NGA NDUE BACAJ/

Me 17 janar 1468 në Lezhë pushoi së rrahuri zemra më e madhe e shqiptarit më të madh të të gjitha kohërave , rilindasit më të ndritur të Arberisë dhe Europës Gjergj Kastriotit –Skenderbe. Bashkë me këtë zemër të madhe u shua edhe mendja më e ndritur e një strategu ushtarak dhe burri shteti , u venit krahu mbrojtjes më i fuqishem i Arbërisë dhe u rrëzua për tokë me një tingellimë vaji shpata mbrojtëse më e fuqishme e besimit dhe qytetrimit kristian të Europes së shekullit XV… Kuja e vaji i kësaj vdekje mbuloi Arberinë , Europa u vesh në zi.. E vetmja që ju gëzua kesaj vdekje ishte perandoria Turke-Osmane dhe Sulltan Mehmeti i dytë i cili kur mori lajmin e vdekjes së Gjergj Kastriotit thirri : “Më së fundi më perkasin Europa e Azia! Mjerë krishterimi që ka humbë shpatën dhe mburojen e tij,.”. Po ky Sulltan duke ja ditur vlerat Skenderbeut do të shtonte : “Një luan i till nuk do të lind kurrë më mbi faqe të dheut. Mos të kishte lindur Skënderbeu unë do kisha martuar gjiun e Adriatikut me Republikën e Venedikut, i kisha vënë çallmën në krye Papës e hënën drapërore mbi kupolë të Shën Pjetrit.”.1.

NJË CURRICULUM I VOGËL PËR SKENDERBEUN E LAVDISHËM…

Sipas shumë historianëve e studiuesve Gjergji Kastrioti kishte lindur me 6 maj të vitit 1405 , në “derën” shquar të Kastriotëve , me prindër: babë princin e njohur arbënor Gjon Kastrioti , dhe me nënë Vojsaven (disa studiues i thonë edhe Vojza…), e bija e kryezotit të Pollogut të Tetovës. Kjo krahinë arbënore ishte pjesë e principatës të Balshajve (me origjinë nga Balleza e Rrjollit M.Madhe,N.B.) , dhe hynte nën influencen e Kastriotëve. Sipas deshmisë të Gjon Muzakës nëna e Vojsaves ishte nga dera e Muzakajve. Gjergj Kastrioti kishte edhe tre vëllezer të tjerë; Stanishin , Reposhin dhe Kostandinin, si dhe pesë motra ; Marijen , Vlajken , , Angjelinen ,Jellen (Lenen) dhe Mamicen…2. Ndër malet tona , per nji burrë kreshnik e div thonë se le drague. Një njeri kesi dore e falë Zoti ynë të mbeshtjellun me nji pelhurë të hollë , me fletë nën sjetulla e i jep nji fuqi të mbinatyrshme. Keshtu mbas gojdhanash lindi edhe Gjergj Kastrioti-Skenderbegu.3. Ndersa Marin Barleti shkruante se pak ditë para se Zoti t’i falte ketë krijesë nëna (e Gjergjit) –Vojza që ishte shtatëzanë kishte parë në ënderr se u rrezua një yll prej qiellet , e duke u ulur kadal u drejtua nga ajo e cila bani me u zmbrapë për me i lëshue vend , e ylli u shëndrrue në nji foshnje për bukuri. Asaj atëherë i ishte dhanë me u afrua me e marrë grykë e me e puthë , por i doli gjumi e u kujtua se kishte kenë anderr . Vertet nuk kaloi shumë kohë mbas asaj andrre e i fali Zoti ynë nji djal fort të hieshëm , veshë me një këmishë të hollë , e në krahë të djathtë kishte të shkrueme nji shpatë , ndersa në sjetulla dy lagje fletë e në ballë kunoren…4. Gjergj Kastrioti do të rritej nën kujdesin e nënës tij Vojzes (apo Vojsaves) dhe babait tij Gjonit , si dhe të vellezerve e motrave të tij më të mëdhenjë. Gjergji si djali më i vogel i kesaj familje mund të ishte edhe më i “perkdheluri e priviligjuari” , por ato kohë lufte e heroizmi kunder një pushtuesi mizor siç ishin turko-osmanët nuk ja lejonin ketë perkdhelje e privilegj as Gjergjit të vogël. Babai i Gjergjit , Gjon Kastrioti (si dhe princër të tjer arbënor) ishte në një luftë të pabarabartë kundër pushtuesve turq-osman. Duke qënë një luftë e pabarabartë pushtuesit arriten të mposhtnin edhe fisin famemadh të Kastrioteve me në krye Gjon Kastriotin. Turqit siç e kishin zakon kur e mundnin një kundershtar per ta bërë “zap”, perveç të zezave të tjera i merrnin peng edhe djemt… Kështu kishin bërë edhe me Gjon Kastriotin të cilit i kishin marrë peng katër djemtë e tij , i fundit kishte qënë Gjergji.. Shtetarët turq me politiken e tyre të shkollimit , edukimit luftarak dhe joshjes me hierarkinë ushtarake kishin menduar se Gjergj Gjon Kastriotin , këtë zog arbëri e kishin tranformuar në një zog turku të betuar.. Por kishin gabuar dhe ketë e vertetoj beteja “fatlume” e 3 nentorit të vitit 1443, betejë që u zhvillua në trojet abënore-shqiptare të Nishit të Kosoves, ku nisi udhën Gjergj Kastrioti (me 300 ushtarë shqiptarë) drejt Krujes së bekuar , dhe me 28 nentor 1443 do të valviste të lirë flamurin tonë kombetarë. Me këtë flamur Gjergj Kastrioti bashkoi fiset arbenore , me Beslidhjen e Lezhes (2 mars 1444),dhe kështu të bashkuar u treguan të pamposhtur perballë perandorisë turko-osmane , asaj perandorie para së ciles dridhej vetë Europa e kohës. Keto të dridhura ja kishte larguar vetem Shqiptari i lavdishem Gjergj Kastrioti –Skenderbe , i cili per rreth njëçerek shekulli në 22 beteja kishte qënë tmerri i pafund i ushtrisë osmane dhe vet sulltanve… Nga keto beteja menduam të “veçojmë” vetem atë kur vetë Sulltan Murati II erdhi në trojet arbënore në krye të 160 mijë ushtareve me 14 maj 1449 , me qellim qe të shkatërronte Arberinë me në krye kryeqendren e saj KRUJEN, dhe kryeheroin Gjergj Kastrioti-Skenderbe. Pas disa “sukseseve” te para (në Diber e tjerë) sulltani ju lëshua Krujes, ku Skenderbeu megjithse me më pak forca , por me guximin dhe taktiken e tij gjeniale e kishte detyruar Sulltan Muratin II, nipin e serbeve, (djali i vajzës të princit serb ) të shihte me sy të tij disfaten e turpshme dhe të pashmageshme , edhe para syve të Europes e cila shpesh ishte dridhur para fuqisë ushtarake të perandorisë turko-otomane. Kjo disfate ishte aq e paperballueshme per atë, sa e beri të vdesë duke plasë birin e shkines, Sulltan Muratin II…5. Vetëm nga shpata Skenderbeut gjatë mbi 22 beteja kishin gjetur vdekjen rreth 2000 ushtarë e komandant nga më të shquarit turq..6.“

