Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

TRASHËGIMIA E GJERGJ KASTRIOTIT – SKËNDERBE/ DEL EDHE NJËHERË E MBLIDHE KUVENDIN

by

Me rastin e 100-Vjetorit të Pavarësisë/

Nga Frank Shkreli/

Të  Mërkurën më 28 Nëntor i mbarë kombi shqiptar feston me krenari 100-vjetorin e Pavarësisë së Shqipërisë të shpallur në Vlorë më 28 Nëntor 1912, kur Ismail Qemali dhe Luigj Gurakuqi me atdhetarë të tjerë ngritën Flamurin e Gjergj Kastriotit – Skenderbe — Fatosit të Kombit — duke bërë kështu realitet  ëndrrën e të parëvet, megjitëse fati i zi dhe armiqtë e kombit bënë që liria dhe pavarësia e shpallur në Vlorë të mos përfshinte të gjithë kombin.
Është pra, Flamuri i Gjergj Kastriotit, Flamuri i lirisë, i nderit, i burrënisë, dhe i besës, i asaj Besëlidhjeje që shënon historia në Lezhën e Gjergj Kastriotit dhe në Lidhjen e Prizrenit.   Me rastin e 500-vjetorit të Gjergj Kastriotit në Romë me 25 Prill 1968, duke u folur shqiptarëve që ishin mbledhur atje për të festuar këtë përvjetor në Vatikan, por drejtuar gjithashtu edhe shqiptarëve anë e mbanë trojeve të tyre, Papa Pali i VI tha:  ”Ne ju shohim me kënaqësi, pse e dimë se shpirti me të cilin ju e kujtoni këtë ditë është ai i Gjithëmonshmi i fisit tuaj,  i cili gjithëherë mbi çdo interes ka venë vlerat e trashëguara të besës, të nderit, e të burrënisë.   Fatosi Skënderbeu ka qenë personifikimi i gjallë i këtyre cilësive.   Ai ua ka lënë trashëgim, bashkë me miqësinë e miqëve të vjetër të Atdheut tuaj, ndër të cilët këjo Seli Apostolike gëzohet se bën pjesë, pasi e konsideron veten ndër ata që kurr s’i dolën fjale. Këto virtyte Gjergj Kastrioti ua ka lënë në rojë e trashëgim të shënjtë në Atdhe dhe në mërgim”, përfundoi Papa Pali i VI.

Gjergj Kastrioti  ishte i madh sepse për një çerek shekulli udhëhoqi luftën duke korrur fitore pas fitoreje kundër osmanlijve turq, fuqisë më të madhe ushtarake që njihte atëherë bota.  Me të drejtë, armët e Skendërbeut po ekspozohen në Tiranë me rastin e 100-vjetorit, për t’u kujtuar vizitorëve aktet heroike dhe luftën e tij për liri e pavarësi të fisit ilir.   Por ai ishte dhe mbetet  më i madh për nga aftësitë e tij udhëheqëse si dhe për nga karakteri dhe morali i tij, cilësi këto që i njiheshin nga më të mëdhejtë e asaj kohe.   Kur botës shqiptare i mungojnë herojtë e vërtetë, Skenderbeu është heroi i të gjitha stinëve dhe i të gjitha kohërave.    Kombi shqiptar në këtë 100-vjetor ka nevojë për heroj kombëtar si Gjergj Kastrioti, por në mungesë të tij, atëherë ajo që mund të bëhet është, që kombi në përgjithësi, duke përfshirë klasën politike në veçanti, por dhe çdo shqiptar kudo qoftë, secili sipas mundësisë, përgjegjësisë dhe vendit që zë në shoqëri — të gjithë si pasardhës të Illyrisë së vjetër — të betohen në këtë 100-vjetor se mbi të gjitha do të punojnë për një Arbëri të lirë, për një bashkim etnik dhe për një angazhim historik për të zgjuar njëherë e mirë  cilësitë dhe virtytet e lashta mijëvjeçare të racës ilire.   Ky përvjetor është gjithashtu një rast për të forcuar konceptin e idesë  të interesave kombëtare – dhe jo atyre personale — duke marrë si shembull  trashëgiminë e Gjergj Kastriotit –Skenderbe, i cili si asnjë udhëheqës tjetër në historinë e kombit shqiptar, mundi të bashkonte të gjithë princat e asaj kohe nën një udhëheqje të vetme, duke forcuar kështu unitetin kombëtar moral e shpirtëror, por edhe atë gjeografik, duke i bërë ashtu të gjithë krenarë dhe të denjë të jenë pjesë e një trungu të përbashkët.   Ai adhurohej nga shqiptarët e çdo krahine, të çdo klase shoqërore dhe çdo besimi.  Skendërbeu i mblodhi të gjithë nën hijen e Flamurit Kombëtar.  Ishte këjo fuqi morale dhe kombëtare që i dha Gjergj Kastriotit dhe shqiptarëve të tij pothuaj fuqi mbi-natyrore për të përballuar dhe për të fituar kundër fuqisë më të madhe ushtarake të kohës së tij.

Ngritja e Flamurit në Vlorë 100-vjetë më parë dhe energjia ringjallëse që po tregohet anë e mbanë trojeve shqiptare në festimet e këtij 100 vjetori sot, më bindin se gjaku shqiptar ka ende fuqi përtritëse në shpirtin e vet dhe se edhe i Madhi  Zot nuk e ka harruar kombin shqiptar.  Lufta dhe fitoret e Skënderbeut kundër osmanlijve kan lënë, ndër shqiptarë, një trashëgimi lirie dhe shprese për një Shqipëri të pavarur dhe të bashkuar, ashtu siç do ta dëshironte vet Gjergj Kastrioti.   Në krahasim me sfidat me të cilat përballej  kombi në kohën e Skenderbeut, a janë më të mëdha sfidat dhe problemet me të cilat përballet sot kombi shqiptar?

