Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

PËRJETËSIA E GJUHËS SHQIPE QË NGA FILLIMI

by

Sa e vjetër është gjuha shqipe dhe pse?/

Shkruan: Saimir A. Lolja/

Çdo kureshtar nuk do donte të humbte rastin me lexuar artikullin bashkëngjitur në Shqip ose Anglisht për gjuhën hyjnore Shqipe.  
Lolja, S. A., The Preservation of Albanian Tongue (Shqip) Since the Beginning, Advances in Language and Literary Studies, 10(6):152-160(2019)   
https://www.journals.aiac.org.au/index.php/alls/article/view/6052

Përmbledhje /

Në fillim, njeriu ka një gjuhë dhe pastaj e len…gjuhën ose jo. Gjuhë natyrore shqip domethënë të përdorësh gjuhën në gojë për të shqiptuar fjalët. Përjetësia e Shqipes (Speech, ang.) gjuhës shqipe qëndron tek fjalët e saja që janë në vetvete shprehje fjalore, pjesë fjalie ose fjali të shkurtra. Edhe gjuha shqipe edhe ato jo-shqipe ose len…gjuhët (lan…guages, ang.) i mbartin këto lloj shprehjesh fjalore, duke vërtetuar kështu përjetësinë natyrore të Gjuhës Shqipe. 

Shqipja (The Speech, ang.) ka patur të folura e të shkrojtura vendore dhe shkollore në lashtësinë e tej largët. Prandaj forma të ndryshme të shkrimit të Shqipes ndeshen tani. Forma shkollore, ngase ka qenë në përdorim të përgjithshëm dhe më pas është mbartur në shkrimet dhe librat e len…gjuhëve, është ruajtur e pandryshuar. Copëzat e saja sado të vogla lexohen lehtas dhe kuptohen menjëherë nëpërmjet Shqipes së sotme. 

Shqipja (The Speech, ang.) ishte shtresa e parë në hapësirën Euro-Mesdhetare. Ajo ishte Shqipja e Nëfillimëve (The Speech of Nephilims, ang.). Shqipja e sotme mund të përdoret për të lexuar dhe kuptuar edhe fjalët në gjuhët e tjera edhe shkrimet e lashta. 

Fjalët kyç: Gjuhë, Nëfillim, Speech, Shqip, Albanian, Pellazgët, Arbëresh 1. Hyrje 

Tek e vërteta shkohet me fakte të lidhura dhe arsye, sepse faktet vetëm nuk mjaftojnë. Akoma më shumë faktet nga e shkuara humbin vlerë kur me qëllim iu mvishet një lexim apo kuptim i caktuar. Prandaj gërmimi për dije kërkon logjikën shkencore si mjet për qëllim. Një e vërtetë logjike është një pohim i cili mbetet i vërtetë nën të gjitha këndvështrimet dhe vërtetohet vetëm në mënyrë natyrale. Sipas mendimtarit të gjithanshëm Gottfried Wilhelm Leibniz (1646-1716), e vërteta që rrjedh prej arsyetimit dhe shpjegimi i saj zbulohet nga shqyrtimi i pjesëve dhe ideve gjithnjë e më të vogla derisa të shkohet në rrënjën e fjalës ose çështjes nën studim. [1, 2] 

Shqipja (The Speech, ang.) pasaktësisht njihet si “Albanian lan…guage” në vend të “Albanian tongue” në anglisht. Ajo që trashëgohet në lidhje me shqiptarët dhe shqipen (speech, ang.) është një errësirë në dije, kuptim dhe përfytyrim të së shkuarës. Paqartësia fillon me prekjen që shqipfolësit e quajnë veten shqiptarë kurse të huajt i quajnë ata Albanians. Errësira shtohet më shumë edhe nga hutimi që sjell rryma mbizotëruese e shpjegimit të së shkuarës së largët vetëm me lëvizje popullatash pushtuese të cilat e shfarosin popullatën vendase, mohim të atyre vendase, paragjykim të lashtësisë si një periudhë kur mungonte zhvillimi, dhe shtjellim të çdo gjëje apo sendi të lashtë vetëm nga pikëpamja fetare. Prandaj, çështja nuk është nëse ka patur shqip e shqiptarë në të shkuarën apo jo. Çështja është se të shkuarës së largët nuk i kanë rënë rrezet e dritës në mënyrë të plotë dhe kjo nënkupton domosdoshmërinë me e ndriçuar të shkuarën shqiptare, europiane e mesdhetare. 

Saimir A. Lolja, Assoc-Prof., Ph.D, P.Eng, B.Sc, B.Ed 

1 

Akademia Rrënjët Tona, Libri i Kuvendit Gjuhësor, 2-9 Maj 2019, f. 192-200 Gazeta Rrënjët, Shkurt 2020, f. 12-13 Lolja, S. A., The Preservation of Albanian Tongue (Shqip) Since the Beginning, Advances in Language and Literary Studies, 10(6):152-160(2019) 

Prandaj, qëllimi i këtij kërkimi është të hetojë nëpërmjet prekjeve, arsyetimeve, dhe krahasimeve shtrirjen e Shqipes (Speech, ang.) në të shkuarën. Meqenëse ky studim analizon Shqipen shumë thellë në kohën e shkuar, rrugëtimi shkencor do jetë jo i zakonshëm. Hetimi fillon me Kohët e Errësirës dhe lindjen e gjuhës Bizantine. Analiza në këtë studim përdor themelet shkencore të shkencës së Gjuhësisë (Lin…Guistics, ang.), Shqipen e sotme, librat e shenjtë të vjetër, emërtimet e vendeve, dhe gjuhët Latine, Bizantine dhe Anglishte. 

2. Kohët e errësirës 

Errësira parë ishte ajo e shekujve V – XV, e cila mbuloi Europën dhe filloi me botimin e librit Mythologiæ në latinisht nga autori Fabius Planciades Fulgentius në shekullin V e.s. [3]. Errësira filloi me prishjen e tërë shkollave dhe universiteteve romake dhe zhdukjen e tërë librave dhe bibliotekave. Domethënë errësira filloi me Marrëveshjen e Milanos në vitin 313 për ta shndërruar perandorinë romake në perandoritë fetare të krishtera të Perëndimit dhe të Lindjes, ku pati vetëm manastire e kisha. Ajo perëndimore vazhdoi deri në vitin 476, kurse ajo lindore deri në vitin 1453. Ndër manastire qëndronin murgjërit të cilët ishin të vetmit që dinin shkrim e këndim. Ndarja e perandorisë romake në atë të lindjes dhe perëndimit, si dhe mbarimi i asaj perëndimore, e shtuan errësirën akoma më shumë. 

Përkthimet e fjalës Mythologiæ janë: Mythologiæ (lat.) = The Science of Lie (ang.) = Shkenca e Gënjeshtrës (shqip). Ay libër qe burimi kryesor i murgjëve për fshirjen e kujtesës së përbashkët për historinë e shkuar të afërt dhe për të ushqyer mendjet me përfytyrimin e pasaktë të lashtësisë. Në kisha priftërinjtë udhëzonin turmat e popullatave të pashkolluara çfarë të dinin e si të mendonin vetëm me rrëfime nga Dhiata. Për çdo xixë mendimi ndryshe Inkuizicioni i shekujve XII-XIX e dënonte njeriun me tortura dhe djegie në turrën e druve. 

Për të freskuar Shkencën e Gënjeshtrës në kushtet e Rilindjes Europiane që pat filluar t’i ndizen dritëzat që në shekullin XIV, autori italian Natalis Comes boton në vitin 1567 në Venecie librin me dhjetë vëllime me të njëjtin titull Mythologiae. [4] Të njëjtin shërbim kreu edhe ky libër i cili që nga ajo kohë u bë burimi Mitologjisë (alb.) klasike, e thënë shqip, burimi i zbatimit të Shkencës së Gënjeshtrës për të fshirë kujtesën e përbashkët të saktë të breznive të reja mbi lashtësinë dhe për ta zëvendësuar atë me një përfytyrim të pasaktë. 

Pati kohë të mjaftueshme në Errësirë e shekujve V – XV me djegur libra, shkolla e biblioteka, me fshirë kujtesën popullore e shkollore, me rrafshuar qytete, kështjella, rrugë e qytetërime, me mbuluar me dhe vende e gjurmë, me shfarosur numër të madh njerëzish, me ndryshuar emrat e njerëzve dhe emërtimeve gjeografike. Dhe njëkohësisht pati kohë të tepërt me shpikur disa libra të paktë ose me rishkrojtur shumë herë sipas dëshirës ca libra të tjerë, e gjithmonë me natyrë fetare. 

Errësira e dytë ishte ajo e shekujve XV – XIX, e cila mbuloi Gadishullin Ilirik të pushtuar nga perandoria osmane. Ajo vazhdoi për inerci mbi trojet shqiptare në shekullin XX dhe u shtua prej errësirës sllavo-barbare. Prandaj, Errësira e dytë në shekujt XV-XX që pllakosi trojet shqiptare ose ruajti cipën e trashë të errësimit bizantin ose e trashi atë me cipat e saja osmane-arabe dhe sllavo- barabare. Çfar kishte mbetur pa u sheshuar me tokën apo pa u djegur u plotësua në Errësirën e dytë. Gjithashtu, shtrembërimi në përfytyrim i së shkuarës u edukua në shekullin XX. Shekulli XXI është shekulli i zgjimit dhe ndriçimit të mendjes shqiptare. 

Saimir A. Lolja, Assoc-Prof., Ph.D, P.Eng, B.Sc, B.Ed 

2 

Akademia Rrënjët Tona, Libri i Kuvendit Gjuhësor, 2-9 Maj 2019, f. 192-200 Gazeta Rrënjët, Shkurt 2020, f. 12-13 Lolja, S. A., The Preservation of Albanian Tongue (Shqip) Since the Beginning, Advances in Language and Literary Studies, 10(6):152-160(2019) 

3. Një ngatërresë lindore në përfytyrim 

Perandoria romake, zyrtarisht e filluar në vitin 27 p.e.s., pati latinishten si len…gjuhë të bashkimit dhe ndërlidhjes. Perandoria romake kishtare perëndimore dhe pas vitit 476 e.s. kishat perëndimore ruajtën latinishten për librat fetarë, që gjithashtu ishin të vetmit që lejoheshin në qarkullim. 

Priftërinjtë bizantinë vëllezër Cyril dhe Methodius rithurën në vitin 863 Abecenë Glagolitike. [5] Ajo, duke u përshtatur në kohë dhe hapësirë, u fut në përdorim e mori forma të ndryshme në kishat lindore. Perandoria romake kishtare lindore u nda përfundimisht nga ajo perëndimore në vitin 1054 dhe e ndërpreu plotësisht përdorimin e latinishtes. 

