Dr. Afrim Shabani/

Nëse fjala dikur vlente sa një jetë njeriu, sot shpesh nuk vlen as sa një “like”. Në një botë ku dikur gazetaria ishte zanat i shenjtëruar dhe fjala shkruhej me djersë, sot ajo fluturon nga dora e kujtdo që ka një profil në Facebook. Lajmi nuk prodhohet më nga burimi, por nga rrjeti; e vërteta nuk kontrollohet, por shpërndahet; dhe lexuesi, ky qytetar i pambrojtur, nuk informohet – por helmohet ngadalë nga fjala e paarsyeshme.

Një vëzhgim i ftohtë dhe i sinqertë i realitetit mediatik sjell një pamje të zymtë: reporterët zyrtarë flasin shpesh pa thellësi, pa kërkim, pa përgjegjësi profesionale; ndërsa “gazetarët” e Facebook-ut (portalet) flasin pa asnjë vetëdije se ndonjë fjalë prej tyre mund të merret si e vërtetë nga një mijë vetë.

Dikur, para se një lajm të dilte, ai kalonte nëpërmjet një redaksie, nën peshën e një redaktori, nën hijen e një kodi etik. Sot, mjafton një ndjesi personale, një ngjarje e dëgjuar rastësisht, një interpretim subjektiv – dhe ja ku kemi një “lajm”. Nuk jemi më në epokën e së vërtetës, por në epokën e përshtypjes.

E këtu lind rreziku: jo më nga gënjeshtra e qëllimshme, por nga padija e sigurtë në vetvete. Nga zëri që nuk njeh vetveten. Nga fjala që nuk pyet veten: “A është kjo që po them, e vërtetë? A ndihmon kjo që po publikoj, apo dëmton?”

Në këtë kohë të turbullt, ku të gjithë flasin dhe askush nuk dëgjon, është më e nevojshme se kurrë të kthehemi te disiplina e fjalës. Ta trajtojmë si një akt solemn – jo si një vegël për të plotësuar boshllëqet tona dixhitale.

Sepse kur çdokush bëhet gazetar, e askush nuk është i verifikuar, fjala humb peshën e saj dhe shoqëria fillon të rrëshqasë në një amulli të rrezikshme. E vërteta nuk bërtet – ajo kërkon të dëgjohet. Dhe për këtë, ne kemi nevojë për heshtje të mençur më shumë sesa për zhurmë të padobishme.

Nëse fjala s’na ndërton më, atëherë le të paktën të mos na rrënojë.

Dr. Afrim Shabani/

Shpesh më kanë pyetur nëse Hasan Kaleshi ishte nga fshati im—nga Kaleshet. Është një pyetje që vjen natyrshëm, për shkak të mbiemrit të tij. Dhe sa herë më është bërë kjo pyetje, kam pasur një ndjesi të çuditshme—jo për t’u mburrur, por për të kuptuar. E kam menduar gjatë. Jo, nuk kam gjetur asnjë dëshmi që ai të ishte nga Kaleshet. Por ndonjë lidhje më shumë se gjeografike ndiej—atë të përkatësisë, të gjakut a të dhembjes. Dhe pikërisht për këtë vendosa të mos i besoj as lavdërimeve, as kritikave për të. Vendosa të lexoj vetë.

Nuk është e lehtë të flasësh për një njeri që disa e quajnë themelues të albanologjisë orientale, ndërsa të tjerë e shikojnë si interpretues të kujdesshëm të historisë shqiptare në gjuhën e pushtuesit. Hasan Kaleshi ndodhet pikërisht në atë zonë gri ku fjala nuk është as heroike, as tradhtare—por e përkryer. Dhe për këtë arsye, kërkon lexim të gjatë, të ngadaltë, e të thellë.

Para meje janë dhjetë vëllime. Jo pak. Jo një libër, jo një artikull, por një jetë e tërë e mbledhur në dokumente, në analiza, në përkthime të kujdesshme dhe vlerësime që flasin për një njeri që i dha shumë mendimit historik shqiptar—por nga një kënd që kërkon vëmendje. Ai është studiuar, botuar, përkthyer. Por pak është ndjerë.

Në faqet e tij gjeta dije. Dije të thellë, të pasur, të rrallë. Por nuk munda të gjej atë që kërkoja më shumë: dhimbjen. Ai shkroi për ne, për shqiptarët në Perandorinë Osmane, për rrënjët tona, për emrat tanë në regjistra dhe firmat në fermane. Por e bëri këtë me një gjuhë aq të kujdesshme, aq të përmbajtur, sa herë pas here pyesja veten: ku është zëri ynë? Jo zëri që shënohet, por ai që kërkon drejtësi?

