndoqi “University of Pennsylvania” ku fitoi diplomën “Master of Arts degree in Philosophy.”(1955).

Puna si sekretar i Vatrës dhe redaktor i gazetës “Dielli” e afroi me Nolin dhe e ndihmoi të njihte më mirë komunitetin shqiptar, ndërsa puna shumë vjeçare në M.I.T. e aftësoi për t’u marrë me studime politike. Rezultat i atyre viteve qe libri i tij “Socialist Albania since 1944” që u çmua nga rrethet akademike, por nuk u prit mirë as nga mërgata politike shqiptare në Amerikë, as nga regjimi komunist i Tiranës, se atje Enver Hoxha cilësohej si diktator qe qeveris me dorë të hekurt. Në Bibliotekën Kombëtare libri u burgos në kategrinë ekstreme “shumë i rezervuar,” deri në shembjen e regjimit. Vajtja në San Diego e ndihmoi t’u kushtohej studimeve albanologjike dhe më pas Kosovës. 

–Vëllai juaj, përveçse një mendimtar dhe dijetar, ka qenë një djalosh i pashëm, inteligjent, aristokrat në kulturë, pasionant, I dëshiruar dhe i dashuruar nga shumë vajza. Në rast se kolonjari tjetër, Fan Noli, kërkonte nuse, -ky kolonjari sqimetar kishte mjaft dashnore, – të cilat i kujtoi dhe në momentet e fundit të jetës. Si Fan Noli dhe Prof. Prifti kurrë nuk u martuan. Si do ta pershkruani nivelin e ndjeshmërisë e pasionit të tij? 

Gjykoj se ai e kishte të pamundur ta ndante jetën e tij edhe me dikë tjetër. Ai e donte shumë pavarësinë e tij, ndaj dhe sakrifikoi shumë vajza gjatë jetës së tij. 

-A do ta keni të vështirë për të shkruar një romancë dashurie rreth jetës së tij intime?

Nuk di asgjë rreth kësaj teme. Kurrë s’kemi biseduar për ndjenjat e tij intime. 

-A ju ka rastisur gjatë jetës, të jeni takuar me ndonjë nga të dashurat e Prof. Peterit? 

Në Filadelfia kam takuar një shqiptare të bukur, të sjellshme, të edukuar, e cila e kishte dashur Peterin duke e pritur disa vjet. Kur e njoha une, ajo ishte e martuar dhe me fëmijë, por sa herë vinte Peteri në Phila, e merrte për drekë ose për darkë. Edhe ne na donte e na nderonte për shkak të tij, se me ne nuk e lidhte asgjë tjetër. 

-Kishte ndonjë të dashur si më e preferuara e tij? Nëse nuk është sekret, mund të na e tregoni emrin e saj? 

Mishelle ishte nga shoqet e tij më të dashura, miqësi që vazhdoi gjatë, por nuk e di nëse e kishte dashnore, apo shoqen e një kosovari me të cilin ajo ishte ndarë. 

 -Kur nuk shkruani apo lexoni si e kaloni kohën tuaj?

Duke shëtitur, duke bërë Pazar, duke gatuar e duke shikuar programe të ndryshme në TV. 

–Kush janë autorët më të preferuar për ju?

Preferoj letërsinë klasike, kryesisht realiste. Gjatë viteve lista eshte pasuruar duke u bërë shumë e gjatë. Më pëlqen Volteri dhe Khajami, Shekspriri dhe Show, Ibseni dhe Molieri. Tani së fundi pëlqej një autor për fëmijë që për fat të keq njihet vetëm në Angli. Ky është Roald Dahl, prej të cilit kam përkthyer e botuar dy romane humoristike, e tani po përfundoj të tretin. Shpresoj ta botojë Çabej. 

 -Çfarë jeni duke punuar aktualisht?

Një vëllim të ri me tregime e novela që ndryshon disi nga të tjerët si nga subjektet dhe nga hapësira.

-Çfarë këshillash do të dëshëronit të ndanit me ata që aspirojnë të bëhen shkrimtarë? 

