LETERSI – Page 195 – Dielli

REVOLVERI

March 25, 2019 by dgreca

Nga Bujar MEHOLLI/

– E shkrepa, të shkretin. E shkrepa! – po i fliste për të satën herë vetes në pasqyrë një fytyrë e lodhur gruaje, e zhgënjyer nga jeta. I dridheshin duart teksa mbante revolverin, të cilin nga çasti në çast pritej ta shkrepte. Do dëgjohej krisma, më pas do ta gjenin njerëzit, por gjithçka do të mbaronte… përgjithmonë. Ajo s’do dëgjonte asgjë dhe më në fund, shkrepja do t’i sillte prehjen.

I mori borxh revolverit ca kohë, për të lundruar në kujtesë, për ta parë të kaluarën e saj përgjithësisht dhe ardhjen në këtë gjendje…

Natyrisht, kohë më parë kish qenë ndryshe. Dhe kish qenë e bukur njëmend, e mbase mund të tingëllojë si klishe “e bukur” sepse rëndom thuhet për vajzat e reja, por Maria ishte vërtet e bukur në të ri të saj.

Spikatte hunda vogëloshe, e vendosur mbi ca buzë as të trasha as të holla, që gjithherë i shkëlqenin. Flokët e dendura ngjyrë të zezë i binin bukur mbi supe. Faqet i skuqeshin lehtë, kur ndonjë nga çunat i lëshonte ndonjë fjalë tek shkonte kaluar… Sytë i qëndronin mes ngjyrës kafe dhe të zezës dhe qerpikët e dendur përmbi i bënin ata krejt të veçantë…

Shkurt, ajo dukej si tablo e ndonjë mjeshtri të madh veçse e dalur nga korniza, e mbushur jetë dhe e lëshuar në tokë.

Ah, sikur të ishte vetëm tablo tani do të ishte e vendosur në ndonjë muze të Parisit apo Amsterdamit, prej nga do të magjepseshin shumë njerëz, por siç thotë Sartri: nuk mund t’i shpëtojmë ankthit, sepse jemi vetë ankthi.

E ç’nuk përjetoi kjo krijesë e paracaktuar femër nga natyra, në këtë jetë të egër, rrethuar me egërsira në formë njeriu, përherë në gjendje të të gllabërojnë nga minuti në minutë.

Vetëtimthi i ranë të këqijat mbi kokë të gjorës. Brenda një moti, iu sëmur babai i cili vdiq shumë shpejt. Pas tri motesh në një ditë të zymtë, i iku edhe mamaja, e cila pësoi një sulm zemre. Mamaja kish qenë gjithmonë personi më i afërt dhe i dashur për të. Këto tronditje sa nuk ia morën frymën edhe asaj… por si besimtare që ishte, i vari shpresat te Zoti, edhe pse thellë në vete qe e mbushur mllef ndaj tij, pse ky i fundit për pak kohë i rrënojë gjithçka, dhe i hapi rrugë të re, mbushur me gjemba, dhe në krye pa cak. E pra, ajo u nis. E mori, atë rrugë.

Fakti që s’pati kurrë vëllezër e motra, bëri që ajo ta marrë secilin që i dilte në rrugë për të tillë. Është burrë, trajtoje si vëllain e madh, është vajzë, si motrën e vockël.

Mundohet t’i ndalojë dridhjet e duarve, duke i shtrënguar ato… teksa neveritet nga ajo pamje që i shfaqet në pasqyrë. Me qejf, do ta thyente atë në njëmijë copë.

Atje tej, në sallën e kafenesë ku ndodhej, vazhdonte të luhej muzikë dhe të flitej me të madhe. Qeshje, kërcitje gotash, dhe natyrisht tinguj xhazi që përpiqeshin ta mbulonin zallamahinë e pasditës.

Në çastet kritike të Marias, sallën e kafenesë së madhe të qendrës së qytetit, po e mbushnin tingujt e Autumn Leaves të cilët ajo i pëlqeu. Gjithmonë thellë në zemrën e saj të shpuar, e kish dashur muzikën. Po, ç’rëndësi kishte tani? Njerëzit krijonin tinguj të bukur, në një jetë të egër, dhe sipas saj, paradoksi i madh qëndronte te fakti se brenda një toke diku luhej muzikë e mrekullueshme, diku vidhej, dikush lëndohej e vritej, dikush qeshte kur dikush vuante…

E pra, ç’kuptim kishte gjithë kjo? – ç’i dua këta tinguj të mallkuar, që për një moment të dehin, dhe më pas të kthejnë në realitetin e hidhur, të jetës mizore?…

III

I ngriu gjaku për një moment. Dera e banjos trokiti, dhe u ndal më pas. Ajo shtrëngoi dhëmbët, hodhi rrufeshëm sytë tek shuli. Oh, Perëndi. Ishte i kyçur. Duart i dridheshin vazhdimisht, goja i terej dhe i nxirrte një erë të ligë. Bobo, si jam shndërruar, murmuronte me vete. Pati frikë të marr frymë thellë. Dera trokiti edhe njëherë, por më pak se më parë dhe u ndal prapë, e rrëmuja jashtë vazhdonte.

Por, mos po dyshonte kush? Mos e kishin përcjellë tek kish hyrë qe një copë herë në banjo? Mbase ndonjëri nga kamerierët e kish parë? Ajo i kishte zët ata, kur i sorrollateshin teksa i sillnin kafenë dhe ëmbëlsirën; me intuitën e pagabuar femërore e ndjente se qeshjet e tyre ishin falso, dhe ata s’dallonin aspak nga shumë meshkuj të tjerë që parasyve të një femre përpiqen t’i zgjedhin fjalët dhe të sillen solemnisht, sepse lajkat ashtu e donë, derisa mbas syve të saj, shpërthejnë me shprehje vulgare… Bah!

Për të mos ngjallur dyshime, ajo lëshoi rubinetin dhe… i erdhi në mendje të kollitej. U kollit pak; çuni thatim si e dëgjoi kollitjen dhe ujin, iku për tek gota me vodkë që e priste në tavolinë. Ja pra, kaloi… mendonte ajo, kur dera pushoi. Muzika jehonte, qeshjet e kërcitjet e gotave poashtu…

Kohën që ia kish marrë revolverit ende s’e kish shpenzuar, kështu me zemrën që i rrihte paksa, dhe me gjoksin që ngrihej e ulej nën atë fustan të mëndafshtë, blerë në dyqanet e dorës së dytë, vazhdoi lundrimin nëpër kujtimet e saj…

Bredhja i qe bërë pjesë e pandashme e jetës. Shëtiste nëpër rrugë e rrugica, herët në mëngjes, vonë në mbrëmjet me hënë. Shihte vitrinat e dyqaneve të mbushura me lloj-lloj rrobash të modës së fundit, e aksesorë të ndryshëm, që një femër teksa i sheh dhe e di s’e s’mund t’i posedojë… zemra i thyhet në shumë pjesë, sikur vazoja e rënë nga kati i sipërm i ndërtesës.

Pa një qindarkë për ilaq, ajo bariste, derisa u takua me një djalosh me trup të gjatë, flokë të yndyrshme dhe mustaqe të dendura. Ata u afruan dhe kaluan mjaft kohë bashkë nëpër kafenetë e sërës së tyre. Ai e trajtonte tamam si vajzë dhe e donte me zemër. Edhe ajo për herë të parë e ndjenjte veten të rëndësishme; pra dikujt i bëhej vonë për të, për më shumë ajo duhej nga dikush. A s’ishte mrekulli? Edhe ajo e donte atë krejt sinqerisht. Shkurt, ata u martuan.

Si gjithçka që ishte destinuar e shkurtër për Marian, ishte dhe kjo martesë, e cila u rrënua kur një mëngjes u zgjua dhe gjeti tek krevati bashkëshortin e saj pa shenja jete. Versioni zyrtar i mjekëve qe, se ai kish pas një sulm të fortë në zemër, të cilit nuk i kish mbijetuar për shkak edhe të konsumimit të tepërt të alkoolit gjatë jetës së tij, jo të gjatë.

Ai e kish dashur njëmend. Dhe me fitimin e vogël nga puna e lodhshme si çirak, përpiqej t’i plotësonte dëshirat e saj. Madje për ditëlindje, e pat befasuar duke i blerë këtë fustan të mëndafshit, të cilin ajo e kishte pëlqyer jo për shkak të ndonjë vlere estetike, por sjellja e saj prej megalomaneje a do të kish farë kuptimi?

Pastaj ai sillej butë me të, dhe ishte krejt e kundërta e atyre kamerierëve të veshur bukur, por të ashpër dhe vulgarë. Vdekja e tretë në jetën e saj, ishte tronditëse. U mat disa herë të hidhej nga ballkoni i katit të tetë të ndërtesës modeste në periferi ku jetonin, por i mungonte guximi. Ku të vente, dhe çfarë të bënte?