Shpresoj që këjo brezni e 100-vjetorit të pavarësisë kombëtare të mos jetë një brezni e nemur, e papërcaktuar për qëllimet dhe interesat madhore të kombit shqiptar, por të jetë një brezni burim shpresash për liri dhe bashkim kombëtar,  bazuar në trashëgiminë morale, shpirtërore dhe kombëtare të Gjergj Kastriotit — Skendërbe.  Gjithmonë sipas Skënderbeu,  ”Pra, ngrehni Flamurin përpara dhe tregohuni burra si gjithënjë.  Perëndia, si gjithnjë edhe pasketaj do të na ndihmojë dhe do të na nxjerrë faqebardhë.”

Në këtë 100-vjetor të pavarësisë kombëtare, të falemi  dhe të falenderojmë për trashëgiminë morale, shpirtërore dhe kombëtare përfshirë edhe  karakteristikat më të çmueshme të trungut tonë arbëror: nder, besë e burrëni — Ty Gjergj Kastrioti –Skënderbe, Princ i Matit, Mbret i Shqipërisë, Tmerri i Osmanlijve, Mbret i Epirit.

100 VJETORI I PAVARESISE- A MUND TA RINGREMË PËR PËRVJETORËT E TJERË SHTËPINË KU U NGRIT FLAMURI?

by

NGA GËZIM LLOJDIA*

1 .Ndërtesa e karantinës muzeu kombëtar i selisë së qeverisë

Strehë karantine dhe një karakoll me dy kate dhe stoike një ndërtesë historike e bërë në Skelë të Vlorës,profili i saj nga deti nga erërat s’kishte frikë,muzgje që ndërkaq thinjnin vite dhe as thinjej vet. E bërë për karantinë njerëzore në buzë të sqelës për të mbyllur fakirët,atë vit të pavarësisë mbajti qeverinë e Vlorës.Ku dergjej qeveria ,sa në konakët e Xhemilit, por hidhej tek Sharrajt,një ndërtesë të madhe tre kate zotëronin,tek telegrafi ishte Lefi dhe përmes nxënësve vlonjak të shkollës Nr 1 shkonte por dhe vinte çdo ditë,ministri i Arsimit një burrë i ditur energjik,me mustak ai ishte Gurakuqi :Për të gjithë an’ jemi rrethue/Anmiqt kqyrin me u avitë:/Don’ tok’t tona me i zaptue,/Don’krejt fare me na qitë….

Në vitin 1939,fashistët ndërsa hynin në sqelë thuhet se e qëlluan me top , që e shkrumbëzuar s’bëhet më llaf,si çdo pushtues. Për ti shuar krejt memorien historike,për ti prerë krejt gjuhën,për të djegur krejt trupin,zhuritur deri në hi.Kështu u dëmtuan përpjekjet qw kishte kryer” Shoqëria kulturore sportive Ismail Qemal”i pranë Bashkise për një muzeu arkeologjik,qëlloi që kryetari i bashkisë ishte poeti dhe liriku i madh Ali Asllani,që atë vit zuri bisedimet me dy arkeolog të ekspeditave italiane dhe franceze Rein dhe Malcone.”Përpjekja’ thekson se me përpjekjet e zotit Ali Asllani dhe atdhetareve te këtij qyteti, vendosen qe te ngrenë muze arkeologjik, pranë portit te Vlorës, ne ndërtesën ku ka kryer veprimtarinë Qeveria e Ismail Qemalit më 1912.Muzeu arkeologjik i Vlorës u inaugurua me 8 tetor 1937, ku i pranishëm dhe ministri francez z. Louis Mercier. Mirëpo edhe shqiptarët në një mëndje diku aty nga viti 1925 shkatërruan një dëshmi tjetër të pavarësisë, shtëpinë e flamurit.. Edhe regjimi paslufte mendoi se duhej ngritur ndërgjegjja kombëtare dhe vlerat e saj,ndërsa shokonin firmëtarët me ligje,dhe burgje etj,rindërtuan në vitin 1962 me atë stil dhe me atë pamje banesën,selinë e qeverisë,por shtëpinë e flamurit nuk është hedhur asnjë ide. Përse të mos ribëhej,shtëpia ku u ngrit flamuri?

2. Çfarë na mungojnë nga shenjat, që shpallën Pavarësinë?

Akti i origjinal shpalljes së Pavarësisë. Flamuri po cili ishte nga të tre. Shtëpia e flamurit duhet ribërë për përvjetorët e tjerë. a. Akti i origjinal shpalljes së Pavarësisë. Në vitin 1937 Lef Nosi për 25-vjetorin e pavarësisë së Shqipërisë ka sjellë një riprodhim të dokumentit të pavarësisë.

