Lëvizja për çlirimin e Kosovës – pjesë e emancipimit evropian.

Prof. Dr. Sylë Ukshini

Deponimi i James Rubinit në Gjykatën Speciale ka rivendosur një ekuilibër të munguar në narrativën tonë për luftën e Kosovës. Njëkohësisht, ai ka nxjerrë në pah, siç do të thoshte Ismail Kadare, një “kapardisje shqiptare” që nuk është vetëm dukuri e ditëve tona, por shfaqet edhe në momentet vendimtare të vitit 1999. Rëndësia e dëshmisë së Rubinit, si palë e tretë me kredibilitet ndërkombëtar, sjell një dimension më realist për atë që ka ndodhur në dhe për Kosovën, duke rrëzuar pretendimet e disa figurave lokale të verbuara nga inate personale e fisnore, të cilat i rikthejnë shqiptarët te përplasjet e shekujve të shkuar. Përputhja mes asaj që thotë Rubin dhe asaj që shënon Kadare në ditarin e tij është kuptimplote: e vërteta historike nuk mund të shkruhet pa shumëburimësi dhe pa kontekstualizim rigoroz të rrethanave në të cilat ngjarjet kanë ndodhur. Rrjedhimisht, ngjarjet e viteve 1998–1999 nuk mund të “implantohet” në rivalitetet politike të sotme pa u kthyer në karikaturë.

Dëshmia e James Rubinit dhe pesha e saj

Rubin dëshmon se, në atë kohë, SHBA-ja dhe Britania e Madhe kishin marrë tashmë vendimin strategjik se Kosova duhej të shkëputej nga Serbia. Kjo kornizë ndihmon të kuptohet pse nënshkrimi i Rambujesë nuk ishte një akt i izoluar, por hallkë e një procesi më të gjerë diplomatik dhe ushtarak. Për opinionin publik shqiptar, megjithatë, ekzistonin zëra që kërkonin vijimin e luftës edhe pa mbështetjen amerikane; kjo ambivalencë politike dhe emocionale shpjegon tensionet e brendshme të asaj kohe.

Kadare si dëshmitar dhe autoritet moral

Në esenë Ra ky mort e u pamë – Ditar për Kosovën, artikuj, letra, Kadare përshkruan takimin e vonë të 18 marsit 1999 me Hashim Thaçin, udhëheqës i delegacionit të Kosovës në Rambuje. Shënimi i tij ka rëndësi të veçantë sepse përputhet me linjën faktike të dëshmisë së Rubinit dhe, mbi të gjitha, sepse e pozicionon shkrimtarin si mbështetës të qartë të aktit politik në një moment kritik. Përgjigjja e pakushtëzuar e Kadaresë për të përkrahur publikisht nënshkrimin i jep tekstit një dimension normativ: ai nuk vetëm regjistron një ngjarje, por ushtron peshë morale në funksion të një vendimi historik. Në këtë optikë, Kadare e lexon aktin si “ogur të mirë”, duke legjitimuar UÇK-në përballë shpifjeve të propagandës serbe e ruse, si edhe dyshimeve të një pjese të shtypit perëndimor.

Rambujeja: presione, përgjegjësi dhe nevoja për konsensus

Fragmenti i Kadaresë nxjerr në pah se vendimi për nënshkrim shoqërohej me presione të shumëfishta: kritikat e Adem Demaçit ndaj delegacionit, rrezikun e pakënaqësive nga disa komandantë të UÇK-së, si dhe polarizimin e opinionit shqiptar. Në këtë kontekst, mbi supe të një udhëheqësi të ri si Hashim Thaçi rëndonte përgjegjësia për vendin, luftën dhe UÇK-në. Vetëdija për nevojën e konsensusit të gjerë brenda spektrit politik shqiptar lidhet me mësimin historik nga gabimet e mëhershme të elitave kosovare në momente kyçe. Po kështu, pozicionimet e gabuara të viteve 1981 kontribuuan në dobësimin gradual të pozitës së Kosovës, duke u keqpërdorur më pas nga propaganda serbe për ta viktimizuar veten dhe për ta fajësuar viktimën.

“Kapardisja shqiptare” dhe qortimi i një retorike sterile

Me kërkesën dhe inkurajimin e diplomatëve perëndimorë, Kadare doli publikisht në mbrojtje të procesit të Rambujesë. I revoltuar nga një “krekosje” retorike që injoronte rrethanat ndërkombëtare dhe logjikën strategjike, ai reagoi me shkrimin “Kapardisja shqiptare”, ku vërente se nga “shtëpitë e ngrohta” bëheshin thirrje për mosfirmosje të dokumentit të propozuar nga aleatët, veçanërisht nga Sekretarja Amerikane e Shtetit, Madeleine Albright. “Ky qëndrim i papërgjegjshëm shoqërohet me trille e me gjeste kinse të bujshme. Njëri mburret se është ai që e ka në dorë ç’do të vendoset në Rambuje, se po të mos dojë ai, e të mos shkojë ai, gjithçka duhet të prishet. E një tjetër që nuk ka shkelur kurrë në Kosovë, jep mësime patriotike, bën thirrje që në emër të kësaj apo asaj, Kosova të bëhet shkrumb e hi. E kështu me radhë e kështu pa fund. Dhe është gjithmonë populli shqiptar që paguan, që mjerohet, që digjet e kullon gjak. Kurse këta “biznesmenë të lirisë” s’pësojnë kurrë asgjë,” shkruante Kadare më 24 shkurt 1999, në “Courrier International”.

E njëjta vijë argumentuese shfaqet edhe në letrën që Kadare i dërgon delegacionit të Kosovës: të mos humbej rasti historik, të mos dëgjoheshin “rrahagjoksit e papërgjegjshëm” dhe të kuptohej se lëshimi kur duhet është po aq trimëri sa edhe lufta.