Tani ishte 29-vjeçe; këto vitet e fundit s’donte më t’i kujtonte… dhe një moment e preku këmbëzën, por deshi apo s’deshi vajti me mendje tek ai ferr… ferr njerëzor, ku vajzat dhe gratë shihen thjesht si kafshë… dhe bëhet seks me to, për ca grosh.

E mbetur vetëm nëpër qoshe dhe rrugë të pista, në një mbrëmje, ajo pa një një tabelë që llamburiste. U fut. Mendoi të fitonte ndonjë punë, përfundoi si skllave seksi. Portieri e pat pritë me një fytyrë të dhimbshme, mbase ai e dinte se çfarë do ta gjente të gjorën…

Nuk deshi t’i kujtonte gjërat që i kishin ndodhur atje në detaje, nga frika se do të çmendej… atje ishte në ankth çdo natë, i mpiheshin duart e këmbët, nga çdo krismë sado e vogël. Pastaj neveritej nga britmat vulgare të fatzezave tjera, e ulurimat e shpifura burrërore nga kënaqësia…

Pale, ata burra barkëmëdhenj, me fytyra të egra e trupa të rëndë, të cilët ajo ishte e shtrënguar t’i shihte dhe t’i kënaqte çdo mbrëmje… Oh, Perëndi!

Gjatë atij lundrimi nëpër kujtesën e saj, mbase do të ketë trokitur prapë dera por fatmirësisht ajo s’kish dëgjuar gjë, e mesa dukej prapë gjithçka kishte shkuar mbarë.

Tashmë ishte krejt e ronitur, gjithçka i dukej shpifëse; me ato para që kish kursyer nga ajo punë, kish marrë një dhomë modeste me qira në një hotel të dorës së dytë. Ishte kliente e përhershme e kësaj kafeneje, ku hante mëngjesin, pinte kafenë duke lexuar gazetat dhe s’i jepte askujt shans që t’i afrohej, qoftë dhe për t’u njoftuar. Në njëfarë mënyre ishte në paqe me veten…

Por, gjithçka u rrënua prapë, kur kartat e mallkuara mbaruan dhe hotelxhiu e degdisi jashtë. Ç’të bënte tani, ta shiste trupin prapë, për ca karta tjera? Po besimi i madh që kishte në Zot, pse s’po i dilte përpara tani, dhe ta shpëtonte? Thjesht, ta bënte si ato gra që shëtisin të shkujdesura nëpër rrugë, dhe pastaj ikin në gjirin e tyre familjar, ku bënin pjesë prindërit, bashkëshorti e fëmijët…

Pse dhe ajo mos të kishte një fëmijë kolopuç, sikur këta që i shihte rrugës. Dhe kush të mos kish fëmijë, ajo, që i adhuronte këto krijesa vogëloshe, të padjallëzuara. Ajo që do të ishte një nënë e shkëlqyer… Por, çfarë trishtimi i madh për një grua, të mos arrijë ta shijojë ndjenjën hyjnore të të qenurit nënë!

Para se të ish futur në kafene këtë herën e fundit, në bulevard iu afrua një burrë me flokë të kthyera anash aq bukur. Asaj i qe nxehur trupi. Në çantë e kishte revolverin, me të cilin mendonte t’iu ikte të gjitha përsiatjeve të kota jetësore, dhe të shpëtonte…

Prej nga tani ky tip, që i qeshte me vrimat e formuara në faqe. Mos do më prish punë ky, thoshte ajo. Nëse tenton të më bëjë diçka, para syve të botës do t’ia plas turinjve.

– Zonjushë e nderuar, jam klient i kafenesë në të cilën edhe ju jeni e rregullt. Ajo u step. Zonjushë e nderuarnuk e kishin thirrur kurrë, dhe mendoi me zemër të plasur për jetën e shkuar dëm, derisa po të kishte një fat tjetër do të ishte njëmend zonjushë e klasit të lartë, e veshur me pallto të shtrenjta, e lyer me pomada italiane dhe me flokët e rregulluara te frizerët më në zë. U shtendos pak, derisa ai vazhdoi:

– E pra, mbase s’do më keni vërejtur, por edhe unë jam këtu çdo mëngjes. Thjesht, desha t’ju ftoj për një kafe miqësore, me mundësi për ta njohur-njëri tjetrin.

Por mënyra sesi i tha këto fjalë, asaj iu duk e rëndë, e pa kapërdishme. Nxitoi për ta refuzuar.

– Më falni, por jam e zënë. Sot, do të pres dikë, shpresoj në mirëkuptimin tuaj. Dhe ai e mirëkuptoi duke u larguar, po me buzëqeshje si në fillim.

Edhe ky pasazh po i kujtohej asaj; më vonë kish marrë vesh se djaloshi ishte nëpunës dhe gëzonte respekt, e ishte ndër klientët më të nderuar të kafenesë. Beqar, natyrisht. Po si s’e kishte vërejtur asnjëherë ajo, për më tepër si mundi të tregohej aq e ftohtë dhe aq shpejt ta refuzonte, kur ai hapur iu afrua dhe u tregua i mirë me të.

Në anën tjetër, si nuk i qe afruar ai më parë kur rrinin brenda një objekti, pinin, shfletonin gazetat dhe sodisnin rrugën…

Ja, një arsye më tepër për ta ngre atë këmbëz të mallkuar, dhe për t’u shliruar. Ndërkohë, para derës tashmë ishin grumbulluar disa njerëz, e poashtu edhe volumi i muzikës ishte ulur. Megjithatë, një tip nga qoshi i kafenesë ku rrinte i shkujdesur e kishte parë teksa shkonte në banjo me një fytyrë të acaruar, (ajo madje e kishte derdhur kafenë mbi gazetë, por njëri nga kamerierët me qeshje lajkatare i kish thënë se çdo është në rregull!) dhe i njoftoi kamerierët se një grua ishte e mbyllur aty, në banjo, pothuajse qe një orë.

– Si mundet, si? Ta marr djalli, i thoshte ajo vetes. Si e përbuze atë djalosh. Dhe nisi të qajë, por e mori veten shpejt. Në kokë i vërtitej dilema: a ta përfundonte më këtë punë, të shpëtonte, apo të dilte sikur s’kish nodhur gjë. T’i linte të gjitha anash, dhe të kërkonte nisjen e një jete të re. Mund të takonte ndonjë djalosh tjetër të sërës së tij, në mos atë vetë… dhe kështu do rregullohej gjithçka, edhe pa mjetin e frikshëm që mbante afër vetes.

– A jeni mirë? Ç’po ngjan aty brenda? Thoni diçka! – ishin fjalët e kamerierit të shqetësuar për klienten e tij të ngujuar brenda. Ajo mezi i dëgjoi këto fjalë. Por, me t’i dëgjuar u drodh e gjitha nga maja e gishtave, tek flokët. Ata e paskëshin zbuluar. Dhe tani po doli, do t’i bien në qafë. Dhe kush? Prapë ata kamerierët dhelpërak, përreth me klientë kureshtar. E, ç’i bënte asaj për ta. Dilema e madhe i sillej nëpër kokë: të dilte nga banjo, apo ta tërhiqte këmbëzën dhe pastaj ta gjenin, por ajo të shlirohej e të mos i dëgjonte llomotitjet e tyre?

Ndërkohë trokitjet s’reshtnin, madje kish kërcënime (nga kamerieri që i pati thënë se s’ka gjë për derdhjen e kafesë mbi gazetë, ajo e njohu zërin e ngjirur të tij) se do e thyenin derën, nëse edhe këtë herë s’do kishte përgjigje nga brenda.

– Ç’bëni kaq gjatë aty? Mos ju ka ndodhur diçka? Pa nxjerr ndonjë zë, të lutem, që konfirmon se jeni mirë dhe gjithçka është në rregull. Asnjë pipëtimë. Vetëm ngritja dhe ulja e gjoksit të saj nën fustanin e mëndafshit, dhuratë nga ish-bashkëshorti i saj; kaq ishte pra, siç duket erdhi koha për hapin e madh. Koha për të vajtur te bashkëshorti i saj i dashur? Fytyra e saj pasqyruar në xham, shëmbëllente me ndonjë egërsirë të maleve të largëta afrikane.

– Është hera e fundit që ju flas, dhe ju lus, – u nxeh kamerieri. Kam shumë punë dhe s’mund të rri këtu, e t’i duroj kapriçot tuaja, megjithë respektin që ushqej ndaj jush.

Kësaj here, o folni diçka, jepnani ndonjë përgjigje se s’ka ngjarë gjë, o në të kundërtën do ta bëjë copë e thërrime këtë derë të mallkuar! Dhe, përgjigjja e shumëpritur megjithatë erdhi.