VDEKJA E SKENDERBEUT…

”Gjergj Kastrioti –Skenderbe si çdo njeri i kesaj Bote, nuk mund t’i shmangej fundit të jetës tokësore , pavaresisht dhantive që tregonin edhe trajta hyjnore të tij. Mjerisht në trupin e kreshnikut Skenderbe, që nuk e kishte shpuar shpata e as trand frika e hordhive turko-osmane , pak pa mbushur 63 vite , kishin arritur t’a “shponin” viruset vdekjeprurse , që siç shkruhet i kishin sjellë “Ethet”, që i kishin shkaktuar të dridhura dhe temperatut të lartë , gjëra që çdo ditë do ta dobësonin fizikisht derisa do të binte në shtratin e vdekjes. (Në atë kohë mjeksia nuk dinte çfar janë viruset pasi aty do të zbuloheshin rreth 450 vite me vonë) . Edhe sot “qarkullon” gojdhëna që tregon se kur u nis Skenderbeu në luftën e mbrame , i zbehtë e i molisun prej ethesh ju bë se i doli mordja afër e i foli: “Kthe, dale breh Skanderbeg!”, “Po kush je ti, e kah na vjen?” iu pergjigj Skanderbegu. “Vetë jam mordja , e dije se jeta jote ka mbarue” “ He ti hije e zezë ka e dinë se unë do të vdes ?”, i a ktheu Skanderbegu. Dje u hap në qiell libri i të vdekunve “ , i tha mordja, e dikah zdrypi , si një bashk i zi mbi krye tand”. Me kaq u shpa andërra e jetës , e Skanderbegu vijoj gjithnjë rrugën , por kur u kthye prej lufte mblodhi parsinë e u diftoi ndër sy , se kishte të gjitha gjasat se ai vrik do të vdiste , e se turku do ta pushtonte Shqipninë…. Duke ndigjua fjalët e permallshme të Skanderbegut, mbarë çka ishin rreth tij i mori vaji… Pak orë para se me vdekë luti ata krenë që ndodheshin per-rreth tij me u mbledhë … e me zgjedhë kapidanin ma të zotin në vend të tij deri sa të rritet i biri (Gjoni). Mbas kësaj kërkoi me i pru një tube thupra , e u tha krenëve të provoshin me i thye, por nuk mujti asnjeni. Pra tha ai e dini vetë se me i zgjidhë nji nga nji i thyenë edhe një fëmi , prandaj u lutem të mbani besën , bashkimin , burrninë e bujarinë , e në kjoftë se pernjimend kini me i mbajtë këto porosi që po ju a lë në fill të mordes , Zoti ka me u ndihmua që turku nuk ka me mujtë me dhunua tokën që na lanë të parët. – Mori t’e mbramja të birin ngrykë , e mbasi e puthi dy-tri herë , dha shpirtë tuj shqiptue keto fjalë : “Kjoshi lirë e bekue”… Kaloi nji ditë mbulue me mjegull , sa me të vojtë mendja se edhe qiella diç po vajtonte , kur qe nigjohet nji brimë deshprimi. Ishte Lekë Dukagjini , i cili perpiqte me njëren dorë ballin e me tjetren ndukte flokët e kresë e tuj ba gjamën Skanderbegut, bërtiste sa ku mujte: “Trandu Shqipeni se jeta jote u errë për ne – sepse Skanderbegu nuk asht ma…”, e vijoj gjatë e gjatë me këto fjalë : “Ndien shpijat e tranden – ndien malet e u danë , e shkrepat mbi kroje ranë. -Kumbonët e kishës ranë vetvetiu . Nalt u hap qiella dhe në qiell të hapët hinte ndër re zemërmadhi , Skanderbegu i pa fati..”.7. . Skanderbeu u varros në kryekishen e Shenkollit Lezhë . Të gjithë kapedanët , oficerët dhe ushtarët me garden pretoriane e percuallen në banesen e fundit . Gjëmimi i topave dhe krismat e pushkëve lajmruan që kufoma e tij kishte zbritur në varr , dhe tok me atë , edhe Shqiperia e lirë për disa shekuj.8. Pas vdekjes së Skenderbeut perandorisë otomane ju deshen mbi 10 vite luftë e perpjekje per të mposhtur qëndresën heroike të shqiptareve që luftonin me emrin dhe frymzimin e veprave të prijesit tyre legjendar-Skenderbe.. Fryma heroike , që kishte perhapur Skenderbeu , si gjysëmperendi i vjetersisë , rronte e gjallë në zemrat e Shqiptarëve vite pasi fluturoi në qiell shpirti i nderitshëm i kryetrimit. Valle vajzash shqiptare , si vallkyrat e legjendave gjermanike, mblidheshin me rregull çdo tetë ditë mbi kështjellat ku kishte mbretërua Skenderbeu , dhe midis buçitjes dhe oshtimës të betejave këndonin himne lavdruese për kryetrimin e vdekur të kombit, dhe i luteshin si një shenjti që t’i shpetonte nga armiku i tërbuar dhe t’u falte fitoren flamurit dhe armëve kombëtare . Shqiptarët të ndezuar nga këto këngë trimërore, e shikonin me sy hijen e Skenderbeut kaluar në krye të tyre dhe luftonin si luanë me forcë të përsëritur…9. Qendresa dhe fama arbënore e Skenderbeut kishte qenë aq e madhe (shpesh edhe me trajta hyjnore) , sa ushtarët dhe oficerët turq kur pushtuan Lezhën (me 1478) hapen varrin e Skenderbeut dhe eshtrat e tij i merrnin si hajmali… Ndersa sipas në një gojdhënë që ka ardhur deri në ditet tona thuhet se kur e hapen varrin , turqit e kishin gjetur zemren e Skenderbeut duke rrahur dhe gufuar gjakë të nxehtë. Këtë zemer e kishin futur në nje kuti të praruar dhe ja kishin derguar Sulltanit i cili e ruante me roje në një nga sallonet më të bukura të pallatit tij. Sulltani në një të premte në krye të çdo viti hapte kutin dhe me një heshtë e therte zemren e Skenderbeut ,e cila gufonte gjithnjë gjak të nxehtë… Ketë sulltani e bënte se besonte se me ba me harrua pa ja ngul heshten atë ditë Skenderbeu ngjallej , e atëherë mjerë turqit…10.

