Opinion – Page 153 – Dielli

Si “fluturoi” shqiponja dykrenore nga hititët tek Skënderbeu?

May 10, 2023 by s p

NGA RAFAEL FLOQI/

Ndoshta për të përkujtuar ngjarjen e krijimit të Mbretërisë së Arbrit që Karli I porositi një varëse të mrekullueshme relike në formën e një gjetheje ulliri nga argjendarët francezë të oborrit të Napolit, mbi të cilën ishte vendosur stema e familjes Anzhu-Taranto dhe ajo e Despotatit të Epirit: një shqiponjë dykrenore e artë në sfond të kuq, elemente heraldike me prejardhje të qartë bizantine, sado tepër të ngjashme me flamurin e sotëm të Shqipërisë.

Figura e një zogu me dy koka është përfaqësuar në shumë kultura anembanë globit, dhe në periudha të ndryshme kohore. “Shqiponja dykrenore ka qenë një simbol mbretëror gjatë gjithë historisë së saj deri në ditët e sotme” Historia e përdorimit të shqiponjës dykrenore në kontekste të ndryshme që nga kryqëzatat janë dokumentuar mirë. Është përdorur si heraldikë emblema e shumë shtëpive mbretërore, dhe është ende një simbol shtetëror në disa vende. Megjithatë, e lashtë Kulturat e Lindjes së Afërt kishin përdorur motivin e shpendëve me dy koka mijëra vjet përpara kryqëzatave. Një shembull i mrekullueshëm është ai i hititëve, për të cilët ishte një “shenjë mbretërore”

Kuptimi simbolik i shqiponjës

Kuptimi simbolik i shqiponjës përfshin krenarinë, prosperitetin dhe njohurinë. Fitorja e së mirës mbi të keqen përfaqësohet nga ky zog grabitqar i mrekullueshëm, si dhe imazhi i zogut të zjarrit që lind nga hiri i tij. Në mitologjinë greko-romake, shqiponja qëndron lart pranë Zeusit suprem, atribut apo edhe personifikimi i të cilit është. Simbioza me mbretin e perëndive i jep shqiponjës, “interpretues besnik i dëshirave të Zotit Zeusit/ Jupiterit”, një natyrë gjysmë hyjnore që e bën atë simbol të epërsisë, forcës dhe fitores. Së bashku me luanin, konsiderohet si “mbreti i bishave”: imponues në figurë dhe krenar në pamje, fluturon më lart se të gjithë zogjtë e tjerë. Përkatësia e tij në rajonet e larta të qiellit e bën atë një simbol të fuqisë hyjnore, ndërsa fluturimi i saj i shpejtë, i drejtë dhe i sigurt i atribuon rolin e lajmëtarit të perëndive. Në sajë të këtyre atributeve, ajo u bë pikërisht një nga simbolet e Zeusit.

Origjina Mesopotamiane e shqiponjës dykrenore hitite

Ka pasur pak kërkime për përdorimin e motivit të shqiponjës dykrenore përpara erës sonë. Disa hulumtimi është bërë mbi imazhet e kafshëve me dy koka (Mundkur 1984), por në përgjithësi është pjesë e një studimi më të gjerë (p.sh. Mollier 2004). Që motivi i shqiponjës dykrenare shfaqet në monumentet hitite në Anadollin qendror, është cituar që nga koha e tyre. Zbulimi u kryenga Charles Texier në fillim të shekullit të 19-të. Historianët modernë thjesht kanë pohuar se arritjet monumentale të artit të hititëve ishin aq mbresëlënës saqë u kopjuan nga popujt e mëvonshëm për stemat e tyre. Por ky është fundi ose fillimi i figurës së shqiponjës dykrenore – për ta. Më 1923, Arthur C. Parker, një antropolog dhe historian amerikan shkroi një artikull me ndikim, “Nga erdhi Shqiponja dykrenare”, në të cilin ai pranon një pararendës mesopotamian të atij të hititëve.

Motivi i shqiponjës dykrenore është përdorur si emblemë nga vendet, kombet dhe shtëpitë mbretërore në Evropë qysh nga periudha e mesjetës së hershme. Shembuj të dukshëm përfshijnë Flamurin e Kastriotëve, Shtëpinë Bizantine të Paleologëve, Perandorinë e Shenjtë Romake, Shtëpinë e Habsburgëve, Rurikët dhe Romanovët e Rusisë. Përdorimi rus i shqiponjës dykrenore në motivin e shqiponjës (që daton nga adoptimi i saj nga Ivani III në 1497), megjithëse ikonografikisht ajo qe e modeluar sipas asaj Bizantine, ka të ngjarë të jetë në imitim i variantit të hasburganit (Alef 1966). Pasardhës të ndryshëm, si shtete ashtu edhe sundimtarë, të Perandorisë Bizantine, Perandorisë së Shenjtë Romake dhe Perandorisë Ruse adoptuan shqiponjën dykrenore në veshjet e tyre të armëve. (Coat of arms ) Para përdorimit të saj në periudhën bizantine, shqiponja dykrenore ishte përdorur nga turqit selxhukë dhe të tjerë. Përdorimi i shqiponjës dykrenore midis kohës së Perandorisë Hitete dhe adoptimit të saj nga Perëndimi meriton më shumë kërkime, por është jashtë objektit të këtij punimi.

Periudha nga shekujt 19-18 pes përmendet si periudha e kolonisë asiriane, gjatë së cilës Asirianët ngritën pika tregtare për të fituar lëndë të parë nga Anatolia (Macqueen 2003:18). Kjo ishte një periudhë paqësore; Anadollakët përparuan dhe tregtarët asirianë morën gra anadollake (Macqueen 2003:19). Pas disa migrimevet të popullsisë dhe periudhat e mbretërisë së vjetër dhe të mesme, Perandoria Hitite lulëzoi gjatë viteve 14-12 shekuj para erës sonë. Fluksi i njerëzve të rinj, me “rezistencën ndaj sinkretizimit”, rezultoi në panteonin e hititëve. Hyjnitë me kokë zogjsh ose kafshësh ishin motive të njohura në Lindjen e Afërt të lashtë. Shqiponja dykrenore ishte a motivi i përbashkët i artit të Anadollit të mijëvjeçarit të II para Krishtit (Alexander 1989:154). Një simbol mbretëror i hititëve (Collins 2010:60), është përdorur për shekuj para periudhës së Perandorisë (Alexander 1989:157). Ne kemi marrë shembuj të përdorimit të motivit të shqiponjës dykrenore nga hititët, nga arkitektura monumentale dhe nga vulat, dhe karakteristikat e lidhura dhe ndikimet e tyre.

Hulumtimet e fundit nga Jesse D. Chariton kanë treguar se përdorimi i motivit të shqiponjës dykrenore ndoqi rrugën perëndimore nga Mesopotamia në Anadoll diku në fillim të mijëvjeçarit të II para Krishtit. Kjo sepse kemi një përshtypje vule babilonase, ndoshta nga mijëvjeçari i tretë para erës sonë, e cila shfaq një shqiponjë dykrenare mbi një mbret. Letërsia sumere mund të hedhë dritë edhe mbi origjinën e shqiponjës dykrenare në Mesopotami. Me interes të veçantë janë bubullima sumeriane Imdugud dhe morfologjia e paraqitjeve të tij, dhe në disa raste shfaqet si një zog me kokë luani që kap antilopat në kthetrat e tij. Prandaj, ka prova të qarta se kulturat e lashta të Lindjes së Afërt kishin përdorur motivin e shqiponjës me dy koka për mijëvjeçarë para Romës ose kryqëzatave.

