Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

DUKE PARË PORTRETIN E JOZEF L. RADIT

by

Nga Thanas L. Gjika/
Duke parë në face book-un e Jozef  Radit portretin e tij, portret në ngjyrë bronxi , më shfaqen si në film shumë vuajtje të këtij qytetari që lindi në internim dhe mbeti në Savër deri në moshën 35 vjeçare, kur ishte burrë i martuar me tre femijë. Në këtë fytyrë ndjej bekimin që mori nëna e tij, pas daljes nga burgu më 1956, kur shkoi gjunjazi e iu lut Shën Anout te kodra e Laçit për t’i dhënë një djalë, që të mos shuhej familja Radi. Dhe Zoti i a dëgjoi lutjen e ia polotësoi kërkesën duke i dhënë dy djem: Jozefin dhe Luçianin, si dhe një vajzë, Adrianën.     
Në portretin e Jozefit ashtu si në atë të babait të tij, Lazrit, erërat e nxehta e të thata dhe ato të ftohtat plot lagështirë të Myzeqesë, kanë lënë gjurmët e tyre. Ua reshkë ballin këtyre të përndjekurve dhe bashkëvuajtëve të tjerë, por as erërat as fortunat politike nuk ua mposhtën shpirtin dhe mendjen. Ato ua kalitën e ua kthyen shpirtin dhe fytyrën në monumente broxi.
Jozefi i ndënji më pranë babait dhe e ndihmoi për t’i krijuar kushte pune si gjatë internimit dhe mbas tij. Frut i kësaj ndihme të përkushtuar janë botimi i veprës seriale në 17 volume i krijimtarisë së Lazër Radit, një korpus madhor i një të përndjekuri që ia kushtoi gjithë energjitë e tij krijuese emancipimit dhe formimit letrar e moral të popullit të vet.
Ky potret në ngjyrë bronxi dhe stilolapsi i varur në anën e majtë të buzëve, si cigarja e Petro Markos, dëshmojnë për përbuzjen ndaj vuajtjeve edhe për durimin këmbëngulës në punën krijuese. Kush ka pasur rast të lexojë shkrimet e Jozef Radit te revista internetike RADIANDRADI ndjen forcën krijuese të një talenti. Kush ka dërguar për publikim shkrime tek kjo revistë, ka shijuar ngritjen e nivelit të shkrimeve të veta përmes ilustrimeve të goditura dhe faqosjes plot gusto e zgjuarësi që u është bërë këtyre shkrimeve prej publikuesit artist.
Jozef Radi, bashkë me babain e vet Lazrin, me Profesor Sami Repishtin, Arshi Pipën, Martin Camajn, Atë Zef Pëllumbin, Jusuf Vrionin, Visar Zhitin, Jorgo Bllacin, Vehbi Skënderin, Zydi Moravën, Lek Pervizin, Eugjen Merlikën, Genc Korçën, Reshat Kripën, Fritz Radovanin, Profesor Idriz Luzajn, bijtë e bijat e familjeve Markagjoni, Kupi, Mirakaj, etj, me qërdrimin e tyre burrnor në burgjet dhe kampet e internimit dhe me veprën e tyre letrare artistike e publicistike, bëjnë pjesë në ajkën e inteligjencës shqiptare të këtyre 75 vjetëve të fundit të shoqërisë shqiptare. Vepra e tyre realiste letrare e publicistike ka krijuar rrymën e shëndoshë të mendimit politik e letrar shqiptar, së cilës i përket e ardhmja.
Avokati Spartak Ngjela ka të drejtë kur thotë se bijtë e këtyre të përndjekurvre, që kanë kryer shkollat e larta në botën Perëndimore, të cilët bëjnë pjesë në ekselencën e re intelektuale shqiptare, janë të gatshëm ta qeverisin Shqipërinë për ta shpënë me dinjitet në Bashkimin Europian.
I u lutem bijve dhe nipërve të ish-shërbëtorëve të diktaturës, që të lexojnë veprat e këtyre të përndjekurve për t’u kthjelluar si u kthellova unë pasi njoha jetën plot vuajtje dhe veprën e këtyre bijve të shquar të popullit tonë. Ky hap do t’i ndihmojë të kthjellohen dhe çlirohen prej drogës komuniste që kanë marrë nëpër familjet e tyre dhe gjatë viteve të shkollimit dhe do t’i afrohen kulturës së vërtetë qytetare, që nuk merret me sharje e fyerje personash, por me ndërtimin e një strategjie për mbarëvajtjen e çeshtjes kombëtare për krijimin e një kulture, të një letërsie kombëtare dhe të një shteti kombëtar shqiptar…









BE dhe SHBA nuk duhet ta neglizhojnë prezencën e Kinës dhe Rusisë në Ballkan

by


BE dhe SHBA nuk duhet ta neglizhojnë prezencën e Kinës dhe Rusisë në Ballkan Nga Akri Çipa/ The Globe Post/

Pas luftërave katastrofike dhe traumatike të viteve 90’, Ballkani përjetoi dy dekada stabilitet dhe progres demokratik. Bashkimi Europian, në bashkëpunim me Shtetet e Bashkuara, luajtën një rol kritik në pajtimin e popujve të rajonit, në mbështetjen dhe thellimin e proceseve shtet-formuese dhe në rimëkëmbjen dhe zhvillimin ekonomik. Këto procese u lehtësuan nga mungesa e aktorëve të tjerë të huaj në rajon.