“GRIMCA”, NGA VEPRA E LAVDIA E SKENDERBEUT, MEMORIZUAR NDËR SHEKUJ…

Vepra dhe lavdia e Skenderbeut është e memorzuar perjetsisht në trashigimin heroike e historike të Shqiptareve , por edhe në rreth 1000 vellime të botuara në 72 vende të botes dhe në mbi 22 gjuhë kryesore…11. Disa nga këto vepra (më të hershmet), të shkruara janë ato të Marin Barletit , Dhimiter Frangut , “anonimit” Tivarasi (që është në fakt imzot Pal Engjelli ,i cili ka qënë edhe kryediplomati i Skenderbeut) , Frang Bardhi , Rinaldit , Prifti Biemni, Zhak de Lavardin etjerë etjerë më të vonshëm deri në ditët tona. Për të vijuar me korespondencen e Skenderbeut me Papet Bashkohore: Eugjeni IV , Nikolla V , Kaliksti III, Piu II, Pali II, si dhe republikat apo mbretëritë e atyre kohëve si ato te Venedikut, Siçilisë, Napolit, Xhenoas, Firences ( ku nga frika e turqëve ndonjera ja kishte edhe me hile Skenderbeut..) etj.. Ndonjëra prej tyre Gjergj Kastriotin e quante jo vetem aleat potencial , por edhe “Babë”, pa llogaritur levdatat e dekoratat e Selisë së Shenjtë, ku në drejtimin e Papa Kaliksti III e shpallte Gjergj Kastriotin “Atlet të Krishtit”… Jehona e veprës së Gjergj Kastriotit vazhdoi jo vetem si një kujtim i lavdishem i një epoke të kaluar , por mbi të gjitha si një frymzim në mbrojtje të Europës e qytetrimit të saj, shekull pas shekulli… Me këtë rast mendova të cilësoj vetem një pjesë të vogël nga jehona e veprave të Skenderbesut ndër shekuj…: Në Librin e lutjeve të mbretërshes të Anglisë, Elizabet, të bërë publike me 17 janar 1559, (në një ditë të pervjetorit të vdekjes) shkruante : 17 janar, si sot vdiq princi i mirë Skenderbe , Mbreti i Epirit, shfarues i turqeve… Në vitin 1597 fisniku francez Zhak de Lavardin, shkroi një biografi brilante të Skenderbeut .(të bazuar në historinë e M. Barletit..). Në shekullin XVII anglezi ,William Temple , burr shteti e analist politik i kohës do të shkruente : Gjergj Kastrioti …si dhe Huniadi, nënmbret i Hungarise janë dy gjenerala ngadhnjimtarë dhe burra me karakter të lartë që luftuan sa qënë gjallë si kampion të Krishterimit… Ndërsa filozofi francez Volteri në vitin 1754 do të thoshte: Sikur perandorët e Bizantit të kishin qënë si Skenderbeu , Perandoria Romake e lindjes nuk do të ishte zhdukur kurr… Një gjeneral me fame botror i shekullit XVIII (kanadezi Wolf) në vitin 1756 shkruante se : Skenderbeu u a kalon të gjithë prijësve ushtarak të lashtë dhe modernë, si udheheqes i një armate të vogël difensive.. Albanologu dhe historiani u shquar, Milan Shuflaj, do të shkruante për Skenderbeun : “Qysh në gjallje, Gjergj Kastriotin, Europa Perendimore e stolisi me legjenda. Bestynia per fuqinë e tij demoniake, tek armiqtë turq sprapsi menjëherë besimin në kismet. Imagjinata e popujve ballkanikë të shtypur nga të pabesët filloi të krijonte nga ai heroin e këngëve të tyre dhe të tregimeve të ënderruara… Nën Skenderbeun bërthama të shumta shtetërore u shkrinë në një shtet të vertet. Pas renies së Konstandinopojës , Serbisë dhe Bosnjës, ky qe shteti i fundit më i madh i krishter i Ballkanit etjerë…12. Është me vlera të veçohen edhe tre historianet Osman ; Idriz Bitlisi , Kemal Pasha dhe Ibn Kemal e ndonjë tjetër të cilët me gjithë urrejtjen për Skenderbeun , se nuk vazhdoi ti sherbejnë Perandorisë osmane ata e pershkruajnë me nota realiste këtë gjeni të artit ushtarak të shekullit XV , që duhet ti falet në përjetësi edhe Europa Perendimore…