Për dokumentin kryesor të firmosur në Vlorë në ditën e ngritjes së flamurit mbetet mister se ku mund të ketë përfunduar ky akt madhor,ndërsa disponohet ende kopja e tij.Fotokopje e dokumentit të Shpalljes se Pavarësisë Kombëtare nga Kuvendi i Vlorës me 28 Mentor 1912, qe gjendej ne sendugin e librave të Aristidh Rucit .Firma A. Rruci lexohet qarte (kthimi rrlr, i rr-se se forte ne r të bute, është veçori e të folmes qytetare).Në dokumentin që u botua dhe që njihej në 50 vitet shkuara mbeti enigmë se përse u hoqën firmëtarët dhe u vendosën fotografit. E.Dilo na sjell këtë të dhënë interesante “Me 28 Nëntor 1912, pas Shpalljes se Pavaresise, I. Qemali me shoke dhe populli mbrapa, shkuan ne xhami dhe në kishën kryesore to qytetit të dëgjonin lutjet fetare, udhëhequr nga klerikë shqiptare. Edhe ne xhami e kishe u duken të ngrihen dhe të valojnë dy Flamure të Shqipërisë. Gjithnjë sipas dokumenteve të elbasanasit Lef Nosi, këta të dy flamure u gjenden ne shtëpitë e Zotrinjve Aristidh Ruci e Eqrem Vlore” (Adem Hodo, Rev. “Koha e Jone”, f. 9, Nr.10-11-12, vjeti XII, tetor-dhjetor 1973)

Do të ishte angazhuar MTKRS specialistë të mirëfilltë për të gjurmuar madje për të rënë në tragën e tij sepse ka gojë që thonë se ky akt ekziston ndodhet në duart e dikujt madje K. Frashëri thotë se në vitin 1962 dikush e ka pasur këtë akt. Gjurmimi në shtetin fqinjë ku ka jetuar djali i I.Qemalit dhe nëpër burime të tjera.Na duhet jo për të rrahur gjokset por sepse pjesë nga gjaku i shqiptarëve.I urti nga do të kthehet, fytyrë e tij rrëfehet i ligu ngado të shkojë ferrin ka si shtroje.MTKRS do ti duhet të hedhin në terren studiues jo për informata por për të lokalizuar këqyrur dhe për të sjellë në muzeun kombëtar të Pavarësisë ,origjinalin.

b. Flamuri, që u ngrit në orën tre pasdite në shtëpinë e Xhemil beut. Kemi disa variante për këtë rast dhe disa flamujë. Flamuri i Spiridon T. Ilo .Me datë 27 nëntor 1912, ai qëndroi në shtëpinë e tezes së tij Marigo Posio. Marigo Posio i qepi këtij flamuri një radhë thekësh dhe bëri disa ndryshime tek s Flamuri i komunitetit shqiptarë që jeton në SHBA..Referimi i gazetës „Dielli“ mbi një shkrim të Qerim Panaritit :“Ne e dërguam flamurin nga Bostoni në Korfuz një vit më parë se të ngrihej në Vlorë nga z. Ismail Qemali (në vitin 1911). Të gjitha shpenzimet për qëndisjen, paketimin dhe dërgimin e flamurit u bënë nga shoqëria jonë Besa-Besë.“ Në vijim z.Panariti thotë se: “Detyra e mbajtësit të flamurit ju ngarkua z. Naçi Nuçi, ish mësues i gjuhës sonë shqipe në Korçë. Flamuri Eqrem bej Vlora, në kujtimet e tij, flamuri që u ngrit më 28 Nëntor 1912 në Vlorë nga Ismail Qemali, ishte një flamur personal, pronë private e tij, që e mbante në shtëpi si kujtim, të dhuruar në vitin 1909 në Paris, nga një pinjoll i familjes Kastrioti, don Aladro Kastrioti.Ky flamur u ngrit në Vlorë në 28 nëntor 1912. A gjendet brenda këtij muzeu ky flamur?As këtu dhe as gjëkundi. Aty gjenden flamuj të tjerë të çetave patriotike. Studiuesi J.Brahaj punonjës i QIPK ka sjell një botim për flamurin shqiptar. Kristo Floqi shkruan kështu:Me z.Poga jam dakord sa për flamurin,që ishte një pluhur e kuqe tri metro e gjatë dhe dy metro e gjerë dhe që mbi atë u damkos shkaba dykrenore me ngjyrë të zezë, gjithashtu jam dakord se atë ditë u gatitën edhe 4-5 flamurë të tjerë që valuan në disa zyra zyrtare të ndryshme,si edhe vetë kam bërë fjalë si këto por tjetër herë. Pluhura u ble prej tregtarit Diamand dakord, po cili e hartoi flamurin e Indipendecës dhe kush e kishte gatitur shkabën dy krenore, këto nuk na i tregon z Poga .Është e vertëtë se një terezi s’ja mban mentë emrin kishte qepur disa flamurë po atë,po atë ditë s’u qepën këta flamurë por edhe të tjerë si e dinjë gjithë vlonjatet . Prej ay flamur që nguli atë ditë mbi ballkonin e shtëpisë së Xhemil Bej Vlorës, plaku Ismail Qemali nuk ish prej atyre që qepi ai tereziu që thotë zoti Poga, po ish ay që qepi dora e së ndierës Margo Pozio dhe shqiponja dy krenore ish modeli që me mjeshtëri përgatiti patrioti shkodran i ndjeri Dom Mark Vassa. Këtë e dinë të gjithë vlonjatet e sidomos z .Seid Qemali, Qazim Kokoshi, Hamza Isai, Ymer Radhima, Faik Kreshpani, Ibrahim Shyti etj, që ishin në shtëpinë e Marigosë kur përgatitej ajy flamur bashkë me disa të tjerë që e prisnin me padurim. Këtë dijnë edhe vet Xhemil bej Vlora që ish atje në shtëpi të vetë kur u suall ajy flamur e dijnë edhe zoti major Bilal Nivica, adjutanti ahere i Ismail Qemalit si dhe bijtë e Ismail Qemalit z. Ethem dhe Qazim bej Vlora dhe sa e sa vlonjatë e delegatë të krahinave të ndryshme,që ishin prezent atë ditë të shënuar

