PETRIT VELAJ KANINJOTI KA RUAJTUR LIRINË NËN TRYSNINË E DRAPËRIT DHE ÇEKANIT/

 Mos pyesni si vdiq Petrit Velaj, por tregoni si rrojti ai, se jeta e tij qe shembulli i një luftëtari dhe qëndrestari antikomunist. Atë nuk e mposhtën 37 vite burgimi dhe 5 vite internimi./
Nga Enver MEMISHAJ/Petrit Velaj Kaninjoti, një nga burrat më të nderuar të Vlorës, kaloi në amëshim më 11 shtator të vitit 2017. U shkëput nga radhët e burrave që i japin emër vendlindjes, nje personalitet si ai, shembulli i një luftëtari antifashist, luftëtari antikomunist, qëndresatar në bugjet e zeza komuniste, njeriu që i ngriti aktakuzën sistemit diktatorial komunist, aktivist i shquar shoqëror, i pa lodhur si agjitator dhe propagandist kundër sistemit diktatorial, publicist, botues i veprave me kujtime të vlefshme. Një personalitet të tillë është vështirë t’ia paraqesësh publikut brenda kufijëve të një artikulli të vetëm, pasi ka aq shumë për të treguar për jetën dhe veprën e tij, sidoqoftë ky artikull le të shërbejë për të tërhequr vëmëndjen e botës shqiptare që heshti para humbjes së një personaliteti të tillë si Petrit Velaj.

*      *      *

Petrit Velaj kishte lindur në vitin 1924, në Ujë të Ftohtë të Vlorës, ku kishte pronat Ahmeti babai tij nga Kanina. Petriti rrojë gjatë plot 93 vjet, por jeta e tij qe një luftë e vërtetë, sapo la pushkën me të cilën kishte luftuar kundër fashizmit në radhët e Ballit Kombëtar si udhëheqës i rinisë prandaj që gjatë luftës komunistët e kishin dënuar me vdekje. Në kohë paqje komunistët i vunë prangat dhe e mbajtën 20 vjet në burg. U lirua  në vitin 1965 dhe e internuan. Në vitin 1972 e dënojnë për herë të dytë me 10 vjet burg. Në burg ridënohet dhe kështu ai vuajti si askush tjetër plot 37 vjet burg dhe 5 vjet internim. Doli nga burgu i tretë në vitin 1989. Vuajtja e burgut nuk e mposhti, duket sikur e forcoi më shumë këtë burrë të Vlorës e për këtë flet jeta e tij e gjatë. Në kujtimet e tij të botuar në dy vëllime “Një dritare burgu” në vitin 1994 dhe “Nga prangat në demokraci”, në vitin 1996, sponsorizuar nga vlonjati patriot Pëllumb Shehaj.

Në veprat e tij autori tregon jo vetëm vuajtjet e burgut në Burrel dhe në të gjitha kampet e përqëndrimit komunist, por e veçanta e veprës së tij është se ai përshkruan qëndresën e patriotëve shqiptar në burgjet e zeza të Hysni Kapos, Koçi Xoxes e Kadri Hazbiut.

Duket sikur vepra e tij nuk flet për vuajtjet dhe qëndresën e tij, por për të gjitha ata patriot shqiptar antikomunist që dergjeshin si ai, nëpër burgje dhe kampe përqëndrimi komunist.

Pra pjesa më e madhe e veprës së tij flet për shokët e prangave e kjo është vlera e veprës së tij. Të dy librat e tij përbëjnë një enciklopedi të vlefshme të vuajtjeve dhe tmerreve që hoqën shqiptarët nën regjimin diktatorial komunist.

Petriti na jep shembuj të shumtë të krimeve dhe terrorit komunist, shëmbuj me emra dhe mbiemra, me data dhe vendin ku ka ndodhur ngjarja, sepse ai do të nxjerrë në pah ideologjinë terroriste, çnjerzore të komunistëve shqiptarë që mbi çdo gjë, familjen dhe atdheun vinin partinë.

