Me 5 maj 1945 kampi i Mauthausenit lirohet nga ushtria amerikane. Kurora u vunë nga Roland Bimo dhe Blerim Camaj. ..Kosova ishte pjesë e Frontit Antifashist dhe i takon të ketë memorialin ashtu sikur edhe shtetet tjera të koalicionit të dala nga ish Jugosllavia…”Kush nuk mëson prej historisë është i mallkuar ta përsëris”
Nga Hazir MEHMETI, Vjenë/
Shiu curril pranveror që binte në kodrën e Mauthausensit freskonte bimësinë e blertë bashkë me respektin për gjithë ata njerëz nga e gjithë globi që pësuan nga barbaria fashiste. “Wert des Lebens” ishte moto kësaj radhe e Komitetit Përkujtimor të Mauthausenit, organizator i festës së lirimit të kampit famëkeq para 69 vjetëve , me 5 maj 1945, nga njësiti tankist amerikan. Këtij manifestimi ju bashkuan 8 mijë veta nga e gjithë globi. Fjala përkujtimore para vënies së kurorave nga 60 shtete ishte përplot respekt dhe porosi për të mos u harruar kurrë. Appellplatz – Sheshi i Apelit i lagur qull nga shiu nuk heshti. Ai foli me zërin mijërave marshuesve në mesin e të cilëve ishin ish të burgosur me numrat e tyre në gjoks e rroba origjinale të kampit me njollat e kohës ku figuroheshin vuajtjet e përpëlitjet e njeriut.
Shqiptarët u gjenden bashkë me gjithë Frontin Antifashist në luftën e cila shkaktoj dhembje të mëdha njerëzimit. Nga kjo luftë kundër një force e ideologjie antinjerëzore siç ishte fashizmi, duhet të mësojnë gjeneratat në vazhdimësi si arma më e fuqishme mbrojtëse ndaj çmendurive mbytëse që mund të lindin. “Nie mehr Faschismus”-/ Kurrë më fashizëm/porosia përcjellëse në kohë. Dhe Dita Përkujtimore është në shërbim të saj. Këtu ishin edhe dy shtetet tona, Shqipëria dhe Kosova. Shqipëria sipas renditjes alfabetike ishte e para nga shtetet pjesëmarrëse. Në emër të delegacionit të Shqipërisë kurorën e vuri z.Roland Bimo, ambasador i Republikës së Shqipërisë në Austri, kurse në emër të delegacionit të Republikës së Kosovës, kurorën e vuri z.Blerim Camaj, ushtrues detyre të ambasadorit të Republikës së Kosovës në Austri.
Në këndin para hyrjes në krematoriumin famkeq dhe murit rrethues me tela gjembor lartë tij që nga çmenduria e tij, grupi përkujtimor nga Austria e Epërme kishte organizuar këngë përkujtimore rasti para se të fillonte programi zyrtar i Komitetit në anën tjetër në Appelplatz. Në mesin e këngëve tingëllonte kënga e njohur italian “Çao Bello” e cila shprehë ndjenjat, ankthin e përshëndetjes së fundet në vendin e purgatorit nazist. “Fryma ime e fundit do ruhet për ty e kujtimin tënd” i kishte thënë dashnores të cilën çdo natë e shihte livadheve të gjelbra në kalërimin engjëllor. “Në hijen e lisit, një lule të freskët nga bjeshka më sjell pastaj mua” . In den Schatten der kleinen Blume, Bella ciao…. Einer kleinen ganz zarten Blume, In die Berge bring mich dann. Kënga përcillej me rropatjet e shiut çatisë së kromatoriumit mbi çadrat e njerëzve e pastaj në tokë bashkë me lotët e shumë prej tyre. Rrallë më kishte ndodhur kështu, nuk kishte duartrokitje, kishte heshtje ndonjë ofshamë e thellë që mund ta dëgjoje aty afër. Kënga e radhës vazhdon pas fjalëve përkujtuese të kryetarit të Komitetit të Mauthausenit nga Austria e Epërm. Tani aty pranë njeriu me rroba me vija dhe kapuç i ngjashëm me numrin e ruajtur për 70 vjet, hungarezi Päl Friedmann (1920)- U-66201. I heshtur por vital, çadrën ia mbajnë djali dhe reja me radhë. Sytë drejtohen mbi çadra ngritur në maje gishtash e nën çadra drejt tij. Heshtja vazhdon bashkë me dhembjen. Kënga e lehtë fillon e rëndë ashtu si retë që rëndojnë nga shiu dhe depërton thellë në kohë dhe shpirt. O bitre Zeit ( O kohë e hidhur ) “Nur Gitter ohne Ende, sind um uns her. Ach! Unsre schwachen Hände, zerbrechen sie nicht mehr “ Vetëm grila pa fund, janë rreth nesh, Ah, duart tona të dobëta nuk i thyejnë dot” . Pas vizitës në kromatorium u takuam përsëri me Päl-in i cili përcillej nga kamerat e shumta. Fati e deshi të kontaktoj me djalin e tij që më parë dhe radha ishte e imja. Nga çanta e lagur nxjerr librin e ri të Shpend Topallajt “Unë kam qenë në Mathausen” të cilin edhe pse me autogram të autorit ma huazoi kolegu im, shkrimtari galicas Bedri Tahiri. Fotografia e përjetuesit të ferrit fashist, Ahmet Çekajt, dallohej bukur kurse ajo që mund ta lexonte secili ishte fjala Mathauzen.