Nuk po them që Hasan Kaleshi ishte kundër nesh. As që mungoi dashuria. Por ndonjëherë, kur mungon fjala e ndjerë, njeriu mbetet duke kërkuar brenda një qetësie që s’ta ngroh shpirtin. Ai shkroi për ne si studiues, por jo gjithmonë si vëlla që i dhemb fati ynë. Dhe mua kjo më mbetet peng. Sepse unë vij nga një vend ku historia nuk lexohet, por jetohet. Ku çdo fjalë lidhet me një plagë të gjallë. E kur kjo plagë nuk gjen jehonë në librin përballë, lind një boshllëk që as studimi më i thellë nuk e mbush dot.

A ishte Kaleshi i rëndësishëm për historinë tonë? Po. A e meritojnë veprat e tij të lexohen? Pa dyshim. Por a ishte ai një zë i brendshëm i kujtesës sonë kolektive, një zë që flet me gjakun dhe shpirtin tonë? Këtë nuk mund ta them me siguri. E prandaj lexoj. E prandaj dyshoj. Jo për ta ulur, por për ta kuptuar më drejt.

Sepse ndonjëherë, dyshimi është forma më e ndershme e respektit.

Nga Fatjona R. Lubonja Ed.D Education/Neuroscience/Behavior/

Të thuash të vërtetën është një normë shoqërore pothuajse universale. Po kështu, gënjeshtra dënohet në shumicën e shoqërive. Shkeljet e vërtetuara ose të dyshuara të normës për të thënë të vërtetën, veçanërisht në formën e gënjeshtrave, konsiderohen gjerësisht si antisociale që sjellin dëmtime të rënda në reputacionin e autorit të tyre. Pavarësisht këtyre përpjekjeve, megjithatë, dihet pak për themelet biologjike ne sjelljen e “gënjeshtrës”. Rezultatet nga imazhet e rezonancës magnetike që krahasojnë strukturat e trurit tregojnë aktivitet me më shumë lëndë e bardhë që nënkupton më shumë lidhje nervore dhe mund të lehtësojë sjelljen “gënjeshtër” (Holden, C. 2005). Ky rrugëtim përzgjatur e bën sjelljen “gënjeshtër” më të vështirë sesa të thuash të vërtetën. Më thjesht mund të shpjegohet që aktiviteti i pjesëve të trurit për të formuar një “gënjeshtër” është më e gjërë duke aktivuar edhe pjesë të panevojshme për atë sjellje. Sjellja “gënjeshtër” është më komplekse dhe e ndryshme në të gjithat rastet dhe individët, duke ju referuar faktit biologjik, psikologjik, social dhe kulturor. Aftësia për të gënjyer është një aftësi komplekse mendore që kërkon jo vetem aftësinë për të aktivuar një rrugëtim jo të vërtetë “genjeshter”, por në të njëjtën kohë duhet të ndaloj informacionin e “vërtetë”. Në referim the studimeve (Wibral, D, et. al., 2012; Sindermann, C et., al 2020), testosteroni dhe hypothalamic oxytocin, diskutohet se luan një rol në sjelljen e “gënjeshtrës”. Disa studime neuroimaging kanë zbuluar rolet vendimtare të korteksit frontal paraballor dhe inferior si dhe të korteksit cingulues anterior në monitorimin e konfliktit midis të “vërtetës” dhe “gënjeshtrës”, frenimin i aktivitetit konkurrues, kujtesën e punës, dhe rregullimin e zgjimit. Sjellja “genjeshter” mund te kete nje ndryshim midis moshave nga femijeria tek te rriturit. Për shkak se proceset si kontrolli kognitiv dhe kujtesa ndikohen gjatë gjithë jetëgjatësisë, është e rëndësishme të merret parasysh se mosha mund të jetë një moderator në efektet që “gënjeshtra” ka në kujtesë (Paige, L. E., Fields, E. C., & Gutchess, A. 2019).

Fatjona R. Lubonja Ed.D. është studiuese / autore e shumë shkrimeve dhe ka studiuar Neuroshkencë, Education & Behavior në Columbia University, në New York. #fatjonalubonjawww.fatjonalubonja.com

Hisen Berisha/

Kanë kaluar 26 pranvera nga ajo ditë kur gjithçka mori tjetër kuptim për Kosovën dhe për kombin shqiptar.

Më 9 Prill 1999, në malet e grykat e Koshares, u shpalos një kapitull i ri i historisë sonë – një epikë e gjakut dhe lavdisë, ku kufiri mes jetës dhe vdekjes nuk u mat me frikë, por me vendosmëri, burrëri dhe betimin e shenjtë për liri.

Kosharja nuk ishte vetëm një betejë ushtarake – ajo ishte shembje mitesh, ndarje epokash dhe ringjallje e shpirtit kombëtar.