Por, investimet në rritje të Kinës si dhe aktivitetet e reja të Rusisë në rajon, në një kohë kur  Bashkimi Europian duket i lëkundur në çështjen e zgjerimit, kanë ngritur stekën. Prezenca e Pekinit dhe Moskës mund të kërcënojë paqen, të pengojë demokratizimin dhe të sfidojë orientimin perëndimor të rajonit. Për t’iu kundërvënë këtyre influencave, nevojitet më shumë lidership dhe angazhim nga partnerët perëndimorë.

Influenca e Rusisë në Ballkan

Vëzhguesit dhe vendimmarrësit në Bruksel dhe në Uashington kanë qenë gjithmonë të vëmendshëm ndaj aktiviteteve destabilizuese ruse, që synonin të pengonin pajtimin e vendeve të Ballkanit.

Nën sundimin e Vladimir Putin, Rusia i ka konsideruar konfliktet e tejzgjatura të rajonit si asete që mund t’i lëvrojë për të ruajtur influencën mbi aktorët vendas dhe për të vonuar integrimin e shteteve të Ballkanit në organizatat perëndimore. Kjo ishte evidente në kundërvënien e Rusisë ndaj marrëveshjes ndërmjet Greqisë dhe tashmë Maqedonisë së Veriut për emrin zyrtar të kësaj të fundit. Është gjithashtu e theksuar në mënyrën se si Rusia ndërhyn në konfliktin ndërmjet Kosovës dhe Serbisë.

Megjithatë, tashmë Rusia po shkon përtej mbështetjes së thjeshtë diplomatike për aleatët e saj në rajon dhe shfrytëzimin e konflikteve të mbetura. Muajt e fundit, Rusia ka fuqizuar në mënyrë të drejtpërdrejtë kapacitetet ushtarake të Serbisë me armatime të reja. Këto prokurime ushtarake u kanë dhënë zemër nacionalistëve të thekur. Për t’u përmendur është rasti i Ministrit serb të Mbrojtjes Aleksandar Vulin, i cili deklaroi se armët që Serbia po merr nga Moska shërbejnë si “garanci që Ballkani do të jetë në paqe”. Në të njëjtën kohë, ka sugjerime se Rusia po synon një bazë ushtarake në Republika Srpska, entitetin e dominuar nga serbët në Bosnje-Hercegovinë.

Rusia gjithmonë ka luajtur rolin e plangprishësit në gadishull, por aktivitetet e kohëve të fundit tregojnë se po bëhet shumë më kategorike. Megjithatë, Rusia mund të promovojë destabilizimin nëpërmjet aktiviteteve politike dhe diplomatike, duke i shtuar së fundmi edhe një element ushtarak, por nuk është e aftë të konkurrojë në të njëjtin nivel me Bashkimin Europian në Ballkan për shkak të mungesës së resurseve ekonomike. Por, një sfidë e tillë për politikën e BE-së në Ballkan mund të vijë nga Kina, e cila po e zgjeron influencën e saj në rajon.

Influenca e Kinës në Ballkan

Investimet kineze në Ballkan kanë ardhur duke u rritur dhe duke e shndërruar gradualisht Kinën në një lojtar të rëndësishëm nëpërmjet projekteve ekonomike. Kina po e realizon këtë në mënyrë të organizuar dhe përmes një platforme të qartë.

Të gjitha vendet e Ballkanit – me përjashtim të Kosovës, të cilën Kina nuk e njeh – janë pjesë e platformës së bashkëpunimit 17+1. E nisur në vitin 2012 si 16+1 me qëllimin për të rritur bashkëpunimin me pesë vendet e Ballkanit Perëndimor dhe me njëmbëdhjetë vende anëtare të BE-së, platforma u zgjerua me Greqinë këtë vit dhe është tashmë një pjesë integrale e iniciativës madhore të Kinës, “Një brez, një rrugë”.

Investimet kineze në Ballkan janë kryesisht të përqëndruara në Serbi dhe përfshijnë modernizimin e aseteve në pronësi kineze, sikurse dhe oferta për të ndihmuar këtë të fundit në ndërtimin e rrjetit 5G.

Përveç Serbisë, Kina është duke bërë dhe investime të rëndësishme infrastrukturore në Maqedoninë e Veriut, Bosnje-Hercegovinë dhe në Mal të Zi. Por, Kina duket tashmë e gatshme të shkojë një hap më përpara. Këtë muaj, zyrtarët serbë deklaruan se Kina ka rënë dakord t’i shesë Beogradit dronë të armatosur. Kjo do e bëjë Serbinë vendin e parë europian që importon dronë luftarakë nga Kina, duke i dhënë prezencës së kësaj të fundit në Ballkan një dimension të ri.

Implikime afatgjata

Vendet e Ballkanit janë orientuar drejt perëndimit dhe Bashkimi Europian mbetet deri më tani i vetmi projekt politik për rajonin. Megjithatë, qëndrimi dhe aktiviteti destabilizues rus mund të minojë progresin demokratik dhe stabilitetin e rajonit, ndërsa prezenca kineze ka rreziqe të tjera dhe frymëzon mungesën e transparencës dhe praktikat korruptive. Vendet e Ballkanit Perëndimor mund të përballen së shpejti me një realitet të vështirë teksa janë treguar papërgjegjshmërisht të hapur ndaj granteve dhe borxheve kineze.

