Arben Iliazi/

Më 20 gusht 2002 iku në amshim, në moshën 44 vjeçare, shkrimtari Teodor Keko. Lindur në Tiranë më 2 shtator 1958, Keko është një nga autorët më të lexuar shqiptarë. Me Dor Kekon na lidhi një miqësi e gjatë, që daton nga viti 1983, kur Dori sapo ishte emëruar redaktor në gazetën “Drita”, pas diplomimit për gjuhë – letërsi, dhe kur unë fillova të botoj poezitë e para në këtë gazetë të mirënjohur letrare. Gjatë viteve 1984-1988, kur vazhdoja studimet në fakultet, kalonim një pjesë të mirë të kohës bashkë. Dori ishte një tip i këndshëm, me një natyrë boheme e me humor të hollë, qytetar, njerëzor e i vërtetë, cilësi që jo çdokush ka fatin t’i ketë. Bota e tij shpirtërore ishte e e tejndjeshme dhe e pafundme. Siç shprehej një kolegu ynë asokohe: “E kishte në çdo qelizë mirësinë”. Gjatë viteve që punoi te gazeta “Drita” dhe më pas te revista “Nëntori” (1983-1990), Dori ishte një nga bashkëpunëtorët më intensivë të shtypit të kohës, ku trajtonte probleme të mprehta të letërsisë, artit dhe të realitetit social, që ishin tabu për mentalitetin shqiptar. Në korrik të vitit 1990 thirret në takimin e ish presidentit Ramiz Alia me intelektualët e vendit. Pas takimit shkroi vetëm dy vargje: “Unë s’jam pëllumb të ha thërrime/ as lakuriq qorr nëpër natë”.

Me idealin e përmbysjes së sistemit diktatorial, në dhjetor 1990, bashkohet me lëvizjen demokratike dhe, në vitin 1991, zgjidhet anëtar i Këshillit Botues të së parës gazetë opozitare “Rilindja Demokratike”. Në të njëjtën kohë, zgjidhet deputet i PD-së. Fjalimet e tij në parlament mbeten edhe sot modele të oratorisë dhe guximit qytetar, që shpesh shoqëroheshin edhe me vargje si: “Pluralizmi ja na mbiu, me përmbysje të mëdha/ Zogjtë po thonë:ciu, ciu, janë mbretër po ata”. Gjatë viteve 1992-1996 ishte kryetar i Komisionit Parlamentar të Medias. Në vitin 1996 largohet përfundimisht, me vullnetin e tij, nga politika zyrtare, për të gjetur strehim te bota e tij e lirë e krijimtarisë.

Gjatë viteve më pas bashkëpunon me gazetat kryesore të kohës si: “Koha Jonë”, (ku ishte kryeredaktor në vitin 1994), “Gazeta Shqiptare”, “Korrieri”, “Spektër”, “Klan” etj. ku spikat e çmohet nga publiku profesionalizmi i tij si gazetar. Në vitin 1995 ishte kryeredaktor i gazetës kulturore-letrare AKS. Në vitin 1998-1999 punonte me honorare te gazeta që drejtoja unë asokohe, “Republika”, ku shkroi disa editoriale, që shquheshin për thellësinë e mendimit dhe forcën e fjalës. Më kujtohet shkrimi me titull “Rekomandim për miqtë e mi të kulturës” (Republika, 7 Maj 1999), i cili pati mjaft vëmendje në opinionin publik.

***

Dori spikati qysh herët, që nga viti 1981, si një talent rebel. Seç kishe një paqetësi të përhershme, që shoqërohej me një dehje e dalldisje. Të dukej sikur e kish fituar lirinë qysh atëhere. Kishte reflekse të befasishme, ndriçime të papritua dhe një gulç spazmatik të shpirtit qysh në poezitë e para. Shkruante për gjërat me të cilat ishte i lidhur shpirtërisht dhe frymëzohej prej unit të tij vetiak. Që me librin e parë “Pas provimeve” (1981) iku nga poezia e fortifikuar drejt shpirtërores.

