3 ESSE PER 3 POETE TE TREVES SE MYZEQESE

September 29, 2015 by dgreca

NGA FASLLI HALITI/

POEZI QË PËRCJELLIN MENÇURI DHE IDE FISNIKE/

Përsiatje mbi librin poetik të Elmaz Qerreti,“Kamera e diellit”/

Në vitin 1973, punoja si kooperativist i thjeshtë në fushat e Kooperativës së Fier-Sheganit, ku kryeja një konvaleshencë ideologjike për gabime ideore e politike në krijimtarinë time poetike, konvaleshencë e cila do të zgjaste katër vjet në këtë Kooperativë dhe gjashtë vjet në Komunale.

Në verën e vitit 1974, vjen në Kooperativë me mua edhe Elmaz Qerreti, i përzënë nga arsim si nipi i një kombëtaristi, eksponent i Balli Kombëtar. Punonim të dy arave si gjithë kkoperativistët e tjerë, paguheheshim njëlloj si ata.

Një ditë u ulëm nën një mullar me dega për të ngrënë drekë. Elmazi nxori nga borseta e bukës një fletore me poezi. I lexova. Ishin poezi të vërteta, për fëmijë të një cilësie të lartë. I shtrëngova dorën. U gëzuam. Nuk po shkonim më të ngrysur në kooperativë. Poezitë e njeri-tjetrit na kishin çelur, na kishin gjallëruar si me magji.

Na bënë të harronim se ishim dy të dënuar me punë të detyrua në prodhim. Pas konvaleshencës ideologjike, na u dha përsëri e drejta e botimit e cila na ishte hequr prej dhjetë vjetësh. Filluam të botonim përsëri. Që atëherë poeti Elmaz Qerreti, ka botuar disa libra me poezi e poema për fëmijë që janë pritur shumë mirë dhe janë vlerësuar edhe nga poetët e njohur të kësaj fushe si Xhevat Beqaraj e Odise Grillo të cilët e konsiderojnë atë një poet të talentuar për fëmijë. Krahas poezisë për fëmijë, poeti Elmaz Qerreti, ka botuar me sukses në shtypin letrar edhe poezi për të rritur dhe prozë. Romani i tij Kollokotroni, është një roman për emigracionin, me një personazh simpatik, punëtor pa hile, por edhe erudit, njeri me etik të lartë, shqiptar me taban i cili e habit mjedisin grek, ku punon, me aftësitë, sjelljen, ndershmërinë e tij. Me punën e vet, ndershmërinë, aftësitë e dhuntitë tij, ai nderohet e respektohet nga vendasit. Vendasit, jo vetëm e nderojnë, por edhe e mbrojnë nga padrejtësitë, insinuatat raciste apo nga përndjekjet eventuale të policisë.

Edhe në librin poetik Kamera e diellit, përveç poezive të frymëzuara nga jeta e përditshme, poeti ka dhe plot poezi të frymëzuara nga jeta në mërgim, poezi që tingëllojnë të vërteta, plot detaje jetësore, pa e ndarë humorin si puhie e fllad freskues e prehës.

Edhe poezitë e shkruara kudo që ka shkuar nëpër botë janë të ndiera, jo turistike. Gjeopoezia e tematikës së librit është kombëtare, evropiane, pse jo dhe botërore për shkak të mundësisë së hapjes së Shqipërisë dhe e mundësisë së poetit për të qarkulluar kudo nëpër botë.

Natyrisht, poezitë e shkruara me art janë ato që marrin jetë nga njerëzit mes të cilëve ka jetuar e jeton autori. Të ndjera në mënyrë të epërme janë poezitë për nënën, babanë, për dashurinë, natyrën, fshatin nga i cili rrjedh.. Poezitë më të brishta janë ato që u kushtohen të brishtëve: nipit dhe mbesës, lindur si Si zoçkat e vogla,në gardhin e fqinjit, (Itali), dhe s’i afrohet gjyshit.

Mezi më afrohet mbesa,

Lindur dhe rritur

Alpeve

Të Italisë.

Si zoçkat e vogla,

Që s’çelën në furrikun e vetë,

Por në gardhin e komshisë .

(Mezi më afrohet mbesa )

Poezitë erotike, jo vetëm s’janë të pakta në libër, por janë edhe më të ndjerat e të frymëzuarat e librit. Ato janë krijuar me ndjenja të sinqerta, humor aromatik që i bën më të harlisura ndjenjat dhe dashurinë.

Zogu zogun ndjek ndër gjethe,

Luajnë në pluhur, bëjnë rrëmujë,

Ti me hedh një grusht me rërë ,

Unë ta zhys kokën në ujë .

( Në plazh )

Ka disa poezi, ku vajza dhe djali në takimet e tyre s’i frenojnë ndjenjat dhe gjestet dashurore, por ata nuk harbojnë, nuk kalojnë në shthurje, por qëndrojnë të bukur e të dashuruar në çeltirën e blertë të një dashurie me vlagë të pashterueshme.

Kam ca ditë që punoj i vetëm

Në mes të grekëve,

Komunikoj me shenja ,

Si në shkollën e shurdhmemecëve.

Dhe më poshtë me humor të bukur:

Ej , sykaltra Panajote, moj mis greke,

Mos u lodh shumë, mos u mërzit.

Po qëndrove dhe ca pranë meje,

Unë do të harroj të flas dhe shqip.

( Elena Panajotis )

Edhe dashurinë e zogjve në pluhur, poeti e jep të pastër, gjithë cicërima.Qerili dashurohet me pulëbardhat dhe jep shpirt në krahët e tyre mes kaltërsive të qiejve e të detit.