Kosharja – Porta e Lirisë së Kosovës që u çel me gjakun e heronjëve

Ishte aty ku me forcën e armës u hoq, për herë të parë, kufiri famëkeq që ndante shqiptarët, i vendosur nga padrejtësitë e historisë, por i ruajtur me armë nga okupatori shekullor serb.

Ishte aty ku luftëtarët e UÇK-së – nga të gjitha anët e trojeve shqiptare, nga mërgata atdhedashëse dhe luftëtarë të popujve liridashës– ia hapën rrugën lirisë me gjak, me armë, me sakrificë, me përkrahjen e SHBA dhe aleatëve të NATO-s dhe me bekimin e gjithë kombit që i ndiqte me zemër në dorë.

Luftëtarët e Koshares nuk ishin thjesht ushtarë. Ata ishin histori në lëvizje. Ishin bij të Shqipërisë Etnike, të rritur me madhështinë e krenarinë e Skënderbeut dhe me plagët e kombit.

Ata komanduan nga fronti e jo nga zyra, udhëhoqën me shembull e jo me fjalë, dhe ranë me emrin e atdheut në gojë, duke u bërë të pavdekshëm.

Sot, 26 vjet më vonë, Kosharja nuk është vetëm kujtim. Është udhërrëfyes. Është flamur që nuk lejon harresë. Është amanet për bashkim kombëtar dhe për një Kosovë që duhet të qëndrojë gjithmonë në krah të miqve të saj të përjetshëm – Shteteve të Bashkuara të Amerikës dhe NATO-s – por gjithmonë me kokën lart dhe rrënjët thellë në gjakun e dheun e dëshmorëve.

Lavdi përjetë të rënëve të Betejës së Koshares dhe të gjithë Deshmorëve të UÇK!

Nderim dhe respekt për të mbijetuarit dhe familjet e tyre!

Rroftë Kosharja – porta e lirisë Kosovës!

Nga Arian Galdini/

Sot, më shumë se kurrë, shqiptarët ekzistojnë, por pyetja themelore mbetet: A jemi duke u përmbushur si komb? Kjo është një pyetje që nuk ka të bëjë me numra, as me statistika demografike, as me kilometrat katrorë të territoreve ku flitet shqip. Ka të bëjë me atë që jemi në thelb, me ndërgjegjen, me përkatësinë, me projektin jetësor që ndërton një bashkësi të vërtetë me rrënjë, me vlera dhe me vizion.

Në thelb të këtij reflektimi qëndron bindja se popujt nuk zhduken vetëm kur pushtohen nga jashtë, por edhe, dhe shpesh më shpejt e më fort e më keqazi, kur zhbëhen nga brenda. Kur e humbin narrativën që i mban bashkë. Kur përkatësia bëhet rastësi e pasivitet, jo zgjedhje dhe përkushtim. Këtu hyn Neoshqiptarizmi.

Neoshqiptarizmi vjen si rikthim në vetëdije, jo në folklor. Për shumë dekada, shqiptaria është keqpërdorur ose si mit i shenjtëruar, që nuk lejon pyetje, ose si etnitet folklorik, që nuk përfshihet në projektim të së ardhmes. Në njërin rast, ajo mbyll gojën e arsyes. Në tjetrin, humb forcën e orientimit. Shqiptaria është bërë shpesh ose ikonë pa jetë, ose anekdotë pa peshe. Por një komb nuk mund të qëndrojë gjatë pa një strukturë mendimi dhe ndjeshmërie që i jep përkatësisë kuptim të thellë.

Kjo është ajo që bën Neoshqiptarizmi, e nxjerr shqiptarinë nga rafte muzeale dhe nga skena ceremonialesh boshe, dhe e kthen në një mënyrë të qenies dhe të jetesës. Ai propozon një shqiptarizëm që është akt ndërgjegjeje e jo vetëm rastësi gjuhësore apo gjeografike. Një shqiptarizëm që buron nga zgjedhja për të jetuar me përgjegjësi, jo vetëm për të kujtuar me nostalgji. Ai na fton të jemi shqiptarë jo si ndjesi, por si virtyt. Jo si identitet i dhënë, por si detyrë e zgjedhur. Neoshqiptarizmi vjen si moral kolektiv në kohë të krizës së kuptimeve.

Në epokën moderne, ku gjithçka është relativizuar, kombi si ide nuk ka vdekur, por ka humbur moralin e vet. Janë zbehur përmasat etike të bashkësisë kombëtare. Sot, shumë shpesh, jemi shqiptarë në emër, në pasaportë, në emocione të shpërthyera në stadiume apo në tragjedi.