Ndërkohë që Rusia dhe Kina po bëhen më imponuese në Ballkanin Perëndimor, qasjet e tyre ndryshojnë nga njëra-tjetra. Moska kombinon soft power me një qëndrim në çështjet e sigurisë rajonale. Pekini është i fokusuar në rritjen e investimeve dhe gjurmës ekonomike, duke shmangur deri tani pozicionimin në çështjet gjeopolitike.

Kina dhe Rusia kanë objektiva të ndryshme në rajon, por, përpara lidershipit të mangët të BE-së, prezenca e tyre rrezikon të ketë pasoja afatgjata për rajonin.

Limitimi i influencës ruse dhe kineze

Bashkimi Europian dhe Shtetet e Bashkuara mund dhe duhet të jenë më aktive dhe efektike në zvogëlimin e rreziqeve që vijnë nga aktivitetet e Kinës dhe Rusisë në Ballkan. Ata mund ta bëjnë këtë duke ripërtërirë përpjekjet për të shtyrë vendet e rajonit në reformat kundër korrupsionit, si edhe duke luftuar më aktivisht kanalet e dezinformimit dhe duke mbështetur llogaridhënien dhe shtetin ligjor.

Mbështetja e ripërtërirë për proceset shtet-formuese dhe rritja e transparencës do të godisnin praktikat korruptive që frustrojnë popullatat vendase dhe krijojnë konditat për rritjen e influencës së Kinës dhe Rusisë. Kjo do të duhej të shoqërohej me një projekt dhe përkushtim të rifreskuar nga aktorët perëndimorë për integrimin europian të Ballkanit Perëndimor.

Brukseli dhe Uashingtoni nuk mund të neglizhojnë prezencën e Rusisë dhe të Kinës në Ballkan. Pasojat mund të jenë të rënda.

Përkthyer nga The Globe Post: https://theglobepost.com/2019/09/20/russia-china-balkans/

Shkolla Shqipe “Vatra” Tampa Bay Hapet me 12 Tetor !

by

Shkolla shqipe që funksionon nën kujdesin e degës së VATRËS në Tumpa Bay, njofton komunitetin në Tampa Bay-Clearwater, se shkolla për fillimin e vitit te ri  shkollor 2019-2020, hapet në datën 12 tetor ora 3 pasdite.

Ashtu si vitet e kaluar nxënësit do të kenë mundësi të mësojnë gjuhën e bukur Shqipe, kulturë, tradita dhe histori shqiptare.Kush ka dëshirë t’i sjelli fëmijtë e tyre nga mosha 7 deri në 15 vjec janë të mirpritur

Ju lutem kontaktoni në këta numura tel :
Isuf Spahia 727-4596713
Mimoza Traga 727 -276 5091
Adressa e Shkollës Shqipe
1200 S Keene Rd
Clearwater FL 33756

Orakulli i Apolonisë në Optikën e Herodotit dhe Frakulla Sot

by

Esse nga Aristotel MICI/

Pikërisht të birin e Evensit nga Apolonia, Deifonin, kishin marrë me vete Korinthasit si parashikues për flotën helene- Herodoti/

Aty, në Apoloni, del asfalt, një si dhe pis i zi, si currila, që shpërthejnë nga toka….dhe jo larg këtij vendi është një zjarr, që  qendron i ndezur vazhdimisht-Aristoteli/

ARISTOTELI/

Apolonia  – Magna urbs at gravis (Qyteti i  madh dhe hijerëndë)-Ciceroni

CICERONI

Në qytetin e Apolonisë është një vend i qujtur Nympheum, ku gjendet një shkëmb që nxjerr zjarr dhe nën të rrjedhin burime të vakta dhe asphalt.-Straboni.

STRABONI

Ajo që më çuditi më shumë në Apoloni është zjarri i madh që del pranë lumit Vjosa dhe që nuk përhapet në tokën rreth e rrotull .Kur bie shi, ky zjarr shtohet dhe ngrihet lartë. Për këtë ky vend quhet Nymfe, madje këtu ka pasur dikur edhe një Orakull.- Dio  Kassius/


Dio  Kassius /

 Duke u mbështetur në veprën e Herodotit[1], na bëhet e qartë dhe e kuptueshme se Orakulli i Apolonisë, për nga rëndësia vjen me një herë pas Orakullit të Dodonës dhe atij të Delfit. Kjo ide përftohet sidomos nga leximi i librit të Nëntë të veprës së Herodotit. Ngjarja, që na tregon autori lidhet vetiu me Orakullin e Apolonisë, i cili, si Orakull i njohur, me siguri do t’i ketë pas dhënë dhe më shumë emër qytetit të lashtë. Subjekti i rrëfimit ka në qendër bariun Evenius, si edhe të birin e tij. Nga ky episod mund të zbresim pastaj me hamendje edhe në fshatin Frakull sot, si pjesë e hinterlandit të Apolonisë, që shtrihet pas kodrave të Pojanit dhe të Levanit.