Patriarkana e krishterë ortodokse në Qytetin e Konstandinit (Stambolli i sotëm) e ndërtoi len…gjuhën e vet bizantine mbështetur edhe në gërma para latine të rajonit të Detit Mesdhe; më së shumti prej shtresës ilirike. [5] Gjithashtu, ndërsa fjalët latine në Perëndim përdornin prapashtesën -us, len…gjuha Bizantine në Lindje i dalloi fjalët e saja me prapashtesën -os. Duke u dalluar plotësisht nga latinishtja e Perëndimit, ajo u bë len…gjuha zyrtare kryesore e perandorisë romake fetare lindore. Kjo perandori vazhdoi deri në vitin 1453. 

Në vitin 1830, perandoritë e Britanisë, Francës e Rusisë krijuan principatën fetare të njohur me emrin “Greqi”, me sipërfaqe sa 1/6 e Greqisë së sotme. Si për një shtet fetar, në thelb si për një shëmbëlltyrë të ish-perandorisë së krishterë lindore, Patriarkana e krishterë ortodokse në Stamboll caktoi që len…gjuha zyrtare e “Greqisë” të ishte ajo bizantine e vetë Patriarkanës. 

Si flamur për shtetin fetar “Greqi”, perandoria britanike zgjodhi flamurin e vitit 1700 të sipërmarrjes së madhe tregtare “British East India Company”. Sepse ay flamur e kishte kryqin për principatën fetare “greke” dhe vetëm ngjyra u ndryshua nga e kuqe në blu. [6] 

Si rrjedhim, dhe për shkak të propagandës nga tifozët e dëshiruar të një “Greqie” të lashtë, ndodhi dhe ngatërresa mendore: ngase shteti u quajt “Greqi”, len…gjuha zyrtare në të u quajt gabimisht “greqisht”. Dhe qëllimisht dhe gabimisht tifozët e dëshiruar të një “Greqie” të lashtë dhe të vetëquajturit “grekë”, duke u kthyer mbrapsht në kohë, quajtën e quajnë ”greke” tërë perandorinë romake lindore dhe tërë historinë para-romake. 

Priftërinjtë e krishterë ortodoksë në Lindje qenë shkruesit, folësit, përhapësit dhe mësuesit e len…gjuhëve të reja për popullatat që zotëronin. Në “Greqi”, gjuha e popullit ishte ndryshe nga ajo e kishës. Popullata ishte arbanase, arbanite (arvanite, biz.) dhe gjuha e saj ishte shqipja. Edhe tani popullata vendase, veçanërisht të moshuarit, flasin shqip. Edhe nën sundimin e perandorisë romakë fetare lindore edhe në atë të perandorisë osmane banorët në atë që quhet sot “Greqi” flitnin shqip dhe e quanin veten ose i quanin romakë, romanë, romaioi ose romioi. Veçse propaganda nga perandoritë europiane në shekullin XIX krijoi përrallën e një “Greqie të lashtë të populluar nga njerëz të bukur, të gjatë, flokëverdhë, të urtë, që përfaqësonin përsosmërinë”. Dhe ia veshi atë përrallë “greke të lashtë” popullatës vendase shqiptare duke e quajtur atë popullatë “greke”. [7] 

Domethënë, komb “grek” apo “helen” nuk ka, nuk ka patur ndonjëherë. Po të lexohet historia e shkruar dhe të vështrohen hartat e shkuara nuk ndeshet që të ketë patur ndonjëherë shtet “Greqi” e “grekë” apo “Hellas” e “helenë” apo ndonjë lloj perandorie “greke” e perandorë “grekë”. Në tërë periudhën e Republikës apo Perandorisë Romake nuk ka patur ndonjë provincë ose rajon me emrin “Greqi” apo “Elláda”. Në to ndeshen emrat Illyria, Prefecture of Illyricum, Macedonia dhe Epirus, por jo “Greqi” apo “Elláda”. [8] 

Vetëm në periudhën fundshekulli VII – fundshekulli XII qe një provincë e perandorisë romake lindore që quhej Theme of Hellas (ang.) e cila qarkonte disa copëza të Greqisë së sotme. Emërtimi qe i rastësishëm, vetëm për qëllime luftarake perandorake kundër dyndjeve sllave, dhe pa lidhje kulturore e gjuhësore me vendasit Arbanas – Arbanitë – Arvanitë – Shqiptarë. [9] 

Saimir A. Lolja, Assoc-Prof., Ph.D, P.Eng, B.Sc, B.Ed 

3 

Akademia Rrënjët Tona, Libri i Kuvendit Gjuhësor, 2-9 Maj 2019, f. 192-200 Gazeta Rrënjët, Shkurt 2020, f. 12-13 Lolja, S. A., The Preservation of Albanian Tongue (Shqip) Since the Beginning, Advances in Language and Literary Studies, 10(6):152-160(2019) 

Perandoria romake lindore e krishterë qe perandori romake e krishterë ortodokse dhe jo “greke”. Perandorët e saj qenë nga vende të ndryshme, p.sh. Iliria, Siria, Bullgaria, etj. Në qofte se do ishte krijuar një shtet me len…gjuhën perandorake latine, atëherë a do te quhej ai komb latin me len…gjuhë kombëtare latine? 

Gjithashtu për nga emri, nuk ka patur, për shembull, Itali, Shqipëri, Gjermani, Francë, Turqi ose Egjypt të lashtë. Vendet dhe popullatat kanë qenë organizuar ndryshe dhe emrat e tyre kanë qenë ndryshe. Edhe Egjypti i sotëm në lashtësi quhej Nubia. Atëherë, pse duhet të ketë “Greqi të lashtë”?! 

Në dy shekujt e kaluar, shumë shkrime të lashta të gdhendura mbi gur dhe poçe janë mëtuar se përfaqësojnë gjuhën “greke të lashtë”. Gjuha Bizantine, domethënë gjuha greke e sotme, nuk ndihmon për të lexuar, shqiptuar dhe kuptuar gjuhën e dëshiruar “greke të lashtë”. Format, qëllimet, dhe renditja e fjalëve (domethënë, gramatika e saj) dhe formimi i shprehjeve e fjalive (domethënë, sintaksa e saj) të “greqishtes së lashtë” janë të pakuptimta për greqisht-folësit e sotëm, pavarësisht se disa germa mund të duken të ngjashme. 

4. Gjuhësia si shkencë 

Dëshmia për vjetërsinë e një të folure të shkruar janë ose shkrimet e ngurta ose librat e vjetër. Gjuhësia si shkencë filloi në gjysmën e dytë të shekullit XIX. Si në shkencat e tjera, cilësia e kërkimeve shkencore në gjuhësi varet nga vërtetësia e matjeve eksperimentale, cilësia e mjeteve matëse, këndvështrimi dhe qëllimi i tyre. 

Shtyllat kryesore të gjuhësisë si shkencë janë: Gramatika – rregullat e ndërtimit të rrënjës së fjalisë, shprehjeve e fjalëve; Morfologjia – rrënjët, pjesët e fjalëve, dhe marrëdhëniet ndërmjet fjalëve; Sintaksa – parimet e ndërtimit të fjalisë; Fonologjia – organizimi i tingujve; Fonetika – lidhja tingull- shenjë; Semantika – kuptimi i pranuar për shprehjet, fjalët e shenjat; Pragmatika – lidhja përmbajtje- kuptim, përçimi i kuptimit; Antropologjia – gjuha si nevojë e shoqërisë dhe pjesë e kulturës. 

5. Në fillim ke gjuhën pastaj e len…gjuhën ose jo 

Në fillim njerëzit patën një gjuhë. Më pas, disa e mbajtën e disa jo. E folura kryhet fizikisht nëpërmjet gjuhës (sermone, lat.; tongue, ang.; sprache, gjer.) që njeriu ka në gojë. Prandaj në shqip thuhet “Ai flet gjuhën…”. Domethënë, ai flet sipas gjuhës ose shqipton duke përdorur gjuhën e programuar nga natyra për atë qëllim. Dhe, ai që e ka lënë…gjuhën (lin…gua, lat.; lan…guage, ang.) flet lin…gjuhën ose len…gjuhën. Domethënë duhet ta kesh gjuhën në fillim dhe pastaj e len…gjuhën ose jo. 

Ky është vërtetim se gjuha shqipe ka qenë ose ka mbirë para len…gjuhëve të tjera. E thënë me një shembull, në fillim kanë qenë emrat shqip Gjon e Gjergj dhe pastaj kanë dalë emrat jo-shqip Giánnis e Geórgios ose John e George. Sepse, përndryshe do të ishin në shqip edhe emrat Gjon e Gjergj edhe emrat Janis e Jorgios edhe Xhon e Xhorxh. 

Kjo përputhet edhe me përfundimin e pranuar nga Prof. Luigi Luca Cavalli-Sforza në librin e tij “Gjenet, Popujt dhe Gjuhët”. Aty, në Figurën 13, faqe 164, Shqipja (Speech, ang.) është gjuha më e vjetër me moshë mbi 9000 vjet, domethënë si e para gjuhë e mbirë krahasuar me len…gjuhët e tjera të grupuara në modelin e të folurave Euro-Indiane; luteni të shihni Figurën 1. [10] 

Periudha akullnajore në Europë llogaritet 25’000-13’000 vite më parë. Gjetjet arkeologjike kanë treguar se pas saj jeta filloi të rigjallërohet. Rreth 10’000 vite më parë njerëzit filluan të merren me bujqësi, domethënë pjell-ar-gët, tokarët, ar-bërë-sit, arbëreshët ose ar-bana-sit filluan ta rikthejnë tokën 

Saimir A. Lolja, Assoc-Prof., Ph.D, P.Eng, B.Sc, B.Ed 

4 

Akademia Rrënjët Tona, Libri i Kuvendit Gjuhësor, 2-9 Maj 2019, f. 192-200 Gazeta Rrënjët, Shkurt 2020, f. 12-13 Lolja, S. A., The Preservation of Albanian Tongue (Shqip) Since the Beginning, Advances in Language and Literary Studies, 10(6):152-160(2019) 

në arë bujqësore. Akoma në shqipen e sotme, ai që merret për të punuar arën (tokën bujqësore) quhet “argat”. E vërtetë sepse kultura kombëtare, ku bën pjesë edhe e folura edhe arti i veshjes, trashëgohet gjenetikisht. [10] Kurse fjala shqipe “pjellargët” është futur në përdorim e lexuar jo-saktë si “pellazgët” (pelasgians, ang.) prej autorëve jo shqiptarë. 