“Më 16 tetor 1943 në Tragjas, shkruan Petrit Velaj, u goditëm pabesisht nga forcat komuniste… Komunistët po digjnin shtëpitë e ballistëve të fshatit… Midis flakëve e krismave të mitrolozëve  dëgjuam ulërimën e grave. Studenti i Normales së Elbasanit Lufter Hoxha me një pishë në dorë nxorri zvarrë gratë nga shtëpia e babit të tij Tahir Hoxhës dhe i vuri flakën sepse babai ishte ballist…” f.34                                                                                                                     Këtë akt çnjerëzor komunist e ka përshkruar edhe Lirin Hoxha, djali vogës i Tahir Hoxhës: “Më 16 tetor 1943, shtëpitë e Tahir Hoxhës, ballist, në Fushën e Tragjasit u goditën befasisht nga partizanët nga Kalaja e Tragjasit. Për fat të keq, në djegijen e shtëpive muarën pjesë edhe fëmijët e tij komunistë”. (Lirim Tahir Hoxha “Mes dallgëve”, Erik, Tiranë 2006, f. 32)

Më tutje Patriti vazhdon: “Kur unë do të dilja para gjyqit, prokuror do të kisha të birin e ballistit Tahir Hoxha, komunistin Lufter Hoxha që kërkoi dënimin tim me vdekje. Në qelinë e burgut isha lidhur së bashku me Tahir Hoxhën, babanë e Lufterit, i cili më tha: “Më vjen keq more bir që të dënuan kaq shumë”. “Zoti Tahir , ja ktheva unë, Petritër ka plot Shqipëria, por uroj që Shqipëria të mos ketë Lufterë…” f.48.

Në kujtimet e tij zënë vend një mori personazhes të kohës së luftës dhe të kohës së paqes. Kështu psh ai tregon për arrogancën e kriminelve Hito Çko dhe Qatip Dervishi, ndërsa në pyetje e mori Namik Cakrani që kishte për grua kushërirën e parë të Petrit Velajt. Ishte po ky Namik Cakrani që kishtëe dënuar babanë e tij ballist me vdekje, ndaj edhe unë nuk mund të prisja gjë prej tij.

“Drejtor të burgut, shkruan më tej ai, ishte Muço Maska nga Kropishti, një injorant dhe zemërzi. Ky komunist na u pështiros pasi e shihnim me sytë tanë si plaçkitës së të burgosurve që pushkatonte… Kështu ndodhi edhe me orën e florinjtë të xhepit të Hamdi Çepratit. Pasi i mori sahatin Hamdiut, kur e pushkatuan, e tregonte në oborrin e burgut…” f.44

Ndërsa për kryetarin e gjyqit komunistin Qemal Klosi Petrit Velaj shkruan: “Në kohën që vëllai tij ballist Sulo Klosi po varej në litar në Rubik si “sabotator” Qemali dënonte ballistët vlonjatë me vdekje…” f. 45

Një vënd të veçantë zenë shokët e tij të prangave si Bego Gjonzeneli, Maliq Koshen, Stiliano Gaxho, Tahir Hoxha, Kamber Durmishi, Mustafa Mysliu, Hamdi Gjoni… Bedri Spahiu, Patër Meshkalla,  shokët që kishte punuar bashkë me ta për përkthime, Kudert Kokoshi, Arqile Tasi, Foto Bala, Pjetër Arbnori e shumë të tjerë.