Keko i përket asaj race shkrimtarësh, që shembën me rrëmbim kufijtë e vënë nga jeta. Tek ai u ndërfutën forma rebele dhe, në dalldinë e teprimit të shfrenuar, edhe mund të kishte humbur veten. E ndiente artin si pjesë të vetes, si një nga format e bukura të jetës. Nuk kishte asgjë të planifikuar, asgjë të skicuar, por shkruante spontanisht për çdo gjë që kufizone botën e gjërave të paqarta e pa formë, pa e çarë kokën për konvencionet shoqërore e politike.

Në harkun kohor të 19 viteve botoi 13 libra si: “Fjala fishkëllen” (1987), “Zemra nuk ka këmishë”, (1990), romani “Loja, 1990, “Lajmëtarja e vdekjeve”, 1990, “Pretenca”, 1994, “Shënimet e një gruaje”,1994. Në vitin 1996 boton vëllimin poetik “Unë të kam dashur por….” Në vitin 1997 poemën satirike “E të tjera e të tjera”, si dhe vëllimet me tregime e novela “Prostituta”, “12 shenjtorë, një profet e disa njerëz”. Në vitin 1998 tregimet dhe novelat “Made in Albania” dhe në vitin 2002 “Hollësira ftale”. Vëllimi me tregime “Amaneti” botohet pas vdekjes. Në vitin 2007 i jepet nga Presidenti Republikës medalja “Për Merita Civile” (dekret nr. 5375, 26 korrik 2007).

***

Ka vlerësime të shumta për poezinë e Teodor Kekos. Dritëro Agolli do të shkruante: “Sipërfaqja e vargut të Dor Kekos nuk ka shkëlqim estetizant. Brenda guaskës së një lloj molusku të detit fshihet perla. Guaska nuk ka asgjë shkëlqimtare”. Ndërsa Xhevahir Spahiu shprehej: “Mendimi i mirëfillë lirik i Kekos nuk rrëmbehet kurrsesi nga dukja, as nga metafora e qëllimt. “Ai jeton siç shkuan dhe shkruan siç jeton”, shprehej Visar Zhiti. Poeti Bardhyl Londo thoshte: “Poezia e tij i shëmbëllen primit të vetëtimës. Por me një ndryshim ë madh. Ndërsa vetëtima lëshon më parë dritën dhe më pas gjëmimin, poezia e Dorit i ka këto efekte të menjëhershme. “Ai është dashamirës dhe i çelët, ndoshta kjo është një nga magjitë që i shkakton popullaritetin, të ndërtuar në vargje”, shkruante poetja Natasha Lako.

Nuk do të ndalem në analizën e poezisë së Teodor Kekos, por do të shprehesha shkurt se në poezinë e tij ngrihet kulti i njëlloj lirie njerëzore, në sensin e superioritetit të species me ndërgjegje, që di të dalë nga humbjet, trishtimet. Në prizmin e së natyrshmes, të besueshmes në poezinë e Kekos ka një këndvështrim bipolar për jetën, ku brenda saj janë të mirat dhe të këqiat, ku ndërfuten edhe elementë hyjnorë, si përcjellës të përdëllimit.

Edhe për prozën e tij janë shprehur dhe kanë dhënë opinione studiues dhe autorë të njohur;

Profesor Shaban Sinani është shprehur: “Gjithë letërsia e Kekos është lëndë aletrare, lëndë prej rrugës. E pohoi letërsinë duke prishur kornizën. Imponoi zgjedhjen e tij ndaj e blejnë njerëzit. Bota e personazheve të tij është asimetrike”. Ditëro Agolli ka thënë se “Në tregimet e tij Dori shkroi me keqardhjen e shkrimtarit, i cili kërkon të ndryshojë shoqërinë…”. Ndërsa poeti Visar Zhiti ka shkruar: “Ka ca hollësira fatale që të bëjnë të vdesësh, por ka ca të tjera që s’të lënë të vdesësh. Teodor Keko ikën duke u kthyer vazhdimisht. Ai vet e mbush mungesën e tij”. Shkrimtari dhe studiuesi Agron Tufa ka bërë një konstatim tjetër: “Gjykuar nga truket narrative, situatat paradoksale e zgjidhjet ekscentrike, shumë krijime të T. Kekos janë shenjat e para të inagurimit të një letërsie postmoderniste shqipe”. “S’ka pikë dyshimi që Keko është qytetari më gojështhurur i Republikës së Letrave Shqipe”, shkruan shkrimtari Virgjil Muçi.