Kur para asaj dere u shtua kërshëria e humbi durimi, njëri padashje goditi me bërryl marionetën flamande që qe vendosur aty, dhe po në çastin që u përkul për ta marrë, nga brenda banjos u dëgjuan dy krisma të forta njëra pas tjetrës. U stepën të gjithë, duke u parë me sy të shqyer, dikush mbulojë veshët. E shtëna e parë iu drejtua pasqyrës, thërrimet e së cilës ranë nëpër tokë me tinguj të çjerrë, ndërsa e shtëna e dytë, më e fortë se e para, nuk u ditë nga u drejtua. Kamerieri, për dreq, sikur mori gjithë fuqinë e botës në supet e tij dhe me t’u vërsulur, më në fund e theu derën…

PROMOVIM LIBRI NË U.SH. TË TETOVËS

March 19, 2019 by dgreca

-KRONIKE E VONUAR-
“Një letërsi kombëtare, një atdhe i vetëm”

OLYMPUS DIGITAL CAMERA
OLYMPUS DIGITAL CAMERA
OLYMPUS DIGITAL CAMERA

Nga Muhamet Memeti/

Në një nga sallat e leksioneve të Universitetit Shtetëror të Tetovës, dega Gjuhë Letërsi Shqipe organizoi me nismën e Prof. Dr. Salajdin Saliut më 3 dhjetor 2018 promovimin e librit “Një letërsi kombëtare, një atdhe i vetëm” KUMI Tiranë 2018, 460 fq. të Prof. Asc. Dr. Thanas L. Gjika i cili jeton në SHBA që nga viti 1996. Morën pjesë studentë dhe pedagogë të letërsisë shqiptare, angleze e franceze si Prof. Ejup Ajdini, Salajdin Memeti,Fatmire Isaku,Fatmir Sulejmani,Arlind Farizi,Suzana Ejupi,etj…
Takimin e hapi zonjusha Adelina Xhaferi, studente e degës Gjuhë Letërsi viti i tretë, e cila prezantoi autorin dhe librin e tij dhe e falenderoi që ai zgjodhi U.Sh. të Tetovës për ta promovuar librin e tij të ri. Më tej ajo ia dha fjalën Prof. Ejup Ajdinit.
Prof. Ajdini në fjalën e tij parashtroi arritjet e studiuesit Thanas L. Gjika, ndihmesën e tij në fushën e studimeve shqiptare me botimin e dhjetra artikujve studimorë dhe të shtatë veprave. Midis tjerash ai përmendi monografitë “Mihal Grameno jeta dhe vepra” DDS Durrës, 2012, 506 fq. që është studimi i parë i plotë mbi jetën e veprën e këtij atdhetari të shquar të pushkës e penës dhe krijuesi të talentuar të gazetarisë, dramaturgjisë, novelistikës e poezisë së Rilindjes sonë e pas saj. Po ashtu ai përmendi biografinë “Shën Pali punoi dhe në brigjet e Adriatikut”, OMSCA-1 Tiranë, 507 fq. dhe dy përmbledhje me studime, artikuj, portrete e kujtime: “Evoluimi ynë kërkon njohjen dhe dënimin e fajit” DDS Durrës 2011, 308 fq. dhe “Mosdënimi i krimit është krim i ri” OMSCA-1 2016, 450 fq.

Prof. Dr. Ajdini u ndal te libri i ri për të cilin u organizua takimi. Ai vlerësoi parathënien që hap librin të hartuar prej Prof. Dr. Sadri Fetiut, ish-drejtor i Institutit Albanologjik të Prishtinës. Studiuesi Fetiu nuk mundi të vinte në këtë promovim sepse ndodhej për vizitë të gjatë në Gjermani pranë vajzës.
Folësi e quajti studiuesin Gjika, një studiues të shquar në fushën e historisë së letërsisë dhe të kritkës letrare, ashtu si e ka quajtur dhe Prof. Fetiu. Ai vuri në dukje se shkrimet e zotit Gjika bien në sy krahas cilësisë dhe për shqetësimet e tij atdhetare mbarëkombëtare dhe për rrugën e zgjidhjes së problemit shqiptar përmes europianizimit të mendësisë sonë dhe të zhvillimit të letërsisë, kulturës, artit shqiptar si një i vetëm pavarësisht se ku zhvillohet: në Shqipëri, Kosovë, Maqedoni a diasporë. Ai e përgëzoi autorin e librit dhe iu lut që të vijë përsëri në auditorët e USH të Tetovës me vepra të reja.
Më tej e mori fjalën Prof. Dr. Salajdin Memeti, i cili kishte ardhur posaçërisht nga Prishtina ku jeton prej shumë vjetësh me familjen e tij edhe pse ka lindur dhe është rritur në Tearce të Tetovës dhe pati punuar disa vjet si pedagog i letërsisë shqiptare për fëmijë në U.Sh. të Tetovës.
Prof. Salajdin Memeti, pasi vuri në dukje akribinë shkencore të studimeve të Prof. Gjikës që ndjehet si në këtë libër dhe në libra të tjerë të tij, u ndal dhe në disa aspekte të jetës e të karakterit të këtij studiuesi. Duke shfrytëzuar kujtimet e tij nga njohja me Thanas Gjikën që në vitin 1979, kur z. Memeti kishte shkuar me një grup studiuesish nga Kosova për kërkime arkivale e bibliografike në Tiranë pranë Institutit të Gjuhësisë e të Letërsisë së Akademisë së Shkencave. Thanasi, atëhere punonjës shkencor i atij instituti, e pati shoqëruar grupin e studiuesve të vajtur prej Kosovës dhe ishte miqësuar me Salajdinin, Abdyl Kadollin, Abdulla Zymberi, etj. Kjo miqësi vijoi dhe mbas vitit 1992 kur u ndërrua sistemi në Shqipëri dhe u hapën kufijtë.

Prof. Salajdini theksoi se atdhetarizmi dhe ndershmëria kanë qenë e kanë mbetur tipara dalluese të studiuesit Gjika, gjë që bie në sy edhe në shkrimet e mbledhura në këtë libër të ri, të ndarë sipas përmbajtjes dhe formës në artikuj, ese, portrete, kujtime, diskutime, letra, etj. Me të gjithë shkrimet, vuri në dukje folësi, autori përpiqet në rrugë të ndryshme, të ndihmojë lexuesin për të evoluar drejt njohjes së të vërtetës së djeshme e të sotme, për krijimin e një shoqërie tolerante që debaton me argumente dhe që pranon kritikat. Ai ka mundur të nxjerrë në pah vlerat më të mira të analistëve si Avokat Spartak Ngjela, gazetarëve të radios Zëri i Amerikës Astrit Lulushi e Frank Shkreli; të vleresojë qendresën dhe kontributin shkencor të studiuesve shkodranë që punuan gjatë viteve të diktaturës në institutet e Akademisë së Shkencave, urtësinë dhe karakterin shumë punëtor të gjuhëtarit Kolec Topalli, të albanologut Robert Elsie, të regjisorit Dhimitër Anagnosti, vlerat e shumta të shqipërimit me sfond enciklopedik të veprave homerike prej Ilia Ballaurit, arritjet e studiuesve të jetës e veprës së Faik Konicës si Fotaq Andrea, Jup Kastrati, Ilir Ikonomi, Agron Alibali, etj. Gjika ka vlerësuar dhe bemat e veprimtarëve të përndjekur si Myrteza Bajraktari nga Gostivari, Shpëtim Pollozhani nga Struga e Lazër Radi nga Prizreni, etj.
Duke qenë se studiuesi Gjika jeton e punon në qytetin Worcester MA të SHBA-ve, ai është përpjekur të sjellë dhe disa vlera të një vargu biznesmenësh e veprimtarësh që jetojnë në SHBA. Jeta dhe vepra e tyre është per t’u marrë shembull prej mërgimtarëve shqiptarë kudo ku ata jetojnë, por edhe prej shqiptarëve që jetojnë në Ballkanin Perëndimor, të cilët duhet t’i futen seriozisht punës dhe jo të synojnë emigracionin.
Me interes të veçantë, tha Prof. Memeti, më duken dhe mendimet e Prof. Gjikës lidhur me nevojën e evoluimit të mendësisë së artistëve, shkrimtarëve dhe studiuesve të cilët gjatë regjimit diktatorial i shërbyen politikës dhe ideologjisë së partisë shtet. Shumë pak prej tyre shfaqën papajtueshmëri dhe ranë nëpër burgje e kampe internimi. Shumica e krijuesve dhe studiuesve të asaj kohe duhet të pranojnë sot se nuk ishin aspak qytetarë të moralshëm dhe nuk duhet të përpiqen sot për ta paraqitur veten si të përndjekur dhe kundërshtarë të regjimit diktatorial…
Për shkak se disa kopje të librit të Prof. Gjikës u dërguan vetëm një javë para promovimit, studentët nuk patën mundësi që të lexonin shkrimet e librit, prandaj nuk pati diskutantë studentë.