Shqiponja perandorake romake

Nuk është rastësi që shqiponja ishte emblema e të gjitha perandorive të mëdha të së kaluarës, nga ajo romake në bizantine, nga karolingja në gjermanike, nga ruse në austriake, nga ajo napoleonike në gjermane.

Kryelartë, agresive, e paepur, shqiponja ka mishëruar gjithmonë idenë e përparësisë dhe forcës. Zogu i preferuar i Zeusit, Zarathustras dhe Odinit pranohet në simbolikën e Mesjetës si një shembull i një krijese të pathyeshme dhe i lidhur me konceptet e autoritetit dhe sovranitetit: prandaj prania e tij në skeptre, globe, frone, banderola, stemat dhe shenjat e tjera të pushtetit.

Shqiponja perandorake me krahë të hapur, me kokën e kthyer djathtas ishte emblema e Perandorisë Romake. Në betejë, humbja e shqiponjës (bartësi i së cilës quhej akuilifer), objekt nderimi të vërtetë nga ushtarët, mund të shkaktonte shpërbërjen e njësisë, sikur të ishte humbja e të gjithë departamentit, si shpirti i legjionit.

Emblema dykrenore e Perandorisë Bizantine

Paraqitja mitologjike e shqiponjës me dy krerë dhe karakteri i saj ndoshta apotropaik dhe mbrojtës ishte një figurë e zakonshme midis kulturave parahistorike të Mesopotamisë, Sirisë, Azisë së Vogël dhe Egjiptit. Shfaqja e tij në traditën helene shkon prapa në periudhën e qytetërimit mikenas, sipas Aref qytetërimin pellazg, siç sugjerohet nga gjetjet nga Mikena dhe Peloponezi jugor. Rishfaqja e shqiponjës dykrenore në tokën greke ndodh në Perandorinë Bizantine gjatë mbretërimit të familjes Paleologut në shekullin e XIII-të. Një nga paraqitjet e para të tij në artin bizantin gjendet në kapitullin e ikonostasit në kishën Porta Panagia (1283) në Thesali si dhe në mbishkrimin themelues në kishën Paragoritissa (1294/6) në Artë. Nga dëshmitë arkeologjike duket se simboli i shqiponjës dykrenare është futur në Perandorinë Bizantine jo nga dinastia Komnene, siç besonin disa studiues në të kaluarën, por nga perandorët paleologë. Gjatë periudhës bizantine dhe deri në rënien e Kostandinopojës në 1453 shqiponja dykrenore u përdor si emblemë e perandorisë dhe definitivisht jo si stemë e familjes në pushtet Paleologe. Fakti që është përdorur ndër të tjera nga familja Kantakouzenos, si dhe nga disa anije tregtare të gadishullit italian për të treguar statusin e tyre të përjashtuar nga taksat, e mbështet këtë tezë. Shqiponja dykrenore paraqitet në një sërë ikonash, afreske, dokumente të ndriçuara, qeramika, xhevahire dhe relieve, ndërsa shumica e lidhjeve bizantine prej lëkure të dorëshkrimeve që kanë mbijetuar nga shekulli i V-të janë të stampuara me këtë motiv. Përfaqësimi i tij ndryshon: mund të kurorëzohet (me një, dy ose tre kurora) ose jo dhe herë pas here gjendet duke mbajtur një skeptër dhe rruzullin perandorak. Paraqitje të ngjashme, kryesisht në pikturat murale në mbretëritë fqinje (p.sh. Serbi, Bullgari), demonstrojnë përpjekjen për të imituar ritualin dhe simbolizmin perandorak bizantin.

A është bizantine shqiponja e Skënderbeut ?

Jo të gjithë e dinë se ishte Karli I Anzhu i pari që përdori titullin “mbret i Arbërisë”. Lidhjet midis Shqipërisë dhe mbretërisë së Siçilisë e kanë origjinën që në fillimet e zgjerimit norman. Ishte në fakt Roger I ai që ishte i pari ndër dinastët jugorë, që u përpoq t’i merrte rajonin Perandorisë Bizantine. Kjo nuk duhet të jetë befasi: Shqipëria është tepër afër bregdetit italian dhe paqëndrueshmëria politike që karakterizonte rajonin, e bëri atë pre të lehtë për dinastitë e ndryshme që u vendosën në jug të gadishullit.

Dihet se me një diplomë të datës 21 shkurt 1272, Karli I deklaroi se ai pranoi zgjedhjen si Mbret të Shqipërisë, për personin e tij (dhe në trashëgimtarët e tij) kontë dhe baronë, ushtarë dhe borgjezë dhe universitete dhe ai i mirëpret ata nën mbrojtjen e tij, duke premtuar, ndër të tjera, për të respektuar privilegjet e tyre të lashta.

“Shqiponjën e gjejmë edhe tek shteti i parë i Arbrit në vitet 1199-1216, kur pushtetin e ka Dinastia e Progonit me Gjinin dhe Dhimitrin. Ata ishin të vetëdijshëm për kontinuitetin historik dhe tentonin t’i përdornin simbolet që kishin krijuar një lloj tradite. Por ajo nuk ishte me dy krerë Traditën e vazhdoi edhe shteti i Skënderbeut me shqiponjën e cila ishte stemë e Kastriotëve.

Kjo mbretëri e Arbërit nuk mbulonte të gjithë territorin shqiptar: në të vërtetë, ky territor i vogël është malor në tre të katërtat e sipërfaqes së tij dhe anzhuinët kontrollonin realisht vetëm fushën bregdetare, të kufizuar në gjerësi (më pak se 30 km), por që shtrihet nga jugu i liqenit të Shkodrës deri në atë të Butrintit, pra nga veriu në jug të Shqipërisë së sotme. Prandaj është një rajon përballë detit, por kjo nuk është ajo që i interesonte anzhuinëve, sepse bregdeti është moçal dhe nuk i përshtatet mirë zhvillimit të strukturave portuale. Pasuria e Shqipërisë në sytë e tyre është se ajo përshkohej nga lugina lumenjsh me orientim lindje-perëndim, të cilat e bëjnë atë pikënisjen natyrore të rrugëve tokësore transballkanike, më e njohura prej të cilave është Via Egnatia e cila vazhdon përtej Adriatikut nëpërmjet Appia dhe të çon në Kostandinopojë.