NË MBYLLJE: PËRSE VDEKJE E “PAVDEKSHME”, AJO E SKENDERBEUT EDHE SOT ?

Një vdekje sado e rëndë pasi kalojnë vite e jo më shekuj harrohet , pra “vdesë‘‘ si vdekje. Mirpo me vdekjen e Gjergj Kastriotit Skenderbe edhe pse kanë kaluar mbi pesë-shekuj e gjysëm , ajo vdekje nuk është harruar , apo siç e quajta unë në titullin e kesaj kujtese të vogël , ajo vdekje është e “pavdekshme“, veçanarisht për shqiptarët që kanë rrenjë e trung Iliro-Arbnore-Shqiptar… Vendosja e turqëve në Ballkan çeli një fazë të në historinë europiane . Kufijtë e Orientit u shtrinë përmes kontinentit në vend që të ndaleshin në grykat e Bosforit dhe Dardaneleve si në kohën e Romës e Bizantit. U krijua një kontrast i vajtueshëm në mes të Europës përendimore dhe Europës “otomane“. Ndërsa në botën kristiane filloi rilindja e arteve , letërsisë dhe shkencës , dhe u vunë themelet e qytetrimit të sotshëm, në Ballkanin e sunduem prej Osmanllive pllakosi dekadenca dhe u zhduken deri mbeturinat e qytetrimeve të mëparshme . Prandaj mund të themi me të drejtë se vendi i ynë u kthye perseri në errësirën e mesjetës..13. Këtë errësirë mjerisht ende nuk kemi mundur ta largojmë plotësisht as sot nga trojet tona, për t’a zevendesuar me dritën e vertet të qytetrimit Europerendimore të cilës i përkasim që në agimin e jetës. Dritë për të cilën luftoi sa qe gjallë heroi ynë kombëtar Gjergj Kastrioti Skenderbe. Gjergj Kastrioti siç thotë një autor e veprimtar i shquar shqiptar; ishte i shenjtë si Shën Luizi , diplomat si Talleyrandi dhe trim si Aleksandri i Madh …14. Mjerisht edhe sot, jo rrallë, edhe shqiptar (sigurisht të till janë vetëm në emër…), e anatemojnë e mohojnë Gjergj Kastriotin Skenderbe dhe veprën e tij, duke besuar e glorifikuar Sulltanet pushtues turko-osman , e deri “sulltanët” e ri , që kerkojnë në mos të na kthejnë në kohrat otomane, të pakten të na ngadalsojnë rrugën tonë europiane, të cilën na e ka lënë amanet Gjergj Kastrioti –Skenderbe…

REFERENCAT:

1.Gennaro Francione. Skenderbeu një hero modern ,fq.194 , Tiranë 2006. 2.Fan Noli, Historia e Skenderbeut ,fq.19 ,Tiranë 2015.3.At Marin Sirdani , Skanderbegu mbas gojëdhanash , fq.21 ,botime franceskane , Shkodër 2008.4.At Marin Sirdani ,po aty , fq.21-22.5.Dhimiter Frangu ,Veprat e lavdishme të SKENDERBEUT, fq.99-105 ,Arberia 2005.6.Dhimiter Frangu , po aty , fq.247. 7.At Marin Sirdani , po aty , fq.79-86 .8.Fan Noli , po aty ,fq.112 .9.Fan Noli, po aty , fq.113.10.At Marin Sirdani ,po aty ,fq.97.. 11.Gennaro Francione ,po aty ,fq.194.12.Milan Suflaj ,Histori e shqiptarëve të Veriut… fq.36-37 ,Prishtinë 2009.13.Tajar Zavalani,Historia e Shqipnisë , fq.136 , Botues Phoenix , 1998.14.Fan Noli ,po aty ,f.122.