Të folurat janë si lulet e jetës që mbijnë mbi një shtresë të vetme ose të përbashkët. Ky këndvështrim është në harmoni me urtësinë e lashtë të Lules së Jetës mbi Tokë. Nga pikëpamja gjeometrike, Lulja e Jetës jep harmoni të plotë të përpjesëtimeve që përmban. Nga ajo dalin Pema e Jetës, Veza e Jetës, Fara e Jetës, Fruti i Jetës, sfera, trupat e ngurtë Platonikë, thyesa e artë e numrave, gjeometria e shenjtë, etj. [11] E shpjeguar me një shembull të ngjashëm natyror, lulja Narcissus poeticus futet shkencërisht brenda familjes Amaryllis të luleve dhe kjo nuk domethënë se Narcissus poeticus ka lindur nga, bie fjala, Amaryllis belladonna. 

Figura 1. Pema e gjuhëve. [10] 

Saimir A. Lolja, Assoc-Prof., Ph.D, P.Eng, B.Sc, B.Ed 

5 

Akademia Rrënjët Tona, Libri i Kuvendit Gjuhësor, 2-9 Maj 2019, f. 192-200 Gazeta Rrënjët, Shkurt 2020, f. 12-13 Lolja, S. A., The Preservation of Albanian Tongue (Shqip) Since the Beginning, Advances in Language and Literary Studies, 10(6):152-160(2019) 

6. Mbartur në gjuhën e vet 

Dy mijëvjeçarët e fundit të pushtimit të trojeve arbërorë nga perandoritë romake dhe osmane qenë të mjaftë për të mbuluar ose fshirë pothuaj çdo gjurmë të dukshme të shqipes së shkruar ose të skalitur. Megjithatë gjuha shqipe ka një veti që e bën atë të përjetshme, sado pak të dallohet diku. Edhe në të folurën e të shkrojturën e sotme, Shqipja (The Speech, ang.) përmban shumë fjalë që në vetvete janë pjesë fjalie me kuptim të qartë gramatike, morfologjik, sintaksor, fonologjik, fonetik, semantik, pragmatik e antropologjik. Vetëm një që është shqiptar i lindur mund t’i dallojë ato fjalë lehtësisht. Ca shembuj jepen në Tabelën 1. 

Shqip 

Pjellar 

Pjellarg 

Arbëra 

Arbana 

Arbër / Arbëresh 

Arbërës 

Arbëria 

Tokare 

Gadishull 

Humbner(ë) 

Ilir 

Iliri 

Elira 

Saimir 

Samir 

Zbërthimi Pjell ar 

Pjell ar-g Ar bëra Ar bana Ar bër [ës] 

Ar bër ës Ar bër ia 

Tok(ë) ar e Gati ishull Humb në er(ë) 

I lir/lirë
I liri
E lira
Sa i mir(ë) Sa mir(ë) 

Latinisht 

Facite ergo arabilis et 

Qui facit terram arabilem 

Ego feci terram arabilem 

Ego feci terram arabilem 

Qui facit terram arabilem 

Illi qui faciam terram arabilem 

Dominium Arbëreshes, qui agricolae terram 

Arabilis 

Paene insula 

Evanescet in aere / ventum [cadit in abyssum irent] 

Liberi 

Liberus 

Libera 

Quam bonum 

Quam honestus 

Anglisht I produce arable land 

He who produces arable land. I made arable land.
I made arable land.
He who makes arable land. 

They who make arable land. The dominion of Arbëreshes, of land farmers.
Arable land 

Almost an island
Disappear in air/wind [falling in the abyss].
Free
The free (mashk.)
The free (fem.)
How good (mashk.)
How well 

Tabela 1. Shembuj të shprehjeve fjalore në gjuhën shqipe. 

Saimir A. Lolja, Assoc-Prof., Ph.D, P.Eng, B.Sc, B.Ed 

6 

Akademia Rrënjët Tona, Libri i Kuvendit Gjuhësor, 2-9 Maj 2019, f. 192-200 Gazeta Rrënjët, Shkurt 2020, f. 12-13 Lolja, S. A., The Preservation of Albanian Tongue (Shqip) Since the Beginning, Advances in Language and Literary Studies, 10(6):152-160(2019) 

7. Gërmimi në len…gjuhë 

Vetia e Shqipes (Speech, ang.) për të patur fjalë që në vetvete janë pjesë fjalie ose shprehje me kuptim të qartë e të plotë ka bërë që ajo të mbetet e pandryshuar në jetë të jetëve. Domethënë, mund të zhduken libra e shkrime në shqip por e folura e trashëguar dhe fjalët apo shprehjet e mbartura në len…gjuhët e tjera mjaftojnë për të rilindur ose rigjallëruar shqipen e plotë. 

Fjalët apo shprehjet në shqip ndeshen në të tjerat len…gjuhë në të paktën në kontinentin europian dhe pellgun mesdhetar edhe në shkrime edhe në emërtime vendesh. Prania e shprehjeve shqip në formën e fjalëve në vendet dhe në të tjerat len…gjuhë vërteton se pjesët e gjuhës shqipe: 

(1) Janë lënë të harruara pa u mbuluar përgjatë historisë, dhe ashtu janë ruajtur në origjinal. Rastet e shqyrtuara më poshtë si emërtime vendesh e pohojnë këtë gjë. 

(2) Ose janë marrë çdoherë në përdorim për shkak të përmbajtjes së saktë të tyre.
(3) Ose janë marrë në përdorim duke u ndryshuar porse çdoherë fillesa shqipe iu është ruajtur.
(4) Ose, edhe nëse janë marrë në përdorim rastësisht nga të tjerat len…gjuhë të mëvonshme, ajo gjë 

vërteton praninë shumë më të hershme të gjuhës shqipe dhe një qytetërimi udhëheqës shumë të zhvilluar që fliste Shqip (Speech, ang.), domethënë Gjuhën Hyjnore. 

Gjuha shqipe e tanishme ka në përdorim fjalë jo-shqipe të ngecura rastësisht ose me forcë nga pushtuesit përgjatë 2000 vjetëve të shkuara. E megjithatë, gjuha shqipe nuk ka ndryshuar sepse ajo i përshtat ato fjalë në Albanisht. Prania e fjalëve dhe shprehjeve fjalore që lexohen shqip në len…gjuhët e kontinentit europian dhe pellgut mesdhetar, dhe përtej: 

(1) Përjashton marrjen e shprehjeve fjalore shqipe nga tërë len…gjuhët sepse shqipfolësit nuk kanë qenë ardhacakë pushtues të të gjithëve. 

(2) Vërteton se shqipfolësit kanë qenë vendas të paktën në kontinentin europian dhe atë mesdhetar, dhe të pranishëm tek shkollarët gjithmonë. Për shembull, bujqit e parë Tokarë (Tochari, lat., Tocharian, ang.) në shekujt XX p.e.s. – VIII e.s. në Rrafshnaltën Tarim në Kinën perëndimore qenë racë europiane. [12, 13] Përshkrimi i tyre qe në shqip: Tok(ë) ar-ë. Lidhja e tanishme me Tokarët është popullata Hunzake, e cila jeton në Luginën e Hundëzës/Hunzës, në Pakistan, pranë Rrafshnaltës Tarim. Si racë, ajo popullatë është europiane. Në kulturë, ajo ngjason më shqiptarët. Gjuha e tyre ka ruajtur shumë fjalë, fjali të shkurta dhe shprehje fjalore të Shqipes. [14-16] 

(3) Tregon se ka patur një qytetërim të zhvilluar më të hershëm Shqip nga ku janë marrë fjalët e duhura për të hartuar len…gjuhët. 

(4) Vërteton se kalimi nga Shqipja (The Speech, ang.) në të tjerat len…gjuhë ka pas ruajtur rrënjët gramatikore duke i mbartur të ngrira fjalët dhe shprehjet fjalore nga Shqipja. Kjo gjë sqaron edhe përputhshmërinë themelore të fjalëve Shqip (Speech, ang.) me ato në anglisht, dhënë në Tabelën 2. 

Nr. Gërma 

1 A 

2 B 

3 C 

4 Ç 

5 D 

6 DH 

Fjala Ang. 

Uncle Bull Its Chick Door That 

Fjala Shqip 

Ungj Bull
I tij / saj Çikë Der(ë) Atë 

Latinisht 

Patruus 

Taurus 

Eius 

Puella 

Ostium 

Quod 

Bizantine ose Greke 

Thios 

Tavros 

Tou 

Kopella 

Thira 

Afto 

Saimir A. Lolja, Assoc-Prof., Ph.D, P.Eng, B.Sc, B.Ed 

7 

Akademia Rrënjët Tona, Libri i Kuvendit Gjuhësor, 2-9 Maj 2019, f. 192-200 Gazeta Rrënjët, Shkurt 2020, f. 12-13 Lolja, S. A., The Preservation of Albanian Tongue (Shqip) Since the Beginning, Advances in Language and Literary Studies, 10(6):152-160(2019) 

  • 7  E 

  • 8  Ë 

  • 9  F 

  • 10  G 

  • 11  GJ 

  • 12  H 

  • 13  I 

  • 14  J 

  • 15  K 

  • 16  L 

  • 17  LL 

  • 18  M 

  • 19  N 

  • 20  NJ 

  • 21  O 

  • 22  P 

  • 23  Q 

  • 24  R 

  • 25  RR 

  • 26  S 

  • 27  SH 

  • 28  T 

  • 29  TH 

  • 30  U 

  • 31  V 

  • 32  X 

  • 33  XH 

  • 34  Y 

  • 35  Z 

  • 36  ZH 


Eight
Per
Flock Gurgle Legion Hunger Languish Iam
Dark Light
Pull Major Night Onion Copy Plough Stockyard Desire Narrow Super Shawl Trunk Three You 

Vine
Adze Jacket Étude (fre.) Zeal Vision 

Tet(ë) Për
Flok Gurgulloj Legjon Hangër Lëngoj Iam Dark(ë) 

I leht(ë) Tërheq Madhor Nat(ë) Qep(ë) Cop(ë) Plug Vath(ë) Dëshir(ë)
I ngusht(ë) Sipër Shall Trung 

Tre
Ju
Ven(ë) Sqepar Xhaket(ë) Studim
Zell Fushpamësi 

Octo 

Per 

Gregem 

Singulto 

Legio 

Fames 

Aegroto 

Ego sum 

Tenebrosi 

Levis 

Attrahendam 

Major 

Nocte 

Cepa 

Exemplum 

Aratrum 

Stabulatio 

Cupiditas 

Angusta 

Eximius 

Palliolum 

Truncus 

Tres 

Vos 

Vinum 

Tondeo 

Paenulam 

Stude 

Zelus 

Visio 

Okto 

Ja 

Mali 

Kelaryzo 

Legeonas 

Pina 

Eksastheno 

Ime 

Vradhi 

Elafros 

Elko 

Mizon 

Nihta 

Kremidhi 

Antigrafo 

Arotro 

Stani 

Thelisi 

Stenos 

Yper 

Salli 

Kucuro 

Tria 

Esis 

Inos 

Skepari 

Sakaki 

Spudi 

Zillos 

Orama 

Tabela 2. Fjalët e krahasuara për çdo germë të Abecesë Shqip. 