Sa i përket mendimit tim, ajo që është e dukshme në prozën e T. Kekos është vëmendja kryesisht ndaj tipit periferik të shoqërisë, njeriut të padukshëm në vorbullën e rrëmbyer të jetës, cilësuar ndryshe “njeriu margjinal”. Proza e Kekos, me një ndërthurje ligjërimesh, me njëlloj tharmi tragjik, shpërfill realitetin bardhezi dhe ndërton artistikisht një gjëndje ekzistenciale të një realiteti tjetër gri, boshti i të cilave është makthi, ngjyer me pak shpresë. Modeli më përfaqësues i prozës së tij është proza e shkurtër, me tipare të prozës vizuale me karakter poetik, karakteristikë e të cilës është fabula e thjeshtë, ku e papritura vjen si një teknikë e preferuar rrëfimi. Proza e Kekos është artikuluar me gjuhë të dendur, plot lokucione, me lakonizëm të brendshëm, me sinkopizëm e metaforikë të veçantë.

Teodor Keko i mbeti besnik vetëvetes gjatë gjithë jetës së tij dhe nuk e shkëmbeu shpirtin e tij të lirë me asgjë. Tërë personaliteti i tij letrar u përsos në zjarrin e fuqisë së fjalës, në të gjitha përvojat e tij krijuese, që nga më të zymtat, deri tek ato më ngazëllueset. Në tërë krijimtarinë e tij, si në një alkimi shpirtërore që i shndërron në art edhe manifestimet më të ulëta të poshtërsisë dhe të mjerimit njerëzor, ai vuri tërë zemën e tij, tërë dhembshurinë e tij, duke ilustruar më së miri nocionin e modernitetit, si artist zemërdhembshur e sarkastik, me lëvizje të kulluara të ndjeshmërisë, midis të rëndomtës dhe sublimes.Përpara njeriut vrapon emri i tij, shprehej Gëte. Unë mendoj se emri i T. Kekos do të mbetet i pamohueshëm dhe me dritshmëri ngashnjyese në letërsinë shqipe.

Prof. Dr. Sylë Ukshini/

Letra e Nikë Gjeloshit drejtuar Helmut Kohl (1993) në Arkivin Politik të Minstrisë së Jashtme të Gjermanisë.

Letra e nënshkruar nga Nikë Gjeloshi, në atë kohë zëvendëskryeministër i Qeverisë në ekzil të Kosovës, i është dërguar kancelarit gjerman Helmut Kohl në prill 1993. Dokumenti i takon një periudhe kritike, kur pas shpërbërjes së Jugosllavisë luftërat në Kroaci dhe Bosnje po zhvilloheshin me intensitet, ndërsa Kosova mbetej nën presion të madh ushtarak dhe politik nga regjimi i Sllobodan Millosheviqit. Përfaqësuesit politikë të Kosovës kërkonin mbështetje ndërkombëtare për çështjen e pavarësisë dhe për ta shmangur shpërthimin e një lufte të re në rajon.

Përmbajtja kryesore

Letra artikulon disa pika themelore:

– Paralajmërimi për rrezikun e konfliktit në Kosovë – Gjeloshi e paraqet situatën si të ngarkuar me rrezik, duke e lidhur paqen e Kosovës me stabilitetin e Evropës.

– Kritika ndaj regjimit të Millosheviqit – theksohet se Serbia po mbante trupa të mëdha ushtarake në Kosovë për të ushtruar presion mbi shqiptarët, duke ndjekur një strategji të destabilizimit rajonal.

– Argumentimi historik dhe juridik – kujtohet vendimi i padrejtë i Konferencës së Ambasadorëve në Londër (1913) dhe Konferencës së Paqes në Versajë, kur Kosova u nda nga territoret shqiptare, duke theksuar se populli shqiptar kurrë nuk e kishte pranuar këtë ndarje.