c.Shtëpia ku u ngrit flamuri u shkatërrua

Ndërtesa e flamurit është prishur sipas të dhënave në vitin ‘25 dhe u kthye në lulishte. Banesat e familjes Vlora aso kohe emërtoheshin saraje.Këto banesa ,pra sarajet e familjes Vlora ishin të përbëra nga dy godina të mëdha. Godina ku u ngrit flamuri quhej Selamllëku dhe këtë emërtim siç do ta shohim na e sjell në kujtesë,kujtimet e E.Vlorës. Godina e flamurit siç paraqitet nga një foto e cila qarkullon kudo në botime ka gjithashtu një skicë që është ruajtur deri në ditët sotme tregon një godinë të madhe për nga lartësia dhe gjerësia e saj. Në fotografin e cila është origjinale ku shfaqen tre katet e banesës nga katër siç shqipton më tej E.Vlora .Janë tre katet e banesë historike që u rrafshua diku nga vitit 1925. Edhe këtë vit- shuarje të saj e sjell po ky dëshmitar. Pozicionimi i kësaj banese historike:gjendej në vendin ku është monumenti i flamurit ,inauguruar në vitin ’72, ai kap pikën e 17 m lartësi dhe i gjithi në bronz dhe pjesa tjetër cek lulishten e flamurit ku gjendet varri i kryetarit të Qeverisë së Vlorës, Ismail Qemali, vendosur edhe një skulpturë e titulluar“Flamurtari” e skulptorit Odise Paskali.Eqrem bej Vlora thotë se :Në hyrjen juglindore të qytetit të Vlorës, në kryqëzimin e shumë rrugëve, që duke zënë fill nga Rruga e Skelës, të çonin në qendër të qytetit, në mes të një parku të madh prej 40.000 metrash katrorë, rrethuar me mure të larta tetë-metërshe dhe me dy porta në të, ka qenë deri në vitin 1925 një ndërtesë e stërmadhe me një tjetër më të vogël përpara. Ai ishte konaku i Vlorajve, përfshi haremin (banesën e grave) dhe selamllëkun (banesën e burrave).Shqyrtojmë selamllëkun ose të njohur si banesën e burrave. Ndërtesa ka pasur tre kate lartësi një numër të madh dhomash korridore dhe ambiente të tjera. Zhbirimi në pamja e parë majtas tregon pozicionin e dritareve të çdo kati .Dritaret e katit të parë janë të gjitha me hark dhe duken rreth 6 copë ndërsa në fakt kanë qenë më tepër por kaq kanë hyrë në fokusin e fotos.Janë dritare të njohura për kohën të vogla të larta por të ngushta duke përfunduar me hark .Në dritaret e katit të dytë majtas janë rreth 7 copë të cilat na shfaqen në disa forma të çrregullta .E para dhe kryesore ku u shpalos flamuri është më madhe se të tjerat është edhe derë .Duke treguar se portën hyrëse për në saraje. Përpara saj shquhen qartazi shkallët,nga lartësia e banesë zbresin duke cekur tokën.

Kati më sipërm duken dritare me forma drejtkëndësh pa hark ,ku shquhen rreth 8 të tilla majtas . Kurse ne krahun e djathtë shquhen tre të tilla të vogla një e madhe po kaq gjenden edhe një kat më poshtë. Kjo është banesa Xhemil BeJ Vlorës. Të gjithë autorët që përshkruajnë ngjarjen madhore të 28 nëntorit mbështesin qëndrimin se delegatët janë mbledhur në shtëpinë e Xhemil bej Vlorës, kushëriri i Ismail Qemalit. Godina tre kate e Xhemil bej Vlorës gjendej aty ku është sot monument kushtuar pavarësisë .Shtiza e Flamurit është e ndërtuar ka vendin e lartësimit të flamurit kombëtar .Mendohet se kjo shtizë përkon me dritaren e katit të dytë të selamllëkut ku u ngrit Flamuri, pasditen e 28 nëntorit. F.Paskali, bija e skulptorit Odise ka shkruar : Që shtiza që ngrihet flamuri kombëtar çdo 28 nëntor në qytetin e Vlorës, është krijuar nga babai im Odhise Paskali në vitin 1932? Që memoriali i varrit të Ismail Qemalit me figurën e Flamurtarit është vepër e babait tim .Odhise Paskali, vepër e vitit 1932? Që këto 2 vepra janë inauguruar më 28 Nëntor 1932?? Duke ju referuar sërish E. Vlora,.me dëshmi autentike nxjerrim gjysmë fraze ” ku ai shprehet U mblodhëm të gjithë në selamllëk ….Pra te sarajet e Xhemil beut.Kati i tretë paraqitet me 17 dritare të cilat sipas ideatorit përfundon secila me hark.. Kati i dytë,ka 11 dritare dhe vendëhyrjen, në foton origjinale ato shfaqen në formë të çrregullt disa më të mëdha dhe disa më të vogla. Disa përfundojnë me hark dhe disa përfundojnë në formë trekëndëshi.Ndërtesa u shemb në vitin 1925 .A mund të rindërtohet ajo duke ruajtur origjinalitetin,elementët strukturor por në madhësi dhe më e vogël se ekzistuesja?