– Jam nga Shqipëria, ky është njëri nga vëllezërit shqiptarë që e përjetoj Mathauzenin, i drejtohem gjermanisht.
– Sapo e dëgjoj fjalë Albanien, nuk më la ta kryej dhe më përafroj me forcë.
– “Shqiptarët i dua, janë njerëz trima dhe me nderë. Ishim bashkë me disa, por kush kishte kohë të merrej me shoqëri. Kam harruar emra por kam pasur kontakte me shqiptarë. Ishin disa”.
Rrallë isha i lumtur nga sjellja e këtij njeriu 94 vjeçar ndaj meje si shqiptarë para kamerave dhe njerëzve të shumtë nga shumë shtet, para grupit me të cilët kishim ardhur bashkë ku shqiptar isha vetëm unë. U fotografuam me nguti nën shtyrjen e kamerave dhe kërkuesve për fotografi vazhduam rrugën drejt ferrit të ndërtuar nga dora e njeriut. Këtej kaluan shumë shqiptarë nga të gjitha viset shqiptare numri i të cilëve nuk dihet as sot e kësaj dite. Nga përjetuesit e Mathausenit nuk u shënua pothuaj asgjë, dokumentet e kampit nuk janë të sakta, shumë nga të cilat mungojnë. Në regjistrat e të internuarve nga Shqipëria dhe ish Jugosllavia emrat e shqiptarëve (veçan nga Kosova) janë me plot gabime dhe jo të vërtetuar. Tani kur diktatura nuk dikton më dhe Kosova është e lirë duhet dhe mund të bëhet më shumë për të gjithë ata që vdiqën dhe përjetuan internimin, jo vetëm në Muathasen të Austrisë. Ata janë pjesë e historisë sonë kombëtare të cilëve u detyrohemi tani kur kemi synim prosperitetin e kombit. Kosova ishte pjesë e Frontit Antifashist dhe i takon të ketë memorialin ashtu sikur edhe shtetet tjera të koalicionit të dala nga ish Jugosllavia. Sipas shënimeve nga Mauthauseni aty gjetën vdekjen 133 shqiptar nga trevat shqiptare, në mesin e tyre edhe Xhevdet Doda e Kozma Nushi, hero të popullit. Në shenjë përkujtimi ndaj tyre do japim emrat: Abaz Dine, Abaz Sullaj, Abdulla Tabaku, Adil Alushi, Ahmet Ramzoti, Alem Tafili, Ali Ashimi, Ali Biduli, Asti Gogoli, Azem Toska, Bedri Agalliu, Beg Nushi, Besim Liku, Buharedin Mitarja, Cane Çaçi, Cane Rapushi, Dalip Meminaj, Demir Bardhi, Dervish Hoxha, Dilaver Kamberi, Dhimiter Konduri, Dhimiter Kulla, Ejup Kondo, Emanuel Hasdurian, Enver Velja, Faik Haruni, Faslli Lelaj, Faslli Zoga, Feim Mustafaj, Fejzo Toska, Ferik Buzi, Fizo Spahiu, Gani Kokli, Gjysh Duraj, Hajdar Shameti, Hajredin Kerkova, Hakim Veliu, Halil Shyri, Hamit Roseni, Hamit Xhyheri, Hamza Laperi, Hasan Doci, Hekuran Novruzi, Hysen Shtufi, Ibrahim Skendaj, Ibrahim Xhatufa, Ilo Çomi, Isa Rapushi, Ismail Zyma, Isuf Berberi, Isuf Ibershimi, Izet Mema, Jani Kosta, Jani Nathanaili, Jani Popa, Jano Maska, Jorgji Ziu, Koro Çoni, Kostandin Simaku, Kozma Nushi ,Late Bregu, Mehmet Dauti, Mehmet Sulo, Mihal Koçi, Mihal Pema, Minella Gogo, Muhamed Velaj, Muhamet Bino, Muhamet Dine, Muhamet Kabashi, Musa Gorishti, Mustafa Kotherja, Mustafa Zahaj, Myslym Nelaj, Mystehat Malaj, Naun Thanasi, Neim Gjoni, Nexhip Hekurani, Nexhip Himçi, Novruz Abazi, Novruz Dine, Novruz Hajdini, Pandeil Dimo, Pavllo Papingji, Piro Papalilo, Qazim Çakerri, Ramadan Nebiu, Ramadan Ramo, Ramazan Myrto, Rapo Kapllani, Rapush Çarçani, Rasim Hamzaraj, Refat Ismajli, Rexhep Bani, Sabri Habibaj,