– Referenca tek e drejta ndërkombëtare dhe parimet e vetëvendosjes – Gjeloshi e lidh kauzën kosovare me parimet e reja të rendit ndërkombëtar pas Luftës së Ftohtë, duke përmendur referendumin e vitit 1991 dhe zgjedhjet parlamentare të vitit 1992 si shprehje të vullnetit demokratik.

– Apel për mbështetje gjermane dhe perëndimore – theksohet se Kosova ka potencial njerëzor, burime natyrore dhe vullnet demokratik, duke u paraqitur si faktor që do të kontribuonte në paqen rajonale dhe evropiane.

Letra e Gjeloshit ka një vlerë të veçantë si dëshmi e përpjekjeve të diplomacisë kosovare në ekzil për të sensibilizuar liderët perëndimorë. Ajo tregon se elitat politike të Kosovës e perceptonin çështjen jo si një problem të izoluar, por si pjesë e rendit të ri evropian pas Luftës së Ftohtë. Në këtë kuptim, dokumenti reflekton qasjen e lidershipit të atëhershëm ksoovar: kombinimin e legjitimitetit historik me kërkesën për mbështetje ndërkombëtare në bazë të parimeve të demokracisë dhe të drejtës së popujve për vetëvendosje.

Nga Mimoza Dajçi/

Shpesh u rikthehemi shfaqjeve apo filmave që kanë lënë gjurmë në kujtesën tonë. Ka ndodhur edhe tek unë. Një prej tyre është filmi “Vallëzim me Ujqërit” me regjisor aktorin e njohur amerikan Kevin Costner, i cili fitoi Çmimin Oscar për regjisorin më të mirë. Filmi gjithashtu mori 7-të Çmime Oscar dhe titullin si filmi më i mirë, ndërsa autori i novelës “Vallëzim me Ujqërit” Michael Blake fitoi Oscarin për skenarin më të mirë.

“Vallëzim me Ujqërit” është një film epik amerikan i vitit 1990 me protagonist, producent dhe regjisor Kevin Costner. Është një adaptim filmik i romanit të vitit 1988 “Vallëzimi me Ujqërit” nga Michael Blake, që tregon historinë e togerit të ushtrisë së Unionit, John J. Dunbar (Costner), i cili udhëtoi drejt kufirit amerikan për të gjetur një post ushtarake dhe takoi një grup Lakotash (amerikanë nativë).

Si erdhi ky film dhe si u arritën kaq shumë Çmime Oscar, për një shkrimtar që më herët i refuzohej botimi e shihej i nënvlerësuar nga media dhe Hollivudi. Kevin Costner e kishte mik të hershëm Michael Blake, kur ai po kalonte një krizë të thellë financiare e ndihmoi dhe mbështeti. Qysh fëmijë Michael-it i pëlqentë të lexonte, të shkruante. Me fantazinë e një fëmije hidhte në letrën e bardhë skica, tregime që i pëlqenin edhe moshatarët e tij. Këto e frymëzonin për të eur më tej në krijimtarinë tij letrare, me shpresë se një ditë do të ishte ai që do t’a vlerësonin të gjithë.

Nuk ndodhi kështu. Për disa syresh cilësohej një tregimtar apo shkrimtar i nivelit jo të kënaqshëm, të cilët ndoshta (mendimi im, qofsha e gabuar) mund të shfaqnin edhe ndjenja jo dashamirëse për arritjet e tij në këtë fushë dhe i bënin “bllok” botimeve të artikujve të tij. Përpiqej të gjente ndonjë punë tjetër për mbijetesë, por e pamundur.

Nëse një mik, një mike, një i afërm nuk të përkrah edhe për vetë amerikanët nuk është e lehtë për gjetja e një pune. Kudo që të jetosh, për të rimarrë veten, për një jetë më cilësore, patjetër duhet që dikush të të japë dorën e të sistemojë diku për të punuar. Këtu gjen vend shprehja “Më mirë një mik, se një çiflik”

Michael Blake ishte i papunë, por miku i mirë në ditë të vështira duket dhe Keven për t’a ndihmuar i tha shkruaj diçka me vlerë, por gjithmonë përgjigjet që Michael merrte ishin negative. Artikujt nuk po i botoheshin, tekstet e tij nuk ishin të pranueshme e të pëlqyeshme për Hollivudin. Nga tërë ajo situatë e errët që e kishte mbërthyer me gjithë qënien e tij i drejtohet Keven-it, duke i thënë: “E urrej Hollywood-in. Ju urrej të gjithëve.