Karli ishte një “luftë e ftohtë” në vitet 1266–1279 midis mbretërisë së Siçilisë dhe despotatit të Epirit. Nën presionin ushtarak të perandorit bizantin Mihali VIII Paleologu (i cili në këto vite zinte pjesën e luanit të zotërimeve të sundimtarëve të Epirit në Shqipërinë e Jugut) dhe pas një shkëmbimi të a numri i të dërguarve, despoti Niqifor (djali dhe pasardhësi i Mihalit II) u detyrua të përfundonte në prill 1279 një traktat zyrtar me Karlin I të Anzhu. Si pasojë, Niqifori u detyrua jo vetëm të deklarohej vasal i Karlit I në ditët e para të qershorit 1279, por edhe lëshoi 5 kështjella Butrintin, Sopotin (Borshin), Palermon, Himarën dhe Delvinën. Kjo më në fund u garantoi Angjevinët kontrollin e plotë të vijës bregdetare shqiptare nga Durrësi në Veriu në Butrint në Jug. Sidomos Butrinti dhe Sopoti luanin një rol të rëndësishëm në planet e Karlit I për të sulmuar Perandorinë Bizantine nga toka nëpërmjet Rrugës Egnatia.

Shqiponja e varëses së Karlit I Anzhu e njëjtë me atë të kishës së Shën Ndout në Rodon

Ndoshta për të përkujtuar ngjarjen e krijimit të Mbretërisë së Arbrit që Karli II porositi një varëse të mrekullueshme relike në formën e një gjetheje ulliri nga argjendarët francezë të oborrit të Napolit, mbi të cilën ishte vendosur stema e familjes Anzhu-Taranto dhe ajo e Despotatit të Epirit: një shqiponjë dykrenore e artë në sfond të kuq, elemente heraldike me prejardhje të qartë bizantine, sado tepër të ngjashme me flamurin e sotëm të Shqipërisë.

Kjo shqiponjë është mjaft interesante ajo mund të ketë shërbyer si model për stemën e Kastriotëve , stilizimi i shqiponjës të gjetur edhe në kështjellën e mëvonshme të Skënderbeut në Kepin e Rodonit. Kepi i Rodonit është kepi më i madh në vendin tonë, i cili mbyll nga ana e jugut gjirin e Drinit. Princi Karl Thopia një pasardhës i anzhuinëve nga nëna, dëshironte ta kthente këtë vend në një kantier detar, ndërsa heroi ynë kombëtar Skënderbeu duke synuar të kishte një dalje të afërt në det ngriti këtu një kështjellë. Kjo kala filloi të ngrihej mbas rrethimit të parë të Krujës në vitin 1450 dhe mendohet se përfundoi rreth vitit 1452. Kisha e Shën Ndout është një ndër kishat më të dëgjuara të zonës të periudhës së Mesjetës shqiptare. Kjo edhe për shkak të ndërtimeve që bëri Skënderbeu në atë zonë të Kepit në shekullin XV, indirekt ajo quhet edhe kisha e Skënderbeut. Monumenti sot paraqet vlera si një ndërtesë që i takon arkitekturës romano-gotike e shek. XIII. Pas rindërtimit të saj vitet e fundit mund të shihen ende qartë një kalorës mbi kalë dhe një shqiponjë dykrenore, me krahë të ulur poshtë.

Sjellja e provave dhe gjurmëve të kohës mbart vlera të pallogaritshme, sepse në vite të gjata e të trazuara lufte, në kushtet e luhatjeve dhe pasigurisë, në situata anarkie, të mungesës së shtetit e të institucioneve që ka përshkuar jo pak herë vendin tonë, kanë pasur si rrjedhojë pakësimin në minimum të vlerave materiale-identifikuese të trashëguara. Kështu, nga periudha e Skënderbeut, e vetmja gjurmë e prekshme brenda tërësisë tokësorë shqiptare, gjendet përpos se shqiponja e Derës së Kastriotë ve në afreskun e murit gjysëm rrethor të absidës, të kripës së kishës të Shna Ndout në Rodon.

Në qendër të absidës, pjesa e poshtme, qëndron si figurë shqiponja dy krerëshe e derës së Kastriotëve. Edhe kjo, për rastësinë tonë fatlume, sepse për shekuj të tërë, ka qenë e ”fshehur” poshtë shtresave gëlqerore e lëndëve të tjera, petët e të cilave, pasi u kruajtën e ranë në proçesin e restaurimit në vitin 2000, u afruan historianëve befasinë e një gjurme historike madhore, shqiponjën me dy krerë të Kastriotëve. Pjesërisht të dëmtuar, brezi ynë ka gjetur edhe lëndën materiale nga fushat ndihmëse të historisë, si Heraldika dhe pothuaj tërësisht lëndën nga Veksillologjia (koleksionimi, ruajtja dhe studimi i flamujve) Një mori gjetjesh arkeologjike në shekujt XIX E XX, me gjurmë të rëndësishme nga historia e popullit, ose kanë përfunduar në muzeumet e të tjerëve, ose janë vjedhur dhe zhdukur pa gjurmë, siç ndodhi me tre stemat mesjetare që ushtria serbe shkuli në 1912-tën, në Luftën e I-rë Ballkanike, nga kështjella e Lezhës, e pas rrëmbimit prej Durrësit, dhe gjurma e tyre humbi. Nga pakujdesia, në gjendje të mjerueshme marrim vesh se janë edhe katër stemat heraldike me shqiponjë të Himarës janë humbur.

Por kjo varëse e lartpërmendur, që përmban si zambakun e anzhuinëve dhe shqiponjën me dy krerë tani e ruajtur në muzeun e Cividale del Friuli, Museo di Palazzo de Nordis është shenja e parë heraldike e lidhjes të trojeve të Shqipërisë me shqiponjën dykrenore të flamurit.

Vizioni perandorak i paraqitur nga Karli I parashikonte një pushtim të gjithë Lindjes, duke përfshirë Kostandinopojën dhe pjesën tjetër të projektit dukej i realizueshëm kur në duart e dinastisë ra dhe Akaias, dukati i Athinës dhe Shqipërisë. Megjithatë, lufta e Vespers devijoi burimet e angjevinëve drejt përplasjes me aragonezët, fillimisht të Katalonjës dhe më pas të Sicilisë, duke çuar gjithashtu në humbjen e dukatit të Athinës dhe një ulje të përgjithshme të politikave angjevine në frontin lindor.

Pas vitit 1453 shqiponja dykrenore u adoptua nga sundimtarë të ndryshëm edhe të ishujve grekë dhe kolonive veneciane, të cilët ishin të ndërlidhur me bizantinët, ose për të legjitimuar pushtetin e tyre ose për të shpallur dominimin e tyre si pasardhës legjitim i Bizantit; për të njëjtin qëllim shqiponja me kokë dekoroi fronin e Ivanit III të Rusisë pas martesës së tij me princeshën e fundit bizantine Zoe.

Por kjo ishte stemë e Kastriotëve para se të binte Bizanti. Perandoria Osmane i kaloi patriarkut ortodoks të Kostandinopojës shumë nga funksionet dhe shenjat e ish-perandorit, duke përfshirë shqiponjën dykrenore, e cila u adoptua nga patriarku si simbol i Kishës Ortodokse. Shqiponja dykrenore përdorej në dekorimin e kishës dhe shpesh përshkruhej në ikonostasin e gdhendur ose në mes të dyshemesë si një omphalion (qendër) si dhe në shtëpi private në dyer, qëndisje dhe mobilje. Çështja e kuptimit të saj nuk mund të përgjigjet me siguri absolute.