Saimir A. Lolja, Assoc-Prof., Ph.D, P.Eng, B.Sc, B.Ed 

8 

Akademia Rrënjët Tona, Libri i Kuvendit Gjuhësor, 2-9 Maj 2019, f. 192-200 Gazeta Rrënjët, Shkurt 2020, f. 12-13 Lolja, S. A., The Preservation of Albanian Tongue (Shqip) Since the Beginning, Advances in Language and Literary Studies, 10(6):152-160(2019) 

8. Mbartur tek librat e shenjtë 

Dhiata e parë është Dhiata Hebraike e quajtur Tanakh në hebraisht dhe shkrimet e lashta fetare janë përmbledhur në 24 libra. Ajo ndahet në tre pjesë: Torah (5 libra), Nevi’im (8 libra), Ketuvim (11 libra). Dhiatë e Vjetër quhet pjesa e parë e Dhiatave të krishtera, e shkruar duke u mbështetur në Dhiatën Hebraike. [17,18] 

Libri i parë në Torah quhet “Në Fillim” (Bereishit, hebr.) dhe në Dhiatën e Vjetër ai quhet “Zanafilla” (Genesis, ang.). Vetë fjala Bereishit tingëllon shqip: “Bërë ishit / sit”, sepse në këtë libër të parë jepet krijimi i natyrës dhe jetës në fillim. [19] Kalendari hebraik e fillon krijimin e jetës në vitin 3761 p.e.s. Në këtë libër shkruhet si më poshtë [20, 21]: 

Zanafilla 1:1 – Në fillim Perëndia krijoi qiejt dhe tokën. 

Zanafilla 6:4 – Kishte nëfillimë mbi tokë në ato kohë, madje edhe më vonë, kur bijtë e Perëndisë iu afruan bijave të njerëzve dhe këto u lindën atyre fëmijë. Ata janë heronjtë që jetuan në kohët e lashtësisë, janë njerëzit e famshëm të atyre kohëve. 

Zanafilla 11:1 – Dhe tërë toka fliste të njëjtën gjuhë dhe përdorte të njëjtat fjalë. 

Zanafilla 11:6 – Dhe Zoti tha: Ja, ata janë një popull i vetëm dhe kanë të gjithë të njëjtën gjuhë; dhe kjo është ajo që ata filluan të bëjnë; tani asgjë nuk ka për t’i penguar ata të përfundojnë atë që kanë ndërmend të bëjnë. 

Libri i katërt në Torah titullohet “Në Shkretëtirë” (Bamidbar, hebr.) dhe “Numrat” në Dhiatën e Vjetër. Në të shkruhet [20, 21]: 

Numrat 13:33 – Dhe aty pamë nëfillimët (pasardhësit e Anakut rrjedhin nga nëfillimët), përballë të cilëve na dukej se ishim karkaleca, dhe kështu duhet t’u dukeshim atyre. 

Duke e analizuar nga këndvështrimi gramatik, morfologjik, sintaksor, fonologjik, fonetik, semantik, pragmatik e antropologjik, fjala “Nëfillimët” për nga vendndodhjet e përdorimi i saj është në mënyrë të pastër shprehje shqipe. Fjala “nëfillimët” është në fillim të rrëfimit në librin e parë të shkruar për Zanafillën e Origjinës, është në fillim të fillimit të Krijimit. Ajo ripërmendet edhe në librin e katërt. Ajo fjalë është aty ku e kur përshkruhen njerëzit në fillim të krijimit të jetës mbi Tokë, njerëzit e fillimit, domethënë nëfillimët. Kudo flitej e njëjta gjuhë në fillim, gjuha e nëfillimëve, domethënë shqip (speech, ang.). 

Titujt e pjesës së dytë e të tretë të Dhiatës Hebraike përkthehen nga hebraishtja Nevi’im = Profetët dhe Ketuvim = Shkrimet. Të dy këto tituj tingëllojnë shqip sepse ato lexohen shqip dhe japin kuptim të saktë për çfarë përfaqësojnë si tituj e përmbajtje në hebraisht. Tetë librat Nevi’im janë librat e (Ne!) profetëve, thëniet e të cilëve vijnë (Ku?) në shkrimet e tyre. 

Nevi’im = Ne vim = Ne vijmë = Ne [profetët] vijmë = We [the prophets] come (ang.). 

Ketuvim = Këtu vim = Këtu vijmë = Këtu [në këto shkrime] vijmë = Here [in these writings] we come (ang.). 

Libri i Mormonit është një tekst i shenjtë i Lëvizjes së Ditës së Shenjtë të Mëvonshme i ngjashëm me Dhiatën dhe botuar për herë të parë në Mars 1830 në ShBA. Në hyrjen e librit flitet për dy gurë të shenjtë të quajtur Urim dhe Thummim të ngjitur në gjoksoren e parashikuesve të lashtë. [22] Fjalët Urim dhe Thummim ndeshen shtatë herë në Dhiatën e Vjetër. [23] 

Shpjegim apo kuptim të saktë për këto dy fjalë nga ata që nuk janë shqiptarë nuk ka. Ndërsa, nga këndvështrimi gramatik, morfologjik, sintaksor, fonologjik, fonetik, semantik, pragmatik e antropologjik këto janë fjalë të pastra në shqip: Urim dhe Thummim/Thumim/Thumbim. Çdo shqiptar 

Saimir A. Lolja, Assoc-Prof., Ph.D, P.Eng, B.Sc, B.Ed 

9 

Akademia Rrënjët Tona, Libri i Kuvendit Gjuhësor, 2-9 Maj 2019, f. 192-200 Gazeta Rrënjët, Shkurt 2020, f. 12-13 Lolja, S. A., The Preservation of Albanian Tongue (Shqip) Since the Beginning, Advances in Language and Literary Studies, 10(6):152-160(2019) 

i lexon dhe kupton menjëherë këto dy fjalë dhe buzëqesh. Sepse, jeta ka kuptim të vështrohet si urim dhe thumbim, si kënaqësi dhe moskënaqësi, si pëlqim dhe mospëlqim. 

Të flasësh shqip domethënë të flasësh gjuhën e shenjtë, Shqipen e Shenjtë (Holy Speech, ang.), Frymën e Shenjtë, Fjalën e Shenjtë, Shqipen Hyjnore, të Folmen e Parë, sepse e para ishte fjala pastaj filloi jeta. 

9. Mbartur në emërtimet e vendeve 

Disa shembuj për shprehjet shqip të ruajtura si emërtime vendesh jepen më poshtë. Të para nga këndvështrimi gramatik, morfologjik, sintaksor, fonologjik, fonetik, semantik, pragmatik e antropologjik këto emërtime janë shprehje fjalore të qarta në shqip (speech, ang.). Këto shembuj janë domethënës sepse vërtetohen pikërisht prej vetisë gjeografike natyrore të atij vendi. Kjo gjë shkon përtej origjinës apo rrënjëve gjuhësore të fjalëve (etymology, ang.) dhe emërtimeve të vendeve (toponymy, ang.). Shembujt më poshtë kanë të bëjnë pikërisht me mbartjen e shprehjeve fjalore të gjuhës shqipe në vendet e mbuluara nga len…gjuhët. 

Mar Mediterraneo (ita.) – Deti Mesdhe – Deti Mes dhe – Në libra jepen emërtime historike të ndryshme për të dhe se emri i tanishëm është ndeshur në një dokument të një shkollari spanjoll të shekullit VI. [24] Siç mund të shihet nga shumë lart mbi Tokë, Deti Mes-dhe domethënë fjalë për fjalë në shqip Deti në Mes të Dheut. 

Aigaío Pélagos (biz.) – Ege Denizi (turk.) – Mar Egeo (ita.) – Deti Egje – Ky është deti shumëishullor midis Greqisë dhe Turqisë. Në libra, origjinës dhe kuptimit të emrit të tij i mveshin një përrallë të pakuptimtë lashtësie. [25] Meqenëse ky det është pjesë e Detit Mesdhe të madh, vendasit ishullorë dhe kontinentalë, domethënë arbanasit, arbanitët (arvanitët, biz.), e quanin Deti Mesogjë. Ky emër është shprehje fjalore në Shqip që përshkruan vetinë e atij deti, domethënë cilëson Detin Meso- Gjë, detin që është në mes. Dhe vetvetiu emri i detit në shqipen vendase ngeli Deti Egje ndërkohë që më vonë mori forma ndryshe në të tjerat len…gjuhë. 

Malta – Maltha – Mal tha – Malta është ishull-shtet në Detin Mesdhe. Malta është pikërisht një ishull shkëmbor malor i thatë, ku nuk ka lumenj dhe liqene të përhershëm. [26] Maltha ose Mali i Thatë është një emërtim i zakonshëm në trojet shqiptare. 

Gibraltar (ang.) – Gjibrrylthari – Gji brryl thari – Gjibraltari është qytet-shtet britanik përtej deteve, në kufi me Spanjën; cepi në anën lindore të gjiut përkatës. E parë nga shumë lart mbi Tokë, forma e cepit i ngjan brrylit të përthyer, ku pjesa e brendshme është porti i Gjibrryltharit. Dhe pothuaj tërë cepi mbulohet nga Shkëmbi i Gjibrryltharit, i cili është një mal gëlqeror i thatë; më saktë, i tharë sepse është gëlqeror. [27] Pra, ai që njihet si Bay of Gibraltar (ang.) ose Bahía de Algeciras (spa.) është pikërisht Gji-Brryl-Thari. 

Lombardia (ita.) – Lumbardhia – Lum bardhi-a – Lombardia është provinca veri-perëndimore e Italisë me kryeqendër Milanon. [28] Lumbardh ose Lumë i Bardhë ose I Bardhi ose Bardhar janë emra të zakonshëm në trojet shqiptare. Lum-bardhi-a është emër qartësisht shqip për rajonin e madh ku kalon i quajturi në mënyrë natyrale Lumi i Bardhë. Në fakt, lumi i madh në Italinë e veriut që përvijon kufirin jugor të provincës Lombardia quhet Lumi Po, që në italisht nuk shpjegohet por në shqip lexohet qartas Po (Yes, ang.). Lumbardhi është lumë pranë maleve të larta apo Alpeve. Si i tillë ai është lumë që mbledh ujin e borës së bardhë, prandaj quhet Lum-bardhi. 