Ambassador Jeffrey Hovenier

Ambassador Jeffrey Hovenier’s Remarks at the Recak/Racak Massacre, January 15, 2022President Osmani, Prime Minister Kurti, Speaker Konjufca and distinguished guests, dear friends, I am humbled to be here with you today, representing the American people, to honor and remember those who lost their lives in Recak 23 years ago. Thank you for this opportunity to join the people of Kosovo on this solemn occasion to commemorate and mourn those whose lives were tragically cut short that day.Let no one forget or deny what happened here, or why the United States and our allies came to the defense of the people of Kosovo. I remember that day well. As the officer at the U.S. Mission to the OSCE responsible for Kosovo at that time, I received a call from then-Kosovo Verification Mission Head Ambassador William Walker just after he departed the scene of horror, already focused on his recommendations for the OSCE in response to the brutal murder of defenseless civilians.In response to this atrocity and others, the United States, together with our NATO Allies, acted to protect defenseless civilians in the name of peace, freedom, and stability. These goals reflect deeply held American and Western values. We believe that all people, regardless of ethnicity or religion, deserve the dignity of living in freedom and security.We are aware of attempts to rewrite the well-documented history of this massacre and to downplay or misrepresent the facts about these atrocities. Let me be clear about the United States’ commitment to the truth. As President Clinton said then, we reaffirm now: “This was a deliberate and indiscriminate act of murder designed to sow fear among the people of Kosovo.”Denying these incidents and glorifying war crimes dishonors the memory of the dead, reopens the wounds of survivors, and sets this region back in efforts towards democratic consolidation and full Euro-Atlantic integration. Peace and justice come from a clear-eyed acknowledgement of past crimes. This is vital to ensure these heinous crimes never happen again.But recognizing the truth of the past is just the first step towards justice.Today, January 15, is the 23rd anniversary of the massacre here at Recak. It is also, coincidentally, the birthday of one of the United States of America’s greatest leaders and advocates for justice and reconciliation – Dr. Martin Luther King.I think it is fitting that on this day as we reflect on the horror and tragedy of what happened here on January 15, 1999, we also consider the words and legacy of Dr. King – whom we pay tribute to and honor on this same day each year.Dr. King was no stranger to injustice, no stranger to loss. Throughout his struggle to advance human rights, he was physically attacked, marginalized, threatened, and ultimately assassinated. Yet even as he languished in an Alabama jail for peacefully protesting racism and racial segregation, he wrote of justice and reconciliation – the ultimate goal not only equality, but shared destiny. In his famous “Letter from Birmingham Jail,” he penned these transcendent words: “injustice anywhere is a threat to justice everywhere.”Dr. King called us all to action, affirming that we have the power to promote positive change, noting “Human progress never rolls in on wheels of inevitability.” But he also called on us to remember the main point – not retribution, but reconciliation. I echo his words – a powerful reminder for all of us: “Our ultimate end must be the creation of the beloved community.”In the spirit of that vision of a beloved community, I want to cite one more powerful text that I believe can provide a guide for how best to honor the tragic victims we remember here today. From Kosovo’s February 17, 2008 Declaration of Independence…“Committed to confronting the painful legacy of the recent past in a spirit of reconciliation and forgiveness. Dedicated to protecting, promoting and honoring the diversity of our people.”May these words guide us all.Thank you