Shqiponja Bizantine dhe kuptimi simbolik dhe heraldik

Në periudhën parahistorike shqiponja dykrenore ishte ndoshta një simbol mbrojtës, magjik ose apotropaik; në raste të tjera, ajo personifikonte “urtësinë e shumëfishuar” të zotit. Përfaqësimi i tij në monedha, vula dhe ndriçime dorëshkrimesh në Evropën mesjetare nga shekulli 12 e këndej lidhet me kuptimin e tij heraldik si simbol i një qyteti ose si stemë e një familjeje fisnike. Në ikonografinë perandorake përdorej edhe për të dalluar perandorin (shqiponja dykrenare) nga mbreti (shqiponja me një kokë).

Sa i përket ikonografisë bizantine, përveç disa informacioneve të ndryshme për rëndësinë e saj si emblemë perandorake, shumica e referencave rrjedhin nga burimet perëndimore. Sipas tyre, dy kokat e shqiponjës simbolizojnë pretendimet për gjysmën lindore dhe perëndimore të perandorisë romake dhe u referohen ose elementeve eskatologjike të kultit të perandorit të bazuar në shqiponjat apokaliptike të profecisë së Ezekielit ose atyre materiale dhe shpirtërore, fuqia e perandorit. Megjithatë, shqiponja dykrenore fitoi rëndësinë e rivendosjes së Perandorisë Bizantine; dhe në ditët e shqiponja e zezë dykrenore në sfond të verdhë përdoret si simbol i kishës ortodokse në të gjithë botën.

Në heraldikën dhe veksillologjinë bizantine, shqiponja dykrenore (bicipite) është një akuzë lidhur me konceptin e Perandorisë – ku kokat përfaqësojnë sovranitetin e dyfishtë të perandorit si në çështjet laike ashtu edhe ato fetare dhe/ose dominimin mbi Lindjen dhe Perëndimin.

Pas Kryqit të Shenjtë, ndoshta asnjë simbol tjetër nuk është lidhur më ngushtë me historinë dhe fatin e Perandorisë Bizantine sesa motivi i shqiponjës dykrenare, deri në atë pikë sa është ‘gdhendur’ në imagjinatën moderne si ‘flamuri zyrtar’. ‘ të perandorisë deri në ditët e saj të vdekjes në 1453.

Megjithatë, sa e saktë është kjo lidhje dhe sa informuese janë burimet tona për këtë?

Simbolet dhe shenjat ishin emblema të ndryshme me rëndësi të ndryshme simbolike për audiencën që përdoreshin për të shprehur pozicionin social dhe politik të një individi ose një institucioni. Këto emblema nuk duhet të ngatërrohen me heraldikën, e cila siguroi një sistem simbolesh të interpretuara lehtësisht për të përfaqësuar identitetin familjar dhe individual, dhe erdhi në kuptimin e aspekteve të statusit të privilegjuar shoqëror, patronazhit dhe pronësisë. Për më tepër, përdorimi i shenjave heraldike si një paraqitje simbolike e familjeve nuk u zhvillua në Bizant në një shtrirje të madhe si në Perëndim përpara Kryqëzatës së Katërt

Herë pas here nën këmbët perandorake shfaqet një supë ose jastëk, në të cilin paraqitet një shqiponjë, si në portretet e Mikaelit VIII (mbretëroi, 1261-82; me shqiponja me një kokë) ose Andronikos II (mbretëroi, 1282-1328; me dy- shqiponja me kokë). Por shqiponja e Karlit te parë ishte para saj në kohë, dhe për paradoks Skënderbeu luftoi dukwn e Aju në Taranto

I vetmi rast që shqiponja dykrenare shfaqet në një flamur është në anijen që solli perandorin Gjon VIII Palaiologos në Këshillin e Firences, siç përmendet nga Sphrantzes dhe konfirmohet nga përshkrimi i saj në Dyert e Filaretit të Bazilikës së Shën Pjetrit. Për më tepër, shqiponja (e artë në sfond të kuq) përdorej gjithashtu nga despotët gjysmë autonomë të Moresë dhe nga Gattilusi i Lesbos, të cilët ishin vasalë të Palaiologëve dhe ishin martuar në familjen Palaiologos

Shtetet e tjera ballkanike që ndoqën ‘modelin bizantin’: kryesisht serbët, por edhe bullgarët dhe, pas vitit 1472 shqiponja u adoptua nga Moskovia dhe më pas nga Rusia. Patriarkana Ekumenike në Konstandinopojë dhe Malin Athos, dhe Kishat Ortodokse Greke në diasporë nën Patriarkanën përdorin gjithashtu një shqiponjë të zezë dykrenare në një fushë të verdhë si flamur ose emblemë.

Megjithatë për t’i atribuar shqiponjën dykrenore motivi për Bizantin është i gabuar; së pari, ky motiv kishte një histori multikulturore prej disa mijëvjeçarësh përpara se ta trashëgonin bizantinët përmes Romës; dhe së dyti, nuk ka absolutisht asnjë dëshmi ikonografike apo letrare që do ta lidhte përdorimin e këtij motivi si mjet-flamur zyrtar i Perandorisë Bizantine.

Kuptimi i shqiponjës për Skënderbeun

Por, cila është domethënia e këtij flamuri, e ngjyrave kuqezi, e shqiponjës dykrenore?

“Qysh herët në histori është përdorur shqiponja në jetën politike e fetare, tek kjo e fundit tek besimet pagane. Shqiponja në vete ngërthente shumë elemente fisnike. Ajo paraqiste krenarinë, lirinë e forcën. Në kohët antike madje thuhet se Zeusi ushqehej me qumështin e dhisë së Amalfit që ia sillte shqiponja, d.m.th. ishte ushqyese e zotëve… Mendohet se shqiponja ka qenë shpend, totem i adhurimit edhe në mitologjinë e Zeusit, e kjo edhe pse ka të bëjë me mitologjinë greke, lidhet edhe me sfondin pellazg. Shqiponjën e përdor edhe Pirroja i Epirit, madje në një rast kur korr një fitore në Itali luftëtarët i drejtohen me nofkën ‘shqiponjë’ ndërsa ai ua kthen: ‘Unë jam shqiponjë, por ju jeni krahët e mi’. Prandaj, ai e përdorte shqiponjën si simbol të madhështisë së tij. Shqiponjën e hasim edhe në Perandorinë Romake e atë Bizantine. Falë namit të tyre, besohet se është përhapur edhe tek popujt e tjerë”. Skënderbeu e mori këtë simbol duke aluduar në Pirron dhe rëndësinë simbolike të shqiponjës.

Gjatë fushatës së Gjon Huniadit në Nish më 1443, Skënderbeu dhe disa qindra shqiptarë u larguan nga radhët turke; për njëzet e pesë vjet ai shënoi fitore të jashtëzakonshme kundër osmanëve.

Ai nuk adoptoi flamurin e ngjashëm perandorak bizantin, me shqiponjën dykrenore por e gjeti atë si flamur dhe sfondin e kuq të përdorur në këto troje që nga Regnie Albanie dhe kur fitoret e tij i sollën titullin papal Athleta Christi. Shqiponja u përdor për qëllime heraldike në mesjetë nga një sërë familjesh fisnike në Shqipëri dhe u bë simboli i shqiptarëve.