Sadik Asnjoku, Sali Dibra, Sami Karriqi, Selim Çarçani, Senusi Nota, Sofokli Dhimitriadhi, Stavri Havale, Sulejman Cenoimeri, Sulejman Doko, Sulejman Rukja, Sulejman Zakja, Sulo Gorishti, Shefqet Leka, Shefqet Shyti, Sherif Nuredini, Shyqyri Buzi, Taqo Dino, Tefik Skilja, Telat Noga, Teme Alushi, Thimio Nathanaili, Thoma Kuqali, Vangjel Shkurti, Vangjel Vasili, Vangjel Xhani, Vasil Dushku, Vasil Gjata, Vasil Mojsiu, Vehbi Vrashtazi, Xhafer Kodra, Xhafer Skilja, Xhafer Zera, Xhemal Kasa, Xhemal Myhdari, Nuredin Memishaj, Xhemal Shasho, Xhevdet Doda.

Historia e zezë e Mathauzenit
Kampi i përqendrimit në Mathausen u ngrit nga njësia SS në vitin 1938. Reparte të tij ishin edhe Kampet në Gusen dhe Melk. Gjendet në Austrinë e Epërme afër qytetit Linz dhe ishte vend gurëthyese e cila i takonte Kampeve të kategorisë 3. Ky ishte lloji i vetëm i kësaj kategorie në hapësirat e Raichut, ku njerëzit mbyteshin nëpërmjet punës së rëndë. Deri më 5 maj të vitit 1945, kur u çlirua nga ushtria amerikane u mbyten në format më çnjerëzore 120 mijë të burgosur, kurse kaluan nëpër tmerret e tij më shumë se 200 mijë njerëz nga 30 kombe të botës. Gratë e sjella aty nga Kampi tjetër Ravensbryk përbënin 2,5 për qind, u detyruan në prostitucion, ato shtatzëna u përdorën për eksperimente medicinave duke përdorur format shtazarake. Kishte po ashtu fëmijë e të rinj jeta e të cilëve nuk zgjate shumë brenda këtij ferri. Mesatarja e jetës në te 6 muaj deri në 15 muaj e jo më shumë. Në vitin 1944 kishte 128 komando të SS dhe 475 ushtarë mbikëqyrës. Të burgosurit mbyteshin në format më mizore në Kabinagazi, furra, punë të dhunshme, vriteshin, hidheshin nga shkallët ashtu si ishin të ngarkuar me gurë. Jeta e tyre ushqimore e higjienike ishte mizerabel. ,,Shkallët e vdekjes” fundosnin çdo ditë njerëz të ngarkuar me gur në ferrin e zi qindra metra thellë. Njerëzit binin në humnerën e gurores për të mos u ndritur kurrë. Mjerisht, mjeshtrit e ,,shkallëve të vdekjes” e ushtruan zanatin më gjatë se sa do duhej. Rrokullisjen mbi to e përjetuan njerëzit që nuk e shuan përpjekjen për lirinë e njerëzoren deri në ditët tona. ,,Shkëmbi i parashutave” do flet gjatë mbi fluturimin e njerëzve në botën tjetër së bashku me barrën e gurëve të cilët mbetën kujtim i fundit i kësaj bote. Porosia e tyre u mbeti gurëve bashkë me fajin e peshës së tyre.