U mplak dhe Qerili çapkën

Dhe krahët, dhe këmbët iu mpinë,

Dhe syri i vuri një cipë,

Dhe kënga në sqep po i ngrin.

( Qerili )

Mençuritë, pasuritë shpirtërore, virtytet, ndershmërinë, bukurinë, poeti i derdh vitrinave të poezive të librit, që lexuesi t’i shoh e të mos i kërkojë nëpër skutat e errëta labirthike. Bukuria nuk pranon të duket përgjysmë, por e tëra. e plotë. Gjeopoezia e librit na flet për një poet që i ka të dy instrumentet e artit: instinktin dhe racionalitetin. Ka disa poezi që e çertifikojnë këtë. Janë ato që e marrin spunton nga historia e lashtë dhe e re, nga mitet, eposet, filozofia, urtësia popullore të cilat do t’i hasni e do t’i lexoni e do të më jepni të drejtë, besoj. Poezitë për vdekjen e babait, të nënës, duket sikur na japin atë kumtin se pasi të vdesim, do shohim njerëzit e mëdhenj: Pitagorën, ndër filozofët; Hekateun, ndër historianët, Homerin, ndër poetët, Olimpin, ndër muzikantët, kumt ky që na bën disi optimist për të përballuar tronditjen për humbjen e njerëzve të afërm

Nëpërmjet poezive të librit ne udhëtojmë njëherësh nëpër njeriun, nëpër historinë, vendet, kultura e ndryshme dhe poeti krijon kështu poezinë e jashtëzakonshme etiko morale, ku shohim një Helenë tmerrësisht të bukur, të pabesë, kurorëshkelëse dhe një shqiptar që edhe pse s’është indiferent ndaj së bukurës, është besnik e respektues i normave dhe zakoneve, i moralit të lartë shqiptar që familjen e ka të shenjtë.

Menelau më sheh me dyshim,

Tek shihem me Helenën sy më sy

Mos u tremb, Menela, miku im,

S’jam Parid, të të vjedh në shtëpi.

( Bised me menelaun )

Poeti, përdor figura, por si figurë më organike ai ka humorin që së bashku me paradoksin, i përdor njëherësh me estetikë duke krijuar kështu një figurë aliazh, të këndshme e. Dy të rinj takohen nën nshelg buzë përroit:

Një përrua nëpër gurë

Bëhet prapë nervoz.

Shelgjet buzë mezhdes,

Si dy desh merinozë.

( Ne dhe Polifemi )

Përroi bëhet nervoz me gurët që i pengojnë rrjedhën. Dy të rinjtë i shqetëson disi hëna me rrezet si miell i verdhë i situr imët, imët dhe me dritë si avuj të florintë buke e cila si një polifem i artë, paradoks i guximshëm ky dhe estetik, kërkon t’i zbuloi dy të rinjtë siç kërkonte dhe polifemi të zbulonte Odisenë me shokët e tij duke prekur me dorë delet një nga një:

Ne të dy nën shelg

Rrimë nën kurorë.

Hëna, porsi Polifemi,

Na kërkon me dorë .

( Ne dhe Polifemi )

Dy të rinjtë bezdisen disi, por s’tunden, sepse ata janë në Itakën e tyre të dashurisë:

Na kërkon e s’na gjen dot

Polifemi plak

Po ne s’ikim. Pse të ikim ?

Jemi në Itakë .

( Ne dhe Polifemi )

Poemat Letër Partizanit Meke dhe Protesta e Dantes, janë dy poema polivalente, ku poeti Elmaz Qerreti tregohet konstruktor me fantazi dhe një poet arkitekt që këto dy ngrehina poetike i ngre solide, funksionale (me ide) dhe estetike, me art.

Perandor është punë e vështirë,

Nuk bëhet çdo njeri, o Meke,

Po ti ishe atëherë kokëshkretë ,

Po ti ishe kokë më vete.

Të ishit bërë me mua ,

S’do ishit, siç jeni kështu.

Të tjerë sot do të vinin

Të punonin argatë te ju.

( Letër partizanit Meke )

Përfundimin e mbarë të këtyre dy poemave cilësore, polivalente, autori nuk ia detyron fatit apo dredhave stilistike, por aftësisë, mjeshtërisë dhe talentit të tij inteligjent. Poeti Elmaz Qerreti është rekordmen në peshën e tij, si në poezinë për fëmijë, në prozën dhe në poezinë për të rritur. Ai nuk është indiferent ndaj krijimtarisë botërore, ndaj poetëve të shquar, por ai di të përfitojë, të përthith nga poezia e cilësore, di të asimilojë.

Qerreti, edhe pse është serioz e i urtë, i matur si subjekt, nuk u druhet finteve elegante poetike dhe, aty – këtu edhe të ndonjë ekscentrizmi të bashkëshoqëruar me humorin e tij të ngrohtë si avull buke. Ai nuk i duron kornizat, por s’është edhe për dritare të shqepura poetike. Në poezinë e tij, ai bën shaka, por nuk ngërdheshet kurrë. Sot, më duket sikur ka më shumë ngërdheshje e banalitete poetike sesa letërsi artistike. Por të shohim se kush do të fitojë: ngërdheshjet apo letërsia artistike.