Stema e Kastriotëve, me një shqiponjë të zezë dykrenare në një fushë të kuqe, u bë e famshme kur ai udhëhoqi revoltën kundër Perandorisë Osmane që rezultoi në pavarësinë e Shqipërisë nga viti 1443 deri në 1479. Ky ishte flamuri i Lidhjes së Lezhës. i cili ishte shteti i parë i bashkuar shqiptar në mesjetë dhe organi politik përfaqësues më i vjetër në vend me të dhëna ekzistuese.

^{1 Shqiponja hitite}

^{2. Shqiponja Bizantine}

3 Shqipona e Palailogëve

4 Varesja e Karlit qe kombinon zambakun angjevin dhe shqiponjwn dy krenore ruajtur në Muzeun e Cividale del Friuli, Museo di Palazzo de Nordis

5 Shqiponja e Skenderbeut zbuluar në Kishën e Shën Ndoit në Rodon.

U FESTUA NË WESTCHESTER – NEW YORK “DITA E LIRISË SHQIPTARE”

May 9, 2023 by s p

Sokol Paja/

New York më 7 Maj 2023 – U festua me nderime e homazhe “Dita e Lirisë Shqiptare” në Kensico Dam Plaza – në Westchester. Kjo festë që bashkon komunitetin shqiptar në New York e më gjërë e ktheu “Ditën e Lirisë” në një ditë feste, nderimi dhe homazhi për qëndresën antikomuniste të familjes Mrnaçaj e të gjitha familjeve të persekutuara nga regjimi komunist në Shqipëri. Nën prezantimin artistik të Sokol Smajlaj dhe Valbona Preldakaj, miq, familjarë, media, patriotë, vatranë, veprimtarë të dalluar të komunitetit shqiptar në New York e më gjërë, veprimtaria e organizuar nga Shoqëria Kulturore – Artistike Kelmendi, Familja Mrnaçaj dhe Counti Ekzecutive Westchester si “Dita e Lirisë Shqiptare”, ishte mbresëlënëse dhe është kthyer tashmë në një traditë të veçantë. “Dita e Lirisë Shqiptare”, shndërrohet vit për vit në një aktivitet patriotik, social, kulturor e përkujtimor, që i kushtohet, simbolit të demostrateve antikomuniste Nik Marash Mrnaçaj e familjes Mrnaçaj. Kjo ditë simbolike, e kthyer tashmë në Ditë – Kalendar për Lirinë dhe Flamurin shqiptar, solli në kujtesën e shqiptarëve të Amerikës qëndresën e nacionalistëve shqiptaro-amerikanë, që nuk i pushuan asnjëherë përpjekjet për ta sensibilizuar Amerikën për persekutimin që ushtronte shteti komunist shqiptar ndaj familjeve nacionaliste shqiptare. Takimi përkujtimor filloi me këndimin e himneve kombëtare të Amerikës dhe Shqipërisë nga Mikela Nonaj dhe Diakon Marash Shkreli bekoi festivalin dhe u lut për shpirtin e Nik Marash Mrnaçaj. Programi artistik filloi më këngën: “Çikë Malsore” e kënduar nga Bashkim Vushaj, më pas kënga “O flamuri kuq e zi” nga Mikela Nonaj. Famullitari i Kelmendit Pader Vitor Demaj mbajti një fjalë përshëndetëse ku u fokusua te Nik Mrnaçaj dhe Kelmendi historik. Pas këngëve “Trashigohet kanga jonë” e kënduar nga Luigj Tinaj e Aleksandra Hysaj dhe kënga “Vimë në sofër të Nanës” nga Klevist, Kristofor Gilaj dhe Fjorentina Lumaj, u mbajtën dy fjalime mjaft emocionuese në nderim të kësaj dite nga Presidenti i Nderit të Vatrës z.Agim Rexhaj dhe mësuesja Lize Pllumaj. Programi i ngjeshur artistkiko-kulturor vazhdoi me këngët: “Dasma e shqipes” kënduar nga Lisa Bujaj, “Me fal” nga Pllumb Nacaj, “Atje ashe trolli i Prek Calit” nga Luigj Tinaj, “Kcim malsorçe” nga George e Sara Lumaj dhe “Pogonishte” nga Artoneta Bujaj, Amanda Ujkaj, Mikela Nonaj, Aleksandra Hysaj, Sara Lumaj. Djali i Nik Mrnaçaj, Majkëll Mrnaçaj në fjalën e tij falenderoi pjesëmarrësit për nderimin e babait dhe gjyshit të tij Nik e Marash Mrnaçaj. Majkëll Mrnaçaj theksoi forcën dhe fuqinë mendore fizike e shpirtërore të Marash Mrnaçaj në luftën kundër komunizmit dhe dhimbjen e rritjes pa babain e tij të dashur. Pas përfundimit të fjalimeve, pjesëmarrësit u zhvendosën në Sheshin Qëndor në Kensico Dam Plaza – në Westchester ku u bë ngritja e flamurit tonë kombëtar duke shënuar një ditë të paharruar respekti, nderimi, lavdie e krenarie kombëtare. Nderim i veçantë për Adem Belliun e Televizionit Kultura Shqiptare i cili prej 25 vitesh i është gjendur pranë ngjarjeve të komunitetit në mbulim të detajuar në çdo rast. Ky aktivitet do të transmetohet i plotë së shpejti në kanalin 26 të platformës Tv Alb. Mirënjohje çdo patrioti që nderon këtë ditë në respekt të familjeve shqiptare për kontributin e dhënë në luftën kundër komunizmit dhe zhvillimin e përparimin e komunitetit shqiptar në Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Foto: Adem Belliu

U MBAJT ORA POETIKE “PRANVERA VJENEZE 2023”