Ishte koha kur ushtria persiane kishte pësuar disfatë me ushtrinë helene në Platea dhe po bëheshin përgatitje për shpeditë detare në Jon. Ushtria helene komandohej nga Leutikidi, kurse persianët nga komandanti i tyre, Mardoni. Me këtë rast helenët bënë flijime nën drejimin e parashkuesit Deifon, të birit të Eveniusit nga Apolonia. Veprim ky që nënkupton një dimension shenjtërie, që rriste famën e qytetit të atëhershëm. Këtë ide Herodoti na e tregon përmes ndodhisë së Eveniusit, ku gati si në një mith, na rrëfen se si i kishte ardhur Eveniusit dhuntia hyjnore e profecisë nga dëshira e perëndive.

Babait të këtij Dejfonit, Eveniusit, siç shkruan Herodoti, i ndodhi një ngjarje, të cilën po e tregoj: Në Apoloni ka një grigje delesh që i është përkushtuar Diellit. Ditën ajo, grigja, kullot përgjatë lumit,[2] që rrjedh nga mali Lakmon, dhe shkon përmes territorit të Apolonisë dhe derdhet në det pranë portit të Orikut. Natën grigjën e ruajnë burra të zgjedhur nga familjet më të pasura dhe më fisnike. Zgjidhnin nga një roje për çdo vit. Rëndësia e kësaj grigje delesh për njerëzit e Apolonisë i detyrohet profecisë së një orakulli.

.  Delet e asaj grigje e kalonin natën në një guvë që është disi larg qytetit. Këtu ky Eveniusi ishte zgjedhur të ruante delet. Po një herë atë e kaploi gjumi, tek po i ruante ato;  ndërkaq  erdhën ujqërit, që hynë në guvë dhe i shqyen rreth gjastëdhjetë dele. Kur u zgjua Eveniusi, ai pa se ç’kish ndodhur, por heshti dhe nuk i tha kurrkujt për këtë, sepse mendonte t’i zëvendësonte me dele të tjera që do t’i blinte.. Mirëpo s’ia doli dot ta fshihte ndodhinë nga banorët e Apolonisë. Ata e morën vesh dhe përnjëherësh e çuan para gjyqit dhe e dënuan me humbjen e shikimit, sepse kishte fjetur kur duhej të ruante delet.  Menjëherë, mbasi e verbuan Evensin, delet e grigjës nuk pillnin më qingja dhe toka u shterpëzua dhe nuk jepte më fryte. Në Dodonë dhe në Delfi, kur pyetën orakujt për shkakun e kësaj fatkeqësie, që u kishte rënë në krye, morën të njëjtën përgjigje: se ishin fajtorë që e kishin dënuar pa të drejtë Eveniusin, rojtarin e grigjës së shenjtë, sepse perënditë i kishin dërguar vetë ujqërit; dhe ato do të vazhdonin të hakmerreshin derisa populli i Apolonisë ta shpërblente për të keqen  që i bënë, me çka do t’u kërkonte dhe do ta caktonte ai vetë. Kur Apoloniatët ta bënin këtë, dhe vetë perënditë do t’i jepnin Eveniusit një dhuratë, për të cilën shumë njerëz do ta konsideronin atë të bukur.

Këto përgjigje, që ju dhanë orakujt, apoloniatët i mbajtën të fshehta dhe ua besuan disa bashkëqytetarëve të tyre ta kryenin porosinë e Zotit. Këta qytetarë e përmbushën porosinë në këtë mënyrë: shkuan tek Eveniusi, që ishte ulur mbi një bankë, u ulën pranë tij dhe filluan të flisnin me të dhe më në fund, i shprehën keqaerdhjen për fatkeqësinë e vet; pastaj e pyetën të verbërin çfarë do t’u kërkonte apoloniatëve, sikur ata të donin ta dëmshpërblenin për të keqen që i kishin bërë. Eveniusi, që s’kishte dëgjuar gjë për Orakullin, tha se do të ishte i kënaqur me disa ngastra toke (dhe përmendi emrat e qytetarëve që e dinte se i zotëronin dy ngastra më të mira në Apoloni) , po ashtu dinte se   kishin edhe shtëpi, që ishin më të bukurat e qytetit.  Nëse do t’ia jepnin këto, shtoi Eveniusi, nuk do t’u mbante më mëri dhe do të ndihej mjaftueshëm i dëmshpërblyer. Kështu tha, ndërsa miqtë që i ishin ulur prane iu përgjigjen: “Mirë, Evenius!  Populli i Apolonisë do të japë këtë dëmshpërblim për verbimin tënd, për t’iu bindur asaj që i kanë thënë orakujt”. Kur Eveniusi e dëgjoi të vërtetën dhe e kuptoi se ia kishin hedhur, u zemërua shumë. Po, sidqoftë, banorët e Apolonisë, ua blenë pronarëve tokën dhe shtëpitë që kishte zgjedhur dhe ia dhuruan atij. Pak kohë më pas ai mori dhuntinë hyjnore të profecisë dhe kësisoj ai u bë njeri i famshëm.(Herodoti, Lib.IX- Parag.94 [3]-)

            Pikërisht të birin e këtij Eveniusit, Deifonin, e kishin marrë me vete korinthasit si parashikues për flotën helene.[4] – Lib. IX-  Parag. 95.