Unë nuk shoh poezi të shkruara për interes në librin e poetit Qerreti. Ai më duket idealist e fisnik. Po ta shënonim esencën e këtij poetit me numrin dhjetë, siç thotë Hygoi, tek ai do të gjenim një pjesë interes dhe nëntë pjesë sedër.
POEZI ME NUHATJE EVROPIANE/

***

Impresiono për librin e ri «Ujëvara hëne» të poetit të talentuar Miltiadh Davidhi/

NGA FASLLI HALITI/

Miltiadh Davidhi, jeton, punon në Çermë të Lushnjës, por ai shkruan poezi, jo sikur të jetë nga Çerma e Lushnjës, por sikur të jetë nga Parisi i Francës. Kur ai më dha dorëshkrimin me poezi, unë e prita me skepticizëm dhe fillova ta lexoj me fudullek, nga lart. Por poezitë e tij e sfiduan fudullekun tim. Ato më detyruan që unë t’i lexoja me një frymë deri në faqen e fundit. Ishin mbi njëqind poezi. Të njëqindta të pastra, me imazhe dhe figura moderne, por jo histerike, eksentrike, por figura të qëlluara që të çonin mrekullisht nga e njohura, tek e panjohura. Poezitë e Davidhit, nëpërmjet ritmit, kadencave, tingujve të pastër, jozhurmues, nëpërmjet një sintakse jo të komplikuar poetike, me koloritin bleror të fushave myzeqare, të futen në shpirt; të ngrenë, të mençurojnë, të urtësojnë të argëtojnë, të zbukurojnë, por edhe të aktivizojnë, të hapin sytë që ta shikosh jo vetëm mjedisin me ngjyrat e të katra stinëve, por edhe botën, qiellin, universin, kozmosin. Jo, jo, nuk i teproj dimensionet poetike, filozofike, estetike të poezisë së këtij poeti të një fshati periferik. Ai vërtet jeton, punon dhe krijon në fshat, Ky poet lidhet çdo minutë, çdo orë, çdo ditë, çdo javë, çdo muaj, pa u shkëputur asnjë çast, jo vetëm nga metropoli i vendit të tij, por edhe nga bota dhe metropolet e botës. i tëri interesim dhe i etur për dije, njohje, kulturë, Davidhi është poeti dhe njeriu që jeton i përket globalizmit dhe jo parcelizmit feudal. Kjo bën që poezia e tij të ndihet komode në dorën e çdo lexues shqiptar, ballkanik, evropian apo botëror. Mos mendoni se po e teproj, vetëm se po entuziazmohem dhe jo më kot, sepse këtë entuziazëm ma krijon poezia e poetit Miltiadh Davidhi.

Duke jetuar në fshat, poeti mund ta mbushte librin e tij vetëm me poezi me lopë e pëllitje lopësh, me dele e blegërima delesh, me pula e kakarisje pulash, me gjela e këngë gjelash, me grunja e valëzime grunjash; me vidha, plepa, muzgje, me yje dhe me hënë; por jo, ai veç këtyre e ngjesh librin me poezi emocionale, me mendime, ide, imazhe të kohës, me prirje të forta progresiste, civile, të konceptuara në formë moderne duke e afishuar veten si një poet, jo vetëm shqiptar, por edhe evropian. Kështu ndodh edhe me poetin tjetër Xhelal Tosku i cili ka lindur, jeton, punon në qytetin e vogël të Rrogozhinës, por ai shkruan siç shkruan cilido poet i mirë evropian.Nëse gjeniu, jo gjithmonë zgjedh vendet e mëdha për të lindur, e njëjta gjë ndodh edhe me talentin. Miltiadh Davidhin dhe fqinjin e tij me talent fin, Xelal Tosku, na sjellin një poezi moderne nga Çerma periferike e Lushnjës dhe tjetri nga Rrrogozhina ndanë shkumbinit. Njerit ia ushqen poezinë fusha myzeqare me valëzimin e barërërave të saj që luajnë me erën duke nxitur dhe poetin që t’i fusë ato në vargjet e tij, ashtu të hareshëm e blerim prehës dhe tjetri, poeti nga Rrogozhina buzë Shkumbinit valë vallëzuese dhe melos danubian. Pse? Sepse, si poeti i Çermës së skajshme dhe tjetri poet i Rrogozhinës bri Shkumbinit, poetikisht, estetikisht, filozofikisht, kulturalisht jetojnë si gjithë kolegët e tyre: në Tiranë Paris, Londër, Romë, Nju Jork, Moskë, Madrid, Berlin e kudo në botë. Është hapësira demokratike, medja elektronike dhe e shkruar, interneti dhe, mbi të gjitha qarkullimi i lire i ideve dhe i vet subjektit që e mundësojnë këtë duke i dhënë, gati kujtdo shansin për t’u pajisur me informacion, kulturë, përshtypje të gjalla live, nëse kujtdo nuk i mungon vullneti, etja për progres dhe natyrisht, talenti.

Poezitë e Miltiadh Davidhit burojnë nga mjedisi ku ai jeton, por ato e superojnë atë mjedis, sepse janë të një cilësie më të lartë, për nga fryma, origjinaliteti, timbri i ri, ritmi i ri, melosi, drita dhe ngjyra e re, inspirimi dhe vokacioni poetik. Të gjitha këto janë të sinkronizuara te vetë poeti dhe, poezia e tij, vjen tek ne lexuesit e ngarkuar me atë esencë lulesh dhe prodhimi të parcelave të fermerëve, veçanërisht të atyre fermerëve që s’marrin rrugën e emigrantit argat të tokave të huaja, por i qëndrojnë mbi kokë tokës së tyre, që e duan dhe janë të lidhur me të, që më shumë se e punojnë, e qendisin atë me merakun, fantazinë dhe mbi të gjitha me djersën dhe shpatullat e tyre. Si këto parcela e gjej dhe e shoh unë librin poetik të Miltiadh Davidhit me parcela të blerta, ku përzihen natyrshëm lulkuqet me kërcejtë dhe kallinjtë e grunjave. Ashtu si fusha që i kultivon të gjitha kulturat e bimëve, kështu dhe Davidhi i kultivon me merakun dhe finesën e poetit, kulturat poetike: së pari ato shpirtërore, meditative, pa lënë pas dore ato vizive; peizazhin, muzgjet, mjegullat, perëndimet aq mahnitës myzeqar, netët blu, mëngjeset që të lajnë me dritën e tyre të ngrohtë në ngjyrën e pjeprit, me vesën e tyre, që të gjallërojnë me zgjimin e gjithçkaje fushore.