May 8, 2023 by s p

Hazir Mehmeti, Vjenë/

Vjenë, 30 prill 2023 – Organizuar nga Lidhja e Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë, u mbajt orë letrare në hapësirat e Hotelit Europahaus të Vjenës. Morën pjesë krijues nga disa vend dhe mysafirë të ftuar të fushës letrare. Nga Ambasada e Republikës së Kosovës përshëndeti Jeton Maliqi, diplomat. Të ftuar të veçantë ishin Prof.Dr. Isak Shema dhe Dr.Ornela Radovicka, studiuese nga Napoli.
Në sallën e bukur Europahaus në bashkinë e katërmbëdhjetë të Vjenës u dëgjua fjala letrare e artistike shqipe nga shumë autor. Salla u rezervua nga veprimtari i njohur, menaxher Arbër Marku. Grupi organizues i kryesisë së Lidhjes, Musa Jupolli, kryetar, Mentor Thaqi, sekretar dhe Hazir Mehmeti, anëtarë, me sukses realizuan aktivitetin tradicional letrar tani kur Lidhja.. mbushë dhjetëvjetorin e jetës. Prof. Valbona Naku luajti mjeshtërisht në violinë nga muzika klasike e njohur vjeneze dhe raportuari shkodran. Veshjet dhe meloditë e grupit të Shoqërisë Kulturo Artistike “17 Shkurti” nga Bedeni të prirë nga Tahir Turkaj dhe Afrim Rukolli e gjallëruan ambientin në sallën e bukur. Gazetari i njohur me veprat e tij mbi Arbëreshët dhe trevat shqiptare Rexhep Rifati nga Zvicra, solli veprën e tij të re “Arbëreshët -fotosintezë e shpirtit tim” e promovuar në disa vende dhe tani në Vjenë. Shkrimtari i njohur, autor i disa romaneve, Muharrem Blakaj, e pasuroi bibliotekë e veprave të Lidhjes…. Prof. Shenasi Aliu, krijues e natyrë prezantues i njohur. Me praninë e tij e pasuroi aktivitetin, Leon Lekaj, poet i ardhur enkas nga Athina me përmbledhjet e tij poetike. Të pranishëm ishin edhe Dr. Isauf Bajraktari, Shefqet Dina, Fatmir Bekaj etj. Paneli i punës së orës letrare “Pranvera vjeneze 2023” ishte nga Sylë Bajrami, Dr.Ornela Radovicka, Dr. Isak Shema, Violeta Allmuça, Musa Jupolli. Kujdesi teknik dhe filmimet u realizua me sukses nga Kreshnik Mehmeti.
Në emër të kryesisë së Lidhjes.. orën letrare e hapi Musa Jupolli, kryetar. Ai mes tjerash tha:” Jemi këtu në Austrinë mike, në Vjenën e kulturës, artit dhe notave të muzikës, në Vjenën e Operave, në Austrinë e gjuhëtarëve që na përkrahën dhe i dhanë aq peshë gjuhës shqipe në prejardhje nga ilirishtja, albanolog austriak e gjerman:Gustav Majer, Gotrid Vilhelm Labnic, Norbert Jokl,Arnold fon Harf. Albanologu gjerman Johan Georg von Han : “Shqiptarët janë të vetmit që kanë ruajtur gjuhën e vjetër të tyre pellazgjike dhe shqipja është vazhduese e drejtpërdrejtë e ilirishtes”. Vilfird Fidler, Jemi këtu në Vjenën e Schubertit, Mozartit, Joseph Haydn, Stefan Zweig, Franz Kafka, Robert Musil, Gustav Klimt e sa e sa figurave tjera…
Po, i jemi aq mirënjohës Austrisë mike në përkrahje për lirinë e Dardanisë. Në Vjenën e Alexandër Moisiut, Karl Gegës arkitekt, eshtrat e të cilit janë në Panteonin e njerëzve më të shquar të Austrisë.
Jemi këtu “Pranvera e Vjenës 2023” me fjalën e bukur për artin dhe letrat tona, evropian që nga më të parët e Evropës, që me këto fjalë t’i falemi Gjergjit emri i të cilit udhëton në gjithë botën dhe është identiteti ynë!
Dr. Ornela Radovicka në fjalën e saj mes tjerash tha: “Jam shumë e gëzuar që ndodhëm në shpirtin fisnik të artistëve”. Ajo foli mbi historinë e lavdishme arbëreshe në ruajtjen e gjuhës, kulturës dhe vetëdijes kombëtare shekujve. Porosia e saj ishte: “Edhe ju artistët jeni me ndjenjë, jeni me dashurinë, por ktheni sytë andej nga Arbëria, nga arbëreshët”. Në vazhdim lexoi: Çmimi “NDERIM ARBËRESH”, Mikut, vëllait shqiptar, Mësuesit, Publicistit, Aktivistit, Themeluesit të Lidhjes së Shkrimtarëve në Austri, Hazir Mehmeti. Motivacion: Në mision për njohjen dhe shpërndarjen e kulturës arbëreshe gjashtëshekullore në diasporë. Nënshkruar nga drejtori Prof. Dr. ANTONIO BELUSHI, Frasnita (Frascineto). Poeti, Mentor Thaqi, në emër të Lidhjes i dhuroi Dr. Ornela Radovickes një gurë artistik të veçantë si traditë e themeluar nga Presidenti Historik i Kosovës, Dr. Ibrahim Rugova. Duartrokitjet në sallë shprehën edhe një herë respektin për punën madhore të studiues nga Napoli.

Prof. Dr. Isak Shema, profesor i Universitetit të Prishtinës përshëndeti të pranishmit. Ai mes tjerash tha: “Zonja dhe zotërinj, shkrimtarë, krijues e lexues! Jam shumë i gëzuar që shoh organizimin e krijuesve dhe Lidhja e Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë e organizuar në disa vende është sintezë që premton edhe më shumë. Me vete kam sjell tri botime; botimin e Faik Konicës me dokumente të pa njohura më parë; Librin “Letërsia shqiptare për klasën e parë dhe të dytë gjimnaz”, sipas modelit në Evropë; dhe së fundi kam botuar librin “Arti letrar i Ismail Kadares”. Veprimtaria e juaj është pjesë e rëndësishme e rrjedhave në Kosovë, në lirinë e saj dje dhe shtet ndërtimin e saj sot. Sa më shumë veprimtaria e juaj të bashkërendohet me ato veprimtari që janë dhe zhvillohen në Kosovë. Nga ky aspekt propozoj që takimi i ardhshëm të mbahet në Kosovë, ngase njerëzit duhet të shohin sa më shumë veprimtarinë tuaj, të binden se sa ka qenë investimi i juaj intelektual krijues, sepse ju keni krijuar vlera të reja dhe keni dhënë kontribut të jashtëzakonshëm në vendet ku jetoni. Andaj, ne atje duhet të realizojmë projekte të përbashkëta dhe atje do shihej ajo që ju krijoni”

Prezantimin e librave e nisi Violeta Allmuça, recensente e librit “Kohpërfytje” e autorit Hazir Mehmeti. Ajo mes tjerash tha: “Kur flasim për përmbledhjen e re të tregimeve, gjithnjë lexojmë kohët e tij si vetëdije artistik për jetën, botën e njeriut, ku lënda është sa letrare, po aq historike, mitologjike dhe aktuale.” Rreth romanit “Rrënjët e kujtesës” të autorit Ramiz Selimi u lexua nga Ragip Dragusha pjesë nga fjala e Safet Gërxhaliut dhe kritikut letrar Prend Buzhala. “Kjo vepër është një roman social dhe historik që paraqet me realizëm përjetimet e familjes së Ilirit. Romani tregon për një periudhë shumë të rëndësishme në historinë e Kosovës.” Abedin Sutaj prezantoj veprat e tij. “Kam punuar rreth dymbëdhjetë vite në studimin e gjuhës shqipe dhe kam shfrytëzuar rreth njëmijë tituj të punimeve shkencore moderne ku shihet se sa është e vjetër një gjuhë duke shfrytëzuar teknikat moderne dhe shkencat ekzakte.”

Krijuesi shkodran i cili jeton në Vjenë Gjergj Josef Kola u prezantua me dramën e tij. Ai tha se deri më tani ka shkruar 70 drama. Në sekuenca filmimi u dha pjesë nga drama “Rekujim për Musine Kokalarin.” Në mungesë të krijuesit nga Franca Abedin Krasniqi, përkthyes i “Lahutës së Malësisë” së Gjergj Fishtes në gjuhën frënge, në vëllimin prej njëmijë faqesh e prezantoi para auditorit Musa Jupolli.