Në fund foli dhe autori i librit, Prof. Thanas L. Gjika i cili theksoi se ndjehej i privilegjuar që ndodhej midis kolegëve dhe studentëve të U.Sh.Tetovë.
“Kam qenë disa herë në Tetovë në vitet 1994 e 1995, tha z. Gjika, dhe vërej se ka ndryshim të madh midis vajzave e djemve shqiptarë të Tetovës që pashë në ato vite dhe ju që po ju shoh sot. Atëhere, më vjen keq ta them, por sidomos vajzat kishin një paraqitje që dalloheshin mjaft prej vajzave maqedone. Ato ishin të veshura pa shumë kujdes, mbanin shami në kokë, kurse djemtë shkonin në klube plot tym ku kishte vetëm meshkuj. Aty ata pinin kafe, pije alkolike e duhan si në mejhanet e dikurshme të kohës së pushtimit asman. Sot ju studente dhe ju studentë të Tetovës nuk keni asnjë dallim nga vajzat e djemtë maqedonas e as nga vajzat e djemtë studentë të universiteteve të Tiranës, Prishtinës, Shkodrës, Korçës e qyteteve të tjerë të botës më të përparuar shqiptare. Edhe te klubi këtu karshi univeristetit pashë djem e vajza të veshur me gusto, që bisedonin e qiraseshin pa drojtje si në mbarë botën perëndimore. Për këtë ju përgëzoj sepse pikërisht ju do t’i jepni shoqërisë mbarëkombëtare shqiptare pamje të njëjtë dhe nivel të njëjtë kulturor e profesional. Kështu, duke krijuar një kulturë e letërsi kombëtare në një gjuhë të përbashkët letrare do të shkojmë drejt Europës së Bashkuar, si një popull i qytetëruar.

Bashkë me falenderimet, ju premtoj, e mbylli fjalën e tij Prof. Gjika, se do të vij përsëri në Tetovën e bukur e mikpritëse, madje me gjithë bashkëshorten dhe vajzën, poetet Julia dhe Ani Gjika, të cilat po punojnë për të hartuar e botuar libra të tyre të rinj.”
Në mbyllje mysafiri dhuroi me dedikim disa kopje të librit të tij për bibliotekën e U.SH. Tetovë, bibliotekën e qytetit, për disa kolegë dhe studentë, si dhe disa kopje per kolegët e Prishtines qe i mori per t’i shpene Prof. Dr. Salajdin Memeti.

KËPUCËT DHE GAZETA L’UNITA

March 17, 2019 by dgreca

Nga Agim Xh. Deshnica

Vjeshtë e tretë. Në Grykën e Tujanit, e ngarkuar me re, shkrepnin vetëtimat e gjëmonte. Era shfrynte, këpuste gjethet e verdha, i hidhte përtokë, pastaj i ngrinte lart, i shtillte rreth e qark esë fundi i shtynte tej me vrull. Pas rrufeve nisi shiu i hollë, befas shpërtheu rrebeshi mbi pullaze e drurë, rrugëve, trotuareve e mureve, me pankartat e ushtarit të sertë, me pushkë, bajonetë, me një sy e një vesh, me parullën: „Vigjilencë!“ Fortafolësit si gryka ullukësh gri, të kapur në shtylla e nën strehët e ndërtesave zyrtare, kullonin ujë çurk dhe dridheshin si në ethe nga zërat e recituesve të Radio Tiranës, që shqyhenin me poema, deri në mbrëmje vonë maskën e revizionizmit modern,, ndërsa borgjezisë i kanoseshim me britmën sus! Zërat e disa fortafolësve në qendër jehonin, në sheshe e bulevarde. Nga përplasja e tyre në disa zona nuk merrej vesh se ç‘thuhej. Qytetarët në kafe, nën strehë dyqanesh, apo të lagur kokë e këmbë në ecje e sipër dhe shumë të tjerë në shtëpi, dëgjonin të habitur, se duhej të punonin me nerva të tendosur! Nerva? Punë me nerva? Të punonin si të xhindosur? Të qetë ndiheshin vetëm shurdhët dhe ata, që s’kishin radio në shtëpi. Ndërkaq në sheshin Skënderbej, nga kapela ushtarake, supet e krahët e shtatores në bronx të Stalinit, binin rrëke ujrash të turbulluar.

Agroni tek rrinte në dritare e vështronte jashtë pyeste veten, se a mund të shkohej nëpër ato rrugë si lumenj, për të blerë një palë këpucë të reja? Ato që mbante në këmbë, pa u vjetëruar mirë, fusnin ujë sa, kur binte shi pandehte se ecte zbathur, pa le në pellgjet gracka! As ngjitjet, as qepjet, as gozhdët nuk bënin derman. Ndaj, kur rrebeshi pushoi, u nis për te dyqani më i madh i kryeqytetit, me emrin Magazina Popullore, shkurt MAPO, në rrugën e Dibrës, ku shiteshin këpucë të Fabrikës së Këpucëve.

MAPO, për nga madhësia, ia kalonte dyqanit tjetër shtetëror, të cilin, sipas forcës së zakonit, sidomos gratë, vijonin ta quanin “Xingoni” si në vitet, kur pronarët italianë botonin në gazeta e revista reklamën: “Zzingone veste tutta la Roma!”. Nëse, ndokush atje blinte kostum e pallto e një palë këpucë, i dhuronin një kravatë, një çadër apo bastun. Pastaj me pakon e lidhur me fjongo e përcillnin gjer në prag të portës me “tante grazie e arivederla!” Në MAPO pamja qe ndryshe. Në disa ditë të çdo jave, ajo mbetej me kopsa, kordele e basme kombinati me lajle e lule që s’i prekte kush me dorë . E kështu shitëset e kalonin kohën e lirë me histori familjesh me thirrje nga banaku në banak. Por kur papritur dilnin mallra importi, pa asnjë reklamë. lajmi merrte dhenë. Aty për aty dyqani i madh mbushej përplotë me burra e gra. E ç’të shihje pastaj? Ca majtas e ca djathtas suleshin drejt banakëve, duke u shtyrë me duar, bryle e supe. Një ditë për pardesy, që ua kishin ngjitur emrin “fësh-fëshe”, të holla, saqë, kur frynte veriu ua hiqte nga supet. ’’Fësh-fëshet” ” shiteshin herë të blerta, herë të kaltra. Dhe pastaj shetitoret u ngjanin herë livadheve, herë lumenjve. Në Mapo dilnin edhe këpucë çeke grash, ose radio hungareze “Orion”, që kapnin vetëm Tiranën, për habi dhe…Budapestin! Gojët e liga pëshpërisnin, se ua kishin rregulluar frekuencat vetëm për këto dy radio-stacione. Por, disa teknikë të shkathët kundrejt një pagese, thuajse falas, shtonin llampen F-2. Dhe në radion e vogël ngjyrë gështenjë, në trajtë kubi, dëgjoheshin qartë lajmet nga radiot e huaja në disa gjuhë, si: “Burasi Ankara!”- “Vi parla Roma!”-“Ju flet Zëri i Amerikës!”-“Bum, bum! Ju flet Londra!…”

MAPO qe edhe një vend i këndshëm edhe për takime e biseda në këmbë, si te Qafa e Pazarit në Gjirokastër. Shërbente për bukuri, edhe si strehë e ngrohtë për t’u mbrojtur nga moti me shi, vetëtimat, breshëri e thëllimi. Nëpër sallë endeshin, edhe kureshtarë, pa një dysh në xhep. Të gjitha këto u hapnin punë punonjësve të dyqanit të madh, pasi mbyllnin portat për pastrimin e dyshemesë nga letrat, paketat e bishtat e cigareve, llumi i baltës e për largimin e ujrave.

Agroni hyri e shkoi në banakun e këpucëve. Teksa pyeste shitësen për numrat, mbante në duar pas shpine, një gazetë, për ambalazh, sepse këpucët shiteshin pa të. Ndjeu se dikush e preku lehtë në sup. U kthye të shihte ndonjë mik a shok, por u befasua, kur përpërballë pa vetullziun e njohur të trotuareve të rrugës së Durrësit e të Dibrës.

Pa e përshëndetur ai e pyeti:

-Nga e ke gjetur ti këtë gazetë?

Djaloshi i hodhi një sy gazetës. U trondit e u habit, kur lexoi titullin, “L‘Unita- La Gazzeta di Partito Comunista Italiano”. Ç’t’i thoshte i zënë ngushtë, kur i ra ndër mend se ishim prishur keqas me partitë komuniste të drejtuara nga Hrushovi apo Moska. Mblodhi buzët e ngriti supet i shqetësuar.

-As vetë s’e di! E kam marrë për të mbështjellë ndonjë send….Do ta ketë gjetur nëna, mbase në ndonjë autobus. -U shqetësua dhe më, kur përmendi nënën, që punonte në PTT.

Vetullziu për një imtë e pa në sy e tha:

-Kot të pyeta- dhe u largua.