Poezitë e këtij poeti, nuk janë nuska dhe talismane, ato janë bukuri dhe mençuri. Nuska dhe talismani e shtangin, e friksojnë njeriun gjer në nënshtrim. Edhe bukuria dhe mençuria të shtangin, krijojnë habi, por ato nuk frikësojnë dhe nënshtrojnë, përkundrazi, mençuria dhe bukuria tërheqin, afrojnë, bëjnë t’u hidhesh në krahë, t’u futesh në gjoks. Bukuria do të çlirojë botën, thotë Dostojevski. Poeti nuk bën magjira, por bën poezi për jetën, ekzistencën, harmoninë, poezi që ndihmojnë dhe jo poezi që ngatërrojnë dhe frikësojnë njeriun. Të gjithë i ekzagjerojmë nga pak dhimbjet, mundimin, sakrificat, kurse Davidhi nuk ekzagjeron as praninë e njerës as praninë e tjetrës; ai vetëm i shpreh ato duke frenuar teprimin e ndjenjave dhe emocioneve, jo për t’i kursyer, por vetëm e vetëm që të mos i shkatojë drama dhe lemerira askujt.

Poezia e poetit Miltiadh Davidhi, lexohet lehtë, por nuk harrohet lehtë, përkundrazi ajo mbetet gjatë në mendjen dhe shpirtin e kujtdo.

***

POEZI E VRULLSHME DHE DELIKATE

IMPRESIONE ( PëR LIBRIN «REGËTIM A E GJETHES», TË POTIT SAMI VELÇANI,

NGA FASLLI HALITI

Nga titulli Regëtima e gjethes dhe kopertina me një gjethe që dridhet nga ndonjë fllad apo puhi e lehtë, të krijohet përshtypje se do të kesh të bësh me një libër me poezi të qeta, delikate, të brishta, por nuk ndodh kështu. Duke e lexuar i gjen të dyja: delikaten dhe të furishmen; puhinë dhe stuhinë poetike.

Temperament tempestiv dhe prudent autori, me temperament të tillë dhe poezia e tij.

Poeti sheh gjithçka që ia gëzon dhe ia vret syrin, por fokuson, portretizon të bukurën, të pastrën, të virtytshmen, atë që ka tendencë të progresojë, të ecë gjatë. Poeti gëzohet dhe zymtësohet, sipas rastit.Të dyja këto ndjenja i modelon me dritë, por me një dritë që të ndihmon të shohësh më qartë dhe jo që të të verbojë; po kështu dhe zymtësinë nuk e jep me kolor të zi, por me një tis gri që të fut në mendime, që të bën të shtosh vëmendjen ndaj këtij qëndrimi tepër njerëzor.

Atë diell që lindi e bëra vëlla, thotë poeti duke iu gëzuar dritës, pa mallkuar errësirën. Ai më mirë ndez një qiri se sa të mallkoj errësirën. Poezitë e poetit me nerv, por edhe delikat, Sami Velçani, janë qindra, mijëra qirinj dhe prozhektorë që sfumojnë errësirën. Errësira është vazhdimisht në kundërti me dritën dhe vazhdimisht në tërheqje duke bërë që drita të fitojë përherë e më shumë terren.

Lirikat erotike janë gjithë dritë e kolor autokton.

T’i puth supet lakuriqe

Nga deti e porsa dalë,

Bukuroshe djall e Çirçe,

me dy gjokset llambadar.

Poezitë e librit nuk ngujohen, ato kalojnë sa në një gjendje në një gjendje tjetër. Nga puthja e supeve lakuriqe dhe gjokseve llambadarë, poeti kalon në një gjendje krejt dramatike, madje tragjike. Na jep tablonë e kapedanëve që masakrohen pabesisht në Manastir.

Kuajt nëpër udhë

Shfryjnë në frerë ari

Kush këndon ninullë

Si orakull kali.

Kalimi nga një gjendje e lumtur në një gjendje të rëndë nuk bëhet lehtë, ajo kërkon art, talent, dy cilësi që poeti i ka dhe i përdor magjistralisht. Shprehja metaforike Si orakull kali, është jo vetëm origjinale, por përmban bukur e magji gjë që e shpëton nga kadenca kadareane.

Ajrin mbush baroti

Mbi kokë përskuq molla

Njëqind burra moti

Mbledh nuse belholla.

Kalim tjetër ky nga një gjendje dramatike në një gjendje të hareshme, nga britmat, rënkimet, ohet, në këngët, vallet. Një alternim i tillë gjendjesh jo vetëm që arrihet, por arrihet mrekullisht, pa asnjë lloje stonature. Kur ke të bukurën në esencë, realizohen mrekullira poetike dhe estetike.