Duke lexuar këtë rrëfim të Herodotit për bariun e grigjes së deleve, që i ishin përkushtuar Diellit, kuptojmë se Apolonia qe bërë një qendër e njohur edhe për arsyen, se pranë saj atëherë ndodhej ky Orakull. Për këtë anë të famës le të kemi para sysh dhe faktin se të birin e Eveniusit, Orakullit të Apolonisë, Deifonin, e marrin Korinthasit si parashikues të flotës helene në betejën e tyre kundër persianëve. Pra, Kështu na del se ky Orakull duhej të vinte për nga fama, pas atij të Delfit dhe Dodonës, gjë që i rriste edhe më shumë emrin qytetit për ato kohë.

Qëllimi ynë gjatë shoshitjes së kësaj ngjarjeje nga vepra e Herodotit nuk është të tregojmë përmasat e kultit të Orakullit të Apolonisë, po të pohojmë pa mëdyshje ekzistencën e një shenjtëroreje pranë qytetit antik, që ka qenë funksionale qysh nga Lufta Greko-Persiane, koha e Herodotit, shekulli i pestë Para Krishtit, deri në sundimin e perandorit Karakalla, shekulli i tretë Pas Krishtit, sipas shenimeve të historianit Dio Kassius. 

Ndërkaq, tek arsyetojmë për vend-ndodhjen e Orakullit të Apolonisë, nisur kryesisht nga ana gjuhësore, mbështetur  në evolucionin fonetik  të tingujve të emrit “Orakull”, lokalizimin e tij  e gjejmë si më të përshtatshëm në fshatin Frakull. E kemi  këtë ide duke parë evoluimin fonetik zanores “O” në konsonantet  buzoro-dhëmbore  “V” dhe pastaj në “F”:  Orakull,    Vrakull,  Frakaull.  Shenojmë se  kjo dukuri fonetike e kthimit të  tingullit “v” në  “f” ndihet ende në disa të folme edhe sot, po edhe në gjuhën e shkruar, siç ëshë rasti tek elegjia e  Fan Nolit për Bajram Currin, ku ai shkruan: Dif dragoi  i Dragobisë. Edhe Noli, siç shihet në poezi, nuk e ka pëdorur fjalën  div si në fjalorin e gjuhës  së sotme, pra  me shkronjën  “v” në fund, por ka pëlqyer trajtën me  bshkëtingëlloren “ F “  dif, gjë që ka analogji fonetike me  rastin  evoluciot te fjalës  Orakull në Vrakull  dhe pastaj në Frakull; kështu, këtu, nuk kemi bëjmë me një rastësi, po me një “rregull” fonetik të kaherëshëm. 

 Ka dhe historianë që Orakullin e Apolonisë e përfytyrojnë diku pranë Nymfeut të përflakur, që rrinte i ndezur dhe nuk shuhej kurrë, po digjej me gazin, që dilte nga nëntoka. Aroma e gazit si eter i krijonte, një gjendje kontemplative Orakullit, që i jepte frymëzim fantazisë së tij për të rrëfyer parashikimet.

 Ky mendim për Orakullin e Apolonisë na përforcohet më shumë, kur lexojmë autorët e lashtësisë. Kështu filosofi i famshëm i antikitetit, Aristoteli, kur rrëfen për Apoloninë, ai shkruan se “aty, në Apoloni, del asphalt, një si dhe pis i zi, si currila, që shpërthejnë nga toka….. dhe jo larg këtij vendi është një zjarr, që qendron i ndezur vazhdimisht”[5]. Mbase këto pamje të perflakura, tok me madhështinë e përgjithshme të qytetit, do t’i kenë pas bërë aq  përshtypje oratorit të shquar romak, Ciceronit, i cili shkroi për Aploninë fjalët lapidar:  Magna urbs et gravis(Qytet i madh dhe  hijerëndë).  

 Po ashtu, kohë më vonë, historiani i Perandorisë Romake Straboni[6],  në veprën e trij gjeografike, kur përshkruan viset e Ilirisë, tregon : “Në qytetin e Apolonisë  është një vend i quajtur “Nympheum”, ku gjendet një shkëmb, që nxjerr zjarr dhe nën të rrjedhin burime të vakta dhe asfalt”[7]

Për më tepër, këtë konstatim na e jep në vepren e vet, rreth dy shekuj më vonë edhe historiani tjetër romak, Dio Kassius[8]. Ka rëndësi të theksojme se ky autor, tek përshkruan viset e Ilirisë bregdetare, mbetet i mahnitur me pamjet e mrekullueshme  të Vjosës, duke e cilësuar atë me fjalët “the prophetic power of the river Aoos. (fuqia profetike e lumit Vjosa – versioni anglisht)”[9].  Kurse për panoramën e Apolonisë ai do të shkruante i surprizuar, për çfarë po i shikonin sytë:  “Ajo që më çuditi në Apoloni më shumë se çdo gjë është zjarri i madh, që del pranë lumit Vjosa dhe qe nuk përhapet rreth rrotull… madje afër tij ka gjelbërim dhe pemë, që lulëzojnë. Përveç kësaj, kur bie shi, ky zjarr shtohet dhe ngrihet lartë. Për këtë arsye ky vend quhet Nymfe, dhe, dikur aty ka qenë edhe një Orakull.”   