Mbështetja e kushtëzuar për UÇK-në dhe logjika e ndërhyrjes humanitare

Kadare, në intervistën për gazetën gjermane Tagesspiegel, artikulon një mbështetje të kushtëzuar për armatosjen e UÇK-së brenda logjikës së ndërhyrjes humanitare: nëse NATO do të hezitonte të angazhohej me trupa tokësore për të shmangur rreziqet për ushtarët e saj, atëherë mbështetja për palën e gatshme të marrë përsipër rrezikun për mbrojtjen e civilëve do të ishte e arsyeshme. Në këtë kuadër, armatosja e UÇK-së shihet si instrument i përkohshëm i vetëmbrojtjes kolektive, i legjitimuar nga mungesa e ndërhyrjes së menjëhershme ndërkombëtare.

Ndërthurja e rrëfimit diplomatik dhe atij letrar

Shënimi i Kadaresë për Rambujenë është vendosur në një moment kyç: kur vendi ishte në prag të vendimeve që do të përcaktonin kursin drejt ndërhyrjes ndërkombëtare dhe, në vijim, drejt pavarësisë. Si dëshmi letrare me përmbajtje historike, ai ndërthur politikën, letërsinë dhe përjetimin personal. Njëkohësisht, ky shënim konvergon me deponimet e James Rubinit në Hagë, duke krijuar një vijë koherence ndërmjet burimit kulturor dhe dëshmisë diplomatike.

Kombinimi i dëshmisë së Rubinit dhe shënimeve të Kadaresë ofron një kuadër të plotë për ta parë lëvizjen çlirimtare të Kosovës si pjesë të emancipimit evropian. Diplomacia perëndimore, autoriteti moral i shkrimtarit dhe përgjegjësia politike e delegacionit kosovar krijojnë një triadë interpretative që ndihmon të kuptohet pse Rambujeja duhej lexuar jo si kompromis i dobët, por si hap i domosdoshëm drejt lirisë. Në këtë kuptim, rrëfimi i I Rubinit ne Hages dhe ditari Kadare e perplotesojne nje moment te pandrysheeshem histroik dhe jo vetëm rivendosin ekuilibrin historik, por vendos edhe standardin metodologjik: shumëburimësi, kontekst dhe maturi politike si parakushte të së vërtetës historike për Kosovën.

Në këtë kontekst, ja se çfarë shkruan Kadare për takimin e tij me Hashium Thaçin:

Paris, 18 mars 1999

Në mbrëmje vonë, Hashim Thaçi shpreh dëshirën të më takonje Vjen gati në mesnatë, bashkë me Ram Bujën dhe përkthyesen e delegacionit, Bukurije Gjonbalin. Një copë herë biseduam kokë më kokë. Në dhomën tjetër pinin kafe njerëzit e familjes sime, dy shoqëruesit e Thaçit dhe ambasadori shqiptar në Paris. Rojet e policisë së fshehtë franceze jane kudo nëpër shkallët e ndërtesës. Thaçi ishte i paqetë. Natyrisht, kishte vendosur ta nënshkruante marrëveshjen, por ka shume presione. Në Kosovë, Adem Demaçi vazhdonte të nxisë pakënaqësi kundër delegacionit, madje i quante edhe tradhtarë. Disa nga komandantët e UÇK-së mund të krijonin përsëri ngatërresa. Thaçi përmendi letrën që i kam drejtuar delegacionit në Rambuje, si dhe shkrimin “Kapardisja shqiptare”, që e kisha botuar tri ditë më pas. Thote se përpiqet të nxjerrw mësime nga çdo kritikë, por gjnedja s esht aq e thjesht. Ai me bene nje pyetje qe eshte njekohesisht nje kerkese: Në rast se sonte do ta nënshkruante marrëveshjen, ue si shkrimtar shqiptar a do ta perkrahja ate akt publikisht? Pa asnjë ngurrim, iu përgjigja se po, do ta përkrahja. Madje, qysh në atë çast. Mbaroi biseda kokë më kokë. I ftojme gjithë në sallonin e ndenjës. Jam dyfish i gëzuar. E para, sepse kjo punë po kryhet. E dyta, sepse në këtë këshillim të luftëtarëve të Kosovës me një njeri të kulturës, shoh një ogur të mirë. Sa shumë shpifje janë bërë kundër UÇK-së: shpifje nga propaganda serbe, nga gazetat ruse, nga një pjesë e shtypit perëndimor, madje edhe nga vetë ultrapacifistët shqiptarë. Por ata, me këtë gjest, me këtë këshillim, tregojnë se, pavarësisht nga shtresimet e pashmangshme të një gueriljeje ballkanase, e kane ende një dozë të fortë idealizmi — një përmasë që i lidh me të ardhmen, me qytetërimin evropian. Pak kohë më parë, në shtypin shqiptar — në Kosova Press, në mos gaboj — kam shprehur mendimin se lëvizja për çlirimin e Kosovës duhet të jetë pjesë e emancipimit evropian. Familja e popujve të kontinentit duhet ta marrë këtë mesazh. Dhe t’i përgjigjet atij.

Letra e Kadaresë dërguar delegacionit kosovar në Rambouillet

“Ju jeni aty për lirinë, pra për jetën e Kosovës dhe jo për vdekjen e saj”

Nga urtësia, trimëria, ndershmëria juaj, bashkë me fatin e Kosovës varen fate të tëra jetësh njerëzore, varen jetë grash, fëmijësh, e burrash. Në këtë rast doja të përsërisja se të bësh lëshim atëherë kur duhet bërë, është po aq trimëri e heroizëm, sa edhe kur je në luftë. Ju lutem mos dëgjoni rrahagjoksit e papërgjegjshëm, të cilët e kanë lehtë të bërtasin: o pavarësi menjëherë, o të bëhemi shkrumb! Askush s’ka të drejtë të propozojë shkrumbin dhe vdekjen për popullin e vet. Ju jeni aty për lirinë, pra për jetën e Kosovës dhe jo për vdekjen e saj

Paris, 22 shkurt 1999

Në pamundësi t’ju them gojarisht disa mendime të miat për atë çka po ndodh e çka po pret gjithë kombi shqiptar prej jush, më lejoni t’ju drejtohem me këtë letër të shkurtër. Një shqetësim i orëve të fundit u bë nxitje për këtë letër, e sidomos deklarata e Madeleine Albright se:

a) nëse të dyja palët nuk bien dakord nuk do të ketë ndërhyrje ushtarake në Jugosllavi,

b) nëse shkas për dështim bëhen shqiptarët, ndihma ndaj tyre do të pritet.