E theksova se libri është i pasur me gjendjet e alternuara poetike, lirike, dramatike, meditative, filozofike e stil flad e furtun, pasi ka libra me gjendje të njëjta poetike që japin përshtypjen se janë të shkruara brenda ditës, apo javës. Poetit i krijohen gjendje të shumta dhe ai i realizon këto në kohë të ndryshme. Arti fillon aty, ku ti i rishkakton perceptimet dhe përshtypjet nga realiteti, thotë Tolstoi.

S’flenë mëritë e vjetra

Kryq me shpirt mjeran

Nënat me të zeza

Prerë me jatagan.

S’ka se si të jepet më emocionalisht, më mençurisht e më trimërisht drama çame. Poezia zgjon, kumton ringjallje.

Për ku shkojnë karvanët

Përse qajnë kufijtë

Një komb po ringjallet

Bisqet rrit për ditë.

Detaji dhe përfytyrimi poetik janë një pasuri tjetër e librit poetik

Regëtima e gjethes.

Deti mbytej nëpër lot.

Detaji shkrihet me paradoksin dhe ne shijojmë një dopjo figurë stilistike.

Jo vetëm mjeshtër i detajit, por Velçani është edhe mjeshtër i përfytyrimit poetik:

Berati hesht, pamje veziri

Si trup çingije dridhen pishat

Si zjarr që fshihet poshtë një hiri

Gjokset e hovur, çajnë këmishat.

Imazhi, jepet njëherësh me krahasim, metaforë, detaj, mitonnimi. Është një përzierje mjeshtërore dhe jo një nakati, për të dhënë sa më të kulluar e të pastër imazhin e qytetit të lashtë.

Si sythet pa çelur pranvere

Atëherë rinia s’kish vlerë

Ti erdhe trokitje pas dere

Dhe ditët m’i dehe si verë.

Kumti është i kuptueshëm. Sythet e paçelur të pranverës, kanë çelur, shkumëzojnë në lule me mundësira frutash të papara. Dhe ky libër poetik që po promovojmë ka lule dhe fruta njëkohësisht.T’i shijojmë si lulet dhe frutat. Edhe të dish të shijosh është art.

***

FASLLI HALITI SJELL ALDA MERINI NE SOFREN E DIELLIT

September 28, 2015 by dgreca

Alda Merini (Milano, 21 mars 1931 – Milano, 1 nëntor 2009) ka qenë një poeteshë aforistike dhe shkrimtare italiane./

ARTI DHE MAGJIA/

Magjia është art apo arti ka një forcë magjike ?/

Që nga koha e kohërave njeriu është i pasigurt/

pas frikës dhe elementëve të pastër të tokës/

dhe thirrjes së Zotit të zjarrit, të ujit, të mendjes./

Është burimi më i pashtershëm dhe i thellë i njeriut/

Njeriu do të zbutë Zotin që s’është në vete/

por edhe Zotin që është në të./

Njeriu nuk beson në Providencën/

dhe fton imazhe dhe tinguj që kanë forcë ” lehtësuese.”/

Ada Negri thotë: ” forca e mendimit që zoti/

na ka dhënë ne të gjithëve,/

veçanërisht atyre që janë vizituar nga Zoti frymëzues,/

janë magë dhe demonë, por mbase kanë frikën e sigurisë,

lind nevoja e shenjës, e gjurmës, e ekzorcizmit, e frikës,

lind vizioni i katastrofës,

por lind edhe ringjallja dhe njeriu në mëngjes,

veçanërisht nëse është plak, do t’i gjendet në dorë buka e djeshme

që dëshiron ta ndajë gjithë dashuri me të tjerët,

për festën e madhe të ditës.”

( bashkësia e artistëve – post skriptum ).

Nëse njeriu ka frikë nga dhimbja

na vijnë në ndihmë rimat e Kozimodos:

” Babëzisht unë hap dorën time sot,

bukën e përditshme jepna, Zot „.

FËMIJA

Po gjete balonën e fantazisë tënde

lidhe me inteligjencën e zemrës.

Do të shohësh të lindin kopshte të magjishme

dhe mamaja jote do të bëhet bimë,

do të të mbulojë me gjethet e saja.

Bëj me duart e tua dy pëllumba të bardhë

që të sjellin paqen kudo dhe rregullin e sendeve.

Por para se të mësosh të shkruash

shiko veten

në ujin e ndjenjës.

POEZI MARINA ÇERATIT

Urime, ujërat e ndjenjës ndonjëherë të kanë tronditur

dhe ka një lloj poezie të ëmbël që është kënga,

si këndon një nënë

kur përkëdhel një fëmijë,

këmba e një fate që ecën në erë,

dhe ndërsa fëmijët tuaj fillojnë jetën

ti bëhesh prapë vajzë, një akullsi për të shpëtuar,

dashuria nuk ka kohë dhe kur të jesh plak

do të të puth flokët vetëm pranvera.

Përktheu: Faslli Haliti

Të rinjtë në axhendën globale

September 27, 2015 by dgreca

Ju ftojmë të bashkoheni me ne për bashkëbisedimin e drejtpërdrejtë online “Të Rinjtë Vendosin mbi Axhendën Globale”, organizuar ngaShareAmerica dhe me pjesmarrjen e vëzhguesve rinorë të Kombeve të Bashkuara. Bashkëbisedimi do të transmetohet drejtpërdrejtë më 1 tetor, në orën 14:00 (me orën shqiptare), në adresën: goo.gl/wMhn5V

Donya Nasser dhe Jackson Dougan do të ndajnë idetë e tyre mbi fuqizimin e të rinjve kudo në botë për të zgjidhur çështjet më urgjente në botë, si dhe do të flasin për temat që kanë më përzemër, si zhvillimi i qëndrueshëm, ndryshimi klimaterik, barazia gjinore, dhe shumë të tjera.