3. Brendia e muzeut të Pavarësisë

Muzeu i Pavarësisë Kombëtare është ndërtesa ndodhet në Vlorë,qyteti ku flamuri kuq e zi, rreth 100 vite më parë,në ditët e fundit të vjeshtës të vitit 1912,u ngrit ky flamur duke shpallur independencën e shtetit shqiptar. Në korridorin hyrës brenda janë disa tablo me foto në përmasa të mëdha të luftëtarëve të pavarësisë kombëtare si dhe nga kryengritjet shqiptare për pavarësi. Kjo është ndërtesa e selisë Qeverisë së Ismail Qemalit. I vetmi në llojin e vetë. Në origjinalitete ka pajise dhe disa sende personale . Gjenden flamuj origjinal. Një flamur të patriotit Sali Butka, ngritur në Kolonjë. Një portret dhe një pikturë e Marigos. Dhoma e parë e godinës së muzeut është “parathënia e pavarësisë”, ku është pasqyruar rrugë nisja drejt Rilindjes Kombëtare,me fakte dhe dorëshkrime të pakta. Të pasqyruara janë edhe 3 vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit 1878-1881.Fotot e Abdyl Frashërit, Ymer Prizërenit,Sulejman Vokëshit,Iliaz Dibrës. Libra origjinale shqipe si gramatika të gjuhës shqipe në toskërisht,abetarja e S. Frashërit, libri”Vdekja e Pirros”,”Bageti dhe bujqësi” e Naimit, gazetat e kohës ’Koha”,”Shkupi’,”Drita”.”Liri e Shqiptarëve”.Deri në rrugë-mbritjen e vitit ’12 është përshkruar një vargan ngjarjesh. Lexohen pas shkollave shqipe në Korçë,normalja në Elbasan,në Kosovë,kongresi i alfabetit me kryetar Gj.Fishtën .Ardhja e librave shqip, që ndiqte tre drejtime drejt Manastirit në itinerarin Stamboll, Sofie, Bukuresht . Memorandumi i Gërçes,Lufta e Pejës. Mbledhja e Bukureshtit. Itinerarin e ardhjes së diellit,Ismail Qemali në rrugëtimin Stamboll-Bukuresht-Vjenë-Trieste-Durrës,i shoqëruar nga l.Gurakuqi, S.Ilo, Dh.Berati.. Në 28 nëntor,pasdite .U nënshkrua akti i Pavarësisë rreth 1.5 faqe dhe ju dërgua fuqive të mëdha. Me këtë punë dokumentet citojnë se është marrë Lef Nosi,duke dërguar qeverive njoftimin .Edhe shqiptarëve e patriotëve në krahina të vendit është dërguar mesazhi me thënien”Independenca e Atdheut u shpall”.Luftëtarë shqiptarë të Idriz Seferit në një foto me ngjyrat e kohës Tavolina e kryeministrit të parë ka në origjinal shkrimin e tij në shqip. Fermani i sulltanit për I.Qemalin është i vulosur dhe i shkruar në origjinal. Salla e mbledhjeve të qeverisë Vlorës,në krye kryeministri dhe anash ministrat shqiptarë përpara janë flete apo vendimet e qeverisë,përmbi karrigen e kryeministrit është flamuri kombëtar .Në mur portretet e ministrave të qeverisë Vlorës,sipas pozicionit të tyre,fillon me kryeministrin dhe ndiqen nga zv/kryeminsitri dhe ministrat. Nuk është ndonjë godinë me arkitekturë modern. Ka 6 dhoma.8 pavijone dhe 2 sallone. Ka qenë selia e parë e qeverisë së I.Qemalit. Në 1962 shpallet muze kombëtar i pavarësisë.