Besoj se jam në gjendje të dalloj deklaratat që bëhen për arsye presioni nga ato që shprehin një të vërtetë më të thellë. Nga njoftimet që kam dhe nga një intuitë alarmuese, kam bindjen se deklarata e Sekretares së Shtetit të SHBA-së duhet marrë me seriozitetin më të madh.

Në të dyja rastet, pra edhe sikur të dyja palët, serbe e shqiptare, të mos bien dakord, e sidomos në rastin e dytë, sikur faji t’u mbetet shqiptarëve, serbët dalin të fituar. Dhe në të dy rastet, shqiptarët dalin të humbur. Me sa duket, strategjia serbe është bazuar pikërisht në këtë kurth: t’i bëjë shqiptarët bashkëfajtorë, madje edhe fajtorë dhe vetë të dalë e larë. Serbët s’kanë ç’kërkojnë më shumë nga kjo konferencë. Për ata do të jetë fitore e madhe. Mendoj se kjo është e mjaftë për të kuptuar se kurrsesi delegacioni shqiptar nuk duhet të bjerë në grackë.

Pyetja dramatike që shtrohet është: ndonëse aspirata jonë është më e madhe, a mund të kënaqemi megjithatë me aq sa kemi fituar? A mund të arrihej më shumë nga një fazë e parë kalimtare prej tre vjetësh?

Luljeta Dano/

Ia kushtoj këtë tregim për letërsinë e Tij, si një besim udhërrëfyes tek Njeriu, mikut dhe shkrimtarit të mirënjohur Zija Çela. Kujtimet e Nënës në udhëtimin e jetës!

ABRACADABRA

ABRACADABR

ABRACADAB

ABRACADA

ABRACAD

ABRACA

ABRAC

ABRA

ABR

AB

A

Tri motra panë një ëndërr në shekullin e dymbëdhjetë. U kërkua më i miri deshifrues në radhët e Kryqëzatës, por motra e madhe zgjodhi një rilindës vinjetesh, që pakkush e njihte dhe për të tillë.

– Dil!

Populli dhe ushtria me besimin e verbër se perandorja dinte ç’bënte kurdohera, nuk u çudit kur pëshpërima mori dhenë se kryqtari Horatius njihte fallin fatal të njëmijë e pesëqind vjet para Krishtit. Njeriu që ia la trashëgim sekretet, Zoti e di, pse ndërroi mendje kur ishte në grahmat e fundit për t’ia mësuar atë fall, dija e të cilit sillte çmenduri.

Kalorësi Horatius ndenji katër netë pa fjetur e shtatë ditë pa ngrënë derisa zbërtheu ëndrrën e tri motrave fije më fije.

Motrat vendosën të ngrinin një manastir majemali mbi tre shkëmbinj. Që nga portat e gurta brinjas ishullit besimtarët do ngjiteshin aty duke ecur në gjunjë për ShënMërinë e gushtit.

E madhja, Teodora në Kostandinopolis, e dinte më së miri nga arkivat sesi kishte shkuar gjaku der në gju të kalit kohërave të shkuara të ndaje të lashtët nga perënditë e Olimpit për të marrë besimin unit, ndaj nxorri ligjin, kush ngre kisha e manastire si ajo, nuk paguan taksa.

Teodora gëzonte miqësinë popullore dhe thirrej:

Pushtetmbajtësja!

Qe e bindur se prejardhja e mbretërimit të babait të saj nuk qe pushtet tokësor, por ishin nga ato dy – tri familje të lashta që u kishte ardhur fuqia e skeptrit nga Qielli, të gjithë e dinin se Pushtetmbajtësja në Kostandinopojë mund t’ua ndante kurorën edhe lypsarëve në këmbëzat e urave që historia të bëhej më e vërtetë nga ç’duhej, ndaj nuk ia prishi kush kur zgjodhi perandor burrin e motrës së mesme, Zoicës, porsa Kostandini doli nga burgu me ndihmën e ca kimeriotëve. Zoica e solli në mbretërinë e motrës së madhe. Kostandini erdhi drejt e nga burgu, si sovran.

Ushtari i ri kumtonte fatthënën para gjindjes. Teodorës iu bë prej atij zëri, si në ritualet budiste japoneze Shingon që shumëfishojnë energjinë, shtatëdhjetë e dy tinguj mistikë të Kozmosit kanë dhuruar të gjallën mbi Tokë, por atëherë kur i ndjen këta tinguj të përbashkuar në zërin e një burri:

Zëri i burrit që dashuron është Syri i Universit!

Bizantët e Egjeut thonë:

Dashuria është më e fortë se Vdekja, por E Përditshmja është më e fortë se Dashuria!

Teodora kryqëzoi lutjen në ajër, e preu në ballin e saj, në lukth e gjoks:

– Ai do të bëhet E Përditshmja ime!

Dhe ai u bë e përditshmja e saj për shumë vite pandalim.

Kryqtari Horatius bëri kryqin sapo vuri këmbën në anijen e udhëheqësve: AB, BEN & RUACH ACADOSH. Qe ndarë me kalin e tij. Gjithmonë pat dëshiruar, si djemtë e mbretërve, një kalë flandre perçegjatë. Do të mbyllej pas murit të faltores në “navarqidha to kanari”, në anijen “kokse” të flotës luftarake, ku rri shenjti mbrojtës, perandori, thesari, hartat, për t’i paraprirë kumteve të luftës në letra edhe sipas kuptimeve të ëndrrave të Kostandinit.