Skënder MULLIQI/

Salih Ramë Kelmendi u lind më 1917 në Ruhot të Pejës në një familje me prejardhje nga Rugova,e njohur për tradita kombëtare. Që në moshë të re,në vitin 1944, Salihu ishte pjesëmarrës në luftë me komunistët malazias nën komanden e Petko Dapqeviçit,te livadhet e bukura, apo siç quhen ndryshe “rovat”, ku edhe do te plagoset në mbrojtje të Rugovës,e që në këtë përballje luftarake i vritet kushëriri i tij Isuf Halili. Salih Rama që në rininë e tij ishte i brumosur me nacionalizëm,por më vonë do të jetë një veprimtar i devotshëm i atdhetarizmës për çështjen kombëtare,duke bashkëpunuar kêshtu me shumë veprimtarë e atdhetarë të kohës, kryesisht të Rrafshit të Dukagjinit,sikundër ishin Sami Peja nga Peja, Sylë Mehmeti nga Rugova, Bekë Tafili nga Staradorani, Sylë Pajazit Shala nga Lybeniqi, Rashit Goran nga Peja, Ramë Haradinaj nga Lybenqi, Sylë R.Mulliqi nga Raushiqi, Selman Kadria nga Cerca e Istogut, Mustafë Qeta nga Trubuhovci, si endesheisti më i ri në moshë,e shumë veprimtarë të tjerë anekënd trojeve shqiptare. Veprintarinë atdhetare Salih Rama bashkë me shokët e atdhetarizmës e zhvillonin kryessht përnes Partisë Nacionale Demokratike Shqiptare,që ishte e shtrirë gjthandej në Kosovë.Motivi i veprimtarisë së tyre atdhetare ishte qëllimi dhe përpjekja për bashkimin kombëtar, pra bashkimin e Kosovës dhe Shqipërisë dhe trojeve etnike shqiptare. Në vitin 1950 Salih Rama arrestohet nga UDB-ja me shumë të tjerë bashkëveprimtarë të nacionalzmës shqiptare, dhe po këtë vit në Prishtinë gjykohen nga pushteti i atëhershëm serbosllav për verimtarinë atdhetare.Salih Rama dënohet me 6 vite burg të rëndë, kush tjetër 7 vjet,9 vjet,10 vjet e kështu me radhë.Të gjithë dërgohen në vuajtje të dënimit në burgun e Nishit,por Salih Rama do të qëndronte i paepur në kazamatet serbosllave edhe përkundër  torturave që ushtronte pushteti ndaj tij dhe të tjerëve gjatë viteve të burgut. Edhe pas vuajtjes së dënimit prej 6 vite në burgun e Nishit,menjëherë pas disa kohësh,UDB-ja do ta arrestonin sërish, duke e burgosur kështu në burgun famëkeq të Ozdrimit. Këtu, për disa muaj rresht,do të ushtronin mbi të torturat më çnjerëzore sikur dhe ndaj shumë shqiptarëve të tjerë në këtë burg. Në këtë burg e mbajnë për disa muaj, por si gjithmonë Salih Rama mbetet i pathyeshëm përballë të gjitha torturave të UDB-së. Në vitin 1961 ai do të vritet mizorisht në një pritë të organizuar.