Dokumente që duhen arkivuar

Në SHBA ka pasur gazeta shqiptarësh deri vitet e fundi, që kanë sjellë dokumente historike e foto të ruajtur nga kjo ngjarje historike, fotografi të cilat u marrën me vete nga mërgimtarët të cilat i botuan ose i arkivuan nëpër vendet që mërguan. Ne kemi nevojë të njihemi dhe ti kemi të përhershme nëpër memurë,arkiva të gjitha fotot apo dokumentet shqiptare,që kanë gjezdisur botën. Shqiptarët e diasporës e shkruanin ndryshe historinë e kësaj dite pa retushime nëpër gazetat apo media që kishin ku hedhin lajmet e ndryshme. Dokumente të tjera gjenden nëpër arkiva të shqiptarëve të cilët i ruajnë si sytë e ballit, por nuk ekspozojnë sepse askush nuk ua kërkon duke i lënë këto dokumente të mbeten të harruar të groposura dhe të pa-ekspozuara . Shumë studiues dhe të tjerë të interesuar në këtë fushë shprehen se disponojnë ose kanë parë materiale, që gjenden nëpër arkiva të ndryshme personale. Këto dokumente mund të thithen nga institucionet të cilat kanë këtë mision. Nuk mund të presim dhe gjithë kohën të shpresojmë se një ditë këto do të bëhen. Duhet të mblidhen të gjurmohen dhe të bëhen publike .Por misioni këtu nuk përmbyllet gjithsesi. Le të arkivohen nëpër muzeumet tona kombëtare të mos i lëmë të varrosura në ndonjë qoshe apo arkiv të mbytur nga pluhuri. Nesër do të na quajnë vdekatarë të tretur nga vjeshtat. Mirësia është një dritë/që nuk shuhet kurrë. Kjo është historia jonë prandaj kërkohet që ajo të ketë vendin e saj. Vetëm F.SH në Vlorë ka të trashëguar një arkiv të madh me dokumente dhe gazeta, që do të mund të plotësonin dhjetëra hapësira boshe të këtij apo muzeve të tjera të vendit tonë që janë kaq të varfër në dokumente .Krahas kësaj këto dokumentet kërkohen të studiohen dhe të shikojnë dritëzën e botimit. Ndër rrugët më të thjeshta është që këto dokumente duhen të ruhen dhe ti krijojnë mundësi studiuesve të saj të shprehen për të marrë informata që do tu duhen në punën e tyre kërkimore studimore. Ndër rrugët më të vështira është të bësh këtë punë si gjeologu kërkon diademën e skërkave. Sepse ditët e këtij muzgu ne i kemi parë herët. Sepse jemi më të përvëluarit për arkivat sepse ato ose i gjetëm të djegura ose të grisura, ose të zhdukura nëpër mjegulla historie. Në këtë pikë mendimi që duhet rrahur është që edhe shtëpia e selisë së qeverisë së Vlorës ë duhet të ketë dokumentet origjinale në stendat e saj.Për një risistemim foto,dokumente,armë,vepra arti, të personaliteteve shqiptarë të periudhës së rilindjes dhe pavarësisë kombëtare madje me kënde të veçanta të jenë firmëtarët ,sendet dhe pajisjet e tyre,sikurse edhe dhomat e ministrave të qeverisë. Sikurse në shkollën Nr 1 që ka qenë dhoma e punës e ministrit L.Gurakuqi një muze i këtillë, atje duhej bërë për arsimin një muze jo nga këta këndet që kanë bërë shkollat që su hedh dot një sy. Të njëjtat fotografi dhe ca fjalë për pavarësinë. Një ridimesionim i tillë duhet të fillojë pas kësaj feste në ditët e fund vjeshtës për 101 vjetorin,102.. duke filluar me arredimin e brendshëm duke sjell e përgatitur pajisje ne origjinalitetin e tyre duke e pasuruar me dokumente që do të mund të blihen nga arkivat personale që janë duke i ruajtur,por që askush nuk ka tagër ti vizitojë arkivat personale,në digitalizmin në vendosjen e sisteme për ruajtjen e ajrimit të sistemit të alarmit.Madje ajo dysheme me pllaka të kuqe një ditë duhet të ndryshojë. Aktualisht sfidat edhe në këtë fushë janë akoma të mëdha. Shtëpia e selisë së qeverisë së Vlorës nuk mund të jetë njësoj si muzeumet e dikurshëm,që sot gjenden rëndom e të shpërndarë qyteteve tona, nga një në çdo qytet me të njëjtën fytyrë. Shqiptarët në diasporë, që disponojnë të dhëna dhe objekte që dot jenë të mirëpritur t’ja lënë historisë dhe të ruhen në këtë muze kombëtar. Tre grupe pune mund të sjellin ndryshimin e tij nëse ata punojnë për një qëllim në tre drejtime: historianët, arreduesit dhe gjurmuesit , nga ku këta të fundit do tu duhen ditë dhe ditë për të rënë në gjurmë të dokumenteve që do të duhen të rikthehen në shtëpinë e pavarësisë për ti parë historianët për ti vlerësuar studiuesit dhe specialistët dhe për ti vendosur në mënyrë bashkëkohore, por duke ruajtur gjurmët e kohës .Është një fakt që këtë muze aktualisht e gjen të mirëmbajtur me ato orendi personale të lyer të hapur në çdo kohë ,mirëpo kohët sjellin sfida që edhe në këtë fushë kërkojnë fonde të veçantë deri në disa mijëra euro për të kthyer në një muzeum bashkëkohor, pas kësaj shteti duhet të ridimesionojë dhjetëra muze të tjerë të llojit të veçantë , që gjenden në shumë qytete të vendit por që vuajnë nga mungesa e dokumentacionit,nga lagështira,nga mos-pasurimi nga mbyllja dyerve,nga mungesa e ideve nga mungesa e personelit,nga rrogat e ulta etj ,etj, etj.

Msc*Studiues

 

A “GABOI” IMZOT LUIGJ BUMÇI, NË VITIN 1920 ?

by

Në 100 vjetorin e Pavarsisë… /

 Kisha me thanë se jo vetem “gaboi” Ai vetë, po bani me “gabue” edhe Papen…/Nga Fritz RADOVANI-Melburn/

FOTO: Imzot LUIGJ BUMÇI (1872 – 1945)/ Edhe pse pjesa ma e madhe e Shqiptarëve, bashkë me Trojet e veta, kishte mbetë jashtë asaj copë tokë që në vitin 1912 i kishin vue emnin “Shqipni”, prapseprap nuk munguen të gjitha perpjekjet e Atdhetarëve tanë per me mujtë me i bashkue edhe ata Troje, që mund të bashkonin, e që fqinjët, padrejtësisht, kerkonin me i mbajtë me paturpësi nen sundimin e tyne barbar. Mbas vitit 1912 Shqipnia e Pavarun nga Turqia nuk mërrijti me u shkundë nga balta e mentalitetit të anadollakëve, që shikonin Atdhetarët tue vrapue në Vlonë me ngulë shtizen e Flamurit, se në pelhuren e kuqe të Tij ua vriste synin Shqipja Dykrenare e Gjergj Kastriotit…Një pjesë e mirë  nuk vonoi me tregue ftyren e vet të vertetë pa kalue as viti nga 28 Nandori 1912, edhe pse dukeshin të gëzuem e të qeshun, ma shumë ishin të piklluem dhe të ngerdheshun nga ajo ngjarje e madhe historike. Zemra e tyne “e plasun” ishte e vetmja që dinte sa e dhimbëshme ishte ndamja nga osmanllinjtë …Kur ata mujten me kuptue se nuk janë n’ anderr, ashtu si i mbytuni kapet per shkumbë…ua mësyen komshijëve “dashamirës”, që asnjëherë nuk  janë kursye me na shtue mundimet e coptimet kur ua dhanë rasa, kjoftë edhe me na qitë fare, gja që po e vazhdojnë dhe sot! E pse jo!? – Asnjëherë nuk i munguen as mjetet, as agjentët dhe as tradhëtarët tanë!