Që nga zbërthimi i ëndrrës së tri motrave në të dalë të shekullit të dymbëdhjetë, kryqtari Horatius bënte edhe detyrën e parashikuesit të fatit në ushtri. Për të zbuluar të fshehtat e leximit, ngulur mbi dysheme mbetej te kripta ditënatë duke vështruar figurat e hapjes së Arkanës së Madhe, gjermos ndjente komunikimin, duke u përpjekur të shkallëzojë rëndësinë e të ndodhurave që po vinin për familjen perandorake në “Rruga Mbretërore”, të cilën kryqtari Horatius ua përkthente përherë duke u tallur për hesap të tij, sikur lexohej “Mbreti i Rrugës”. Perandori Kostandin qe në ankth ç’sillte për të këtë herë vija e Mbretit të Udhës.

Zhurmat e bashkëvuajtësve të Kostandinit nga koha e burgut e shpërqëndronin. Qëmoti, Kostandini u pat premtuar këtyre albërlinjve kimeras kur u lypi ndihmë, poqese bëhej mbret të kërkonin prej tij ç’të donin. Tani e gjithë ditën po mbante premtimet. Albërit u binin fyejve dhe këndonin me të kthyer. I tejkalonin vonueshëm tingujt duke zvarrisur fjalët me dialektin e tyre i jepnin bukuri të madhe fjalëve me gërmën r. Ishte një këngë trimash me nomotì gryke dhe oshëtimë shpelle.

Thoshin, sekur qenë me prijësin e tyre Marko, qenë me erë!

Fjalë të vogla pëshpërinin dukuritë natyrore dhe njëherazi bënin tërë historinë e njerëzimit!

Shiu, breshëri, era dhe bora!

Andej nga vinte ai dukuritë natyrore renditeshin ndryshe. Era ishte më e buta. Pastaj shiu. Breshëri. Dhe e fundit – dëbora, më e rënda! Duke hyrë e duke dalë nga ishujt përmes erërave vdekjeprurëse që shkulnin rrasat e gurit të çative dhe ngrinin pemët nga rrënjët, sa e linin veshët ditë me radhë, ku s’shihje një shpezë fluturuese, por zogj këmbësorë strukur në kaçorret e gurta, kuptoi pse këta albër e llogarisnin erën – kufitare përmidis dy jetëve dhe pse nga kënga e tyre të lëviznin plaçkat e barkut kur dëgjoje të përsërisnin varg e vistër:

Jam me Markon, jam me erë!

Ai s’qe gjëkundi me parashikimet. I mungonte heshtja e thellë dhe vetmia.

Kostandini qe i mendimit se ky fallxhor nuk bënte më dhe duhej kërkuar për një tjetër. Albërit haheshin si qeni me macen me gjitonët helenë pa u lënë radhë për asgjë, as për princat e Luftës së Trojës, as për Pirro Burrin. Trupat e lestrigjenëve i kishin parë vetë me sy nëpër shpellat e tyre të pakalbëzyer, me masë katallanësh që këmbët u arrijnë në supet e njeriut të sotëm.

– Gjuha juaj është bërë nga fjalët e ndyra të gjuhës tonë! Dhè i hedhur është!

Nëpër ishuj e në gjithë sterènë ndërtohej me shpejtësi që nga koha kur Teodora nxorri ligjin, se kush ngre kisha e manastire si ajo nuk paguan taksa.

Burgaxhinjtë e Kostandinit ia kishin shtruar me përmallime vegjëlie:

– Fjala e nënës ishte ligj! Kishim më shumë frikë nga nëna se nga babai!

– Mëmën time e mbaj mend vetëm me djersën lerë në lug të kurrizit që zbriste nga mali. Kishte bërë dru në pyll, i shkarkonte dhe fillonte t’i çante me sopatë.

Kryqtari Horatius, rilindës vinjetesh e kishte provuar sa herë sesi shfaqej vinjeti në kartë, nga dora në letër, pa kaluar nga mendja e tij. Punë e Zotit, vargjet, muzika dhe shkrimi! Zbulonte bukurinë e asaj që kishte krijuar, po si t’ua shpjegonte të tjerëve, se nuk ishte ai autori i vërtetë, ai kishte huajtur vetëm dorën për ta shkruar.

Kryqtari Horatius prehej me sytë nga Ati qiellor.

Para Teodorës i kishte shije gëzimi në zemër edhe për çikërrimat. Pastaj qyshkur ajo e gaboi duke e futur Në Universin Pa Peshë, nuk gëzonte më as për të mëdhatë. Gratë e tjera ia bënin Tokën me peshën reale dhe ai ndjehej më burrë.

Trupi dhe zëri i mblidheshin siç duhet në kërthizën e tij. Cila nga të dyja nuk qe dashuria. Ose ajo e Teodorës, Pushtetmbajtëses Në Universin Pa Peshë. Ose ajo e grave të tjera të botës, gra zotëruese me moshën e fitimtareve të marathonave që kullonin qëndresë duke e ngrohur me tokësì, por që s’e çonin asgjëkundi.

Shtrirë në dyshemenë prej druri viskoz të irokos, nis të shkruajë trekëndorin e ABRACADABRA – s, që t’i jepte forcën e shërimit, po nuk arriti të mbarojë dy radhorët e fillimit u vidhis ndër ethe. Kur sëmurej dimrave nëna e gdhinte bri tij, xhvishej në fill të këmishës, e përfyste kur e mbysnin ethet.

– Ta merr nëna jote sëmundjen ty!

Nënokja në dimër i çante sharqinj, shegë, ftonj. Nënën nuk e kishte parë kurrë të fjetur, pafjalë ajo u mësonte punën dhe dashurinë. Vëllezërit dhe babai ndiqnin rregullin e saj për detyrat e secilit në familje.

Fqinjët vazhdonin të gërriceshin kësaj radhe për priftërinjtë.

– Ne kemi vetëm një shenjtor, atë që ktheu Biblën në latinisht.

– Kemi vetëm një se i kemi priftërinjtë e mirë! Ju keni pak priftërinj të mirë dhe ata pak i bëni direkt shenjtorë, andaj keni shenjtër sa të hajë dreqi!