Në dy vjetorin e kalimit nga kjo botë e baba Arshi Bazait

Nga Dervish Eliton Pashaj

Gjashtë vjet pranë, baba Arshiut, këtu në teqenë e famshme të baba Rexhebit në Detroid, teksa i kundroj sot, më duken si gjashtë ditë-netë të mrekullueshme ku me të vërtetë askurrë nuk e kuptova se ku mbylleshin qiejt e kësaj bote dhe ku hapeshin qiejt e botës tjetër, mistike, drithëruese deri në qelizën e fundit të shpirtit. Tek e shihja ashtu në mendim të thellë, në lutje, në ato vite që pasi kishin lënë shekullin sfidonin mileniumin e ri, baba Arshi Bazai më ngjallte më shumë se emocione dhe shpresë. Me ngjallte sidomos krenari kur shkoja ndër mend se ky bir i vuajtur i Labërisë, ky dervish i teqesë emblematike të Kurorës së Malit, edhe pse i kishte kaluar të njëqind vitet, rrezatonte ende me një forcë mahnitëse , urtësinë e bektashinjve shqiptarë, në këtë vend të bekuar, por kaq të zhurmshëm dhe multifetar siç është Amerika. Rrezatonte përmes fjalëve të buta që i dilnin nga shpirti dhe merrnin udhë siç marrin zogjtë e marsit në Sevasterin plot ujëra e gjethe. Në një hadith kudsi thuhet se “Besimtari më afrohet Mua pa pushim edhe me lutje nafile dhe paskëtaj Unë nuk e ndaj nga vetja. Pasi t’i dua, bëhem për ‘ta veshi që i dëgjon, syri që i sheh, dora që i zë dhe këmba që i ecën. I jap ç’të më kërkojë dhe nëse mbështetet plotësisht tek Unë, e mbroj nga gjithçka”. Shumë autorë mistikë, janë në të njëjtën ide se nafilet e kryera me zemër, pasi të jenë kryer detyrimet me sinqeritetin më të madh në çdo element të tyre, përbëjnë kushte për mirësi të shkëlqyera të Krijuesit. Për të merituar këto vlera të rralla, sigurisht ne kemi zhvilluar ndjenjat tona shpirtërore dhe mbajtur kurdoherë në ekuilibrin e duhur dëshirat e tjera që lidhen me gjërat vdektare të kësaj bote. Përmes kësaj maturie unike, besimtari i vërtetë në çdo qëndrim apo lëvizje i hedh hapat e sigurt sipas vullneteve hyjnorë dhe asgjë tjetër e rrejshme , sado epshndjellëse të jetë, nuk mund të derdhë mjegull e suferinë në këtë udhëtim ku vullneti i njeriut të sinqertë është i shkrirë në vetë vullnetin e Krijuesit. Jeta e Arshi Bazait nuk është gjë tjetër veçse një ndërthurje emblematike e porosive hyjnore me realitetin e bektashizmit në Amerikë, në gjysmën e shekullit që lamë pas. Po punoja dikur në oborr të teqesë ndërsa babai çapitej në itinerarin e zakonshëm, nga dera e teqesë në tyrbe, ku kujdesej, lutej e llafoste shpesh me myrshidine tij, baba Rexhebin. Isha lodhur nga vapa, , kur aty erdhën dy-tri vizitorë dhe unë duke i udhëhequr për në teqe u thashë si me të qeshur: “Pa shikoni ç’kam bërë sot!”. S’e kisha parë babanë që ishte pranë, por kur mora t’i qerasja miqtë, ndjeva zërin e tij. Siç ishte zakoni, i lashë miqtë në dialog me babanë. Vonë në mbrëmje, pasi kishim ngrënë bukë baba Arshiu me atë zërin e lartë më tha tek rrinim të dy së bashku: “Dervish, gjithçka që bëhet për t’u dukur, humbet shpejt. Si ajo vesa në gusht. Gjithçka që bëhet pa u dukur, mbetet për jetë”. Pastaj më solli ndër mend atë thënien e bukur të Haxhi bektash Veliut që tetë shekuj më parë kumtonte: “O dervish, dije se veliu i Allahut është Nuhu i kohës së vet. Ndihma e tij, është anija që i shpëton robërit prej ujërave që mbysin. Por në rrjedhën e furishme, një trup i fuqishëm edhe mund t’ia dalë mbanë, ndërsa mbajtja në padije është mijëra herë më e rëndë. Sepse nëse humbet aty, nuk del dot më, në dritë. “Krejt dijen që do marrësh, e mbylli bisedën baba Arshiu, ruaje si xhevahir e mos e mburr se e kemi pak zakon ne vlonjatët.” Kisha vënë re së në çdo bisedë, këtu në kafeoxhakune teqesë, ndërsa fliste butë but, babait i ndrinin sytë. Veçanërisht kjo dritë, dukej të zbriste prej syve dhe mbushte kafeoxhakun, kur vizitorët ishin të vjetër në moshë. Sigurisht kishin çfarë të kujtonin, ndaj dhe orët kalonin pa u ndjerë. Dikur, dikush prej vizitorëve tha duke psherëtirë: “Eh mor hejvallah, s’paguhej kopshti i mollëve aherë!” Dhe nisi të tregonte se kur vileshin mollët, vinin rreth 20 të rinj e të reja dhe i vendosnin në arka, shumë i shisnin, të tjerat i ruanin për vizitorë. Dhe 400 rrënjët e mollëve kishin vetëm një kujdestar, baba Arshiun. Ç’të jetë kjo lidhje kaq e thellë me pemët , e pyesje veten duke parë babanë me tërë ato vite mbi supe. Pastaj, kur lexova më shumë për bektashizmin në botë, kur mësova se çfarë mrekullie frutore kishin mundur të ngrinin dede Ahmeti dhe dervish Reshati në Drizar, kur pashë me sytë e mi se çfarë pune bëjnë në Shqipëri sot dervishët dhe baballarët, mendova se dashuria e tyre për drurët, sidomos për brezat e besimtarëve, do të mbetet një vullnet hyjnor i pa përsëritshëm. Një muaj para se të ikte nga kjo botë, baba Arshiu u kujtua që ishte nëntor dhe më porositi të mbjell disa selvi. I donte shumë ata drurë. Unë i thashë me shaka, po ç’të duhen o baba, shiko shëndetin një herë, pa ato i rregullojmë. Më pa në dritë të syrit dhe tha: Dëgjon dervish e bëj ç’të them! M’u kujtua ndërkaq një thënie e profetit tonë të bekuar kur thoshte se, nëse shoh që po afron kiameti, e ke një fidan në dorë, mbille atë…Një varg i Dritero Agollit më ka mbetur në mend: Detin e çmoj, por çmoj dhe një pikë ujë! Baba Arshi Bazai, deri në çastin e mbramë të kësaj bote, vërtetë jetoi pa bujë. Për mua, krejt ata bektashianë që e njohën, që ja dëgjuan zërin dhe këshillën e urtë, ai do të mbetet burim i kulluar nga deti i kristaltë i dijeve të tij. Ne do t’i vëmë buzët në këtë burim sa herë të kemi etje shpirtërore. Do desha që këtë mendim ta mbyll me vargjet:
Në zemër rri qetësia e liqeneve që flenë,Netëve ku hëna digjet si qiriu,Fjalë të pathëna vijnë përmes ujërash,Fjalë që i kuptojmë veç unë e baba Arshiu.