            Kur Dedë Gjo’Luli i Hotit i mësoi Lidhjes së Prizrenit sesi fitohet Liria, e pa kalue viti u mblodhën në Gerçë me i thanë Europës se “nuk mjaftohemi me kaq!”, ishin malazezët që bash Atë Dedë kerkuen me e fshi me farë e me fis e që as nuk u kursyen me kerkue varjen në litar të At Mati Prennushit, që po i rrinte në krah Dedës, dhe nuk po i dhimbsej as jeta per me mbledhë Atdhetarët Shqiptarë në qelen e vet. Në fillim të muejt Qershor 1911, me datën 10 u nënshkrue Memorandumi i Gerçës, i cili njoftonte haptas Turgut Pashën, se: “Malësorët janë të vendosun për mos me ulë armët derisa, të pranohen nga qeveria turke të 12 pikat e këtij Memorandumi…” (Doc. Public Record Office Foreign Office,  – P.R.O. F.O. 371. 1230. Fq. 450.)

            Të gjithë këta Burra që nenshkruene “Memorandumin e Gerçës”(1911), nuk besoj se i keni lexue ndonjëherë në libra “historie”…tue fillue nga i Madhi Dedë Gjo’ Luli i Traboinit të Hotit, Sokol Baci i Grudës, Dedë Nika Bajraktar i Grudës, Gjeto Marku i Hotit, Dodë Preçi Bajraktar i Kastratit, Tomë Nika i Shkrelit, Col Dedi i Selcës Kelmendit, Lul Rrapuka i Vuklit të Kelmendit, Llesh Gjergji, Bajraktar i Nikçit, Mehmet Shpendi, i pari i Djelmnisë së Shalës, Martin Preka i Shkrelit, Prelë Marku, Bajraktari i Shalës, Avdi Kola Bajraktar i Gimaj, Nik Mëhilli i Shllakut, Pup Çuni Prekalor, Binak Lulashi i Toplanës, Bash Bajrami Bajraktar i Nikajve dhe Bec Delia. (Marrë nga Revista L.E.K.A. Shkoder, 1937)

Kur Don Nikollë Kaçorri u nis per Vlonë, as Mirditen, as Durrësin  Ai nuk i la jashtë kufinjëve, se aty ishte Preng Previzi me shokë, por mori me vete një Luigj Gurakuq mbas të cilit vrapoi Isa Boletini me 300 Trima me u gjetë ku ishin Burrat e Dheut e “mos t’mi presin kush në besë!”. Iu sillnin rreth një tavolinës Ata Burra “tue mendue mos të na zemroheshin osmanllinjtë!..” derisa Luigji nxori patllaken e u tha: “Pa u ngritë sot Flamuri, asnjë nuk dalim të gjallë nga kjo shtëpi!” Flamuri u ngrit në Vlonën e Shqipnisë Mosmvarëme me 28 Nandor 1912. E edhe sot ka firma që nuk di kush me i lexue se nuk kishte as kater vjet që At Gjergj Fishta u kishte mësue Shqiptarëve me cilat shkronja duhet të shkojmë të Lirë drejtë Qytetnimit Europjan. …Pak ma andej Drinit Prifti Don Ndre Mjeda i tregonte “atyne” që nuk po donin me dijtë se ka Shqipni: “Lirinë e keni ju, na hekra kemi…”

Një tjeter Burrë germonte gropa me hy Ai vetë i gjallë në dhé, aqsa nuk i dukej as koka kur kerkonte “monedha Ilire e rrasa të dhênme me shkrojla të vjetra”, me ua mbushë mendjen dijetarëve të Athinës e të Romës se At Shtjefen Gjeçovi “po ua tregon edhe ju ku ishte dikur Shqipnia e Ilirëve të vjeter e pak ma andej Dardania e Tij!” Dikund nder shpella, një tjeter Atdhetar, e ndiente veten ma rahat tue fjetë me krye të mbështetun nder gurë, se nder jastekë puplash e me faqe të zezë…Merrte e jepte me disa Freten cigare aty në Gjuhadolin e Shkodres e kur shtrihej me pushue në shtëpinë e tyne, Ai aty kishte shtratin e vet të drrasave, që nuk guxonte me fjetë tjeter kush perveç Bajram Beg Currit…Shkodres së rrethueme nga malazezët iu desht edhe një vit me vuejtë nga urija dhe vrasjet barbare të armëve që kerkonin dhunimin me gjak të Lirisë! E kur një qytet ngopej me çorbë kelkazash… mbas gardhiqeve nuk mungonin kusarët me armët e “faluna”, shkembye me “copa” Trojesh Shqiptare, per me sjellë një robni të ré në këte vend ku pa kalue viti 1912…nga kaçubat e ferrave shekullore mbinë farat e këqija të xhonturqëve me do Esad Pasha e Zogolla, Haxhi Llesha e Qamila, Enver Hoxha e Hoxhë Alia, Mehmet Sheha e një hu pleha… që per me vjedhë e me sundue tue vra e pré Shqiptarë ishin kenë të vetmit!