Por nuk jemi shqiptarë në përditshmëri, në përkushtim, në kulturë, në projekt. Neoshqiptarizmi vjen si një doktrinë që i rikthen përkatësisë kombëtare përmasën morale. Ai nuk është retorikë nacionaliste që thërret për krenari të shkuar. Është etikë e përgjegjësisë për të ndërtuar një bashkësi që nuk e vret vetveten përditë përmes mllefit, përçarjes, korrupsionit, zilisë, harresës.

Neoshqiptarizmi është një moral i rrallë në një kohë imoraliteti të zakonshëm. Ai nuk kërkon të përjashtojë, por të ndërtojë një bashkësi që e njeh veten përmes virtytit dhe vlerës, jo përmes viktimizimit apo izolimit. Neoshqiptarizmi vjen që të kalojmë nga kombi i dhimbjes te kombi i vetëdijes dhe krijimit. Shqiptarët kanë mbijetuar në shekuj si komb i dhimbjes. Por historia ka treguar se mbijetesa e gjatë, pa një vizion të përbashkët dhe etikë krijuese, të çon në shterim. Në harresë të arsyes përse jemi bashkë.

Neoshqiptarizmi kërkon ta kthejë shqiptarinë në frymëmarrje krijuese, jo vetëm në kujtesë plagësh. Ai është rrëfimi i një kombi që nuk e mohon të kaluarën, por nuk lejon që e kaluara ta mbajë peng. Ai nuk është apologji e vuajtjes, por manifest i mundësisë për të ndërtuar të ardhmen me frymë dhe me kuptim. Ai na thotë se nuk mjafton të jesh shqiptar që ke duruar.

Duhet të jesh shqiptar që ndërton. Nuk mjafton të jesh shqiptar që kujton. Duhet të jesh shqiptar që krijon. Sociologjia e shpërbërjes dhe domosdoshmëria e një doktrine si Neoshqiptarizmi. Shqiptarët, sociologjikisht, janë sot komb i fragmentuar në rrafshe të shumëfishta: ekonomike, politike, krahinore, kulturore, psikologjike.

Kemi një komb të copëtuar emocionalisht dhe imagjinativisht. Në një realitet të tillë, ne nuk kemi luksin e indiferencës filozofike. Kemi nevojë për një ide të qartë për bashkimin, jo vetëm territorial, por shpirtëror e moral. Kemi nevojë për një kujtesë të gjallë, një narrativë të re, një etikë të përbashkët, që na thërret jo të imitojmë, por të krijojmë. Jo të garojmë për mbijetesë, por të bashkëkrijojmë për të qenë më shumë se kurrë bashkë si shqiptarë. Neoshqiptarizmi është modeli më i qartë që kemi sot për ta bërë këtë.

Jo si doktrinë që kërkon pushtet, por si strukturë që kërkon vetëdije dhe rilindje e ripërtëritje të përbashkët. Për një shqiptari që nuk thërret më vetëm në krizë, por që frymëzon përherë. Për shumë kohë, shqiptaria është aktivizuar vetëm kur është kërcënuar. Kur jemi plagosur, kemi thirrur njëri-tjetrin. Kur jemi rrezikuar, kemi kujtuar kush jemi. Neoshqiptarizmi kërkon ta çlirojë shqiptarinë nga varësia e krizës. Të mos na duhet më një armik që të kujtojmë se jemi një.

Të mos na duhet një tragjedi që të shfaqim vlera. Të mos na duhet një fatkeqësi për të shfaqur ndjenjën e përkatësisë. Ai kërkon ta bëjmë shqiptarinë një projekt të përhershëm të jetës sonë individuale dhe kolektive, një mënyrë për të qenë më të ndershëm, më të thellë, më të vërtetë. Një shqiptarizëm që është po aq përditshmëri, sa është dashuri. Neoshqiptarizmi vjen si rruga e vetme drejt një shqiptarie të denjë për shekullin XXI.

Në fund të këtij reflektimi, vetëm një gjë mbetet e qartë:
Ose do të kemi një shqiptarizëm të ri, të ndërtuar mbi vlera, vizion dhe vetëdije, ose do të zhbëhemi përmes boshllëkut të vetvetes. Neoshqiptarizmi nuk është një luks filozofik a doktrinor. Është një domosdoshmëri etike, politike dhe shoqërore për të mbijetuar jo thjesht si emër, por si vlerë. Jo thjesht si komb që ka qenë, por si komb që duhet të bëhet.

Ai nuk ofron premtime, por shtigje për përgjegjësi. Nuk jep receta, por ngre pasqyra. Dhe në to, ne shqiptarët shohim për herë të parë veten jo siç kemi qenë, por siç mund të jemi. Dhe kjo është ajo që e bën Neoshqiptarizmin rrugën, dritën dhe sfidën tonë më të madhe, për të mos qenë më një emër që thuhet, por një komb që ngrihet.

Arian Galdini – Autor i librit Neoshqiptarizmi.