Trieste – Triështë – Tri është – Trieste është qytet në breg të Detit Adriatik në veriun e Italisë. Në thelb, qyteti i Triestes është i ndërtuar mbi tre kodra të mëdha. [29] 

Saimir A. Lolja, Assoc-Prof., Ph.D, P.Eng, B.Sc, B.Ed 

10 

Akademia Rrënjët Tona, Libri i Kuvendit Gjuhësor, 2-9 Maj 2019, f. 192-200 Gazeta Rrënjët, Shkurt 2020, f. 12-13 Lolja, S. A., The Preservation of Albanian Tongue (Shqip) Since the Beginning, Advances in Language and Literary Studies, 10(6):152-160(2019) 

Etruria – E truri-a – Tru-ri-a – Etruria ishte në shekujt IX – VI p.e.s. një rajon mjaft i zhvilluar në qendrën dhe pjesën e sipërme perëndimore të gadishullit Apenin. Kultura romake mbiu prej kulturës etruske. Periudha etruske përfundoi me themelimin e Republikës Romake ne vitin 509 p.e.s. [30] 

Ndërsa në të tjerat len…gjuhë ky emër nuk ka shpjegim, në shqip (speech, ang.) ky emër njërrokësh është lehtas i qartë: Tru (Brain, ang.). Po në shqip, banorët e atij rajoni quhen E-tru-skë dhe në përdorim si mbiemër gjuhësor fjala është E-tru-ske. Në mes të atij rajoni kalonte/kalon lumi Albenia (Albegna, Ita.). 

Emri “Truri” (The Brain, ang) është sipas të folmes shqipe të Shqipërisë jugore. Sipas të folmës veriore ai është “Truni”. Me kalimin e shekujve dhe si përshtatje në përdorim Etruskët e të shkuarës u quajtën Tuskë/Toskë (Tuscī, lat.) dhe rajoni i tyre Toskanë (Toscana, ita., Tuscany, ang.). Ndërkohë në Shqip rajoni i Shqipërisë jugut quhet akoma Toskëri dhe banorët Toskë, kurse rajoni i Shqipërisë veriut quhet Gegëri dhe banorët Gegë. Ai “Tru” rilindi në Firence, Toskanë, në shekullin XIV, kulmoi në shekullin XV, i dha dritën Rilindjes kulturore italiane e cila më pas i dha dritë Rilindjes europiane në shekujt XV-XVI. 

Via Egnatia (lat.) – Via/Vija Enjatia – Via/Vija E-njati-a – Rruga Enjatia qe një rrugë e famshme e ndërtuar nga romakët në shekullin II p.e.s. Ajo fillonte në Durrësin e Ilirisë, vazhdonte nëpër luginë e lumit Shkumbin kalonte Maqedoninë e Thrakën, dhe arrinte në Bizant (Stambolli i sotëm). [31] “GN” nw latinisht ose italisht shqiptohet “NJ” si në shqip. Kjo domethënë se Egnatia/Enjatia është një shprehje fjalore e pastër në shqip e cila ka kuptimin e një emri në gjuhësi. Ndërsa “E njati” dëften veprimin zgjatues ([He] reached out, ang.), shprehja fjalore “E njati-a” (The reaching out, ang.) është emër i shquar në gjuhësi. Kuptimi është i saktë sepse Via Egnatia/Enjatia ishte një zgajtim në anën lindore të Detit Adriatik të Rrugës Appia që lidhte Romën me Brindizin. 

Pranë fjalës Egnatia/Enjatia edhe fjala në latinisht “Via” (The Road, ang.) është në shqip sepse rrënja e saj “Vi” është në shqip: Vi (Line, ang.) dhe Via/Vija (The Line, ang.). Mbi dheun e tokës Via (lat.) është një rrugë (Road, ang). Shumë lart nga sipër, Via (lat.) ose Road (ang.) është një Vi në shqip (Line, ang.). Via Egnatia/Enjatia është akoma dhe emri i saj shihet i gdhendur mbi gurë. Ky rast është një vërtetim se Shqipja (The Speech, ang.) ishte në përdorim dhe shkollarët shqipfolës ishin të pranishëm në ato kohëra. 

Iónio Pélagos (biz.) – Mar Ionio (ita.) – Deti Ion – Deti Ion/Ionë/Jonë – Ky është deti që përkufizohet nga Shqipëria e jugut, Greqia perëndimore dhe Italia e jugut. Në Greqi, emrit Ion ose nuk ia dinë zanafillën ose i mveshin një përrallë me histori të pakuptimtë lashtësie. [32] Por në shqip ai është në fakt përemër pronor: jonë, i jonë. Pra emri i saktë i tij është Deti Ionë/Jonë (Our Sea, ang.) 

Mer Tyrrhénienne (fr.) – Mar Tirreno (ita.) – Deti Tiren/Tyren – Deti Tire-n / Tyre-n – Ky është deti në pjesën perëndimore të poshtme të Italisë dhe kufizohet edhe nga Siçilia, Sardenia dhe Korsika. Në libra, origjinën e emrit të tij e nxjerrin nga një përrallë lashtësie për një princ Tyrrhenus që bashkë me ardhacakët e tij nga Lidia (Turqia e sotme) u vendosën tokën e Etruskëve. [33] 

Në shqip, ky emërtim lexohet dhe kuptohet lehtas drejtpërsëdrejti Deti i Tire ose Deti Tiren sipas të folurës jugore shqiptare apo Deri i Tyre ose Deti Tyren sipas të folurës veriore shqiptare. Emërtimet në shqip Deti Ion/Ionë/Jonë (Our Sea, ang.) dhe Deti Tyren/Tiren (Their Sea, ang.) vërtetojnë dhe i japin kuptim plotësues njëri tjetrit, sepse njëri det është në anën lindore dhe tjetri në anën perëndimore të Italisë së poshtme. Për më shumë, gjuha rrënjë e popullit të Sardenjës quhet Arvareshu dhe është qartësisht Shqip. [34-36] 

Étretat – Etretat – E tretat – Étretat është fshat bregdetar, pjesë e rajonit Seine-Maritime në Normandi, në veri-perëndim të Francës. Étretat, si pjesë e brigjeve të larta shkëmbore, mirë-njihet për tre harqe të mëdhenj shkëmbore të ngulur në oqean. [37] Për vendasit Étretat nuk ka ndonjë kuptim. Në Shqip, Étretat është pikërisht vendi i të tre harqeve, vendi i të tretave, E tretat. 

Saimir A. Lolja, Assoc-Prof., Ph.D, P.Eng, B.Sc, B.Ed 

11 

Akademia Rrënjët Tona, Libri i Kuvendit Gjuhësor, 2-9 Maj 2019, f. 192-200 Gazeta Rrënjët, Shkurt 2020, f. 12-13 Lolja, S. A., The Preservation of Albanian Tongue (Shqip) Since the Beginning, Advances in Language and Literary Studies, 10(6):152-160(2019)

Baltic Sea (ang.) – Deti Baltik – Deti Balt-ik – Ky është deti që përkufizohet nga Gjermania, Polonia, Lituania, Letonia, Estonia, Finlanda e Suedia. Brigjet këtij deti janë me baltë e llucë (Mud, ang.), moçalore e jo shkëmbore. [38, 39] Prandaj, mbiemri gjuhësor “Baltik” shpreh në shqip pikërisht vetinë natyrore të tokave të laguna për brigjet të këtij deti. 

Danube River (ang.) – Lumi Danub – I Shtrimi – Ky lum buron në Gjermani dhe duke mbledhur sasi prurje shumë të mëdha ujrash rrjedh shtruar drejt juglindjes për 2850 km deri në Detin e Zi. Ai është i lundrueshëm për 2415 km dhe si i tillë ka qenë rrugë tregtare që në kohët e lashta. 

Ai paraqitet me emrin Ister mbi një hartë të përcjellur si e vitit 450 p.e.s. me autor një persian të quajtur Herodoti i Halikarnasit (484 – 425 p.e.s.); vendndodhja: Azia e Vogël e sotme. Po me këtë emër paraqitet edhe mbi një hartë të përcjellur si e vitit 220 p.e.s. me autor një afrikan të quajtur Eratosteni i Sirenës (276 – 195 p.e.s.); vendndodhja: Libia e sotme. I njëjti emër u ruajt edhe në hartat e perandorisë romake. Për shembull, ky lumë përbënte kufirin e sipërm të Prefekturës së Ilirisë mbi një hartë të vitit 395 e.s. Emri i vonshëm Danub paraqitet i përshtatur në len…gjuhët e ndryshme. Ka shumë hamendësime që duke marrë parasysh përbërësit gjeografikë dhe historikë përpiqen t’i gjejnë rrënjën dhe kuptimin emrave të këtij lumi. [40] 

Meqenëse tipari dallues i këtij lumi është rrjedhja e shtruar, në Shqip thuhet: “Ky lum rrjedh shtruar”. Dhe prandaj, ai është quajtur që nga fillimi “I Shtrimi”, lumi që rrjedh shtruar. 

10. Përfundim 

Shqipja (The Speech, ang.) ka mbirë e para në hapësirën Euro-Mesdhetare. Shqipja nëse do ishte e re do kishte ose do ia kishin caktuar një datë fillimi. Ajo është aq e vjetër saqë historia e shkruar euro- mesdhetare pa dashje edhe e dallon edhe e vërteton se gjuha shqipe është më e vjetra. Meqenëse edhe gjuha trashëgohet, Shqipja rilindi e plotë pas shekujve të Errësirës. 

Shqipja (The Speech, ang.) mund të zbërthejë shkrimet e shumta të lashta të skalitura mbi gurë e poçe. Të tilla si, ato të mëtuara së përfaqësojnë len…gjuhët “e lashta greke” apo të qytetërimit Shumer 4500-1900 p.e.s. 

U provua se emërtimet Nëfillimë (Nephilim, ang.), Pjellargë, Tokarë, Arbërës, Arbëreshë, Arbanas dhe Arvareshu janë shprehje fjalore në Shqip (Speech, ang.). Të gjithë këta emra i përkasin popullit të fillimit. 

Lehtësisht u provua se shprehjet fjalore në Shqip janë edhe pjesë e vet Shqipes edhe të mbartura në len…gjuhët. Për shembull, Dhjatat e Shenjta përmbajnë shprehje fjalore në Shqip. Për sa i përket Dhjatave të Shenjta, çështja nuk është se librat fetarë nuk mund të përdoren si burim shkencor, gjë që është e pranueshme. Sepse ajo që ka rëndësi është se çfar mbartin ato libra të shumë të vjetër. Dhe kjo domethënë se më shumë dituni mund të nxirret për kohët që ata libra iu përkasin. 

Shprehjet fjalore në Shqip që janë ruajtur kudo në emërtimet e vendeve madhështore të mirënjohura vërtetojnë vetveten sepse ata shprehin saktësisht tiparet e vendeve përkatëse. 

Mbi të gjithat e thëna më sipër, është pak të vihet në pikëpyetje nëse “Ilirët” e Gadishullit Ilirik ishin apo nuk ishin “I Lirë” apo “Të Lirë” (The Free ose Free, ang.). [41] Veçan nga kjo, shumë më të thella janë pyetjet se cilët i quajtën ato “I-Lirë”, cilët e mbartën dhe si deri në ditët e sotme këtë emër që është mbiemër cilësor, dhe çfar mbart ky emër. Shqipen e Shenjtë (The Holy Speech, ang.), Gjuhën Hyjnore (The Heavenly Tongue, ang.) 