Keven për t’a qetësuar i tha se ndoshta duhej të përpiqej më shumë për të arritur aty ku duhej… Pas një debati pa krye Costner mendoi se miqësia e tyre kishte përfunduar. Një javë më pas, Michael duke humbur çdo shpresë dhe si i pastrehë, pyeti Keven nëse mund të flinte për një kohë në banesën e tij. Keven kishte shumë miq e shokë, por me Michael kishte miqësi të hershme, kishin kaluar shumë kohë bashkë që në rininë e tyre të hershme. Si një mik i mirë Costner duke parë situatën e vështirë që po përjetonte Michael e pranoi në shtëpinë e tij, ku banonte sëbashku me bashkëshorten dhe tre fëmijët e tyre të vegjël.

Michael qëndroi aty për disa muaj, mbrëmjeve vetëm shkruante, por Keven nuk i afrohej për t’i lexur. Michael nuk lodhej, shkruante e shkruante papushim çdo natë dhe shpesh i kërkonte Costnerit të lexonte tregimet e tij, por ai ende i mbante mëri mikut të tij dhe nuk pranonte t’ia lexonte. Kaloi kohë, ditë pas dite dhe Michael me besimin se tregimet e tij do të pelqeheshin, filloi t’ia lexonte vajzës trevjeçare të Costner-it. Mirëpo kjo gjë nuk i pëlqeu aspak gruas së tij, dhe kërkoi që Michael të largohej menjëherë nga shtëpia e tyre.

Pas shumë përpjekjesh Michael gjeti punë si pjatalarës në një restorant kinez në Arizona dhe shpesh i telefononte Costner, ku veç të tjereve e pyeste nëse e kishte lexuar dorëshkrimin e tij që i kishte lënë mbi tryezë ditën kur u largua prej tyre. Costner edhe pse vazhdonte të ishte akoma i zemëruar me të, përsëri nuk mund t’a linte që të vuante në skamje mikun e tij, por vazhdonte t’a ndihmonte duke i dërguar atij ushqime, batanije etj… por novelës së Michael nuk i hidhte as sytë, e jo më t’a lexonte.

Mbrëmjen e një dimri të ftohtë, ulur rreth vatrës me familjen, vajza e vogël i tregoi të atit pjesë nga një histori shkruar nga Michael Blake, të cilit i tërhoqi vëmendjen. U ngrit menjëherë shkoi në dhomën ku kishte qëndruar Michael. Dorëshkrimi ishte po aty, ashtu siç ai e kishte lënë, mbi atë tavolinë ku Michael ngryste e gdhinte netët duke shkruar. E lexoi me një frymë. Vepra me autor Michael Blake titullohej “Vallëzim me Ujqërit”(Dances with Wolves).

Keven Kostner si producet dhe regjisor e përshtati novelën e mikut të tij Michael Blake “Dances with the Wolves” në një film legjendë, fitues të 7-të Çmimeve Oskar. Si më parë të dy mbetën shokë të mirë deri kur Michael Blake u nda nga jeta në moshën 69 vjeçare, në vitin 2015 nga një sëmundje e rëndë.

Ngjarja preku zemrat e gazetarëve dhe shumë qytetarëve amerikanë, por edhe shqiptarëve të cilët janë ndalur, kanë shkruar e folur rreth kësaj historie sa interesante aq edhe mbresëlënëse. Shpresoj që edhe ju lexues të dashur nëse keni ndonje mik/mike të rrethit tuaj shoqëror që ka nevojë për ndihmë, mos hezitoni, vini dorën në zemër, e jepini dorën kur ndodhet në vështirësi ekonomike, shëndetësore apo familjare. Veçanërisht në dhe të huaj, në emigracion ku standartet e jetesës sado përbëjnë ndryshim nga ku keni/ kemi jetuar më parë.