Liria e tij udhëtimeve ndënë yjtë e zinj shpesh i jepte një gëzim çmendurak, por nuk zgjaste më shumë sa përçapja e një goje bar të kalit. Ishte vetëgjykuar si të dënuarit e lashtë:

Me liri të përjetshme!

Cenet shëndetsore në trupin e tij rrëfeheshin në çajrat e hidhur dhe ushqimet që pranonte tanimë, hante qitro të gjalla me gjithë lëkurën e leshtë për të hequr veleritjen nga jeta. Kishte shkelur në aq vende legjendare nga më të pabesueshmet se ekzistonin me të vërtetë, kishte takuar njerëz të ndriçuar nga brenda, të pangjashëm me njeri tjetër mbi tokë, kishte deshifruar pergamena e dorëshkrime dijesh të moçme lidhur me lëkurë dhie të zezë, sa nuk donte më të shihte fretër e dhespotë, as nudo brigjeve të ujërave kallkan, as gra që xhvishnin e vishnin fustanë njëqind kilo derdhur në shajak e metal apo të rrihte njohuritë me të paktët që ndërmerrnin udhën e ngjitjes shpirtërore.

Vuante Sindromën e Kryqtarit. Tek çdo gjë e gjallë zgjatej ai vetë.

Si Pushtetmbajtësja, Teodora, edhe ai qe bërë pjesë e një dashurie të përgjithshme, mëshiruese, që e çonte Në Universin Pa Peshë, njësoj sikur është në dashuri me perandoren, në krahët e saj ku ai hynte në shtegun që të nxjerr në Gjithësì. Pika e vogël me jetë dhe gjithçkaja e zjarrtë, e ftohtë.

AB, BEN & RUACH ACADOSH! Bën kryqin orë e çast.

Në emër të Atit me Birin e me Shpirtin – Shenjtë!

Ngërçet ndjesore i janë bërë më të buta dhe dobësia e zemrës i është përmirësuar. Tashmë kryqtari Horatius ka shuar një nga një të gjitha identitetet vetiake. Këtu falte një mantel, aty i dhuronin një kapuç. Përpushej nga dashuria për fëmijët e varfër hajdutë që u kapte duart në xhepat e tij dhe nuk kishte më lotë për jetën e shokëve të armëve që shuheshin luftrave në det, sikur të ishte e vetja. Ka siguruar kështu hyrjen e lirë Në Universin Pa Peshë pa praninë më të Teodorës.

Njeriu e nxorri dhembjen prej trupit qyshse hapi portat dhe e bëri autokracinë vetiake pjesë të të tjerëve e nuk mënoi si perandorja që i ishte tymur mendja se e trashëgonte pushtetin nga Kozmosi të veshë gjithçka të gjallë me pushtet.

– Mund të qe edhe ndryshe, Teodorë! Po të mos zgjasje veshët për Syrin e Universit! Po të bëje si mëma ime!

Në fallin antik me shtatëdhjetë e dy pamje vendosi të hapë letrat e Arkanës së Vogël, pjesë të cilën e ruajti për vete dhe nuk e përdori për askënd. Kryqtari Horatius gjeti datën e vet fjetëse, shumë e shumë vite më pas. I erdhi keq që do të ishte një I Pavdekshëm.

Kështu quheshin ata njerëz të rrallë që kapnin e kapërcenin të tridhjetat edhe vuanin kusuret e moshës së përjetshme, sa leshrat u zbardheshin dhe lëkura u bëhej zhubër.

I buzëqeshi asaj date që do ta linte përfundimisht Në Universin Pa Peshë.

Teodora e çoi për së gjalli m’u në thelb të mosrëndesës kozmike.

Hija e velës në erë i shëmbëlleu nënën me fustanet e gjera. U mbush me të qarë, shenjë që lëngata e tij po mbaronte dhe gjethi i ri përmbanë detit do ta gjente më këmbë. Eh, me nënën dashuria qe e thjeshtë dhe e plotë! Edhe pushteti i tillë ishte:

I thjeshtë dhe i plotë.

“Universi Pa Peshë” është përzgjedhur në antologjinë e tregimit bashkëkohor shqiptar “Shqipëria tregon” Botimet K&B, Tiranë, 2010, ISBN 978-99956-840-4-4.

Përkushtim nga Rafael Floqi

Ka njerëz që nuk i përkasin vetëm kohës së tyre, as vetëm vendit të tyre. Ata lindin diku, por përfundojnë duke qenë të gjithëve, sepse me jetën e tyre hapin një dritare drejt asaj çka është më e thellë dhe më hyjnore në shpirtin njerëzor. E tillë ishte Nënë Tereza, Gonxhe Bojaxhiu nga Shkupi, që në heshtjen e veprave të saj, në dorën e shtrirë ndaj më të varfërve, në fjalët e pakta e të thjeshta, bëri botën të besojë sërish se dashuria është forca më e madhe e universit.

Kur Papa Françesku e shpalli shenjtore më 4 shtator 2016, miliona sy u mbushën me lot gëzimi. Ishte një çast ku qielli dhe toka u prekën: një bijë shqiptare, një motër e të gjithëve, u njoh si shenjtorja e mëshirës dhe e dashurisë pa kufi. Por në të vërtetë, ajo ishte shenjtore shumë kohë më parë. Shenjtëria e saj nuk lindi në atë shesh të madh të Vatikanit, por në rrugët e ngushta të Kalkutës, në buzëqeshjen që u falte fëmijëve të braktisur, në duart që përqafonin trupat e sëmurë dhe të harruar nga bota.

Çfarë e bëri të madhe Nënë Terezën? Jo pushteti, jo pasuria, jo fama. E madhëroi thjeshtësia, përulësia, dhe dashuria që nuk pyet për ngjyrë, për fe, për kombësi. Ajo dinte të shihte në fytyrën e çdo njeriu një shëmbëlltyrë të Zotit. Për të, edhe një trup i braktisur në trotuar mbante brenda një shpirt të shenjtë, të denjë për respekt dhe dashuri.