Please join us for this exciting ShareAmerica interactive webchat, “Youth Setting the Global Agenda,” which will feature current and previous U.S. Youth Observers to the United Nations! The event will stream live on Thursday, October 1, 08:00 EDT/12:00 UTC at goo.gl/wMhn5V
Donya Nasser and Jackson Dougan will share their views on empowering global youth to help solve today’s pressing issues, as well as exploring topics they are passionate about: sustainable development, climate change, and gender equality, and much more.

“Ditë dhe net që tronditën Vlorën”

September 24, 2015 by dgreca

Nga Albert Z. ZHOLI/

Libri “Ditë dhe net që tronditën Vlorën” i Memush Habilajt, është një ndër librat më të sinqertë të shkruar në këto 18 vjet për firmat piramidale. Autori duke qenë pjesë drejtuese e një ndër tyre, ka përcjellë me saktësi, korrektësi, inteligjencë, paanshmëri dhe detaje, se si u ngrit dhe u shemb një perandori ekonomike si ajo e firmës “VEFA”. Rënia e firmave piramidale në 1997 dhe trazirat e atij viti, janë ngjarje të cilat shoqëria shqiptare vazhdon ti vuaj akoma edhe sot. Shumë është shkruar për to, por shumica e artikujve merren me anën politike duke mos vlerësuar anën ekonomike të çështjes. Rritja ekonomike e Shqipërisë gjatë periudhës ’92-’96 ishte disi e mahnitshme, por për arsye të ndryshme, (thekson Chris Jarvis i FMN) kjo rritje erdhi pjesërisht si pasojë e heqjes së kontrolleve mbi veprimtarinë ekonomike, privatizimi i hershëm i bujqësisë, tregtisë së vogël dhe disiplinës financiare nga shteti. Dirk Bezemer shton se paçka se pati suksese të dukshme si pasojë e ndjekjes së hapave të mësipërm, shkaku kryesor ishte dërgimi i sasive të mëdha të parave nga jashtë nga emigrantët dhe nga ndihmat e ndryshme për shtetin. Sipas Bezemer rritja në mirëqenien e shqiptarëve erdhi si pasojë e rritjes së importeve, por jo të veprimtarisë ekonomike, një situatë kjo që sjell uljen e mirëqenies nëse ulen të ardhurat nga jashtë sepse nuk ka veprimtari ekonomike vendase që të krijojë para për të blerë mallra të huaja. Firma “VEFA” ishte një ndër firmat e para që e filloi veprimtarinë e saj në periudhën 1993. Ishte pikërisht sistemi i e dobët financiar që sollën rritjen e firmave pasi bankat shtetërore e private (Bezemer përmend vetëm Bankën Italo-Shqiptare si bankë private) ishin të pazonja për të tërhequr depozitat për shkak të shërbimeve të pakta të ofruara por mbi të gjitha bankat ishin të paafta për të vepruar me sukses në tregun e huadhënies. Krijimi i firmave erdhi dhe si rezultat i mungesës së bankave të reja, si një frenues i rritjes së huamarrjes në rrugë ligjore, pasi e bënte tepër të vështirë krijimin e një banke. Në atë periudhë zyrtarët shqiptarë dhe vëzhguesit e huaj, si FMN-ja, ishin të ndërgjegjshëm për praninë e tregut jozyrtar të huas në Shqipëri, por parapëlqyen të mos ndërhynin, pasi e panë këtë treg si një përgjigje ndaj mangësive të bankave. Me gjithë rreptësinë e ligjit të bankave, firmat piramidale u lejuan të veprojnë pasi e paraqitën veten si firma prodhuese (dhe si rrjedhojë nën Kodin Civil dhe jo Ligjin për Bankat) paçka se po ndërmerrnin veprimet e një banke nëpërmjet pranimit të depozitave. Ato u lejuan të depozitonin dhe të tërhiqnin paratë e tyre në bankat shtetërore pa mbikëqyrje. Bezemer thotë që deri diku kjo pikëpamje ishte e pranueshme, veprimtaria e disa firmave, ndryshe nga ajo e disa fondacioneve më vonë, përbënte një pjesë të rëndësishme të ekonomisë Shqiptare. Në Shkurt të 1996-tës u miratua Ligji për Sistemin Bankar (Numër 8075, datë 2/2/96) pas të cilit Banka e Shqipërisë lajmëroi firmat që po pranonin depozita nga publiku se ishin në kundërshtim me këtë ligj dhe duhet të pushonin veprimtarinë e tyre, pasi jo vetëm që s’kishin leje për të kryer veprimtari bankare, por për më tepër, Banka skish ndërmend t’u jepte leje. Në kundërshtim me Bankën, Prokurori i Përgjithshëm u shpreh se ligji i ri nuk kishte të bënte me firmat që pranonin depozita dhe s’kishte dëshirë të hetonte firmat për mashtrime. Nga ana e saj Ministria e Drejtësisë nuk pranoi të shprehej mbi këtë çështje. Firmat mbështeteshin nga qeveria. Në Nëntor të ’96-tës, kryetari i parlamentit dhe kryeministri pranuan medalje në 5-vjetorin e krijimit të VEFA-s. Lind pyetje, atëherë si u luftuan dhe përse u luftuar firmat piramidale? Pse “VEFA” ishte në fokusin kryesor të sulmeve? Kush ishte nxitësi kryesor? Disa shpjegime rreth këtyre pyetjeve i jep me saktësi autori në këtë libër.