Prof. Viola Isufaj/

Mihal Hanxhari (autor i letrave të fundit të arkës), paraqet një rast të veçantë, si për nga forma e veçimit ashtu dhe estetika e tij: është i vetmi shkrimtar shqiptar që nuk botoi asgjë në të gjallë të tij, jo vetëm gjatë kohës të sistemit totalitar në Shqipëri, por as pas rënies së tij në vitin 1990, (edhe pse jetoi deri në vitin 1999). Për shkrimet e tij nuk fliste me askënd, as me miqtë.

Kjo dukuri me paszgjatimet pas 90-ës, afërmendsh, këput lidhjet me karakterin politik, dhe bëhet një akt estetitik. Ka lidhje me ngurrimin e thellë, me skepticizmin (ashtu si Zef Zorba “trembej pa masë” nga botimi – por ndryshe nga Zorba, Hanxhari vendosi të mos botonte kurrë).

Mihal Hanxhari, plot emocionalitet të brendshëm ka krijuar një univers letrar të thellë, meditaiv dhe estetikisht të përpunuar.

Krijimtaria e Hanxharit shquhet për një ndjeshmëri të hollë, për një lidhje intime me natyrën, dashurinë, ekzistencën dhe historinë. Ai shkruan me finesë dhe përkushtim, duke ofruar një poezi që është përjetim dhe reflektim filozofik e estetik. Ai është një shembull i rrallë i atij tipi shkrimtari që shkruan jo për lavdi apo shpërblim, por për nevojë shpirtërore dhe përkushtim ndaj së bukurës; i tillë, e sheh artin si akt shpëtimi dhe dëshmi të shpirtit njerëzor. Vepra e tij, mbetur për dekada në heshtje, tani kërkon vendin e vet në kujtesën kolektive kombëtare dhe në historinë letrare. Nëse hyjmë në poetikën e tij:

Tirana është një poezi- si një letër letër dashurie, shkruar natën për shpirtin, kujtesën dhe frymën e qytetit; një refleksion emocional dhe estetik mes simbolesh, imazhesh dhe një verbi subtil që e shpie lexuesin në një nivel tjetër reflektimi. Këtu Hanxhari përdor simbolikën urbane dhe natyrore për të rrëfyer historinë intime të një qyteti. Tirana bëhet personifikimi i kujtesës kolektive, një entitet që përmbledh kohën, shpirtin dhe njeriun.

Tirana, përtej një hapësire gjeografike, është një qenie e gjallë me mure muzgjesh, çezma që derdhen në kopshte dhe nallane në oborre. Tirana përfaqëson një mikrokozmos njerëzor e historik, ku çdo rrugicë, çdo mur, është një kujtim, një zë, një ndjesi e pashlyeshme.

Poeti projekton Tiranën përmes një lloj kujtese urbane, me detaje të thjeshta, që mbajnë peshë emocionale të madhe:

Mure të bardha / Ndërtuar vetëm për dritën e hënës / Rrugëza të Tiranës.

Drita e hënës është një ndriçim i butë, jo imponues, që shpreh dashurinë e qetë dhe intime ndaj qytetit. Rrugëzat janë si damarët e një zemre që pulson kujtime.

Gjersa krahët e yjeve të Mjelmës / Zbrisnin e i merrnin me vete

Këtu poetika merr një trajtë metafizike. Mjelma, simbol i pastërtisë dhe elegancës, në bashkëdyzim me krahët e yjeve,krijon një imazh çlirimi shpirtëror, një ngritje nga realiteti i rëndë tokësor drejt një përmase më të lartë të ndjesisë e të frymës. Hanxhari shkëlqen në përsëritje, duke forcuar ndjesinë e optimizmit dhe të energjisë së pastër:

Zëra çesmash që derdhen në rrugica / Zëra që vijnë pas teje.

Këtu vjen ndjesia e intimitetit dhe e mundësisë për të përjetuar lidhjen me shpirtin e qytetit. Zërat që vijnë pas teje krijojnë një atmosferë pothuaj mistike, si të ishim duke u ndjekur nga një e kaluar që na thërret shpirtërisht pafundësisht.

Ndërsa: Që nisin një kuvend me ty-

sugjeron një bisedë, një dialog të dashur mes individit dhe natyrës ose historisë apo midis njeriut dhe hapësirës, midis qytetarit dhe qytetit. Kjo nënkupton se jemi pjesë e një narrative më të madhe se vetë ne, narrativë e cila bartet nga një ndjenjë e mundësisë që çdo gjë mund të bëhet më e bukur.