Për analogji me këto të dhëna flet edhe një gojëdhanë se diku në një bregore të Frakullës ndodhej një vend i quajtur Shkëmbi Dragoit, thirrej ashtu ngase prej një zgavre të tij , si gojë e shqyer kishte pas dalë avull.

Kështu, nisur nga mendimi, që e lokalizon këtë Orakull në Frakull, dhe, se pranë Orakullit supozohet Nymfeu i Apolonisë, mund të bëjmë me hamendje konfigurimin e anës lindore të këtij qyteti antik. Dhe për ta plotësuar më mirë këtë imazh, le të kujtojmë një frazë të Herodotit lidhur me grigjen e deleve kushtuar Diellit: “….grigja kullot për gjatë lumit, që rrjedh nga mali Lakmon, shkon përmes territorit të Apolonisë dhe derdhet në det pranë portit të Orikut”-( Lib.IX- Parag.93)

Deduksioni i parë që nxjerim nga pohimi i mësipërm i Herodotit është se lumi (duhet kuptuar lumi Vjosa) nuk ka pas kaluar aq pranë Apolonisë, po  përmes territorit të Apolonisë, mbase rreth nëntë ose dhjetë kilometra larg qytetit antik, siç është konkretisht distanca midis Pojanit dhe Frakullës

 Deduksioni i dytë është se lumi drejtimin e ka pasur nga lindja drejt jugut për t’u derdhur pastaj në detin Adriatik. Atëherë Orakulli i Apolonisë dhe Nymfeu i saj do të gjendeshin në të djathtë të lumit, në hapësirën midis Frakullës dhje Pojanit të sotëm. Nga ky kënd-vështrim, Frakullës sot, duke u mbështetur në shkrimet e autorëve antikë, mund t’i bëhej një zgjatim i hartës arkeologjike të Apolonisë. Dhe kështu, përfytyroj, sikur në një bregore, ose në një ledh, mbi një pllakë të zakonshme çimetoje, të gdhendeshin shkrimet e autorëve të lashtësisë, që cituam më sipër, atëherë, fjala “Frakull” nga një emër toponimk i zakonshëm fshati, do të merrte edhe një tingëllim historik prej antikitetit, që lidhet vetiu me Orakullin e Apolonisë, që po e zgjojmë nga gjumi shekullor, përmes veprës së Herodotit. 

Po i mbyll këto shenime rreth librit të Herodotit me idenë se  gjuithe vepra e tij madhore është një burim informacioni historik, jo vetëm për rreth botës së gjërë antike, po edhe për lashtësinë e trevave pellazgjiko- ilire, ku janë rrënjët e etnogjenezës sonë mbarë- kombëtare. Gjithësesi, kur mbaron së lexuari veprën e Herodotit, kupton dhe optikën e tij për pellazgët, të cilët ai i gjen qysh nga koha e civilizimit Kreto-Mikenas e deri tek ndeshja e tyre me Argonautët në ishullin e Lemnosit, nga Lufta e Trojës, e deri te Lufta Greko-Persiane, nga koha e Orakullit të Dodonës e deri tek Orakullli i Apolonisë.  Dhe ndërkaq, më së fundi, duhet theksuar se në shekujt që erdhën pas Herodotit, të tjerë historianë do të sillnin vlera të reja me veprat e tyre, “që do ta bënin historinë një mësuese të vërtetë të jetës, po Herodoti, që hodhi hapin e parë serioz dhe të dinjitetshëm në këtë rrugë, do të meritojë përjetësisht epitetin “babai i historisë, siç e ka cilësuar me të drejtë Ciceroni”[10].

Massachusetts

5 Gusht – 2019

*[1] A.Minga, Herodoti, Historitë,  botimet IDK,  f.13

[1] Historiani i  parë i antikitetit helen, 484 – 425, para Krishtit..

[2] Merret me mend se ky lumë duhet të jetë Vjosa e sotme

[3] Herodoti, Historitë, Libri  Nëntë, Parag.94.

[4] Herodoti, Historitë, Libri i  Nëntë, Parag. 95.

[5] N.Ceka, Apolonia e Ilirisë, Tiranë, 2008, f. 196

[6]Straboni, historian i Perandorisë Romake, (64 Para Krishtit-24  pas Krishtit).

[7] Strabo, Geography, translation of Horace L. Jones, Harvard University Press, Vol.. 7 – f . 265- MCMLIV

[8] Dion Cassius, autor romak, (155-235, pas Krishtit)

[9] Fergus Millar,A Study of  Casius Dio, Oxford, 1964, p.180.