T’u ruhen lavdërimeve të kota dhe të mos i marrin seriozisht. Sot në internet ka shumë shumë elozhe me vlera të dyshimta. 

– Jetoni në SHBA-s. A ka ndikuar kjo lëvizje gjeografike në krijimtarinë.

Jo. Unë kudo që vete jam një copë Shqipëri. Në shkrimet e mia publicistike Amerika ka ndikuar per mirë, duke lënë mënjanë sorollatjet, hyrjet e gjata, karakteristika të shtypit ballkanik. 

– A keni diçka tjetër për të shtuar, që ju dëshironi t’u thoni lexuesve për vete dhe për vëllain tuaj?

U kërkoj të falur se u zgjata pak si shumë e kjo më duket shenjë e qartë pleqërie.  

Ju faleminderit! Jetë të gjatë e plot shëndet!

Bisedoi: Raimonda Moisiu 

Author/Freelancer  

New York, USA

Tetor 2010 

 P.S. Intervista është marrë nga libri me intervista ”Letra shqipe këtej e përtej Atlantikut” e autores Raimonda Moisiu

Art në shërbim

by

Astrit Lulushi/

Arti është pasqyrë e realitetit, por më tërheqës. Daniel Defoe (1660 – 1731) ishte shkrimtar, tregtar, gazetar, pamfletist dhe spiun anglez, vdiq ndërsa fshihej nga borxhet. Ai është më i famshëm për romanin e tij Robinson Crusoe, i dyti vetëm pas Biblës në numrin e përkthimeve (të sponsorizua).

Në formë epistolari, rrëfyes dhe didaktik, libri paraqitet si një autobiografi e personazhit (emri i lindjes së të cilit është Robinson Kreutznaer – i humbur) që kalon 28 vjet në një ishull të largët të shkretëtirës tropikale pranë brigjeve të Venezuelës dhe Trinidadit, afërsisht ngjan me Tobago, duke u takuar me kanibalë, robër dhe kryengritës përpara se të shpëtohej. Historia mendohet se bazohet në jetën e Alexander Selkirk, një i humbur skocez i cili jetoi për katër vjet në një ishull të Paqësorit të quajtur “Mas a Tierra” (tani pjesë e Kilit), i cili u riemërua në ishullin Robinson Crusoe në 1966.

Robinson Crusoe i Defoes ishte një plotësues i përsosur i aspiratave të perandorisë në Britani në fillim të shekullit të 18-të. Biblioteka Britanike mban më shumë se 700 botime të romanit të Daniel Defoe. Shumë popullor kur u botua në 1719, Robinson Crusoe mbetet i freskët dhe tërheqës. I bllokuar në një ishull të pabanuar dhe vetëm me mbetjet e anijes së rrënuar, Robinson Crusoe rindërton diçka si një jetë angleze. Ai pastron tokën, e mbjell atë dhe zbut kafshët; lexon dhe rilexon ato pak libra që i mbijetuan shkatërrimit; stërvit një papagall të flasë; dhe mëson të shënojë kalimin e stinëve. Njeriun që shpëton nga kanibalët, e quan ‘Premte’ (dita e shpëtimit). Kruzoi e mëson Premtin për të folur anglisht dhe e bën shërbëtor të tij. Kur ai rrethoi fushat e tij dhe numëroi si të mirat edhe mëkatet e tij, Robinson Kruzo dukej se po ndërtonte Anglinë, ku procesi i kthimit të tokës së “mbeturinave” në tokë bujqësore fitimprurëse ishte ide e devotëshme. Skocia dhe Uellsi u thyen. Në Angli kjo u mirëprit nga shumë njerëz si realizimi i ‘lirisë angleze’.