Krijuesit vazhduan me leximet e tyre poetike. Këtë e filloi Kimete Ternava duke vazhduar me radhë me Gabriela Mujaj, Lumni Nimani, Shefqet Dinaj, Ragip Dragusha, Xhevat Muqaj, Anton Marku, Mërgim Osmani, Xhevat Muqaku, Avni Neziri, Miftar Tershnjaku, Leon Lekaj, Musa Jupolli, Sylë Bajrami dhe Mentor Thaqi. Bashkim Halilaj, Violeta Allmuça.

Hulumtuesi i bimëve shëruese dhe bimëve me rëndësi të veçanta Prof.Shenasi Aliu nga Zvicra dhe një vështrim të shkurtër rreth krijimtarisë së tij në shfrytëzimin e bimëve shëruese dhe udhëtimeve të tij në shumë vende. Ai ndau dhurata të veçanta të Eshkës (kërpurdhë) për disa nga krijuesit e pranishëm, eshkë nga Portugalia, Zvicra dhe vende tjera. Në fund Lidhja e Krijuesve Shqiptarë në Mërgatë, shpalli anëtarë nderi të saj Prof.Dr.Isak Shemën dhe ndau mirënjohje disa veprimtarëve dhe krijuesve që dhanë kontribut në organizimet letrare. Ora letrare “Pranvera vjeneze 2023” do mbahet në kujtesë të gjatë për organizimin e mirë dhe leximet e shumta nga krijues vendesh të ndryshme, shumë nga të cilët ishin të rinj. Nga Europahaus të pranishmit vizituam muzeun e njohur të Vjenës ku ruhet shekujve përkrenarja dhe shpata së Skënderbeut. Naim Frashëri para 149 vjetëve shkroi:

Lum ti moj Shqipni! thash,

Armët e tij kur i pash

N’dë Belveder e n’dë Vjen

Sikur pashë Skenderbenë.

Takimi i radhës së krijuesve nga mërgata do mbahet në fund të korrikut dhe fillim të gushtit në Bibliotekën Kombëtare “Pjetër Bogdani” në Prishtinë.

Lavdi heroit të kombit Gjergj Kastriotit – Skënderbeut për jetë e mot!

May 6, 2023 by s p

Albin Kurti/

“Çdo heroi në histori i është dashur të kalojë përmes tri fazave të glorifikimit, të asgjësimit dhe të rivlerësimit.” – Ky gjykim i Fan S. Nolit i shkruar si fjali e parë në hyrje të monografisë së tij për Skënderbeun dhe e botuar më 1947 nga Universiteti i New York-ut, ka ruajtur vërtetësinë e tij deri sot. Ndryshe nga data e vdekjes së tij (17 janar 1468) që është regjistruar nga kronistët e kohës, data e lindjes së Skënderbeut asnjëherë nuk është fiksuar me siguri.

Megjithatë, nisur nga emri i tij, Gjergj, historianët kanë ngritur hipotezën që dita e shenjtorit Gjergj, 6 maji, mund të jetë ditëlindja e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut. Sido që të jetë, qoftë dhe vetëm për këtë arsye, data 6 maj është një shkas tjetër për ta kujtuar Skënderbeun, Kryezotin e Arbërisë.

Bibliografia e titujve të veprave të shkruara për Skënderbeun tejkalon shifrën 1000, duke e bërë atë një nga figurat historike për të cilin botërisht është shkruar më së shumti. Biografi, poema, drama, opera dhe studime historike, politike, diplomatike dhe ikonografike, si dhe gjini të tjera, janë zgjedhur nga autorë shqiptarë dhe botërorë për ta trajtuar Skënderbeun dhe atë çfarë ai përfaqëson. Që nga Marin Barleti dhe Frang Bardhi, jeta dhe vepra e Skënderbeut ka tërhequr vëmendjen dhe ka nxitur interesimin e shumë autorëve dhe studiuesve shqiptarë dhe nga gjithë bota.

Veçanërisht një korpus veprash dhe punimesh të shkruara gjatë njëqind viteve të fundit nga autorë si Fan S. Noli, Athanas Gegaj, Marin Sirdani, Giussepe Valentini, Injac Zamputti, Aleks Buda, Dhimitër Shuteriqi, Kasem Biçoku, Kristo Frashëri, Moikom Zeqo, Oliver Jens Schmitt, Aurel Plasari, Pëllumb Xhufi etj., e mbajnë ende shumë të gjallë historinë e Skënderbeut edhe për kohët tona.

Luftëtar i guximshëm e patriot i madh, prijës i shquar dhe strateg ushtarak, politikan vizionar dhe diplomat i shkathët, Gjergj Kastrioti – Skënderbeu është personaliteti më i rëndësishëm në historinë e shqiptarëve, kurse figura e tij prej heroi, nga koha e tij te rimarrja prej rilindasve dhe deri te ne sot, ka mbetur qendror në identitetin shqiptar.

Lavdi heroit të kombit Gjergj Kastriotit – Skënderbeut për jetë e mot!

30-VJETORI I DITËS NDËRKOMBËTARE TË LIRISË SË SHTYPIT: GAZETARIA NUK ËSHTË KRIM!

May 4, 2023 by s p

Nga Frank Shkreli

“Një komb delesh do ketë shpejt një qeveri ujqërish”.

3 Maji, 2023 shënon 30-vjetorin e Ditës Ndërkombëtare të Lirisë së shtypit. Me këtë rast, Organizata e Kombeve të Bashkuara (OKB), nepëmjet UNESCO-s, po organizon veprimtari të ndryshme për të shënuar këtë ditë dhe rëndësinë e lirisë së shtypit, si një prej lirive themelore që siguron edhe liritë e tjera bazë të njeriut, të garantuara në Deklaratën Universale për të drejtat e njeriut në botë. Në një deklaratë të OKB-së me këtë rast thuhet se ç’prej vitit 1993, kur është shpallur Dita Ndërkombëtare e Lirisë së Shtypit, është shënuar përparim përparim I dukshëm drejt lirisë së shytpit dhe liriës së të shprehurit anë e mbanë botës. “Mirëpo, liria e fjalës, siguria e gazetarëve në kryerjen e punës së tyre dhe liria e të shprehurit në përgjithsi po sulmohen gjithnjë e më shumë, gjë që prek rëndë lirinë e të drejtave të tjera të njeriut”, thotë OKB-ja.

Sipas organizatës botërore, “E drejta e lirisë së të shprehurit, që ruhet dhe mbrohet si diçka e shenjtë nga Artikulli 19 i Deklaratës Universale të Drejtave të Njeriut, është një kusht paraprak dhe fuqi shtyrse për zbatimin e gjithë të drejtave të tjera bazë të njeriut. Prandaj Dita Ndërkombëtare e Lirisë së shtypit është një thirrje për një rikushtim të ri ndaj lirisë së shtypit, por edhe një angazhim serioz për një media të pavarur, pluraliste dhe të shumëllojshme”, thuhet në deklaratën e OKB-së, në mbështetje të lirisë së shtypit si një e drejtë që, njëherazi, është edhe gur-themeli i të gjitha lirive të tjera bazë të njeriut.