[10] A.Minga, Herodoti, Historitë,  botimet IDK,  f.13

NJË SHKOLLË PËR TË FORMUAR ADMINISTRATORËT PUBLIKË

by

Nga MILENA GABANELLI dhe LUIGI OFFEDDU/

E përktheu nga Corriera della Sera Eugjen Merlika /

            Tashmë italia ka një qeveri të re. Dhe urimi është gjithmonë i njëjti: qoftë më e mirë se paraardhëset. Luigi di Maio është ministri i Jashtëm, pra do të mbarështojë politikën tonë me pjesën tjetër të botës. Për këtë detyrë do të ishin të domosdoshme dy këkesa bazë: të njohë së paku anglishten e të ketë njohuri mbi bashkëlidhjen e fuqive. Shkruajti se Pinochet-i sundonte Venezuelën (ishte një diktator kilian). I dërgoi një letër Le Monde-it duke shkruar se Franca, e lindur nga revolucioni i 1789-ës, kishte një “traditë mijëvjeçare demokratike”. Në Shanghai e quajti për dy herë “Ping” presidentin kinez Xi Jinping. Le t’I quajmë si gafa, por sigurisht niset keq. Dje komenti i agjensisë Hsinhua, nga Pekini ( me të cilin kishte marrë ndonjë zotim mbi Rrugën e Mëndafshit) dhe e përhapur nëpërmjet AdnKronos-it ka qënë ky: “zgjedhje e pazakontë, i padiplomuar kurrë, kompetenca gjuhësore shumë të kufizuara, ka treguar interes të pakët për çështjet globale në jetën e tij publike”. Gjithshka e vërtetë, por mbasdite komenti në faqet e agjensisë shtetërore kineze ishte zhdukur.

            Ndërmjet politikanëve tanë  njohja e gjuhëve është e mangët (“frëngjishte shkollore” pohon për shembull ministri i ri i Zhvillimit ekonomik, Stefano Patuanelli), ashtu sikurse edhe përvojat e kompetencat profesionale. Nuk janë të detyrueshme. Shumica e përfaqësuesve të popullit lind në politikë dhe rritet brënda saj. Një dentist duhet të studjojë së pakë gjashtë vjet e të marrë një diplomë, më parë se të mund të limojë një dhëmb.; një arkitekt nuk mund të ngrerë katër miure pa patur diplomë dhe përgatitje. Më parë se të marrësh një rol përgjegjësie duhet të vërtetosh se ke arritur ndonjë përfundim. Për të mbarështuar copa të Vendit, së paku në Itali, jo. Në të vërtetë kriteret e zgjedhjes dhe marrjes në punë janë gjithënjë të njëjtët: shoqërizimi, besnikëria vetiake, leverdia e ndërsjelltë. A është një kërcënim për demokracinë të mëtohet se duhen kërkuar cilësi të meritës e të kompetencës më parë se t’i jepen çelsat e një ministrie, të një krahine, të një bashkie?

            Në qeverinë e sapo lindur, një nga postet më të rëndësishëm është ai i gruas së parë ministër të Infrastrukturave dhe Trasportiit, Paola de Micheli, 44 vjeçe. Dikasteri do të duhet të bashkërendojë investime tashmë të financuara me 35,5 miliardë euro gjatë viteve 2016 – 2033, Tav (trasporti i shpejtësisë së lartë) përfshirë. Paola de Micheli ka marrë diplomën në Shkenca Politike më 2001. Që nga 1998 deri në 2003 ka drejtuar një kooperativë bujqërish që prodhonte konserva domatesh, në luftë me shemërinë kineze, të mbyllur për likuidim të detyrueshëm administrativ me 5.399.771 euro humbje. De Micheli e kishte lënë atë detyrë, por gjykata e Piacenzës i vuri një gjobë prej 2000 eurosh. Padija ishte se ishte shpërndarë në treg mall i ruajtur keq. Në gjykimin ajo doli e pafajshme. Për tre muaj shkoi si këshilltare në Urumçi, në Kinë, atdheu i domateve kineze. Më vonë u emërua komisare e jashtzakonshme për rindërtimin mbas tërmetit. Pak rezultate, por faji është gjithmonë i normave kapistër.

            Roberto Speranza, me doktorat në histori, pa pasë punuar kurrë në shëndetësi para se të hynte në politikë, bëhet ministër i  Shëndetësisë; Teresa Bellanova, ministre e re e Politikave bujqësore, sindikaliste, me shkollë tetëvjeçare; Enzo Amendola, ministër për Çështjet evropiane, maturë liceu shkencor, karrierë e gjitha në politikë. Në legjislaturën e parë të mbasluftës (1949 – 1953) 91 % e deputetëve italianë ishin të diplomuar. Sot janë pak më shumë se 69 %. Matteo Salvini ka qënë jashtë kursit për dymbëdhjetë vite në Universitetin e Milanos, pastaj e la.

            Fabiana Dedone, 35 vjeçare, diplomë në Drejtësi, me një kurrikulum “praktikante avokate e aftësuar për patronazhet”, asnjë “funksion apo veprimtari biznesi apo profesionale”, të deklaruar në Dhomën e deputetëve më 17 maj 2017. I është besuar gjigandi i ministrisë së Thjeshtimit. Para saj e njëjta ministri i kishte takuar dentistit legist Roberto Calderoli, dhe Marianna Madias, e diplomuar në Shkenca politike dhe në moshën 34 vjeçare ministre: “Sjell si prikë mungesën e përvojës sime” tha. Po të kishin lindur në Francë do të kishin ndjekur”Shkollën e Madhe” ose Shkollën Kombtare të Administratës: e themeluar më 1945 nga De Gaulle, 10.645 të regjistruar më 2016. Kujdeset për zgjedhjen e kuadrove politikë, ekonomikë e administrativë, furnizon pjesën më të madhe të “grand commis”, të drejtuesve të partive e të përbërësve të qeverive; katër presidentë Republike, tetë kryeministra e sekretarë Shteti, edhe Macroni. Hyhet nëpërmjet konkurseve, nga 18 vjeç e mbrapa janë tashmë të futur në mekanizmat e zgjedhjes.