Skllavëria ishte petë e lirisë angleze. Në politikën e hershme moderne, anglezët ishin ‘të lirë’ në krahasim me nënshtetasit ‘të skllavëruar’ të monarkëve absolut. Aty ku mbretërit Burbon të Francës mund të merrnin tokën ose të burgosnin nënshtetasit e tyre pa një proces të rregullt ligjor, anglezët mburreshin se një subjekt mbante tokën në mënyrë të sigurt dhe nuk mund të burgosej pa të drejtën për t’u paraqitur në gjykatë sipas një akti të habeas corpus.

Për shkak se historia e Kruzosë, që ndërtoi jetën dhe lirinë angleze në tropikët ishte kaq bindëse për lexuesit, fillimi dhe fundi i romanit janë të lehta për t’u anashkaluar. Por koha e izolimit të Robinson Crusoe është e rezervuar nga aventurat si një rob i skllavëruar, tregtar skllevërish dhe skllevër.

Në aktin e parë të romanit, Kruzoi ikën në det. Në vitin 1651, ai bashkohet me një anije në ‘Guinea Trade’ për në Afrikën Perëndimore. Në atë epokë, shumë tregtarë anglezë shkuan në Afrikën Perëndimore për ar; Monedha ari më e madhe standarde angleze quhej ‘guinea’ sepse anijet angleze hynë në Bregun e Artë, pjesë e Ganës së sotme, dhe tregtuan arin për mallra të gatshme. Piratët që lundronin nga porti maroken i Sale kapin dhe skllavërojnë Kruzonë. Këta ‘korsarë barbarë’ ishin një rrezik për të lundruar jashtë Afrikës së Veriut në shekujt XVI – XVII, kur dhjetëra – ndoshta qindra – mijëra njerëz u kapën dhe u mbajtën për shpërblim ose u rishitën si skllevër.

Në 1654, Crusoe arratiset nga Afrika e Veriut me ndihmën e një djali të quajtur Xury, Crusoe menjëherë ia shet Xuryn një kapiteni portugez, i cili premton ta lirojë djalin pas dhjetë vjet shërbimi. Pastaj Crusoe lundron përtej Atlantikut për në Salvador de Bahia në Brazil ku ai bëhet një mbjellës sheqeri dhe duhani. Në vitet 1650, kolonistët portugezë në Brazil mbështeteshin në punën e skllavëruar afrikane. Spanja dhe Portugalia, megjithatë, ishin bashkuar nën një monarki të vetme nga viti 1580-1640, dhe tregtia e skllevërve ishte ende e dominuar nga një kontratë monopoli, e ofruar nga spanjollët për të furnizuar Amerikën me skllavër. Tregtarët anglezë donin një pjesë të këtij monopoli, Në 1659, Crusoe dhe një grup skllevërish brazilianë komplotojnë. Crusoe ofroi të drejtonte një ekspeditë në Afrikën Perëndimore për të blerë skllavër për t’i kontrabanduar në Brazil. Është ky udhëtim që përfundon në mbytjen e famshme të anijes.

Akti i tretë e kthen Crusoe nga ishulli i tij i shkretë në plantacionet që ai braktisi. Në vitin 1688, ndërsa William of Orange zbarkoi në Kent në krye të një ushtrie, perandoria koloniale e Anglisë në Amerikë dukej shumë ndryshe nga ajo që ishte kur Robinson Crusoes iu mbyt anija jashtë Amerikës së Jugut. Në vitin 1655, Anglia kishte marrë Xhamajkën, e cila së shpejti do të bëhej kolonia e saj më e madhe dhe më e vlefshme e skllevërve, nga Spanja. Në mesin e shekullit të shtatëmbëdhjetë, në vende të tilla si Virxhinia dhe Barbados, afrikanë të skllavëruar kishin punuar së bashku me të dënuarit evropianë. Disa punëtorë afrikanë u futën në kontratë, në megjithëse dallimi midis ‘shërbëtorëve’, siç quheshin këta punëtorë nominalisht të lirë, dhe skllevërve ishte i paqartë. Por me afrimin e shekullit XVIII, puna e skllavëruar u bë praktikisht universale në plantacione të perandorisë në rritje të Britanisë në Amerikë. Mbjellësit anglezë së shpejti i konsideruan punëtorët afrikanë të skllavëruar – të cilët zbrisnin nga anijet e skllevërve, të çorientuar, e dëshpëruar dhe të terrorizuar – thelbësorë për rritjen e duhanit, kafesë dhe mbi të gjitha sheqerit. Tregtia angleze e skllevërve u përshpejtua. Robinson Crusoe u izolua për tre dekada të rëndësishme në historinë e skllavërisë koloniale evropiane, dhe historia e tij eci me ritmin e perandorisë angleze. Kur Krusoe u largua nga Brazili, skllavëria në plantacione po fitonte vrull; ndërsa ai lëngonte në Karaibe, plantacione u ngritën në ishuj pak më përtej; kur u kthye në Evropë në fund të romanit, ai zbuloi se plantacionet e tij e kishin bërë të pasur.