E drejta e lirisë së të shprehurit është kusht paraprak dhe gur themeli i të gjitha të drejtave të tjera të njeriut —

The right to freedom of expression is a prerequisite and a driver to the enjoyment of all other human rights. PHOTO:UNESCO

Ndërkaq, Shtëpia e Bardhë, në emër të Presidentit të Shteteve të Bashkuara, Joe Biden, në një deklaratë për të shënuar Ditën Ndlërkombëtare të Lirisë së Shtypit, thekson se, “Gazetaria nuk është krim – por është një e drejtë themelore, në një shoqëri të lirë”. Ndërkohë, deklarata shpreh, njëkohsisht, respektin e Presidentit, “për të gjithë gazetarët, reporterët dhe të gjithë punonjsit e medias të cilët, trimërisht, përpiqen të zbulojnë të vërtetën. Statement from President Joe Biden on the Occasion of World Press Freedom Day 2023 | The White House. “Asnjë gazetar – qoftë amerikan, apo tjetër –nuk duhet të rrezikojë jetën as jetesën, ndërkohë që punon për të zbuluar të vërtetën”, thuhet në deklaratën e Shtëpisë së Bardhë, me rastin e Ditës Ndërkombëtare të Lirisë së Shtypit. “Sot dhe cdo ditë, ne duhet të qëndrojmë pranë gazetarëve anë e mbanë botës për të mbrojtur lirinë e veprimit dhe të drejtat e tyre bazë. Ne duhet të deklarohemi fuqishëm kundër të gjithë atyre që duan t’ua mbyllin gojën gazetarëve. Dhe të gjithë ne duhet të vazhdojmë të mbështesim lirinë e shtypit, që është gur-themeli i demokracisë tonë dhe i demokracive të tjera anë e mbanë botës”, përfundon deklarata e Shtëpisë së Bardhë me rastin e 30-vjetorit të Ditës Ndërkombëtare të Lirisë së Shtypit.

Shumë bukur e mirë këto deklarata në mbrojtje të lirisë së shtypit dhe në mbështetje të gazetarëve anë e mbanë botës, në këtë ditë kushtuar lirisë së fjalës, qoftë nga Kombet e Bashkuara dhe nga Shtëpia e Bardhë, qoftë edhe nga shtete të tjera, të mëdha e të vogëla, anë e mbanë botës, ndërsa e deklarojnë veten, të pakën për një ditë, si mbrojtës të lirisë së shtypit dhe të gazetarëve.

Të gjithë e dimë se gjëndja e lirisë së shtypit, anë e mbanë botës, është në rënje e sipër, Të drejtat e gazetarëve po kufizohen dhe kërcënohen në mbare botën, përfshir Shqipërinë dhe Kosovën, qoftë nga institucionet shtetërore, qoftë nga grupe interesash korruptive dhe kriminale, të lidhura me institucionet qeveritare. Gjëndja e nderë e lirisë së shtypit në botë, ka berë që organizata jo-qeveritare, amerikane dhe ndërkombëtare, të shprehin dyshimet e tyre nëse ushëheqsit politikë botërorë dhe organizatat ndërkombëtare, siç është OKB-ja, me të vërtetë e kanë seriozisht, me deklaratat e tyre në Ditën e Ndërkombëtare të lirisë, në mbrojtje të gazetarëve dhe lirisë së të shprehurit. Organizata Freedom House, një ent amerikan që merret me mbrojtjen e të drejtave bazë të njeriut, përfshirë lirinë e shtypit organizoi me këtë rast një diksutim “online”, titulluar me një pikëpyetje: Dita Botërore e Lirisë së Shtypit: Një celebrim i kotë? Freedom House shprehet se, “edhe pse vendet perëndimore dhe shtete të tjera demokratike kanë deklaruar përkushtimin e tyre ndaj lirisë së medias dhe aksesit në informacion, zëra të fuqishëm brenda disa shoqërive gjoja demokratike vazhdojnë të shpifen dhe të mbjellin mosbesim në media. Ndërkohë, qeveritë autoritare që nuk besojnë në përfitimet që i vijnë një shoqërie nga një qytetari e mirë informuar, shpesh persekutojnë, burgosin, madje edhe vrasin gazetarë që raportojnë të vërtetën. Në Ditën Botërore të Lirisë së Shtypit 2023, pyesim se çfarë po ndodhë me lirinë e shtypit si një e drejtë themelore e njeriut. A ka shumë arsye që të festojmë këtë vit? – -Ditën Ndërkombëtare të Lirisë së Shtypit?

Unë tentoj t’u besoj burimeve jo qeveritare në lidhje me gjëndjen e lirisë së shtypit në vendet tona – Shqipëri e Kosovë — për të cilat jemi specifikisht të interesuara për arsye të natyrshme, por edhe për gjëndjen e të drejtave të njeriut në botë, në përgjithsi. Një tjetër organizatë që merret me mbrojtjen e të drejtave të gazetarëve, “Reporterët pa Kufij”, me qëndër në Paris në raaportin e saj me rastin e 30-vjetorit të Ditës Ndërkombëtare të Lirisë së Shtypit njofton se gjëndja e lirisë së shtypit anaë e mbanë botës, është përkeqësuar dukshëm anë e mbanë botës, përfshir edhe Shqipërinë dhe Kosovën. Për fat të keq, sipas entit, “Reporterët pa Kufij”, Shqipëria ka pësuar një përkeqsim të madh të lirisë së shtypit, në krahasim me vendet e tjera të rajonit të Ballkanit Perëndimor, duke u renditur në vendin 96. Ndërsa Kosova ka shënuar një përparim të vogël prej 5 pikësh, nga 61 në 56. Por, fatkeqsisht, të dy shtetet shqiptare renditen në listën e “vendeve problematike”, nga organizata “Reporterët pa Kufij”, sa i përket lirisë së shtypit në Shqipëri dhe në Kosovë.

Ndonëse, përgjithësisht, liria e fjalës dhe e shtypit konsiderohen si gur-themeli i të gjitha lirive të tjera bazë të njeriut dhe duke marrë parsysh se Shqipëria dhe Kosova ende konsiderohen si “vende problematike”, sa i përket lirisë së fjalës dhe të shtypit, s’do mend se pse këto dy vende — tre dekada pas shembjes së komunizmit – ende konsiderohen si vende “pjesërisht të lira”, nga organizatat ndërkombëtare të drejtave dhe lirive të njeriut në botë. Ky është vlersimi shqetësues i organizatave ndërkombëtare mbi gjëndjen e lirisë së shtypit dhe të gjitha të drejtave bazë të njeriut për shqiptarët në Ballkanin Perëndimor – në këtë Ditë Ndërkombëtare të Lirisë së Shtypit. Është një vlersim që duhet të shqetësojë edhe shqiptarët kudo, të gjithë ata që janë të interesuar në zhvillimet demokratike dhe liritë bazë të njeriut për shqiptarët anë e mbanë trojeve shqiptare në Ballkanin Perëndimor. Përndryshe, siç është shprehur dikur ish-gazetari i njohur amerikan, Edward Murrow, në lidhje me mungesën e lirisë së shtypit, “Një komb delesh do ketë shpejt një qeveri ujqërish”, nëqoftse nuk mbrohet liria e shtypit, si gur themeli i të gjitha lirive të tjera, nga grabitqarët e pushtetit.

Frank Shkreli