Agim Baçi/

“Aty ku mungon qëllimi, mungon edhe vetë njerëzimi”, shkruante Niçe, duke paralajmëruar pasojat e një shoqërie pa ideale. Por çfarë mund ta shkaktojë humbjen e qëllimit te një njeri? Padyshim, një nga treguesit më të prekshëm të humbjes së qëllimeve është marrëdhënia jonë e krisur me të djeshmen dhe të nesërmen, e cila zhduk perspektivën morale të veprimeve tona. Kjo krisje me të djeshmen dhe të nesërmen tonë ka sjellë sot një realitet ku kemi gjithnjë e më pak falënderues ndaj përvojës dhe urtësisë që na vijnë nga kohërat, e njëkohësisht kemi edhe më pak që besojnë se kanë detyrime për të nesërmen. Por, çfarë ndodh sot realisht në shoqëri kur humb kjo urë mes të djeshmes dhe të nesërmes? Në një anë, janë me mijëra raste ku gra e burra, anekënd botës, por edhe në Shqipëri, refuzojnë të martohen e të bëhen prindër, duke pranuar gati hapur se e bëjnë këtë zgjedhje për të ruajtur profesionin apo linjat e trupit, duke hequr dorë kështu nga përgjegjësia për vijimin e jetës, për të nesërmen. Ndërkohë që, në anën tjetër, marrëdhënia me të moshuarit, pra me të djeshmen, është gjithnjë e më pak humane, gjithnjë e më pak mirënjohëse për atë që na kanë përçuar përmes jetës dhe përpjekjeve të tyre për të na ushqyer dhe edukurar neve. Kështu, njeriu i sotëm, i gjendur me duar të shkëputura nga e djeshmja dhe e nesërmja, rrezikon t’i kthehet vetëm rëndësisë së trupit, pra ta kthejë trupin në epiqendrën e vetme me rëndësi dhe kuptim për jetën e tij. Për pasojë ai rrezikon të kthehet në produkt të dëshirave dhe instinkteve, e si i tillë edhe një njeri që mund të marrë çdo lloj rrjedhe që i jepet nga rrethanat. Një qenie e tillë e konsideron detyrë që të shkallmojë rregullat, të mos ngushtohet me arsyetime e qëndrimeve morale, por të ndjekë dëshirat e tij, të kujdeset për trupin e tij dhe, mbi të gjitha, të mos ketë turp për asgjë që bën dhe kërkon.Nga ana tjetër, njeriu që ka kujdes veç për trupin, pra që beson se instinkti është vlera më e madhe njerëzore, është gati të notojë qetësisht në detin e manipulimit, duke iu dhënë asaj që i kërkohet të jetë, e jo asaj që mund të jetë realisht. Qëllimi në këtë rast e humb kuptimin, e për pasojë, njerëzimi ka gjithnjë e më pak ura ku mund të kalojë për tek ëndrrat e tij apo tek besimi për tjetrin.Këtë njeri të dashuruar pas së menjëhershmes dhe paraqitjes së tij fizike e përdor në mënyrë të vazhdueshme propaganda, e cila përmes një njeriu të tillë ka ndryshuar semantikën e autoritetit dhe autoritares në shoqëri. Kështu, propaganda shfrytëzon përgjithësisht autoritetet që i sjell në jetë shoqëria e spektaklit dhe “të fortët”, pra ata që mbështeten te fuqia, te paraja dhe paraqitja fizike e jo te dija e urtësia. Mjafton të shohësh në Shqipëri se sa peshë kanë fjalët e akademikëve, pedagogëve dhe shkrimtarëve, dhe sa kanë peshë ata të botës së spektaklit. Për të provuar humbjen e autoritetit racional, do të ishin të mjaftueshme vetëm disa kërkime në internet, për të parë klikimet, ku “njeriu i dijes” është krejt i pafuqishëm përballë “divave të ekranit” që broçkullisin gjëra të cilat rinia dhe një pjesë e madhe e shoqërisë i përsërit papushim në komunikimin e tyre. Edhe po t’i hedhësh një sy fushatave elektorale në Shqipëri, mund të verifikosh lehtësisht se kandidatët kanë me vete në fushatë, në komunikimin me publikun, vetëm artistë të spektakleve e jo profesorë apo profesionistë të fushave që njohin qytetin, siç do të ishin urbanistët apo inxhinierët. Këta aktorë të spektaklit e shokojnë njeriun e zakonshëm i cili nuk ka ndonjë fuqi të kundërshtojë këtë “autoritet”, apo të bëjë dallimin se çfarë do të ishte më mirë të dëgjonte. Sepse spektakli zvogëlon fuqinë shpirtërore dhe shmang komunikimin sy më sy të njerëzve, duke e kthyer audiencën vetëm në një masë që mendon me pikturën që i paraqitet dhe jo atë që është apo atë që dëshiron të shohë. Te një njeri i tillë e vërteta hyjnore dhe vlerat tradicionale janë zëvendësuar me të vërtetën individuale, ndaj dhe një njeri i i tillë mjaftohet me atë që i sugjerohet, pa kërkuar asnjë ndryshim, pa medituar rreth asaj që i sugjerohet.Shumica e studiuesve dhe filozofëve që janë marrë me komunikimin dhe pasojat e propagandës në shoqëritë e sotme, qofshin fetarë apo jo, qofshin mbështetës apo kundërshtues të saj, bien dakord se përkeqësimi apo përmirësimi i shoqërisë gjendet i pasqyruar në gjuhën me të cilën komunikohet. Pra, nëse një gjuhë shfaqet “e sëmurë”, atëherë edhe shoqëria do ta pasqyrojë këtë lëngim, pasi është pikërisht gjuha që mbart më shumë se gjithçka tjetër frikërat, ngërçet, dëshpërimin apo edhe urrejtjen. Propaganda, fakeqësisht, e fokusuar te reagimet instiktive, nuk mund t’i frenojë këto lëngime që i vijnë shoqërisë, pasi për propagandën nuk vlen as e djeshmja e aq më pak që të dimë të ëndërrojmë për të nesërmen. Përballë mungesës së leximit të së djeshmes dhe paaftësisë për të projektuar të nesërmen, ne kemi nevojë që të gjejmë rrugën se si të ndërtojmë një urë mes fjalës dhe qëllimeve. Kjo nuk është aspak e lehtë në një shoqëri ku e vërteta lidhet vetëm me atë që funksionon para syve, me atë që na gëzon apo hidhëron sot, nën pushtetin e frikës se mund të humbim atë që kemi. Ndaj, ringritja nuk mund të nisë nëse nuk fillojmë të besojmë se frika nuk duhet të na udhëheqë në jetët tona, pasi frika ushqen vetëm emocionet tona duke u kthyer në parathënien e humbjes sonë, të paktën shpirtërisht.