Por, Agroni e vuri re tek u mbështet në një banak, pak më tej, me njerin sy drejt tij. Si mumd t‘i fshihej atij vëzhgim dinak? E kapi edhe një si e qeshur e hidhur, kur mendoi se po i kanosej një rrezik i papritur, meqë ata lart na qenkan grindur me partitë, dikur motra. Po ai ç’hynte në këtë mes? Kush qe fajtor? Tani nga blerës e ndiente veten si një i arratisur i çuditshëm, që kërkon shtegun për të dalë, jo matanè kufirit, por …jashtë mureve të dyqanit shtetëror. Ah! Sa zili u kishte atyre që hynin e dilnin nga u vinte më për mbarë. Këpucët i harroi. Gazetën e flamosur e bëri shuk dhe e rrasi në xhep. Ecte e ndalonte para banakëve e pyeste kot më kot shitëset për fustanet, basmet, çorapet e grave, kopsat dhe kordelet. Shihte vetrinat e MAPO-s me dy porta, ku për një pardesy apo këpucë çeke, nga burrat e gratë thyeshin xhama e pasqyra. Veçse ato pasqyra të bekuara tani po e ndihmonin të pikaste ndjekësin që s‘i ndahej. Tek sillej i mërzitur veshi i kapi, edhe një këngë dashurie burrash e kënduar nga një artiste: “Te desha, të desha, si i marrë…“ Në pasqyra, herë këtu, herë atje, vinte re, se vetullziu i ishte qepuar e s’i ndahej, si zagar i heshtur. Por atij i bëhej se ai lehte egër: “të kapa, të kapa agjent i poshtër, s’ke nga ia mban!“ Pra, ai po përpiqej të zbulonte folezën e tij, portën e numrin e shtëpinë! Ç’drejtim do të merrte „agjenti?“ Ndërkohë djaloshi e hetonte ndjeksin nga ç’krah lëvizte përmes blerësve. Për një hop Agroni u shtir sikur po shkonte drejt portës së majtë. Në atëçast pa, se „vetullziu“ mori djathtas, mesa kuptohej, për ta pritur jashtë e të shihte se nga do t’ia mbante, tatëpjetë rrugës së Dibrësit për në Bulevard, a përpjetë për nga Spitali? Atëherë Agroni mori djathtas dhe e ndoqi zagarin gjer afër portës. Atje ndaloi e pa me kujdes. Kaleci në mëdyshje, priste në trotuar. Meqë s‘po e shihte „agjentin“ ndërmjet njerëzve, që hynin e dilnin, mendoi se i shpëtoi nga duart. Pasi hodhi syte poshtë e lartë, nxitoi tatëpjetë. Djaloshi lëvizi ngadalë e doli jashtë dyqanit.Vuri re se vetullziu kishte humbur në turmën mizë lisi në Bulevard, Gjithsesi po e brente dyshimi nga çdo e papritur. U hodh me ndrojtje në trotuarin përballë MAPO-s, kaloi para dyqanit Flora e u fut tutje labirintit me dyqane të zdrukthëtarëve, kovaçëve e saldatorëve. U soll rrotull kolonave të kinemasë, dikur “Rex”, më pas “Nacional”, së fundi “17 Nëntori”. Ndaloi në sportelin e biletave e hodhi sytë poshtë e lartë. Për dreq një zë i njohur i thirri në emër. Bëri sikur nuk dëgjoi gjë. Shpejtoi hapat dhe doli te Fusha e Druve, prapa Maternitetit. U kthye nga e majta, preu Bulevardin e hyri në rrugën Fortuzi me vila doktorësh e profesorësh e me shelgje në dy krahët. Atje eci më qetë dhe ndaloi te çezma e hekurt, ku nga e djathta zgjatej rruga e Burgut të Vjetër. Matanë rrugës së Durrësit dukej në muzg Ambasada Sovjetike, që përgjohej ditë e natë nga shërbimi sekret. Uli kokën, sikur do të pinte ujë në çesmë. ndërkohë hodhi vështrimin drejt rrugës, që la pas. Ishte e shkretë…

Në shtëpi përballë çezmës e buzë rrugës së Burgut të Vjetër, i fshehur prapa perdeve vështroi më kot. Qeshi me vetullziun e zemëruar diku në Bulevard… Por befas nga fqinji burg, dëgjoi dy herë britmën e rreptë të rojës: „Ndal!“ Në krahun tjetër të shtëpisë, në hije civilët e sigurimit me shpatulla në mur, vëzhgonin ambasadën.

Iu kujtuan filmat me spiunazh, ndjekës, të ndjekur, pranga, hetues, tortura, pushkatime e burg. Pra, i kishte të gjithë aty tok! Veçse tani për disa muaj duhej të bënte kujdes: të nisej e të kthej nga puna vetëm në muzg, ndërsa tek miqtë e vet të shkonte e të vinte më rrallë në mot me shi dhe erë, kur fortafolësit njoftonin me zhurmë e bujë, se ishim çliruar nga sundimi i pushtuesve të huaj….

Shfreu i lehtësuar, por edhe me një farë dridhme, se për pak do të binte në duart e sigurimit komunist për shkak të një gazete komuniste…

Arratisjet dhe mamuthët e pushtetit

March 17, 2019 by dgreca

Nuri Dragoj

Para vitit 1990, me Dritëroin nuk kam patur marërdhënie të afërta, por e kam takuar 3-4 herë, ndërsa më pas, edhe më shumë. Më kanë lenë mbresë të veçantë takimet e vitit 1989, kur sistemi socialist qe lëkundur, ndërsa ne vazhdonim të jetonim ende nën darën e diktaturës. Ishte e hëna e katërt e muajit nëntor të atij viti. Kisha ardhur nga Berati, ku dhe punoja, me dëshirën për të takuar Dritëro Agollin. Pas botimit të romanit “Shkëlqimi dhe rënia e shokut Zylo”, i cili qe bërë objekt diskutimi në fushën e letërsisë, por edhe më gjerë, Dritëroin e kisha idhull. Portretizimi i shokut Zylo ishte mjaft i këndshëm, pasi në mënyrë komike paraqitej një aparatçik i kënaqur nga vetja. Me mjeshtëri bëhej analizë e hollë dhe djallëzore e hipokrizisë së pushtetit burokratik, ku shoku Zylo, personazhi kryesor, me humor dhe mirësjellje ushtronte presing, si të thuash një farë dhune ndaj njerëzve. Dhe besonte që këtë e bënte në emër të lumturisë, të begatisë së njerëzimit. Madje, në ato vite, në kooperativa e ndërmarrje, jo rrallë herë ironizoheshin zyrtarë të ndryshëm me fjalët: “Je bërë si shoku Zylo i Dritëro Agollit”. Sepse Zylua ishte fjalëmadh e punë pak, hipokrit e ndjellakeq. Ndonëse në vetvete besonte që ishte i ndershëm, qe njëkohësisht një copë injoranti i pandreqshëm. Duke i venë përkrah Demkën, një shkrimtar mediokër e sevil, Agolli dukej sikur kishte krijuar një farë paralelizmi me Don Kishotin e Sanço Pançën e Servantesit. Libri qe kritikuar edhe nga Mehmet Shehu, i cili pati thënë se “ironizon zyrtarët”. Por tashmë ato qenë harruar. Zylua atë vit ishte botuar edhe në Francë.

Por nuk qe e lehtë të rrije me Dritëroin, pasi ishte i ngarkuar me punë dhe kërkonin shumë njerëz. Për këtë arsye kërkova ndihmën e Xhevahir Spahiut. I shkova në zyrë dhe e ftova për kafe.

-Nga Përmeti dhe më fton për kafe? Pikë e zezë! Çudi! Kësaj i thonë të kesh curufiasur! Qenke bërë për jazëk! – thoshte ai, në dukje tërë seriozitet.

-Kam dy litra raki me vete, ia ktheva, por dëshiroj të marrësh dhe Dritëro Agollin.

-Po atë thua, ç’më vjen vërdallë? – Biej drejt, se pret më shkurt, – themi ne andej. Dhe shtoi: – Po tjetër kë do të marrim?

– Kë të duash, por unë mendoj vetëm Dritëroin.

– Jo, jo, – tha krejt papritur Xhevo. Bëj shaka. Nuk kam kohë. Ashtu kam ca punë. Pastaj, nuk gjendet kollaj Dritëroi. Nuk është si puna ime.

Mbeta si i ngrirë. Nuk kisha afinitet me të, veç një përshëndetje. Qemë takuar rrallë. E dinte që unë botoja ndonjë shkrim në gazetat e kohës, dinim dhe që fshatrat tanë i ndante mali i Qarrishëts. Vetëm kaq. Për ta venë në sedër, i recitova disa vargje nga poezia me titull: “Bota ku eci“. Jam rrahje nga mijëra rrahjet e një zemre/ nga mëngjesi në mbrëmje/ nga e hëna te e diela/ nga janari në dhjetor/ eci, eci, eci/… me kumtin e këngës/ ditën bir i diellit/ natën bir i hënës. Pas saj dhe poezinë për fshatin e tij, Malindin: … Fshati im i vogël sa një pikë gjaku,. / Fshati im i madh. / Afër edhe larg…

-Ma mblodhe, – tha Xhevo. -Tani nuk kam nga t’ia mbaj. Nga dheu do ta nxjerr Dritëroin e do të ulemi. Dhe më përqafoi.