Dy ngjarje ndodhën në ’96-tën që ndikuan në ekonominë shqiptare; fundi i sanksioneve ndaj Jugosllavisë të cilat kishin krijuar të ardhura të bollshme për shqiptarët, si dhe zgjedhjet e trazuara parlamentare të Majit të cilat u fituan nga PD. Megjithëse nuk mund të provohet që firmat ishin të përziera me trafiqet në drejtim të Jugosllavisë dhe nxirrnin fitime prej tyre, kjo s’është çudi të jetë e vërtetë. Si për çudi, vetëm një muaj pas mbarimit të sanksioneve, firmat e panë të nevojshme të thithnin më shumë para (mbase sepse një burim kryesor të ardhurash ishte zhdukur) dhe ngritën interesat në 6% në muaj. Ndërkohë pasiguria e krijuar nga zgjedhjet parlamentare i ngriti interesat e firmave në 8%. Muajt e parë të ’96-tës panë hyrjen në skenë të disa firmave të reja. Deri atëherë tregu mbizotërohej nga firma të mëdha si “VEFA”, “Gjallica” e “Kamberi” të cilat kishin një masë të madhe veprimtarie të vërtetë ekonomike. Në të kundërt, “Xhaferi”, “Populli” dhe “Sudja” që po rritej me shpejtësi, ofruan interesa më të larta se firmat më të vjetra por pa pasur veprimtari ekonomike. Rritja e numrit të firmave çoi në rritjen e interesave të cilat arritën në nivele të larta, në Nëntor të 1996-tës, “Xhaferri” ofroi 44% në muaj. Radhët para dyerve të kompanive u zgjatën e njerëzit shitën shtëpi e prona për ti futur paratë në firma. Gjatë ’96-tës, Guvernatori i Bankës së Shqipërisë i kishte dërguar çdo muaj një letër qeverisë ku paralajmëronte për natyrën piramidale të firmave dhe rreshtonte interesat e ofruara. Megjithatë qeveria s’veproi gjatë pjesës më të madhe të vitit. FMN dhe Banka Botërore i dërguan qeverisë shqiptare një paralajmërim të fortë në Gusht të atij viti dhe pastaj çdo muaj. Në Tetor, Ministri i Financave paralajmëroi publikun për rrezikun e firmave por paralajmërimet e qeverisë ishin të ngatërruara dhe kur u përhapën fjalë që firmat po lëviznin para në emër të Mafies Italiane, Presidenti u shpreh në mbrojtje të firmave duke thënë që këto ishin firma të ligjshme dhe të suksesshme. Më 10 Janar ’97-të, Banka e Shqipërisë (me këmbënguljen e FMN-së sipas Bezemer, duke vepruar vetë sipas Jarvis) vendosi që tërheqjet ditore të firmave nga bankat s’mund ta kalonin shumën e 300,000 dollarëve Amerikanë, një kufi ky që hasi në kundërshtime nga firmat të cilat protestuan se me kaq mund të paguanin vetëm interesat por jo borxhin. Më 26 Janar u ngrinë depozitat e “Popullit” dhe “Xhaferrit” ku u gjendën 250 milionë dollarë, të cilët ishin rreth 60% e borxheve dhe që ju ndanë më vonë huadhënësve. Në javët dhe muajt në vazhdim firmat u shkërmoqën, llogaritë e tyre u ngrinë dhe vendi u përfshi nga protestat. Por ajo që theksohet në libër është mënyra e funksionimit të “VEFA”, ndryshe nga shumë kompani të tjera. Ajo kishte investime të fuqishme. Shenja e parë kundër VEFA-s u dha në sulmin ndaj Supermarketit “VEFA” në qendër të Tiranës. Kush dhe pse e sulmoi këtë Supermarket?! Kush fshihej pas këtij sulmi? Pse ende nuk janë gjetur autorët? Pse u hodhën hipoteza të kota ndaj emrave që nuk lidheshin me ngjarjen? Po Vlora, përse u bë qendër e goditjes së Shoqërisë “VEFA”? Këto e të tjera pyetje do ti gjeni me përgjigje të detajuara nga autori i librit i cili, në një rrëfim në formë ditari, përcjell me emocion, ditët e vështira të vitit të mbrapshtë në historinë shqiptare. Memushi në këtë libër tregon se alibitë e sulmit ndaj “VEFAS”, si zor që të mësohen.

BLETET, MJALTI, ARIU DHE NJERIU

September 24, 2015 by dgreca

Tregim nga Agim Xh. Dëshnica/

Lart në krahun e majtë të rrugës me pisha e plepa, që merr përpjetë për në Parkun e madh të Tiranës, në një sop nga duket liqeni dhe kodrat përballë, në dy stola të drunjtë rrinin ulur tre burra të thinjur, Lani, Nasi dhe Rudi. I pari tregoi gjatë e gjerë rreth trimërive të tij kundër italianëve, kurse i dyti për heroizmat e veta kundër gjermanëve. I treti, ishte kundër luftës, megjithatë dëgjonte me vëmendje, habitej e buzëqeshte me ato ndodhi, sa të rrezikshme aq, edhe të pabesueshme. Papritur, mbi kokat e tyre kaloi duke zukatur një grenxë e verdhë. Rudi e pa tek ndaloi mbi një gur.