Uji nuk është vetëm një element natyror, por një udhërrëfyes shpirtëror i kujtimeve, kohës, një ftesë për reflektim të qetë. Kur zërat e çesmave “vijnë pas teje”, poezia merr një dimension introspektiv – një dhënie e marrje me kujtesën, nostalgjinë dhe vetveten.

Kur poeti thërret: Zërin e nallaneve,/aromat e lashta që derdhin pjergullat,/shpirtërat e bardhë të stërgjyshërve tanë, ai po thërret, në fakt, kujtesën e gjallë jetësore. Këto janë elemente të jetës tradicionale, të përditshmërisë së dikurshme. Ato përfaqësojnë një jetë që ishte po që nuk është më, e, që, duhet ruajtur në kujtesën kolektive.

Kjo pjesë është përplot me nostalgji të shenjtë, një mall për normalitetin, ngrohtësinë dhe rrënjët.

Zot shpëtoje Tiranën-kjo thirrje për shpëtim dhe mbrojtje bëhet një lutje qytetase, historike dhe shpirtërore. Është kërkesa për të ruajtur identitetin e qytetit nga shkatërrimi, zhdukja ose shpërfytyrimi urban.Tirana vjen si entitet shpirtëror, si strukturë e identitetit kulturor, e rrezikuar të zhbëhet.

Poezia Tirana e Mihal Hanxharit do të mbetet një manifest i një finese shpirtërore të lartë për trashëgiminë, identitetin dhe kujtesën. Përdorimi i gjuhës metaforike, simbolika e thellë, ndjeshmëria e imazheve dhe ritmi i butë krijojnë një atmosferë të ëndërrt dhe të përmallshme, ku qyteti bëhet një pasqyrë e shpirtit dhe pjesë e përjetshme e rrjedhës së jetës së njeriut.

***

Mihal Hanxhari është një krijues që i jep letërsisë shqipe një dimension të ri estetik, filozofik dhe emocional. Ai është jo vetëm poet i natyrës dhe i dashurisë, por edhe dëshmitar i ndërgjegjes kulturore dhe shpirtërore të kohës.

Me një poezi që vjen nga një koshiencë e lartë, një poezi e përpunuar dhe universale, mbetur në sirtarë deri në vitin 1999, mund të thuhet se Hanxharit, i mjafton poetika e tij për të merituar vendin e duhur në faqet e artit të pavdekshëm shqiptar.

Nga Frank Shkreli/

Kisha Katolike e Republikës së Kosovës, si çdo vit në të kaluarën edhe sivjet me 15 Gusht organizoi për besimtarët dhe dashamirsit e Shenjtërores së Zojës së Letnicës, festën e të “Të Ngriturit e Marisë Virgjër në Qiell”, e njohur ndër shqiptarët edhe si Zoja e Madhe, ose Zoja Cërnagore.  Historikisht, Letnica njihet në atë troje shqiptare si vend bashkimi, lutjeje e shtegtimi, sidomos, në këtë festë të madhe të Kishës Kishës Katolike Shqiptare në Kosovë dhe anë e mbanë trojeve shqiptare.  Ceremonitë e rastit u kryesuan nga udhëheqsi i Kishës Katolike në Kosovë, SH. T. Imzot Dodë Gjergji.