-Merre motoçikletën dhe bjere këtu, te këmbët e mia! – më tha në formë urdhëri. Ashtu bëra. Hipi pas meje dhe shkoi në disa zyra. Unë prisja në rrugë. Një çerek ore më pas, ai po vinte me vështrimin para. Dukej sikur shihte përherë tej në horizont.

-E gjeta! – tha krejt papritur, me shikimin mbërthyer diku mbi Dajt. – Do të vij. Ik e na prit te Drini. Dhe vështronte sa andej këndej, por vetëm nga unë jo.

Dritëroin e adhuroja si poet e si njeri. Ishte sa i thjeshtë dhe autoritar. Me flokë të gjatë, krehur sipër, paksa hapur në të dy anët, me ballin e lartë e të gjerë, rrahur nga erërat e forta të Devollit, të malit të Gjerë në Gjirokastër e deri në Leningrad, kishte ardhur në botën poetike shqiptare me një zë ndryshe. Ai bënte përjashtim nga kori i fanatikëve entuziaztë, që tentonin të na bindnin për lumturinë e njeriut të ri në epokën e deliriumit. Shpesh herë i shmangej konturit të gjuhës dhe krijonte një farë gjuhe të vetën. Dritëroi nuk e shihte poezinë të lidhur me personin që e kishte shkruar, por me vlerat. Ngazëllehej kur lexonte poezi të arrira. Për të gjitha këto, edhe një nipit tim, i vumë emrin e poetit të kombit. “Le të bëhet si Dritëroi”, – u thashë prindërve të vet.

Po vinin. Agolli mu duk me trup më të madh nga sa ishte, me sy të mëdhenj e flokë të gjatë, me pamjen e shkencëtarëve që kishim parë në filma, apo lexuar në libra. Kishte mbi supe dyzet vite udhëtim poetik, njëzetedyvjet gazetar e shkrimtar, fare pak për shpirtin të tij poetik, që synonte majat e botës së poezisë shqipe. Poetëve të tillë nuk do t’u mjaftonte as përjetësia për të derdhur në letër hovet e trazuara të shpirtit.

U takuam dhe shkuam në cep të sallës së restorant Drinit.

-Hë, ç’na thua ti përmetar? – pyeti Dritëroi. Dhe pa pritur përgjigje, shtoi: Ç’thotë Përmeti? Ka një thënie të vjetër për atë qytet: O Përmet, o xhenet, bukë pak e ujë e det. Tani besoj ka ndryshuar.

-Po, – tha Xhevahiri, tani ka ndryshuar. I thonë: raki plot e ujë det!

-Përmeti ka shumë histori, por i mjaftojnë frashërllinjtë, – thashë unë.

-Ashtu më të lumtë! – tha Xhevo. Pastaj e mori fjalën Dritëroi.

– Rrethi juaj ka shumë njerëz të shquar. Natyrisht, Abdyli, Naimi e Samiu, janë maja që nuk arrihen, por edhe teqja e Baba Alushit mbetet një tempull gjigant atdhetarizmi. Pa kini dhe figura të tjera si Mithat Frashëri, paçka se mbajti anën e nacionalistëve. Odhise Paskali ka dhënë kontribut të çmuar në zhvillimin e artit, Nonda Bulka penë e rrallë, Androkli Kostallari… Janë shumë.

-Naimi është profet i bektashizmit, na dhuroi gjuhën e embël shqipe, ndaj është i pavdekshëm, tha Xhevo.

-Është më shumë se kaq, – ia ktheu Dritëroi. – Ai ka qenë edhe diplomat, njeri që dinte të përshtatej me regjimin dhe kohën. Dinte kur duhej ngritur zëri dhe kur duhej heshtur. Për shumë kohë ka qenë censurent. Kishte për detyrë të shihte cili libër duhej të botohej dhe cili jo, në një kohë që vazhdonte të botonte veprat e tij në gjuhën shqipe. I botonte në Rumani, në Hungari e gjetkë. Mos përballja e tij me sulltanin nuk është përunjësi, por mençuri, në të kundërt nuk do të kishim në duar këtë pasuri të çmuar që ai na ka lënë. Po ta lemë këtë bisedë, se aq do Xhevua, fillon me Naimin e s’pushon më.

Duke trokitur gotat, Xhevahiri tha: – Dritëro, unë nuk do të vija. S’kisha nge të të gjeja ty, kushedi nga ishe! Po ma mblodhi qeratai. Recitoi vargje të miat dhe u dorëzova. “Do ta gjej shefin, – i thashë, – nga dheu do ta nxjerr”.

-Ndaj janë të ndryshëm njerëzit, – tha Dritëroi duke qeshur, – unë erdha pa më recituar.

Dhe unë nisa të thosha vargje nga poema e famshme “Nënë Shqipëri”. Më lerë të bie në prehrin tënd të ngrohtë / O hellemadhja shekullore! / Të puth duart e tu, më të mirat në botë, / I ngazëllyer të hesht me heshtje foshnjore; / Duart e tua që u regjën nga puna / Dhe gishtrinjtë që zunë kallo nga këmbëzat e dyfekëve, / Dhe supet që u varën nga xhokja e nga guna, / Dhe mesin që u hollua nga gjerdanët e fishekëve, / Dhe ballin që u rrudh e u lerua nga mundimi, / Dhe beben e syrit që u mpreh nga shenjestra, / Dhe këmbët që u zmadhuan nga ecja e mundimi, / Dhe qerpikët që u dogjën nga baruti në shkrepa…

Dritëroi më hodhi dorën në qafë dhe ma afroi kokën në krahërorin e vet, duke më rënë shpatullave. Zemra më hidhej përpjetë nga emocioni. Pulsi i kalonte 100 rrahje. E ndjeu edhe Dritëroi, e më tha:

-Mos ki droje! S’ka emocion midis nesh. Jemi njëlloj, të tre gazetarë, ndonëse në fronte të ndryshme pune.

Pastaj ndërhyri Xhevahiri. – Djemtë dhe vajzat tona e duan librin, e duan poezinë, lexojnë letërsi. Më shumë do ta donin po të qe e lirë.

– Është e vështirë të jesh artist në kushtet tona, – tha Dritëroi, – sepse duhet ta kesh lëkurën të trashë, të durosh shpimet e shigjetës që mbajnë në duarë mediokrit, të përballosh fyerje e sharje nga çdo anë që të vijnë. Ata që nuk dinë të krijojnë, e shkelin artin me këmbë. E keqja shoqërisë i vjen nga ata që nuk dinë të ëndërrojnë, jo nga ata që krijojnë.

Xhevo shpërtheu, sikur recitonte:

-Bota po zjen! Është tronditur. Tërmete gjithandej. Paqe në sipërfaqe, stuhi në thellësi!

-Është e vërtetë, – miratoi Dritëroi. – Ka marrë të tatpjetën, me shpresë për t’u ngjitur në një lartësi të re, me më shumë dritë.

-Po ndodhin çudira, – vijoi Xhevo. -Tre djem kishin shkuar në Korfuz me not nga Ksamili, tani në pikën e të ftohtit. Çudi e madhe! Kam dëgjuar se po bëjnë terror. Vrasin njerëz në kufi. Janë çmendur ata lart. Pikë e zezë, ku do të vejë kjo punë!

Agolli ra në mendime. Krimi i agjitacionit dhe propagandës kundër pushtetit ishte në fuqi. Njerëzit që dënoheshin, supozohej që e kishin kryer atë krim prej çastit që kishin folur dhe dialoguar në rrethin e tyre shoqëror. Kërkonin të largoheshin nga atdheu dhe të shkonin në vendet borgjeze, në Greqi, Jugosllavi e nga andej deri në Amerikë. Këtë agjitacion ata mund ta zhvillonin pa dashje, ose për të pohuar që atmosfera për të jetuar në Republikën Popullore të Shqipërisë nuk qe e përshtatshme. Kishte katër vjet që, 6 pjesëtar të familjes Popa, ishin ngujuar në ambasadën italiane. Marrëdhëniet midis dy shteteve thuajse qenë ngrirë. Negociatat patën dështuar. Ramiz Alia nuk lëshonte pe, por edhe ambasada nuk mund t’i shiste njerëzit që patën kërkuar strehim politik.