11. Mirënjohje

Është mirësi të kujtohen shkëmbimet e çmuara të mendimeve me të nderuarin Robert Elsie, drita e të cilit u shua më 2 Tetor 2017. 

Saimir A. Lolja, Assoc-Prof., Ph.D, P.Eng, B.Sc, B.Ed 

12 

Akademia Rrënjët Tona, Libri i Kuvendit Gjuhësor, 2-9 Maj 2019, f. 192-200 Gazeta Rrënjët, Shkurt 2020, f. 12-13 Lolja, S. A., The Preservation of Albanian Tongue (Shqip) Since the Beginning, Advances in Language and Literary Studies, 10(6):152-160(2019) 

12. Burime të përdorura 

  1. Logical Truth. https://plato.stanford.edu/entries/logical-truth/ (20.02.2020) 

  2. Gottfried Wilhelm Leibniz. http://plato.stanford.edu/entries/leibniz/ (20.02.2020) 

  3. Fabius Planciades Fulgentius. https://en.wikipedia.org/wiki/Fabius_Planciades_Fulgentius (20.02.2020) 

  4. Natalis Comes. https://en.wikipedia.org/wiki/Natalis_Comes (20.02.2020) 

  5. Fahri Xharra, Roma fliste Shqip, Lena, Prishtinë, 2019 

  6. East India Company. https://en.wikipedia.org/wiki/East_India_Company (20.02.2020) 

  7. Michael Kimmelman, Elgin Marble Argument in a New Light, New York Times, 23 June 2009 

  8. Roman Province. https://en.wikipedia.org/wiki/Roman_province (20.02.2020) 

  9. Hellas (theme). https://en.wikipedia.org/wiki/Hellas_(theme) (20.02.2020) 

  10. Luigi Luca Cavalli-Sforza, Genes, Peoples and Languages, North Point Press, New York, 2000 

  11. Flower of Life Meaning, Origin, Application, Effect. http://flower-of-life.net/ (20.02.2020) 

  12. www.gerdcarling.se/2018/07/11/the-tocharians,-the-mysterious-people-that-travelled-more-than-4000-km- 
and-ended-up-in-a-desert-40064107 (10.01.2020) 

  13. Tocharians. https://en.wikipedia.org/wiki/Tocharians (20.02.2020) 

  14. Jay M. Hoffman, Hunza: Fifteen secrets of the healthiest and oldest living people, Professional Press 
Publishing Association, 5th Ed., Valley Center, 1985 

  15. Etienne Tiffou, Hunza Proverbs, University of Calgary Press, Calgary, 1993 

  16. Saimir Lolja, Hundëza dhe Hunzakët jetëgjatë, g. Panorama, 30 Tetor 2003 

  17. Hebrew Bible. https://en.wikipedia.org/wiki/Hebrew_Bible (20.02.2020) 

  18. Old Testament. https://en.wikipedia.org/wiki/Old_Testament (20.02.2020) 

  19. Book of Genesis. https://en.wikipedia.org/wiki/Book_of_Genesis (20.02.2020) 

  20. English Standard Version Bible. https://biblehub.com/ (20.02.2020) 

  21. Orthodox Jewish Bible. https://biblehub.com/ (20.02.2020) 

  22. The Book of Mormon, LDS Church internet ed., Salt Lake City, 2013 

  23. Urim and Thummim (Latter Day Saints). 
https://en.wikipedia.org/wiki/Urim_and_Thummim_(Latter_Day_Saints) (20.02.2020) 

  24. Mediterranean Sea. https://en.wikipedia.org/wiki/Mediterranean_Sea (20.02.2020) 

  25. Aegean Sea. https://en.wikipedia.org/wiki/Aegean_Sea (20.02.2020) 

  26. Malta. https://en.wikipedia.org/wiki/Malta (20.02.2020) 

  27. Gibraltar. https://en.wikipedia.org/wiki/Gibraltar (20.02.2020) 

  28. Lombardy. https://en.wikipedia.org/wiki/Lombardy (20.02.2020) 

  29. Trieste. https://en.wikipedia.org/wiki/Trieste (20.02.2020) 

  30. Etruria. https://en.wikipedia.org/wiki/Etruria (20.02.2020) 

  31. Via Egnatia. https://en.wikipedia.org/wiki/Via_Egnatia (20.02.2020) 

  32. Georgios Babiniotis, Lexiko tis Neoellinikis Glossas (Dictionary of Modern Greek Language), Kentro 
Lexikologias, Athens, 2012 

  33. Tyrrhenian Sea. https://en.wikipedia.org/wiki/Tyrrhenian_Sea (20.02.2020) 

  34. Salvatore B. Mele, Arvareshu: Gjuha proto-sarde ilirike, 2013. www.voal- 
online.ch/index.php?mod=article&cat=SHQIPTAR%C3%8BT&article=36153 (20.02.2020) 

  35. Salvatore B. Mele, Arvareshu: La Lingua Protosarda Ilirica Pelasgica e Etrusca, Sardigna: Logo Sardigna E- 
Book, 2015 

  36. Salvatore B. Mele, Sardegna: Arvareshu, una lingua sorella dell’Albanese, 2019. 
www.youtube.com/watch?v=Z6I7al5R3Ag&feature=youtu.be (20.02.2020) 

  37. Étretat. https://en.wikipedia.org/wiki/%C3%89tretat (20.02.2020) 

  38. Baltic Sea. https://en.wikipedia.org/wiki/Baltic_Sea (20.02.2020) 

  39. James S. Aber, Bogs and Mires of the Baltic Region with Examples from Estonia. 
http://academic.emporia.edu/aberjame/wetland/baltic/baltic.htm (20.02.2020) 

  40. Danube. https://en.wikipedia.org/wiki/Danube (20.02.2020) 

  41. John J. Wilkes, The Illyrians, Blackwell, Massachusetts, 1992 


Saimir A. Lolja, Assoc-Prof., Ph.D, P.Eng, B.Sc, B.Ed 

* Akademia Rrënjët Tona, Libri i Kuvendit Gjuhësor, 2-9 Maj 2019, f. 192-200 Gazeta Rrënjët, Shkurt 2020, f. 12-13 Lolja, S. A., The Preservation of Albanian Tongue (Shqip) Since the Beginning, Advances in Language and Literary Studies, 10(6):152-160(2019) 

BERATI DHA 537 FIRMA PËR PETICIONIN E RINDËRTIMIT TË TEATRIT ATY KU ISHTE

by

NGA BERATI PËR GAZETËN “DIELLI” SULO GOZHINA/


BERAT, 2 Qershor 2020- Aleanca për Mbrojtjen e Teatrit, ka mbërritur pasditen e sotme në sheshin para Pallatit të Kulturës “Margarita Tutulani”, ku është organizuar edhe protesta e radhës si dhe është firmosur një peticionin për rindërtimin e Teatrit Kombëtar ashtu siç ishte, e në të njëjtin vend. Artistë e dashamirës të artit por dhe të qytetit e të rrethinave të tij, si dhe antar e simpatizantët forcave politike të degëve të PD e LSI në Berat i janë përgjigjur thirrjes së aleancës për të firmosur peticionin. Nuk e kemi ulur kokën e nuk jemi dorëzuar, tha në fjalën e tij regjisori Robert Budina, ka shumë të rinj të pashpresë këtu, por kultura do t’ju sjellë shpresën, do t’ju zgjoj shpirtin ,.dhe ne do ta bëjmë ashtu siç duhet ta bëjmë atë që duhet të bëjmë. Ne jemi një grup qëndrestarësh nga mbrojta e teatrit kombëtarë, që kemi parë një sulm të paskrupullt, që ndonjëherë ndonjë qeveri e mëparshme në Shqipëri apo në Europë, por edhe përtej, nuk ka guxuar t’i bëj kulturës shqiptare, dhe sidomos tempullit të vjetër të gjuhës shqipe, i vjetër pothuajse po aq sa Tirana, siç ishte Teatri kombëtar, këtë e bëri ky kryeministër që e filloi luftën me ne, 20 vjet më parë për të shëmbur artin kulturën dhe një godinë. Dhe kujtoi se e shëmbi duke shembur vetëm murret, vijoj fjalën e tij regjizori, Budina, lufta jonë s’ka mbaruar, sapo ka filluar.Teatrin do ta vëmë aty ku ishte ashtu siç ishte.Në teatër u mblodhën të gjitha problemet e shqiptarëve duke filluar që nga varfëria,duke vazhduar tek vjedhja e pronës publike që donte të bënte ky kryeministër, shkelja e kushtetutës me një ligj me të cilin ata donin të shëmbnin teatrin kombëtar dhe rënia e institucioneve të drejtësisë tregon se duan të mos kemi tëshkuar. Ne jemi në kohën që shqipëria po shpopullohet, nëse ne godasim të gjithë tempujt tanë të historisë kulturës mendoni pas disa vitesh çfar do ti themi ne, cilët jemi ne, jemi barbar jo jemi Shqiptarë. Ne duhet të jemi në një front unik gjith opozita pa dallim duhet të ngrihemi dhe ti themi stop këtij pushteti kriminal që pasuron një grusht njerëzish dhe varfëron gjith popullin. Ndaj kemi ardhur të gjith së bashku në këtë shesh që nëpërmjet këtij peticionin ti themi që shqiptarët nuk din tē mbushin vetëm barkun me bukë, por din të bëjnë kulturë atë që rama e ka tëmerrar me  kulturën si dhe është shkatërrimi iTeatrit Kombëtar. 
Mirela Karabina e ka filluar fjalën e saj duke përshëndetur qytetarët dhe policin e shtetit. Ndërsa ka vijuar – po e nis me një gjë që më bëri përshtypje, teksa po bëjë një fotot me disa vajza beratase që në kanë ndjekur në aktivitetin tim aktror, por dhe si Petagoge, më treguan se dikush po na bënte një foto, nëse është vërtet kështu që nëndrejtori policis na bënë foto, nuk e kuptoj për çfar i duhet këtij polici fotoja, për të evidentuar se cilët qytetarë janë këtu, kjo nuk është policia që duam ne, policia ështe ajo që duhet të na siguroj ne, rendin dhe qetësinë. Prandaj këtu ka më pak njerës sepse duhet të ishin më shumeë dhe unë e ndjej që jemi shumë, edhe pse qytetarët i ndruhen, policisë apo dikujt tjetër. Ajo që ka ndodhur në qytetin e Beratit është ajo që na ka ndodhur në gjithë shqipërinë duke na hequr simbolet, duke na fshirë historinë. Në kushtet e pandemisë asnjë qeveri nuk e bënë këte që bëri ky pushtet banditësh, sulëm banditesk në orën 04.00 të mengjesit, kjo është qeveria e baditëve, qeveria e krimit, ndaj duhet të ngriemi për të mbrojtur veten, për të mbrojtur vendin.
Juli Emiri – Protesta e radhës në qytetin e kulturës së lashtësisë është shpresa dhe vendimi i radhës se do ta rikthejme siç ishte teatrin kombëtar, kjo dihet, fitorja jonë është per rikthimin e teatrit atje ku ishte është shprehur aktorja Ermiri, pasi ne nuk vuajme nga fiksimet siç bën kryeministri,që u fiksua me teatrin 20 vjet deri sa bëri banditizmin. Ne jemi mbledhur sot këtu për të treguar se do ta bëjëm në vendin ku ishte teatrin Kombëtar, pasi në këtë vend duhet të vendosin qytetarët dhe nuk duhet të vendosë një i çmendur në krye të shtetit… 