Shenjtërimi i saj ishte një kurorëzim i asaj që njerëzimi kishte kohë që e ndiente: se përmes saj, Zoti i kishte folur botës me gjuhën më të thjeshtë – gjuhën e dashurisë. Për shqiptarët, ajo mbetet një yll i pashuar, një dëshmi e shpirtit tonë që di të japë, edhe kur vetë nuk ka shumë. Ajo është krenaria jonë më e madhe, sepse na mëson se lavdia nuk gjendet në fjalët e mëdha, por në gjestet e vogla që bëhen me zemër.

Në fund, shenjtërimi i Nënë Terezës është një thirrje për të gjithë ne. Nuk na kërkohet të ndryshojmë botën me njëherësh, por të mos mbyllim sytë përballë tjetrit. Siç thoshte ajo vetë: “Jo të gjithë mund të bëjmë gjëra të mëdha, por mund të bëjmë gjëra të vogla me dashuri të madhe.” Dhe pikërisht aty fillon shenjtëria – në një buzëqeshje, në një dorë të shtrirë, në një zemër që guxon të dojë pa kushte.

Shenjtërimi i saj ishte një kurorëzim i natyrshëm i një shpirti që kishte jetuar si shenjtore që në këtë botë. Në Kalkutë, ndër rrugë të mbushura me mjerim, ajo pa një fron më të lartë se çdo pallat mbretëror: fronin e dashurisë. Aty, mes të braktisurve dhe të harruarve, ajo mbolli shpresë, si një lule që çel në mes të gurëve.

Për shqiptarët, kjo ishte edhe më shumë: një rikthim i një bije tek rrënjët e saj. Nënë Tereza e ngriti emrin shqiptar në lartësinë më të madhe, jo me armë apo me pushtet, por me dashuri. Shenjtërimi i saj na kujtoi se shpirti ynë kombëtar ka diçka hyjnore, se edhe nga një cep i vogël i Ballkanit mund të lindë një dritë që ndriçon botën.

Por mbi të gjitha, shenjtërimi i saj është një thirrje e butë për secilin nga ne. Nuk jemi të thirrur të bëjmë gjëra të mëdha, por të jetojmë me dashuri të madhe. Të shohim tjetrin jo si barrë, por si dhuratë. Të mos kemi frikë nga plagët e botës, por t’i prekëm me dhembshuri.

Në këtë mënyrë, Nënë Tereza mbetet përjetësisht gjallë: jo vetëm në altarët e Kishës, por në çdo gjest të vogël mirësie, në çdo buzëqeshje që u dhurojmë të tjerëve, në çdo hap të vogël që bëjmë drejt dritës. Shenjtërimi i saj nuk mbylli një histori, por hapi një udhë të re: një udhë ku secili prej nesh mund të ecë, me dashuri, drejt shenjtërisë së përditshme.

Faton Bislimi*/

Presidenti i Serbisë mori pjesë në një paradë ushtarake në Kinë — krah për krah me përfaqësues të Rusisë, Koresë së Veriut dhe vendeve që përfaqësojnë boshtin e ri autoritar global. Nuk ishte një vizitë protokollare. Ishte një deklaratë politike me ngjyrime të qarta ideologjike e strategjike: Serbia po e thellon partneritetin e saj me shtetet që sfidojnë rendin demokratik perëndimor.

Ndërkohë, Kosova — shteti me popullin më pro-amerikan në Europë dhe simbol i ndërhyrjes humanitare të NATO-s — rrezikon të mbetet e paqartë dhe e hutuar në pozicionin e saj ndërkombëtar, për shkak të mungesës së unitetit të brendshëm dhe mjegullës strategjike në lidershipin e tanishëm.

Në një kohë kur bota po ndahet gjithnjë e më qartë midis dy boshtesh – atij ruso-kinez, që promovon autoritarizmin dhe përmbysjen e vlerave demokratike, dhe atij euro-atlantik, që mbron lirinë, sovranitetin dhe të drejtat e njeriut – Kosova nuk ka luksin të qëndrojë neutrale apo konfuze. Aleanca me SHBA-në nuk është luks – është mbijetesë.

Që nga dita e parë e përfshirjes sime në çështjen e Kosovës në Washington, e kam kuptuar një gjë me qartësi të plotë: SHBA-të nuk janë vetëm aleati ynë strategjik – janë arkitekti i shtetit tonë. Pa Amerikën, nuk do të kishte NATO më 1999, nuk do të kishte pavarësi më 2008, dhe nuk do të kishte përkrahje në sfidat që kemi përballuar.

Por sot, kjo aleancë ka nevojë të ripërtërihet – jo në fjalë, por në vepra. Nuk mund të kërkojmë mbështetjen e SHBA-ve, nëse sjellja jonë politike prodhon vetëm përçarje të brendshme dhe konfuzion ndërkombëtar.

Ne nuk mund të jemi partnerë strategjikë me Amerikën, ndërkohë që minojnë kredibilitetin tonë ndërkombëtar.

Serbia po zgjedh anën e gabuar të historisë – Kosova duhet të zgjedhë të kundërtën!

Pjesëmarrja e Vuçiqit në paradën e Pekinit është simbolikë e rrezikshme për rajonin. Ajo nuk është e rastësishme. Ajo tregon qartë se Serbia nuk ka ndërmend të heqë dorë nga pozicionet e saj revanshiste, por kërkon të forcohet përmes lidhjeve me Moskën dhe Pekinin – dy qendra të fuqishme anti-NATO dhe anti-perëndimore.

Kjo duhet të shërbejë si zgjim për të gjithë ne: rajoni i Ballkanit është sërish në fokusin e përplasjes globale mes dy botëve. Fundja siç e ka thënë edhe Samuel Huntington, vijat e përthyerjes së civilizimeve kalon mu përmes tokave tona. Dhe Kosova nuk guxon të mbetet e papërcaktuar, pa vizion dhe pa një lidership që di të orientojë qartë shtetin.

Ky është momenti për kthjellje dhe për përgjegjësi, assesi për ndasi!