Duke ecur në këmbë pati dëgjuar refrenin e njëtrajtshëm të lypsave që kishin mbetur aty, duke kërkuar bukë, ndofta që nga koha e mjerimit të Migjenit. Ai ndjente keqardhje për ta, pasi në përgjithësi kishte raporte të afërta me njerëzit e varfër. Por ndihej i pafuqishëm. Mendonte se ushtria e shkrimtarëve ndodhej ende në periferinë e realitetit dhe nuk mund t’i afronte ndihmën e duhur popullit të vet. Por qe i vetëdijshëm se lufta me të keqen do të kërkonte dhe flijues. Kishte kohë që përplasej me njerëz të pushtetit për të zbutur ingranazhet e kësaj makinerie, e cila prodhonte varfëri dhe vdekje. Ishte i bindur se edhe vetë gjendej, dita-ditës, në prag të flijimit. Aparati shtetëror gjente gjithmonë një arsye për të çuar deri në fund inkuizicionin e vet. Para se të jepej urdhri i burgosjes së një poeti, organizohej një diskutim për poezitë e tij, pasi nevojiteshin blloqe me letra, për të fshehur prangat. Ministria e Brendshme kishte marrë urdhër të survejonte shkrimtarët. Shpesh mësohej që dikujt i qenë hedhur prangat, gjë që e brengoste tej mase Dritëroin.

Unë dëgjoja i habitur për guximin e treguar prej tyre. Vija nga provinca, ku nuk bëheshin biseda të kësaj natyre. Tirana qe ndryshe. Intelektualët zjenin.

-Bela është me këta mamuthët – shtoi Dritëroi. – U janë ngjitur prapanicat në karrige dhe nuk dinë të shkulen. Nuk e shohin që kapitalizmi e mundi socializmin. Kaq e pati ky sistem. U lodh. Ka vite që i merren këmbët, më keq se ne kur dehemi. Nuk ecën dot më. Sistemet bien si gjethet e pemëve, ndonëse jo aq shpesh. Polonia e dha shembullin e vet me zgjedhjet. Rumania është përfshirë në trazira. Ka përplasje midis popullit dhe njerëzve të sigurimit. Çaushesku me bashkëshorten tentuan të largoheshin, por i kanë kapur e thonë se do t’i nxjerrin në gjyq. Rinia zjen kudo. Fitoi Perëndimi. E ka marrë Amerika në dorë këtë punë. Ziejnë radiot e huaja. Çfarë nuk thonë! Bashkimi i Republikave Socialiste Sovjetike do të shpërbëhet. Këtë fat do të ketë dhe Federata e Republikave Socialsite të Jugosllavisë. Nuk rrinë nën zgjedhë Sllovenia e Kroacia. Kështu thonë. Por ajo që ka më shumë rëndësi, është shpresa e madhe për Kosovën.

Xhevahirit i ndrinin sytë. Ashtu më të lumtë! Të shpëtojnë vëllezërit tanë, se i mbytën serbët. Janë të fortë kosovarët. Unë kam besim. Kam qenë atje. Kam biseduar me shumë intelektual. E duan lirinë. Baruti është gati për t’u ndezur. Çudi si vijnë punët!

-T’i lemë këto muhabete dhe të pimë ndonjë gotë, se qënka raki e mirë, – tha Dritëroi. Dhe u drejtua nga unë: Të të jap paratë, të na gjesh pak për Vitin e Ri, se qenka ilaç.

-Patjetër do të gjejmë, – i thashë. – Do të vijë sërish muajin tjetër.

26 dhjetor 1989: Në sfond, Çaushesku, Stalini dhe Ramiz Alia

Natën, duke u ngdhirë 26 dhjetori i vitit 1989, era kishte fryrë si e marrë dhe mëngjesi nisi me shi të rrëmbyeshëm. Qe krijuar një mjergull e dëndur, sa nuk shihje as 10 metra para. Shkreptimat e rrufeve, të shoqëruara me gjëmimin e thellë, ngjasonin me zhurmën e zbrazjes së 20 topave njëherësh. Kur ra intensiteti i shiut, lumi i Lanës qe gati për të dalë në rrugë. Stuhia u ndërpre dhe retë e ulta lundronin ende në qiellin e zymtë, pa u përshkruar nga rrezet e diellit. Kur u qetësua koha, i telefonova Xhevahirit. Dritëroit duhej t’i thoshte ai. E dinin që kisha ardhur dhe më thanë t’i prisja te Bar Sahati. I pari erdhi Xhevua. Fliste si me vete. Pikë e zezë! Është rrebeluar natyra. Çudi e madhe! Shi i paparë, shi me rrëmbim, si shi pranvere. “U shemb qielli”, – thoshte halla ime, kur binte shi i tillë. Tani u hap, bereqaves! Nejse, si je ti vëlla? Të goditi kohë e keqe, po s’ke ç’bënë! Po vjen dhe Dritëroi. Ta rrëkëllism nga një gotë dhe secili në punë të vet.

U ulëm te restorant “Drini”. Erdhi dhe ikona e poezisë shqipe. Pa bërë si je e tek je me Dritëroin, Xhevua shpërtheu: Iku dhe Çaushesku! Çudi e madhe! E vranë! I bënë gjyq popullor. S’pyetën ata, as për ligje e as për shtet. Të shohim ku do të ndalet kjo punë. Hë, si thua ti Dritëro?

-Çaushesku iku si qen rruge, – tha Agolli. – Nuk e kuptoi dot kohën. S’i ndoqi zhvillimet, ose nuk e la egoja, ngrohtësia e kolltukut. Puna është ç’do të bëhet me këta enukët tanë. Ky yni besoj se do ta mbledhë mendjen. Trim nuk është, por erën e ndjen, ka nuhatje. Çështja është, a do ta mbaj mirë timonin?

-Pse, iku thua? Mori fund kjo punë, s’ka kthim?

-Po, – tha Dritëroi qetësisht. – Mori fund. Socializmi u rrëzua. Gjithë vendet e Lindjes janë rrëzuar. Ka mbetur vetëm Shqipëria. Tani çdo gjë e drejton Perëndimi. Kam dëgjuar që kanë filluar lëvizje të fshehta edhe këtu. Shkodra zjen. Nuk e duan bustin e Stalinit. Prite kur ta hedhin ndonjë ditë. Mundet të ketë dhe revolta.

-Mirë do të bëjnë. S’kanë ç’e duan. Diktator ka qenë, – tha Xhevo.

-Ashtu është, – ia ktheu Dritëroi. -Të gjithë dikatorët një staturë kanë, por mendimet lidhur me veprimtarinë e tyre janë të ndryshme dhe shpesh herë kontrakditore. Boris Suvarin, thotë për Stalinin se ishte personazh që të kallte krupën, i djallëzuar, dhelparak, i pabesë, brutal, gjaknxehtë dhe i pamëshirshëm. Në vitin 1931, Stalini bisedoi me gazetarët e njohur, Xhorxh Bernard Shou dhe Nensi Astor. Kjo është një nga intervistat e pakta të tij, për të huaj. Atëherë qe duke bërë kolektivizimin. Astor guxoi dhe e pyeti:

– Kur do të pushoni së vrarë njerëzit?

– Kur kjo të mos jetë më e nevojshme,- qe përgjigja e Stalinit.

Dhe vërtetë ai nuk ndaloi së vrari njerëz. Rregjimi që udhëhiqte, e bëri të vriste deri në vdekjen e tij. Leonid Serebrjakovi, që e njihte prej shumë vitesh, ka thënë: Stalini është njeriu më hakmarrës në botë. Në qoftë se jeton gjatë, ai do të arrijë te secili prej nesh.

Vlerësimet e njerëzve të huaj, që janë takuar me të dhe kanë patur mundësi të deklaronin hapur opinionin e tyre mbi Stalinin, ndryshojnë në mënyrë të çuditshme. Çurçill është shprehur se Stalini i pati lënë përshtypjen e një njeriu me gjykim të ftohtë, të thellë, krejt iluzione të panevojshme. Por, kur dëshironte, kishte aftësi për të joshur. Ruzvelti e cilëson personalitet mjaft mbresëlënës etj. Por këto nuk ndryshojnë asgjë, për sa thamë. Puna është të mos derdhet gjak.

-Pa gjak nuk ka liri, – tha prerë Xhevahiri. – Hiqe nga mendja. Gjak do të derdhet këtu dhe në Kosovë. Në Kosovë ca më shumë. Hallall e kemi bërë edhe gjakun. Njerëzit duan liri…

Dritëroi e pa Xhevon ngultas në sy dhe tha qetësisht.

-Dekadat e fundit njerëzimi ndërtoi mure më shumë se asnjëherë më parë, duke i theksuar kufijtë ndarës nëpërmjet nxitjes së urrejtjes racore e fetare. Mesa duket është koha për t’i transformuar këto mure ndarëse në mure lidhëse, kudo në botë, pasi vetëm kështu mund të vendoset paqja. Dihet që shkak i mosmarrëveshjeve midis popujve është ideologjia, grindjet dhe mospajtimi i mendimeve. Për arsye të tilla janë marrë shumë njerëz në qafë. Gjërat mund të rregullohen pa mundim, nëse do të kuptoheshim sinqerisht me njeri – tjetrin, por nuk është e lehtë.

Ndërhyri Xhevua:

-Si s’është e lehtë? Mund të bëhet që ç’ke me të! Ata lart duhet t’i thërrasin mendjes, t’i venë gishtin kokës! Boll janë tallur. Të mendojnë më seriozisht për njerëzit! Ramiz Alia i pari.