NAMIR LAPARDHAJA – Sot këtu në qytetin tonë e themi me bindje se teatri nuk i përket vetëm artistëve por i përket gjithe qytetarëve, gjithe shqiptarëve.Po të ndjekim logjikën e Ramës, Berati është i vjetër dhe hajde ta shëmbim…Dikur në Greqine e lashte punonjësit e Teatrit ndanin bileta falas për zhvillimin e kulturës, ndërsa ne këtu i vëmë rruspullën dhe e shëmbim kulturën …ja kush është kryeministrit që thote se vij nga kultura.Të tille bandite që shkatërrojne kulturën e bashkë me të historinë duhet t’i konservojme si të pavlerët dhe njerëz si Rama duhet t’i hedhim koshin e plehrave me voten qytetare. 
Adriana Torka: Është shprehur nëpërmjet një poezie: Ky është një revolucion ju ftoj të gjithëve të bëni pjesën tuaj në këte revolucion… Ndërthurje e oligarkëve, mafjes ne jemi këtu për ti thën mafiozë mjaft shqipëria është e qytetarëve jo e mafjozëve.Shqipëria është e kulturës e shqipëtarëve.
Edmond Budina: Ka mbyllur këtë tubim: Ne na anatemojne, na thone se nuk jemi aktore, ne jemi në radhë të parë qytetarë, por veprimet huligane që bëhen ndaj qytetareve të tu tregone se je një bandit dhe më së miri këtë e tregoi 17 maji. Nga kjo ditë u vendos diktatura, një diktaturë e felliqur, kriminale e me bandite e hajdute, por ne jemi këtu për t’i thënë posht diktaturës! Ata kryen një akt kriminal kundër kulturës së vendit të tyre, kryen aktin më fashist …ishte një akt bandidesk i nje policie paramilitare me armë… Atë natë mund të kishin vdekur njerëz sepse brenda në teatër kishte njerëz, por ata janë me keq se nazistët dhe nuk duan të dinë për njerezit, mjafton për tat ë gjejën një vend për të vjedhur dhe nuk duan të ditë për kulturën e historin e këtij vendi. Ndaj së bashku duhet të prtestojmë dhe të denoncojmë veprime të tilla kriminale. Ne kemi denoncuar në SPAK, e do të vazhdojme të denoncojmë, ajo që ka rëndësi është zgjimi i ndërgjegjes kombëtare; të ngrihen në protesta të mos kenë më frike por të ngrihen për t’i thënë ndal vandalizmave të tilla si këto që po bën ky kryeministër vandal. Do ketë gjithmone njerës që duan pushtetin prandaj s’duhet të harrojme çfare na kanë bërë dhe për tu treguar vendin, që ata duhet ta dinë se edhe ne jemi të bashkuar kundër dhunës, prishjes të kulurës e historisë …duhet të ngrihemi, por kjo s’bëhet në kafene, kjo bëhet në rrugë duke protestuar për t’i thënë se për të drejtën tonë, për të mbrojtur kulturën e historine Kombëtare, ne dimë mënyrën të zgjidhim çdo problem që kemi.Tek zemra e seicilit prej nesh është një copë teatri, është një copë culture, dhe ne do ta ringrejmë teatrin ashtu siç ishte… Ata shëmbën teatrin bashkë me flamurin sepse ata s’kan as fe, as Atdhe, sepse nuk kanë ndjeshmërinë, dashurinë as për vendin as për kulturën e historin Kombetare që kemi trashëguar.
Aleanca kërkon rindërtimin e godinës të T.K.siç ishte në të njëjtin truall dhe për këtë sot në Berat u mblodhën mbi 537 firmat në Peticionin përkatës.
Nga Berati për gazeta Dielli – Sulo Gozhina

Veprat e kompozitorëve të Kosovës, Premierë në Londër

by

–

Për shkak të pandemisë koncertet do të transmetohen drejtëpërdrejt në livestream/

PRISHTINË, 22 Maj 2020- Gazeta DIELLI/

Vepra e kompozitorëve kosovarë “Trio” e Kreshnik Aliçkaj dhe “Optio” e Memli Kelmendit, do të jenë veprat që do të interpretohen Premierë Botërorenga Willingdon House Music Londër. 24 kompozitorë nga mbarë bota u janë përgjigjur thirrjes së aplikimit WHM (RE) Inventions, New music, për shkak të numrit të madh të veprave selektive, koncerti do të mbahet në dy ditë.

Koncerti i parë, “Optio” e Memli Kelmendit do të interpretohet të Premten me 29 Maj në ora 19:30 ndërsa koncerti i dytë, vepra “Trio” e Kreshnik Aliçkaj do të interpretohet të Premten me 5 Qershor në ora 16 :30.

Për shkak të pandemisë globale, virusit COVID-19, koncertet do të transmetohen drejtëpërdrejt në livestream
http://www.facebook.com/willingdonhousemusic

Willingdon House Music është ansambël professional në përbërje nga; Flavia Hirte, Nicola Barbagli, Ellen Bundy and Max Mausen, të cilët njihen për interpretimin e veprave që nga periudha e barokut (intstrumente të barokut) deri tek muzika bashkëkohore.

HISTORIA NUK DUHET NDRYSHUAR

by

         -Me rastin e 170 vjetorit të kishës së Sinicës në rrethin e Devollit-/

                                                    Nga Fuat Memelli-Boston/Dielli/

NJË HOMAZH DHE…  /

Si shumë vite të tjerë,  edhe sivjet desha të jem në Shqipëri në muajin maj. E preferoj këtë muaj , jo vetëm se është më i freskët e plot gjelbërim, por edhe sepse më 20 maj në vendlindjen time, Sinicën e Devollit, festohet Dita e Shën Kollit. Festojnë aty si një familje e madhe të krishterë e myslimanë, shprehje e harmonisë fetare që karakterizon këtë fshat. Mblidhen atë ditë jo vetëm sinicarë që jetojnë në Shqipëri, por edhe në emigracion. Shkoj me kënaqësi në ketë ditë, pavarësisht se nuk i përkas fesë orthodokse. Kufijtë e fesë ndër vite janë shkërmoqur në fshatin tonë. Sigurisht unë respektoj edhe fenë myslimane të cilës i përkas, shkoj edhe në xhami kur më jepet rasti, por nuk harroj se ne vijmë nga krishtërimi. Në fund të fundit të gjithë kemi një Zot. Ashtu si pesë vjet më parë, edhe sivjet pa ndërhyrë aspak në punët e kishës, desha të kontribuoj sado pak në pjesën e festës që zhvillohet pas meshës në oborin e shkollës. Desha të përgatis një fletëpalosje për 170 vjetorin e saj, por më pengoi virusi i famshëm.

Me ndihmën e piktorit Robert Guci që jeton në Tiranë përgatita këtë konkardë ( stemë) të cilën desha ta bëj në 200-300 kopje, për t’ja dhënë gjithë pjesëmarrësve si dhe miqve të sinicarëve. Edhe kjo dëshirë nuk u realizua, prandaj po e postoj këtu, për t’i uruar gjithë sinicarëve: gëzuar 170 vjetorin e kishës së fshatit! Në këtë kohë virusi, dita e Shën Kollit dhe 170 vjetori i kishës, nuk do festohen ashtu si do dëshironin sinicarët. Nuk do festohet si 5 vjet më parë në 165 vjetorin e saj, ku mernin pjesë rreth 250 veta; ku e ndezi atmosferën orkestra e Bilishtit; ku kërcyen si shqiponja fëmijët e Ansamblt të Devollit; ku me mbështetjen e Jovan Themelit u përgatit një fletëpalosje për Sinicën; ku së bashku me Marijon Panon përgatitëm e dhamë 27 dëshmi Mirënjohje për priftërinj që kishin shërbyer aty si dhe besimtarë që kanë kontribuar për kishën; ku përgatitëm 300 stema me mbështetjen e biznesmenit Jorgo Braholli. Por, ato tashmë i përkasin të kaluarës. Ndoshta një herë tjetër do organizohet edhe më bukur. Sidoqoftë, ky përvjetor le të jetë si një homzh për sinicarët që kontribuan për ndërtimin e asaj kishe nga më të bukurat në Devoll; për të gjitha ata që e mbajtën gjallë kishën; për priftërinjtë që kanë shërbyer aty si At Nikolla Pine e At Simon Tytymçe të ndarë nga jeta si dhe një mirënjohje për At Viktor Konomin, që shërben sot aty.

…DISA MENDIME SE KUSH E NDËRTOI ATË KISHË

Në këtë përvjetor, desha të sjell edhe disa mendime se kush e ka ndërtuar kishën e Sinicës. Në rubrikën “Fshatrat e Shqipërisë” të Televizionit Top Channel, para disa javësh u përgatit një emision edhe për Sinicën. Jo vetëm ai grusht  fshatarësh që jeton aty, por edhe të tjerët e vlerësuan, pasi iu shtua edhe një filmim tjetër fshatit , krahas dokumentarit të përgatitur një vit më parë ”Sinica- e bukura e Devollit”. Pyetjes së gazetares se kush e ka ndërtuar kishën e Sinicës, sinicari që shërben aty, iu përgjigj :” Kishën e Sinicës e kanë ndërtuar grekërit”. Të them të drejtën dyshova për këtë fakt, pasi nuk e kisha dëgjuar më parë. Ndoshta sinicari që e tha atë mendim, mund të jetë nisur nga ndonjë mbishkrim që është aty në greqisht, por siç dihet Turqia atëherë nuk e lejonte përdorimin e shkrimit shqip. Për të vërtetuar dyshimin tim, bisedova me disa sinicarë në Shqipëri dhe emigracion. Asnjëri prej tyre nuk e mbështeste idenë se kishën e kanë ndërtuar grekërit. Një prej tyre ishte Thoma Ketri, me profesion doktor, inleketual sinicar me emër, i cili prej disa vjetësh jeton në Detroit të Amerikës. Ja ç’më tha ai: “Gjyshi im, Ilua, ka qënë epitrop në kishën e fshatit ndërsa babaj Petraqi, ka psallur aty tok me Andon Dimashin, ndërsa Petraq Prifti psallte me Kristaq Agon. Epitrop kanë qënë edhe Kole Caknaqi, Ilo Karamelo dhe Jovan Joxhe. Gjyshi dhe babaj më kanë treguar se me shpenzimet e sinicarëve, kishën  e kanë ndërtuar ustallarë nga Kolonja, të cilët e punonin mirë gurin si dhe plloçën. Ata janë ndihmuar edhe nga muratorë të fshatit, pasi kishte të tillë. Me që muret ishin të trashë mbi një metër, nuk i ngopnin dot me ujë. Për këtë fshatarët e morën ujin me korita nga Kollovozi dhe e çuan deri ku ndërtohej kisha. Në muret e saj është hedhur edhe vezë e kozinë ( lesh dhije) për t’i forcuar. Një bllok te hyrja e kishës si dhe pllaka e pagëzimit, janë marë nga Nikolica. I kanë sjellë burrat e fshatit me branë të tërhequr me qe. Për këtë u zgjerua rruga në disa vënde, për të cilën ndihmuan edhe fshatarë nga Arza. Unë nuk kam dëgjuar nga gjyshi dhe babaj që kishën e Sinicës ta kenë ndërtuar grekërit”, përfundon Thoma Ketri.