Në librin e dytë “Nga prangat në demokraci”, ai ndalet në portretet e shumë personazheve historik të kohës së luftës dhe të kohës së paqes si Tol Arapi dhe djali tij Vllas Arapi, Qazim Kokoshi, Hysni Lepenica, Skënder Muçua etj. Gjithashtu ai jep një histori të shkurtër të Ballit Kombëtar të Vlorës dhe përshkruan Shoqatën Atdhetare e Kulturore “Ismail Qemali”

Amaneti vëllit të tij Hulsi Velaj i pushkatuar nga komunistët e ndoqi nëpër qelitë e errëta komuniste: “Më mirë të dalësh që këtij një kufomë e vdekur, por e ndershme…”

*      *     *

Në vitet e demokracisë, Petrit Velaj, rilindi me energji të pa shtershme,  ishte një aktivist i shquar shoqëror, themelues dhe organizator i Shoqatës së të Burgosurve Politik, i Partisë Balli Kombëtar, i Shoqatër “Kanina”, por veçanërisht ai dha kontribut në Shoqatën Kulturore e Atdhetare “Ismail Qemali”, në të cilën deri ne fund të jetës së tij mbajti vendin e nënkryetarit, kur kryetar ishte personaliteti i shquar, “Mjeshtri Madh”, prof. dr. Bardhosh Gaçe dhe kryetare nderi personaliteti i shquar i kulturës sonë kombëtare Nermin Vlora Falaski.

Unë e njoha Petrit Velaj në dhjetor të vitit 1990, për njohjen tonë ai shkruan: “Ato ditë dhjetori 1990, një kushriri im më lajmëroi se po më kërkonin në Vlorë. Vajta dhe takova miqtë e mi Hysni Alimerko e Burim Kokoshi. Biseduam edhe për organizimin e të përndjekurve politik. Më erdhën në shtëpi përfaqësuesit e Partisë Demokratike të Vlorës: Afrim Jupi, Aleks Tahiri, Enver Memishaj. Mora pjesë në demonstratat e mitingjet që u organizuan në qytetin e Vlorës në Sheshin e Flamurit” f. 120.

Kështu Petrit Velaj ishte zgjuar nga errësira e burgjeve  dhe ai doli në vijën e parë të luftës, punës dhe përpjekjeve për të përmbysuar diktaturën klomuniste. Jam krenar që pata një mik si ai, jam krenar që në udhën e demokracisë eca me nje atdhetar e luftëtar të pa mposhtur për liri e demiokraci. Ai ishte i gjallë e optimist një cilësi që siç thotë ai i kishtë vënë re edhe ajo patriotia dhe luftëtaria e madhe Musine Kokalari e cila i paska thënë: “Më pëlqen optimizmi yt. Ky optimizëm është ushqim i madh shpirtëror për ty”. I tillë ishte Petriti me fjalën dhe mendimet e tij ta bënte dill edhe kur kishte ngrica.

Me Petrit Velaj kalova 27 vjet të jetës sime, por edhe kjo pjesë e jetës në luftë, në përpjekje, në mos kuptime e keqkuptime, në agjitacin dhe propagandë jo me njeri tjetrin, por me bashkudhëtarët tanë, me shokët e idealit, por edhe me kundërshtarët tanë komunist, apo siç u quajtën më vonë socialistë. Ku s’kemi shkuar e ku s’kemi vajtur me Petritin, në fshat e në qytet, te fshtari e te intelektuali. I tillë ishte Petrit Velaj, i pa mposhtur para asnjë vështirësie. Ndërmjet shumë takimeve ai flet për takimin e pa harruar që organizoi prof.dr. Bardhosh Gaçe në krye të Shoqatës “Ismail Qemali”, për t’u takuar e biseduar me të pa harruarën Nermin Vlora – Falaski në Dhërmi. “Së bashku me Bardhosh Gaçen, Skënder Zogën, Hamz Morinën, kosovar, Enver Memishaj, Liljana Gjikën, e ndonjë tjetër po shkonin drejt Dhërmiut për t’u takuar me zonjën Nermin Vlora. Na priste në hollin e hotelit të ri. Takimi ishte i bukur dhe interesant”. f.135

Edhe unë kam kujtime të pa shlyera nga ai takim  me atë grua që rrezatonte një bukuri mahnitëse, por në shpirt dhe në mëndje ajo shkëlqente më shumë, por cilësia që e bëri të dashur dhe të respektuar për ne ishte dashuria që ajo kishte për Shqipërinë dhe gjyshin e sajë, babain e kombit shqiptar Ismail Qemalin.