Kjo krizë globale nuk është një krizë larg nesh. Ajo është edhe e jona. Sepse nëse Kosova nuk tregon pjekuri politike, rrezikon të humbasë jo vetëm besimin e miqve, por edhe drejtimin si shtet.

Nuk është koha për protagonizma personale. Nuk është koha për debate boshe. Është koha për bashkim institucional, për maturi shtetërore dhe për një rikthim strategjik të Kosovës në qendër të vëmendjes së SHBA-ve dhe Perëndimit.

Për këtë, vendit i duhet një lidership që flet me zë të besuar në Washington, që njihet në Berlin, Londër e Bruksel – dhe që ka integritet, përvojë dhe vizion për të udhëhequr në kohë krize.

Për më shumë se 20 vjet, kam folur për Kosovën – në Kongresin Amerikan, në universitete të mëdha, në tryeza ku është vendosur e ardhmja jonë. Dhe këtë nuk e kam bërë për të ndërtuar karrierë personale, por sepse e kam ndier si detyrë të shenjtë ndaj popullit tim.

Por sot, në këtë moment kritik për vendin, nuk mjafton më vetëm të flasësh. Duhet të veprosh.

Kosova ka nevojë për zë të qartë. Për përfaqësim të denjë. Për udhëheqje që e di ku qëndron historia dhe në cilin krah duhet të qëndrojë Kosova.

Zgjedhja është e thjeshtë – por kërkon vizion dhe urtësi!

Ne kemi dy opsione përpara:

1. Të rrëshqasim drejt një zone gri politike e diplomatike, ku miqtë tanë lodhen dhe armiqtë tanë forcohen.

2. Ose të ringrihemi me dinjitet, të rifillojmë bashkëpunimin serioz me SHBA-në dhe të forcojmë pozicionin tonë si aleat i palëkundur i botës demokratike.

Unë besoj te opsioni i dytë. Dhe jam po angazhohem për të, më shumë se kurrë më parë.

Koha për të ndërtuar një kapitull të ri për Kosovën është tani!

Kosova nuk ka nevojë për liderë që ndjekin frymën e ditës. Ka nevojë për vizionarë që e ndiejnë peshën e historisë dhe përgjegjësinë për të ardhmen.

Tani është momenti të vendosim: A do të jemi pjesë e botës që na ndihmoi të çlirohemi dhe të ndërtojmë shtetin, apo do të rrezikojmë të izolohemi në një rajon që afrohet gjithnjë e më shumë me vlerat e errësirës?

Unë besoj se qytetarët tanë janë të vetëdijshëm. Ata e dijnë kush janë miqtë tanë të vërtetë. E dijnë çfarë përfaqëson Amerika për ne. Dhe e dijnë që e ardhmja e Kosovës është në Perëndim. Dhe ajo fillon me një lidership të ri, të përgjegjshëm dhe me vizion.

Kosova duhet të zgjedhë qartë, pa hezitim: Demokracinë, miqësinë me SHBA-të, dhe një udhëheqje që qëndron për këto vlera.

Ky është angazhimi im.

*Faton Bislimi është ish-Deputet i Kosovës dhe avokues i kauzës kombëtare në Washington, DC.

Interviewed by Rafael Floqi/

In the heart of Michigan’s 10th Congressional District, a new name is emerging in American politics: Robert Lulgjuraj. Born in the United States to a family with proud roots in Malësia e Madhe, Lulgjuraj represents a new generation of Albanian-Americans seeking a voice at the center of American decision-making. A former prosecutor, a conservative Republican, and a proud Albanian-American, Lulgjuraj has launched a grassroots campaign that is quickly gaining momentum. Backed by community leaders, family, and friends, he hopes to make history as the first Albanian-American ever elected to the United States Congress.

His campaign emphasizes direct engagement with voters, a message rooted in traditional American values, and a strong commitment to both his district and his heritage. In this in-depth conversation with ALBTVUSA, Robert Lulgjuraj shares his personal journey, the values that guide him, his campaign vision, and his message to both the Albanian-American community and the wider electorate of Michigan and beyond.

Q: Robert, thank you for joining us. To begin, what inspired you to run for Congress in Michigan’s 10th District?

Thank you for having me. The decision to run wasn’t something I took lightly. I was working as a prosecutor in Wayne County, handling some of the toughest cases, and I could have continued my career there. But I felt a deeper calling. I looked at what was happening in our country — the division, the attacks on faith, family, and freedom — and I realized that we need more ordinary Americans, people who come from working-class families, to step up and represent their communities.

I come from humble roots. My grandmother worked as a dishwasher in Greektown, my parents sacrificed everything so their children could succeed. That story isn’t unique to me; it’s the story of so many immigrants who came here for the American dream. Now, I want to fight to preserve that dream in Congress.

Q: You mentioned leaving your job as a prosecutor. That’s a big sacrifice. What convinced you to take that leap?

Honestly, faith and conviction. When you’re running for Congress, you can’t do it halfway. I knew that if I was going to ask people to trust me with their vote, I had to give them 100 percent of my effort. So I quit my job, put my career on hold, and dedicated myself full-time to this campaign.

That’s not easy — it means giving up a steady paycheck, stepping into uncertainty, and relying on the strength of your community. But I believe this is what God is calling me to do. We don’t get many chances in life to make history. This is one of those moments, not just for me personally, but for the Albanian-American community and for the people of Michigan’s 10th District.

Q: Community support seems to be at the heart of your campaign. What role are Albanian-Americans playing in this journey?

The Albanian-American community has been incredible. For decades, we’ve been building businesses, raising families, and contributing to Michigan in countless ways. But we’ve never had one of our own representing us in Congress. I think it’s time. At every fundraiser, every gathering, I see Albanians coming together — not just out of pride, but out of recognition that we need a voice in Washington. We care deeply about issues like immigration, family unification, economic opportunity, and religious freedom. Those aren’t just Albanian issues; they’re American issues. But having someone in Congress who understands our unique journey makes a huge difference.

Q: Some supporters say it’s “long overdue” for Albanians to have representation in Washington. How do you view that responsibility?