-Ky insekt kriminel – tha- të pickon, edhe pa e trazuar e s‘e gjen gjë. Në ato çaste iu kujtuan bletët fisnike e punëtore, ndaj vijoi:- ndryshe nga grenxa bleta të thumbon, kur mbron zgjoin, por pas pak, humb jetën!- Rudi mandej nisi të fliste për mjaltin, për ariun e njeriun: – Dikur bletët jetonin në pyje me mare plot me lule. Zgjojet i ndërtonin nën tokë si milingonat ose në humnera si shqiponja! Këto soj bletësh trupin e kishin. më të madh. Fshatarët i quanin brumbuj. I pari që pat shijuar mjaltin e tyre ka qenë ariu i murmë. E kam parë me sytë e mi, kur bridhja vetëm pyjeve me çifte në dorë. Pas ariut u mësua edhe njeriu, por ky më i zgjuar se ariu i zbuti dhe i strehoi në zgjoje pranë shtëpisë.

-Si shumë guximtar paske qenë!– tha Lani i habitur.-. Deri më sot s’më ka qëlluar të shoh ari, duke ngrënë mjaltë.

-Vertet, çuditem edhe unë!- shtoi Nasi – Dhe jo vetëm kaq, por kohet e fundit ti, sikur shumë i ditur po na del. Në çfarë librash apo gazetash, i ke lexuar histori të tilla, aman?

-A keni qenë ndonjëherë në fshatin Shënavlash të Elbasanit?

– Elbasan? Unë njoh vetëm Shënavlashin e Durrësit- tha Lani.

-Edhe unë!- vijoi Nasi.

-Mjalti si mjalti-thonë në atë fshat malor. A keni nuhatur erën e luleve të mareve? Po kokrat e kuqe ai keni shijuar? Po rakinë prej tyre?

-Maret po, ndërsa rakinë jo! – u përgjegjën njeri pas tjetrit dy miqtë e tij.

-Nëse kthen një gotë raki mare, përvëlohesh, hëngre mjaltë prej luleve të tyre, bëhesh esëll dhe shërohesh.- Rudi hapi revistën “Flaka”, të mbështjellë tub e pyeti- Për të mësuar më shumë, a doni një tregim nga shkrimtari Isuf Kodra, botuar në këtë rrevistë.

-Përrallë?- pyeti Lani.

-Ç’ne! Eshtë ngjarje e vërtetë!

– Mirë, lexoje, por me zë burrash që ta dëgjojmë mirë, sepse jo vetëm sytë, por edhe veshët po na lënë- tha Nasi duke qeshur.

Para se të fillonte Rudi, morri frymë thellë:“Në një fshat nën hijen e Tomorit, na ishte një Pertef. Ky Përtefi, na qenkej pak si hamës ëmbëlsirash. Qysh në kohën e gjermanëve, kur nuk pat mbushur edhe dymbëdhjetë vjetë, i pëlqente mbi të gjitha, mjalti i bletëve. Në atë kohë lufte, ai me shokë ruante dhitë e fshatit në pyjet me mare. Herë pas here nëpër livadh pikasnin papritur tek brofnin e fluturonin lart bletët e egra. Rrëmonin me kujdes e gjenin nën tokë foletë e tyre e kënaqeshin me mjaltë. Pastaj i mbulonin për vitin e ardhshëm.

Pas luftës, Pertefi u rrit e na u bë drejtues i rinisë. Ke parë ti? Sado u lodh nëpër fshatra, pyet këtu e pyet atje, hë në një shtëpi, hë në një tjetër, megjithatë për drekë a darkë, i shtronin vetëm dhallë e supë me grosh e pak bukë. Mjaltë asgjëkundi! Në mëngjes ngrihej i mërzitur e ia mbante për në fshatin tjetër. I pat rënë në vesh se mjaltë të mirë nga bletë zgjojesh kishin kulakët, por Pertefi as në hijen e manit nuk u qasej, se, siç thoshnin, syri sheh e lajmi fluturon në Komitet. Po ndërgjegjja? Kjo ia shtonte më tepër mërinë ndaj kulakëve .

Një ditë prej ditësh, djaloshi ra në mjaltë. Në një fshat të humbur, në shtëpinë e Kapo Sadushit, i shtruan pëpara një poçe me mjaltë dhe pak bukë. U gëzua Pertefi sa s’ka. Ha e ha me lugë druri, saqë bukën e harroi. Djali i vogël i shtëpisë, ulur shesh përballë, e vështronte syshqyer tek mbushte lugën, e kalonte ngadalë midis buzëve, i lëpinte me gjuhë e kënaqej me atë mjaltë bletësh të egra.

Kur mjalti në poçe po mbarohej, Pertefi pyeti.

-Or çun- sa mjaltë keni marrë këtë mot?

-Tre qypa, dy me mjaltë bletësh nga zgjojet, një të vogël me mjaltin e brumbujve.

-Vërtet?

-Po, po! Në qypin e vogël babi gjeti dje në mëngjes një mi të ngordhur.

Pertefi sa s’ulurti. I zemëruar sa s’ka, lugën e flaku tej, ndërsa poçen e përplasi në mur. Pastaj nuk u ndje mirë, i vinte për të vjellë.

Çuni brofi në këmbë dhe vrapoi duke thirrur:

-O babi! O babi! Ai miku e theu poçen e këlyshit!“

* * *

Rudi e mbylli revistën:-Me kaq tregimi i shkrimtarit tonë mbaroi, veçse unë di histori më të gjata me ujkun e uritur, që pasi ulurinte natën, linte pyllin e sillej rreth shtëpive e staneve pa bagëti. Erdhi një kohë kur ai i gjorë ose kaloi kufirin ose u zhduk. Tani çohuni se po afron dreka. Na presin gratë në shtëpi.