            Britania e Madhe ka shkolla si Instituti i qeverisë vendore, që formon mbarështuesit e llogarive publike dhe shëndetësisë. Gjermania shkollën e Kehl, 70 % gra qe studiojnë administratë publike dhe që nga regjistrimi bëhen funksionare të paguara. Në Finlandë kuadrot formohen në Institutin e administratës publike, që përfshin të gjitha ministritë. Në Danimarkë, Qendrat për vlerësimin e kompetencave vetiake formojnë personelin e administratave publike në të gjithë nivelet. Edhe n’Itali është Shkolla Kombëtare e Administratës, e themeluar më 1957, varet nga Këshilli i ministrave. Ndërmjet kurseve të fundit të studimit janë: “ Si të hartohet plani i parandalimit të korrupsionit”, “Zyra e shtypit dhe lidhja me mediat”, “Ekspertë në protokolle dhe cerimonialë”. Shkolla lëvdohet  për shkëmbime të ndryshme ndërkombëtare, edhe se jo të gjithë në nivel shumë të lartë. Dërgatat e fundit të pritura në vizita zyrtare janë: Instituti kinez i Chengdu-it, Kolegji kombëtar i Pakistanit, komuneja e Namyangju (Koreja e jugut), Instituti diplomatik i Gjeorgjisë, akademia Ho Shi Min e Vietnamit. Ja mund të fillohej të çohej kjo shkollë në lartësinë e modeleve evropianë të përmendura më sipër. E makari me detyrimin për të kaluar nëpër to, më parë se të mbarështojnë gjënë publike.

            Corriere della Sera, 5 shtator 2019           E përktheu Eugjen Merlika

            Shënim i përkthyesit

            Autorët e këtij shkrimi janë dy gazetarë të njohur në median italiane. Milena Gabanelli (1954) është një gazetare freelance, veçanërisht në fushën e hetimit gazetaresk në televizionin dhe shtypin e shkruar. Ka qënë e dërguar e tyre në shumë zona të nxehta të botës si ish Jugosllavia, Kamboxha, Vietnami, Birmania, Afrika e Jugut, Nagorni Karabak, Somalia, Çeçenia etj. E famëshme për emisionin “Report” në Rai 3 (1997 – 2016), konsiderohet si një nga gazetaret më të guximshme për të trajtuar larminë e temave të realitetit italian me një objektivitet të theksuar, pavarësisht bindjeve të saj vetiake.

            Luigi Offeddu është një gazetar në Corriere della Sera që nga viti 1995. Më parë kish punuar tek “Il giornale” i thirrur nga Indro Montanelli, të cilin e ndoqi në përvojën e shkurtër në “La voce”. Ka punuar si korespondent nga Moska në vitet e para 90-të e më vonë në Ballkan, në Hungari, Jugosllavi e Rumani. Aktualisht është i dërguar i Corriere-s në Bruksel e trajton çështjet evropiane në një gamë të gjërë, nga ekonomia tek imigracioni, mjedisi e politikat shoqërore. Ka botuar disa libra nga 1984 e këndej.

            Ky shkrim trajton një problem shumë të rëndësishëm, jo vetëm për Italinë por, në përmasa të ndryshme, për të gjithë Vendet e botës, përfshirë këtu edhe Shqipërinë. Dukuritë  që autorët e shkrimit (është kuptimplotë fakti që ka dy të tillë) paraqesin, duke marrë shkas nga jeta politike e Vendit të tyre, kryesisht në lidhje me formimin e qeverisë së re që mori votbesimin këto ditë, janë të rënda e shqetësuese: një ministër i Jashtëm me një mungesë të theksuar përgatitjeje kulturore, ministra të tjerë pa asnjë përvojë të veçantë pune në dikasteret ku emërohen, ministra pa diploma e studime të kryera, sigurisht që paraqesin një kuadër aspak qetësues për jetën administrative të shtetit italian.

            Duke vënë theksin mbi këto shrregullime të politikës, autorët shtrojnë çështjen e formimit intelektual e profesional të klasës drejtuese dhe administrative, duke u ndalur në përvojat më të përparuara të Evropës si ato të Anglisë, Francës, Gjermanisë, apo Vendeve veriore.

            Edhe tek ne, kërkesa për të patur një shkollë të posaçme të formimit të kuadrove, në të cilën përzgjedhja e studentëve duhet të jetë shumë e rreptë dhe e bazuar krejtësisht mbi aftësitë vetiake, të vërtetuara në konkurset për pranim, një institucion mësimor të shkëputur plotësisht nga kthetrat e politikës e të ngritur mbi kritere të përvojave më të mira në nivel botëror, do të ishte një mjet shumë i dobishëm për të vendosur t’ardhmen e shtetit shqiptar në themele sigurie.

            Por fakti që në gati tre dhjetëvjeçarë të kalesës së sistemit, çuditërisht, asnjë drejtues politik apo ministër arsimi nuk ka paraqitur një projekt të tillë na forcon bindjen se ende në synimin e politikës, meritokracia nuk përbën një domosdoshmëri, e tillë që të ushqejë shpresën për një Shqipëri më cilësore në raport me botën që na rrethon e në të cilën dëshirojmë të kemi vendin e merituar.