Robert Lulgjuraj: I see it as both an honor and a responsibility. It’s true — it’s long overdue. We’ve had Albanian-Americans succeed in business, academia, and community leadership, but not yet in Congress. If elected, I would be the first, and I don’t take that lightly.

It’s not just about ethnicity, though. It’s about values. Albanians understand freedom better than most because we know what it’s like to come from places where freedom was denied. That makes us strong advocates for liberty, faith, and democracy. If I win, I won’t just be representing Albanians. I’ll be representing every working family, every patriot, every person who believes in the American dream.

Q: Beyond the Albanian community, how have other groups in your district responded to your campaign?

The response has been overwhelming. At our fundraisers, we don’t just see Albanians. We see neighbors, coworkers, friends, Republicans, independents, even some Democrats who are disillusioned with the direction of their party. People tell me all the time: “Robert, we may struggle to pronounce your last name, but we understand your values.” And that’s what matters most. My last name might be hard to spell, but my values are easy to understand: faith, family, freedom, law and order, and opportunity for all. Those values resonate far beyond the Albanian community.

Q: You’re running as a conservative Republican. How do you see your role within today’s Republican Party?

Robert Lulgjuraj: I am proudly a conservative Republican. But let me be clear — I’m not a career politician, and I’m not part of the establishment. I’m part of the grassroots.

I believe in the “America First” agenda because it puts working families ahead of special interests. That means securing our borders, supporting law enforcement, creating jobs, cutting taxes, and putting America’s interests above globalist elites. I was proud to support President Donald J. Trump, the best president of my lifetime. He proved that you don’t have to be part of the political elite to lead. You just need courage and love for your country. That’s what I hope to bring to Washington.

Q: Some people argue that politics today is too polarized. How would you work across the aisle if elected?

Look, polarization is real. But I believe there’s still room for common ground. At the end of the day, families want the same things: safety, prosperity, opportunity for their children. Those aren’t partisan values.

That being said, I won’t compromise on core principles. I’ll work with anyone who’s serious about solving problems, whether they’re Republican or Democrat. But I won’t sell out my community for political convenience. My job is to be the voice of the people who elected me.

Q: You’ve received endorsements from local leaders like Clinton Township Treasurer Dr. Mike Ayello and activists like Mark Stanaj. How important is that support?

Robert Lulgjuraj: It’s huge. When respected community leaders step forward and say, “We trust Robert,” it builds confidence. Dr. Ayello has known my family for decades. Mark Stai has been a tireless Republican activist. Their support means we’re not just running a campaign — we’re building a movement. But endorsements alone don’t win elections. What really matters is the people — volunteers, donors, neighbors who open their homes for fundraisers, people who knock on doors. This campaign is powered by ordinary citizens, and that’s why I believe we’re going to win.

Q: Let’s talk about your strategy. How are you planning to reach voters across such a large district?

Simple: one door, one voter at a time. I’ve said it from the start — I’ll knock on every door, visit every business, attend every Republican meeting, every church gathering, every grassroots event. This is about being present.

We’ve already hosted multiple backyard fundraisers, each with 20, 30, sometimes 50 people. That may sound small, but it builds momentum. Neighbors talk to neighbors. The word spreads. And that’s how you build a grassroots campaign strong enough to get to Washington.

Q: Campaigns are expensive. How are you approaching fundraising?

You’re right, campaigns are extremely expensive. It takes millions of dollars to compete in today’s politics. But I’m not relying on corporate PACs or special interests. I’m relying on the people. We’ve raised significant funds already, but we have a long way to go. That’s why I ask every supporter to contribute what they can — whether it’s $5 or $5,000. Every dollar matters. And beyond money, we need time and energy: volunteers to knock on doors, make phone calls, spread the word. This is truly a people-powered campaign.

Q: You often emphasize your background as a prosecutor. How does that experience prepare you for Congress?

Working as a prosecutor taught me a lot about justice, accountability, and standing up for what’s right. I spent years in the courtroom fighting for victims, defending law enforcement, and ensuring the rule of law was upheld. That’s the mindset I’ll bring to Congress: fighting for ordinary Americans, standing up for law and order, and refusing to back down when our values are under attack. In politics, just like in the courtroom, you need courage, discipline, and the ability to tell the truth even when it’s unpopular.

Q: If elected, what would be your top priorities in Washington?

My priorities are clear: Secure the Border and Enforce the Law – Without strong borders, we don’t have a nation. Support Working Families – Cut taxes, create jobs, bring manufacturing back to Michigan. Protect Faith and Family – Defend religious liberty, protect life, and strengthen communities. Stand for America First Policies – Put our people ahead of globalist elites and foreign interests. Be a Voice for the Albanian-American Community – Ensure our community finally has a representative who understands our struggles and our dreams.

Q: You’ve described yourself as a “fighter.” What does that mean in the context of your campaign?

Robert Lulgjuraj: It means I don’t give up. My life hasn’t been easy. My family came here with nothing, and everything we have today was earned through hard work and sacrifice. I’ve been underestimated, counted out, and told that success was impossible. But I fought my way through, whether it was in school, in the courtroom, or now in politics.

In Congress, being a fighter means standing up for my district every single day. It means not selling out, not backing down, and always putting people before politics.

Q: Finally, what’s your message to voters as they look ahead to the primary and general election?

My message is simple: This is our moment. For the first time, we have a real chance to send an Albanian-American, a working-class conservative, to the halls of Congress. But I can’t do it alone. I need your prayers, your support, your time, and your vote. If we stand together, we can make history. We can show America what faith, family, and freedom look like. And we can secure a better future not just for Albanians, not just for Michigan, but for every American who still believes in the promise of this country.

Conclusion

As Robert Lulgjuraj continues his journey toward Congress, one thing is clear: his campaign is more than politics. It is a movement rooted in faith, family, and community. Whether he becomes the first Albanian-American in the U.S. Congress remains to be seen, but his candidacy has already energized thousands who believe that now is the time for new voices in Washington.