Në vitin 1994, kur botoi librin isha nga të parët që ma dhe me dedikim: “Ja dhuroj si kujtim mikut tim të dashur z. Enver Memishaj, atdhetarit dhe demokratit të pa lodhur për çështjken kombëtare. Me ndjenjën e respektit Autori, firma”.

*      *      *

Janë të shumtë personalitetet që kanë foluar e kanë shkruar për veprën jetsore të Patrit Ahmet Velaj. Brenda kufijve që na lejon artikulli po përmendim disa prehj tyre:

Nermin Vlora Falaski, që ka bërë edhe parathënin e librit të parë ndërsa Fatos Arapi është redaktor,  e ka portretizuar Petrit Velajn me këto fjalë: “Petrit Velaj është ai që ka ruajtur lirinë, duke mbetur i lirë në konditat e atij njeriu që e ka kaluar pjesën më të madhe të jetës së tij i shtrydhuar midis drapërit dhe çekanit… është ai që ka ditur t’i numuroi yjet në errësirën e burgut… është ai që ka përvetësuar rrezet e diellit me telepatine e ngjyrimeve emocionale… është ai që ka lindur i lirë dhe ka mbetur i lirë… është ai që do të jetë i lirë përgjithmonë”.

Avokati njohur Spartak Njgela shkruan me dashuri: “Është nder për mua që më jepet rasti të flas për Petrit Velaj… Mirënjohje ndaj tij për optimizmin që e ka karakterizuar gjithmonë… Ai dinte të bënte analiza të sakta… Ideali pastër i kishte mbetur i pa prekur dhe kultura e shëndoshë që ka në sensin human e kanë prurë në objektivitetin historik në trajtimin e fenomeneve. Ishte optimist por ngahere këtë optimizëm nuk e ka lidhur me fatin e tij por me fatin e gjith shoqërisë. Kam njohur tek ai demokratin e vërtetë që respekton mendimin e kundërt”.

Agim Musta shoku i prangave shkruan: “Asnjëherë s’e pashë të vrejtur, por gjithmonë buzagas e optimist. Përherë të gatshëm për të ndihmuar bashkëvuajtësite rinj, për të njohur kulturën europiane  dhe të vërtetën e tragjedisë së jetës shqiptare. Midis të burgosurve ishte simbol për forcën e vullnetit  dhe për energjinë e pashtershme”.

Poeti dhe shkrimtari Visar Zhiti “Petrit Velaj e kujtoj si patriot të përflakur. Ishte njohës i historisë së popullit të vet. Edhe sot ia dëgjoj zërin kumbues kur flistë për Kosovën e Çamërinë, tradhëtinë që iu bëri atyre komunizmi”.

Shkrimtari Shefqet Tigani “Një jetë e tërë e kaluar në skëterrë, në tortura dhe presione psikologjike demoniake. Ai nuk u përkul, nuk u mposht. Sot është krenar në ditët e demokracisë, vital, energjik, i kudondodhur, me shokë, miq e të afërm”.

Shkrimtari Faruk Myrtaj “Petrit Velaj është njeri nga Mandelët e Shqipërisë… Nuk mendon për hakmarrje por për drejtësi… Dje atdheu e thirrë nën armë sot ai është thirrur nën penë  me kushtrimin qytetar të këtij profesioni. Këtij populli i duhet publikuar humanizmi i Petrit Velaj… Në fund të fundit ky është misoni i të urtëve, i atyre që kanë pranuar të vihen nën penë…”.

Pas vitit 1990 Petrit Velaj u vlerësua dhe u dekorua nga Presidentët e Shqipërisë si luftëtar antifashist, si qëndrestar antikomunist dhe si aktivist i shquar shoqëror.

 

 

 

 

 

 

Petrit Velaj me Nermin Vlorën                                       Petrit Velaj me familjen