Niko Dimashi, ish pedagog në Universitetin e Elbasanit, sinicar me emër edhe ky, thotë :”As unë nuk kam dëgjuar nga babaj  që kishën e Sinicës ta kenë ndërtuar grekërit. Babai im Andoni, ishte shumë I lidhur me kishës dhe psallte aty. Sinicarët kanë paguar për ta ndërtuar atë kishë. Ndoshta mund të ketë patur ndonjë usta nga Greqia, por nuk mund të themi se e kanë ndërtuar grekërit”. 

Për të njëjtin problem pyeta edhe Perikli Panon, me profesion ekonomist, i cili është një sinicar tjetër  i nderuar. Ai më tha:”Për ndërtimin e kishës  është punuar disa vjet. Në fillim pa u marë uji nga Kollovozi, gratë e fshatit viheshin në rradhë nga lumi deri te kisha për të çuar ujin. Te kisha jonë spikat gjërësia e madhe e mureve si dhe akustika e veçantë. Unë nuk kam dëgjuar që kishën e Sincës ta kenë ndërtuar grekërit. Di që të parët tanë kanë paguar për ndërtimin e saj”, theksoi Peroja. Në biseda me fshatarë, unë kam dëgjuar se për për ndërtimin e kishës kanë ndihmuar edhe bashkëfshatërt myslimanë. 

Për ta aktualizuar problemin e kishës, po ndalem te mendimi i dhënë qysh vitin e kaluar nga sinicari Albert Hysolli, me profesion ndërtues që punon e jeton në Greqi, por që nuk e harron Sinicën. Pas kontrollit që i ka bërë kishës, ai thotë se në disa pjesë të saj ka probleme dhe duhet ndërhyrë. Me kontributin e sinicarëve në Shqipëri dhe emigracion, por edhe të Mitropolisë Korçë apo edhe të bashkisë se Devollit, le të ndërhyet për mos e lënë këtë problem pas dore.

NË VEND TË MBYLLJES

Tek shkruaj këto rradhë për ndërtimin e kishës së Sinicës, i vetmi qëllim është që mos shtrembërohet e vërteta. Grekërit janë fqinjët tanë dhe populli shqiptar e ai grek gjatë historisë, kanë dhënë e marë me njëri-tjetrin. Politika dhe feja kanë ndërhyrë. Me Greqinë na lidhin shumë fije të përbashkëta. Veçanërisht pas viteve ’90, bashkëpunimi me të është shtuar shumë. Mijra emigrantë shqiptarë punojnë e jetojnë aty. Midis tyre ka edhe plot sinicarë si Albert Hysolli, Koço Tahiri, Stavri Pano, Koço Karamelo, Jorgjie Ago, Stefan Themeli, Ladi e Petrit Muçi, etj. Pra, fijet që na lidhin me atë popull janë të shumta, por historia është histori dhe nuk duhet ndryshuar.

  • Per Fotografi shihni ne Facebook, dielli vatra

KOSOVA NË DITËN E PAVARËSISË NDANË ÇMIMET PËR LETËRSI

by

-Çmimet për letërsi, vlerësim dhe nxitje për krijimtari/

-Në festën e 12 vjetorit të Pavarësisë së Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit ka ndarë Çmimin Kombëtar Letrar për vepër jetësore “Azem Shkreli” dhe çmimet vjetore për letërsi. Ministrja Vlora Dumoshi u uroi mirëseardhje laureatëve dhe anëtarëve të jurisë/

PRISHTINË, 17 Shkurt 2020-Gazeta DIELLI nga korrespondenti në Kosovë Behlul Jashari/

Në kuadër të aktiviteteve të organizuara për nder të 12-vjetorit të Ditës së Pavarësisë së Kosovës, Ministria e Kulturës, Rinisë dhe Sportit, ka ndarë Çmimin Kombëtar Letrar për vepër jetësore “Azem Shkreli” dhe çmimet vjetore për letërsi.

Juria profesionale për vlerësimin e çmimeve në përbërje të prof. dr. Hysen Matoshi – kryetar, Adem Zejnullahu, Faik Shkodra, Emin Emini dhe Riza Haziri –anëtarë, kanë vendosur që çmimet të dhurohen për: Çmimi Kombëtar Letrar për vepër jetësore “Azem Shkreli” t’i jepet Sabile Keçmezi – Basha; Çmimi për veprën më të mirë në prozë “Anton Pashku” t’i jepet Rrahman Paçarizi për veprën “Shtatë udhë” dhe Albina Idrizi për veprën “Përsëri mars”; Çmimi për veprën më të mirë në poezi “Ali Podrimja” t’iu jepet Xhevdet Bajraj për vëllimin “Kur qajnë hardhitë” dhe Nexhat Rexha për vëllimin “Duke kërkuar hijen tënde”; Çmimi për veprën më të mirë në kritikë letrare dhe eseistikë “Ibrahim Rugova” t’i jipet Berat Dakaj (Armagedoni) për studimin “Dramat e Qosjes”; Çmimi për veprën më të mirë të përkthyer në gjuhën shqipe dhe anasjelltas “Pjetër Bogdani” t’i jepet Isa Memishi për përkthimin e romanit “Guaska” të Mustafa Halifas; dhe Çmimi për veprën më të mirë për fëmijë e të rinj “Vehbi Kikaj” t’i ipet Januz Fetahaj për veprën “Libri i përrallave të gjyshit”.

Me këtë rast, në një ceremoni të organizuar në kabinetin e Ministres Vlora Dumoshi, e para e MKRS-së u uroi mirëseardhje laureatëve dhe anëtarëve të jurisë.

“Në këtë ditë të shënuar kujtojmë të gjithë ata krijues që me veprat e tyre kanë lënë gjurmë të pashlyeshme në krijimtarinë tonë. Jo rastësisht ndarja e çmimeve të letërsisë po bëhet sot në këtë ceremoni të organizuar nga ministria, sepse përveç që po ndajmë çmime të rëndësishme për letërsinë, kulturën dhe artin, përveç që sot po i shpërblejmë krijuesit e letërsisë, po e festojmë edhe përvjetorin e shtetësisë së Kosovës. Sot simbolikisht më takoi mua si Ministre që të ndaj këto çmime, ndonëse të gjitha punët rreth vlerësimit të tyre i takojnë mandatit të qeverisjes së kaluar ”, tha mes tjerash ministrja.

Duke filluar nga procedurat e hapjes së konkursit e deri tek ndarja e çmimeve parashihen me rregullore të veçantë të MKRS-së, e cila procedurë përfshin dhe emërimin e një jurie, e cila rekomandon laureatët e çmimeve.

“Unë si Ministre e vlerësoj lart ndarjen e çmimeve për letërsi, sepse besoj se duke ndarë këto çmime në baza të rregullta vjetore, ne i kontribuojmë edhe stimulimit dhe nxitjes së krijueseve të shkruajnë, të krijojnë dhe ta pasurojnë artin e fjalës sonë të shkruar”, u shpreh ministrja, duke rikonfirmuar se mbetet e përkushtuar të punojë shumë në mbështetjen e të gjitha fushave të kulturës dhe të artit, të krijuesve dhe performuesve për ta avancuar kulturën e Kosovës dhe për ta promovuar vendin.

Kryetari i Komisionit vlerësues z. Hysen Matoshi, konfirmoi se vlerësimi i Jurisë për ndarjen e Çmimit “Azem Shkreli” autores Sabile Keçmezi – Basha, është dhënë me motivacionin për punën e saj krijuese në fushën e letërsisë, një varg veprash që shquhen për prurje të reja, si në përmbajtjet ideore, ashtu edhe në format letrare.

Ndërsa për çmimet tjera, juria dha këto vlerësime: Proza “Shtatë udhë” e autorit Rrahman Paçarizi të kujton rrëfimin biblik për krijimin e botës e të njeriut brenda një jave. Romani “Përsëri mars” i Albina Idrizit ngërthen vlera ideore, estetike dhe artistike; elemente të bollshme realiste, aktuale, madje historike. Përmbledhja poetike “Kur qajnë hardhitë” e Xhevdet Bajrajt, shquhet për intonacionin e veçantë ligjërimor e estetik, për krijimin e kodeve dhe figurave poetike me një emancipim të thellë mendimor e emocional. Përmbledhja poetike “Duke kërkuar hijen tënde” e Nexhat Rexhës shpërfaq dramën e individit si reagim artistik përballë bëmave të historisë dhe të aktualitetit. Studimi monografik “Dramat e Qosjes” i Berat Dakajt (Armagedonit) ngërthen një shumësi elementesh dhe premisash të zhvillimit të dramës shqipe në kontestin historik, teoriko-letrar, ideoestetik, filozofik, antropologjik, mitologjik e socio-psikologjik. Romani autobiografik “Guaska” i Mustafa Halifas, shkrimtar sirian, është njëra ndër veprat lapidare që, nëpërmjet një rrëfimi të çlirët, përshkruan dhunën dhe brutalitetin e pushteteve, rrjedhojat që ia krijon individit të qëndruarit brenda guaskës kufizuese. Tregimet e vëllimit “Libri i përrallave të gjyshit” të Jonuz Fetahajt përshkohen me ngjarje që trajtojnë botën e brendshme të fëmijëve, dëshirat, ëndrrat, mendimet mbi jetën dhe për jetën.

Sabile Keçmezi-Basha si fituese kryesore e çmimit dhe në emër të laureatëve e falënderoi Ministren Dumoshi për ndarjen e çmimit dhe tha se ndihet e nderuar me marrjen e çmimit për veprën jetësore me emrin e të madhit Azem Shkreli.