Në 1719, kur Robinson Crusoe u shfaq në shtyp, skllavëria ishte në rritje. Një rreth më i madh mbjellësish po gdhendnin pretendimet për tokë dhe liri nga mishi i njeriut. ‘Liria angleze’ ishte bërë ‘liria britanike’: Akti i Bashkimit në 1707 kishte bashkuar Anglinë, Uellsin dhe Skocinë në një entitet të ri politik, Britaninë e Madhe. Perandoria angleze u bë perandoria britanike. Universitetet e Skocisë – më progresive, rigoroze dhe më botërore se Oksfordi dhe Kembrixhi – furnizuan britanikët e rinj me njerëz të arsimuar mirë, ambiciozë të gatshëm për të bërë pasuritë e tyre jashtë vendit. Perandoria i afroi kombet e Britanisë dhe nxiti fuqinë perandorake britanike. Kolonët dhe tregtarët në Amerikën e Veriut dhe Karaibe mbanin lidhje të ngushta në Londër, Bristol, Liverpool dhe Glasgow. perandoria e saj u rrit, Britania e Madhe sfidoi Francën për epërsi në Evropë.

Ndërsa shteti britanik u konsolidua, kolonitë e Karaibeve filluan të mbështeteshin pothuajse tërësisht në punën e skllavëruar afrikane. Në ishujt si Barbados, të korrat e tjera ia lanë vendin kallamsheqerit. Shumë nga ‘ishujt e sheqerit’ të Britanisë importuan pothuajse gjithçka që u nevojitej kolonëve. Teknikisht, kolonitë kontinentale të Britanisë ishin të detyruara nga Aktet e Lundrimit, ligje që i ndalonin kolonitë britanike të bënin tregti me këdo, përveç Britanisë ose kolonive të tjera britanike.Por këto ligje u zbatuan në mënyrë indiferente dhe tregtia e lirë de facto ishte normë. Kolonitë kontinentale si Masaçusets shisnin ushqime dhe prodhonin mallra jo vetëm për kolonitë britanike, por edhe franceze dhe spanjolle. Kjo tregti i lidhi më tej kolonistët e lirë britanikë në kontinentin e Amerikës së Veriut me ekonominë e skllavëruar të Karaibeve. Ajo gjithashtu u dha skllevërve nga e gjithë Evropa një aksion të përbashkët në skllavërinë e plantacioneve Shumë nga kolonitë kontinentale britanike kishin një popullsi të konsiderueshme të njerëzve të skllavëruar, veçanërisht në pjesët jugore të Amerikës së Veriut, ku plantacionet mund të rritnin duhan dhe oriz. Tregtia e skllevërve lulëzoi midis 1721 dhe 1730, anijet britanike të skllevërve transportuan njerëz në kontinentin amerikan. Gjithsesi, anijet britanike transportuan më shumë se 2.5 milionë afrikanë nga viti 1701 deri në heqjen e tregtisë britanike të skllevërve në 1807, më shumë se një e treta e më shumë se 6 milionë njerëzve që vuajtën atë që evropianët e quajtën ‘Kalimi i Mesëm’ gjatë shekullit të tetëmbëdhjetë.