Dihet se tradita e krishterë ka lenë gjurmë të pashlyeshme në Dardaninë e lashtë dhe në të gjitha trojet e lashta shqiptare, ashtu si edhe në Kontinentin e Vjetër.  Frank Shkreli: Kosova duhet të bëjë më shumë për të informuar veten dhe botën për të vërtetën e historisë së saj të lashtë | Gazeta Telegraf  Një prej dëshmive më të dukshme të kësaj tradite janë Kishat dhe Shenjtëroret në Dardaninë e lashtë dhe anë e mbanë trojeve shqiptare në Ballkanin Perendimor.  Në veçanti, Kosova ka një Shenjtërore të njohur e të përzemërt, atë të Zojës së Madhe, në fshatin Letnicë të Karadakut. Në këtë Kishë Shenjtërore, kushtuar Virgjërës Mari, pati nisjen thirrja dhe misioni i Shën Nënë Terezës, Ganxhe Bojaxhiut.  Letnica, në komunën e Vitisë, Malësia e Karadakut, ku me 14 e 15 gusht, në festën e Zojës së Madhe, u vërshua nga besimtarë shtegtarë — pa dallim feje e kombësie — me lutje, uratë, adhurim e meditim, në shqip, kroatisht, anglisht e gjuhë të tjera, para trupores se Zojës së Madhe siç e quan populli i atyre anëve dhe më gjërë – një festim ky me rëndësi fetare, domosdoshmërisht, por edhe e një rëndësie historike kulturoro-kombëtare ku morën pjesë një mori besimtarësh dhe jo-besimtarësh në Letnicë – një trashëgimi kjo, vërtetë, e pasur historike, e një natyre jo vetëm shpirtërore e fetare, por edhe e një të dëshmi e vërtetësisë historike kombëtare iliro-arbërore. 

Siç mund të shihet nga fotot e botuara në portalin e Kryeministrisë së Kosovës në këtë festë në Letnicë mori pjesë edhe Major-Gjenerali Enrico Barduani. I pranishëm atje ishte edhe Kryeministri-në-detyrë, Z. Albin Kurti, i cili mbajti një fjalim përshëndetës me atë rast.  Kryeministri Kurti e cilësoi Letnicën si një vend lutjeje dhe bashkimi për të gjithë njerëzit, një vend ku gjendet qetësia shpirtërore, duke theksuar se para kësaj truporeje janë përkulur breza të tërë, pa dallim feje, kombi, ose krahine – kroatë, shqiptarë katolikë e myslimanë, shkupjanë e shkodranë, romë, ortodoksë serbë e maqedonas, agnostikë, ateistë dhe shumë të tjerë – për t’u lutur me përulësi.

Ai tha se famullia e Letnicës është një pasuri e madhe historike për Kosovën dhe më gjerë, derisa potencoi se bartja e trupores së “Zonjës së Bekuar”, nga Shkupi dhe vendosja e saj në Letnicë, aty ku ndodhet edhe sot u bë simbol i bashkimit, shpresës dhe besimit të palëkundur.  Sot nuk jemi thjesht pjesëmarrës në një festë, tha më tej ai, por jemi pjesë e një familjeje të madhe shpirtërore, të bashkuar në Letnicë nga dashuria për Zojën Mari, Nënën e Jezusit. Andaj, tha se nga ky vend duhet të lëshojmë një thirrje të përhershme për paqe, pajtim dhe hapje të zemrës ndaj njëri-tjetrit.

“Zoti e bekoftë Letnicën, dhe ndërmjetësinë e Zojës së Madhe, Kosovën tonë dhe të gjithë ata që me besim të plotë vizitojnë këtë tokë të shenjtë. Amen”, tha në fund të fjalës, kryeministri i Republikës së Kosovës, Z. Albin Kurti, thuhet në portalin e Kryeministrisë së Republikës së Kosovës.

Fjala e plotë e kryeministrit Kurti: Kryeministri Kurti merr pjesë në meshën solemne për kremtimin e festës së Zojës së Bekuar, bën thirrje të përhershme për paqe, pajtim dhe hapje të zemrës ndaj njëri-tjetrit – Kryeministri

Frank Shkreli

*Fotot janë marrë nga portali i Kryeministrisë së Republikës së Kosovës – ku ka edhe të tjera nga aktivitetet në Letnicë.

Kryeminsitri Kurti duke u përshëndetur me Komandantin e KFOR-it (NATOS) në Kosovë, Gjeneralin Enrico Barduani

                                    Kisha e Letnicës, Komuna e Vitisë

Udhëheqsi i Kishës Katolike në Kosovë, SH. T. Imzot Dodë Gjergji kryesoi festën në Letnicë. Mori pjesë edhe Ipeshkvi Metropolit i Tiranë-Durrësit, Imzot Arjan Doda 

                              Ushtarët e KFOR-it bartin truporen e Zojës së Letnicës