-Nuk është e lehtë,- përsëriti Dritëroi. – Ata lart, që thua ti, mendojnë se koka e dijes është partia, byroja, qeveria. Harrojnë që të ditur ka kudo, në çdo sektor, madje ca më shumë jashtë qeverisë. Se po të ishte mbledhur gjithë mendja e ndritur në qeveri, është njëlloj sikur të pranojmë që i gjithë gjaku na u mbledhka në kokë. Po të qe kështu, atëherë krahët dhe këmbët do të thaheshin. Nëse koka do të fryhej shumë, do të humbiste drejtpeshimi. Në fakt, ata e kanë humbur drejtpeshimin, dhe shkak është rëndimi i kokës, por jo nga gjaku i tepërt, nga mishëzimi i trurit. Ndaj them se duhet të mendohen mirë. Populli nuk është aq budalla, sa e mendojnë ata. Mekanizmi i lëvizjes së shoqërisë ngjason me një ingranazh gjigant që, siç dihet, përbëhet nga dhëmbëza. Ingranazhi lëviz, sepse dhëmbëzat futen brenda njera-tjetrës. E tillë është dhe vetë jeta, ka të dala e të hyra. Brenda popullit ka shumë njerëz të ditur, ka shkencëtarë, që me mendjen e tyre i japin shtysë zhvillimit. Ata duhen afruar, duhen pyetur dhe të bëhet siç këshillojnë ata.

DUKE UDHËTUAR PËR SHQIPËRI

March 12, 2019 by dgreca

Tregim nga Hasan KOSTRECI

– Jetoni jashtë apo ishit si turist diku dhe sot po ktheheni – më pyeti personi që kisha në krah, me të cilin po udhëtonim me avionin e vogël “Al Italia” nga Roma, për në Tiranë.

– Po, jam në Amerikë – iu përgjigja.

– Sa mirë, paski shpëtuar, sepse ky vënd, o vëlla nuk bëhet – më tha dhe më vështroi edhe njëherë.

Isha lodhur, në fakt duke e dëgjuar gjithmonë këtë shprehje dhe megjithëse vërtetësi kishte, këtë herë nuk munda dot ta duroj dhe e kundështova.

– Paske urrejtje të madhe për demokracinë dhe kjo tregon se duhet të kesh qënë mirë në atë kohë dhe e kujton me nostalgji.

Ai nuk m’u përgjigj, por mbasi bëri një buzëqeshje të lehtë, u kthye me fytyrë nga dritarja dhe nisi të shikojë poshtë “Detin Adriatik”. Stuardezat në atë moment na prunë nga një pako biskota dhe ndërsa unë kërkova edhe një gotë ujë, ai porositi kafe. Po e vështroja me bisht të syrit dhe vura re se në moshë duhej të ishte diçka më i madh nga mua, pra, afër të tetëdhjetave, por nishani që kishte në faqe, më bëri të dyshoj se diku me të isha parë.

– As hasmit, vëlla, nuk do ia uroja, jetën që kam kaluar unë – vazhdoi ai mbas një heshtje – prandaj duhet që të më kërkosh falje për akuzën që më bëre.

– Ndofta ke të drejë – iu përgjigja – por ne në emigracion, kemi mall për vëndin dhe s’na e mban zëmra që të dëgjojmë keq për të.

– Sa kohë ke që je larguar?

– Qysh në nëntëdhjetën.

– Dhe ke akoma nostalgji.

– Kur ika, të them të drejtën, jo, por me kalimin e viteve, sigurisht….Po dua t’u pyes mos ke shërbyer si ushtarak para shumë vitesh në Kodovjat të Gramshit?

– Po, ashtu ka qënë, por edhe ti ama po më kujtohesh, sepse pikërisht atë kohe, ke qënë arsimtar në një fshat gjysëm ore më tutje, në Bulçar. A po jo? – tha dhe kur qeshi, iu përafrua edhe më shumë fytyrës së atij oficeri simpatik, me të cilin qeshë njohur pesë e më shumë dekada perpara.

– Mirë unë të njoha ty nga nishani, po ti si më njohe mua? – u bëra unë kurioz.

– Sepse ai regjim të gjithëve na ka lënë nga një nishan, që nuk na hiqet, sa të jemi gjallë – m’u përgjigj dhe prej ironisë së tij, këtë radhë qesha edhe unë.

– Po jemi takuar edhe njëherë tjetër në hidrocentralin e Fierzëz – më tha – a të kujtohet, por meqënëse të dy qemë veshur me xhupa të vjetër pambuku dhe as unë s’e kisha më uniformën ushtarake, por as edhe ti atë të mësuesit, vetëm u pamë, por nuk folëm.

– E pse ashtu? – e pyeta përsëri më shumë, që të më thoshte ndonjë tjetër batutë, sepse e pashë që kishte humor.

– Sepse u kuptua që të dy e kishim marë nga regjimi nga një goditje dhe nuk qe e nevojshme ta pyesnim se si apo qysh – m’u përgjigj.

Ai, e dija qysh atëhere se kishte mbaruar studimet në Moskë. Që ishte intelektual dhe përveç rusishtes, dinte gjithashtu edhe italisht, por arësyen se pse kishte rënë nga kali, jo, por nuk erdhi puna për ta pyetur, sepse ai mbas pak filloi vetë të ma tregojë.

– Mbasi u ktheva nga Bashkimi Sovjetik, u emrova oficer me gradën major në Ministrinë e Brendëshme. Punova atje disa vjet dhe me ambicjen që të ngrihesha më lart e të bëja karierë, pranova që të aktivizohesha në disa raste, jo dhe aq të këndëshme – më tha – po me prishjen me Rusët, nisi edhe rrokullima. Gramshi qe ndalesa e parë, e dyta në Fierzë dhe me të tretën përfundova në burgun e Burrelit.

– Ashtu, më ardhka keq – i thashë.

– Aspak mos të vijë keq, sepse Zoti për mëkatat që unë dhe klasa jonë ka bërë, na ndëshkoi – m’u përgjigj dhe nxorri me shpejtësi nga xhepi një cigare, e vuri në buzë dhe nga nervozizmi gati po e kafshonte. E shikova në sy dhe kuptova se diçka i kishte ndodhur, por dhe u habita njëkohësisht, sepse ishte hera e parë që nga një ish komunist, dëgjoja akuza të tilla për veten dhe klasën e tij.

– Më shumë na ka dënuar historia – i thashë për ta qetësuar, sepse e pashë që ishte i fryrë dhe donte të zbrazej.

– Po që më divorcoi gruaja, sa u futa në burg, historia e kishte fajin – më pyeti dhe m’u sikur priste përgjigje nga mua – bile pa pikë turpi më përvetësoi edhe apartamentin që e kisha në emrin tim dhe kur u lirova, s’kisha ku të futja as kokën.

– Paska qënë e keqe dhe nuk e ke njohur mirë – i thashë.

– Xhinsi jonë nga familje komunistësh ishte. I gjithë rrethi i saj qenë o sekretara partie o hetues degash.

– Dhe a e more apartamentin?

Mbasi bëra disa gjyqe, sepse ajo edhe në kohën e demokracisë, qe e fortë dhe kishte përkrahje.

Ndaluam për disa sekonda bisedën, sepse nga altopalanti u njoftua që po i afroheshim aeroportit “Nënë Tereza” në Tiranë .

– Sot po vij nga Milano –vazhdoi – sepse shkova që të takoja t’im bir.

– Qënka student në Itali?

– Është në burg, sepse u muar me drogë. Prandaj jam edhe kaq i mërzitur. Pra, klasa jonë e ka pësuar edhe më keq nga ju. A je dakord?

– Jo – e kundërshtova – sepse me ne ai regjim e nisi qysh në dyzet e katrën dhe nuk rreshti deri në nëntëdhjetën

– Po si familje ama, nuk u shkatërruat, kurse neve na ndanë gratë, vëllezërit, motrat dhe i gjithë farefisi. Do që t’i numuroj me emra se sa nga ata që e pësuan si puna ime, i divorcuan gratë?

– Jo, nuk është nevoja, po…. si e shpjegon ti këtë?

– Si e shpjegoj, sepse qemë një klasë e dalë nga hiçi dhe shkuam në krye artificialisht, kur nuk kishim as merita, as taban, as trashëgimi dhe as genie – m’u përgjigj – jam dëshmimtar dhe i kam parë vetë, se si familjet tuaja linin veten pa gjë, por ata që kishin në burg, i ndoqën nga pas dhe asnjëherë s’i braktisën, ndërsa neve s’na erdhi asnjë nga të afërmit të na sillte, sikur dhe një paketë cigare.

Më erdhi, në fakt, keq dhe m’u dhimbs për çka atij i kishin ndodhur, prandaj kur zbritëm, shkëmbyem numurat e celularve dhe i thashë që të takoheshim diku një ditë tjetër e të pinim kafe.