Do të flas me dokumenta të tjerë e jo të shkrueme në organët fetare të Shkodres, për me tregue të vërtetën që pasqyrojnë ata në lidhje me qendrimin e premë antiturk dhe antisllav të Klerit Katolik të asaj kohë në të gjitha trevat Shqiptare, mbasi për fat sot, kjo dokumentohet me qendrimin e zotni Count de Salis, i cili i tregon zotni Edward Grey, Ministër i Jashtëm britanik, dhe shprehimisht shkruen: “Cetinë, 28 Janar 1913,… Malësorët kanë vendosë me ndërpre dhe mos me pasë ma punë me Malin e Zi” (Doc. 4391, fq. 184. P.R.O.F.O. 371, 1758.).

            Takimi i Imzot Bumçit në Podgoricë, kur Ai organizoi krenët e Malësisë nën drejtimin e Dedë Gjo’Lulit me u takue me ministrin turk, mbetët ndër perlat e historisë së pashkrueme të Veriut, ku porsa ministri u thotë malësorëve se kam ardhë me urdhën të mbretit me ju pa, në çast i përgjegjet Deda: “S’na ka pase marrë malli për ty!” E, Imz. Bumçi, shpjegon sesi ju desht me e përkthye se nuk kishte kah me ia mbajtë…Të gjitha këto veprime arrijnë me detyrue Austrinë me deklarue në Konferencë të Ambasadorve, me 7 Janar 1913 për çeshtjen e  madhe të Shkodres, se: “…Banorët e këtij qyteti, si përsa i përket origjinës etnike, ashtu edhe nga pikëpamja e besimit, nuk kishin asnjë afersi me Malin e Zi.” ( P.R.O.F.O. 371. 1757 fq.222.)

            Në këte moment kritik, ashtu si edhe tjera herë asht edhe Miss Mary Edith Durham, që me përkushtimin e Saj ndaj Shqipnisë, do t’i bajë të kjartë qarqeve angleze dhe ndërkombëtare se: “…egzistonte në qarqet katolike austriake vendosmëni për mos me lejue që Shkodra dhe hinterlandi i saj, të bahen respektivisht një qytet apo rajon malazez ose serb.” (po aty 371. 1758, fq. 447. Mr. Nevinson, Podgorica. 26. 02. 1913. M.E.Durham.).

            Në vitin 1919, me vendim të Qeverisë së Durrësit, Imzot Luigj Bumçi emnohet Kryetar i delegacionit Shqiptar në Konferencën e Paqës në Paris. Materiali i z.Valentina Duka, paraqitë në librin “Krishtërimi ndër Shqiptarë” në vitin 2000, më ndihmon me përcaktue me saktësi një nga ata momente kyqe të historisë ku Imzot Bumçi, me aftësitë e një gjeniut, arrin me shpëtue nga kthetrat greke Korçën dhe Gjinokastrën, ndonse edhe për këte pseudohistorianët “heshtin”…

Korça e Gjinokastra vazhdonin me kenë jashta vizave e disa blloqeve të çimentos të quejtuna “piramida” kufini… Shkruhen e shkarraviten libra nga “dr. prof. e akademikë” e edhe pse Imzot Luigj Bumçi ka vdekë në shtrat në vitin 1945…siç thonte At Pjeter Mëshkalla: “Ti nuk vdiqe po plase!”, edhe pse vdekja e shpetoi nga plumbi komunist, prapseprap edhe vepra e Tij “nuk duhen zanë me gojë” me që edhe Ky ishte Klerik Katolik Shqiptar, ndonse Kryqin e mbante nën pallto, por kur e nxorri mbi pallto më duket se edhe aty “gaboi”…

Imz. Bumçi takohet me disa përfaqësues shtetësh tue fillue nga Shtetet e Bashkueme të Amerikës, Anglisë, Austro – Hungarisë, Rusisë, Italisë, Gjermanisë, Francës, Serbisë, Greqisë dhe sa e sa të tjerë, me të cilët komunikoi direkt pa përkthyes, mbasi zotnonte disa gjuhë të hueja, dhe arrin me i bindë ata, se çeshtja Shqiptare nuk asht një problem i thjeshtë vetëm i Ballkanit, por asht problem kryesor për ruejtjen e paqës në mbarë Europën.

            Imzot Bumçi porsa filloi detyrën e Kryetarit të Delegacionit Shqiptar në Paris, ishte i pari që protestoi tek Presidenti Willson për krimet që po kryenin serbët mbi popullsinë Shqiptare të Pejës, Gjakovës, Plavës, Gucisë dhe i dorëzoi Atij listën me emnat e viktimave në krahinën e Rugovës. Ai ishte i pari politikan Shqiptar që mendoi se trupat amerkane janë ata që mundën me shpejtue çlirimin e Tokave Shqiptare të Kosovës nga Serbia, prandej edhe i kërkoi Presidentit Willson hymjen e trupave amerikane në këte zonë. Imzot Bumçi ishte i pari strateg “profet”, që parashikoi pikërisht até që do të ngjante në Kosovë gati 80 vjet ma vonë, në vitin 1999.

 Imz. Bumçi, mbasi vëren një mungesë të madhe sinqeriteti nga delegati italian në Paris Ministër i Jashtëm i Italisë, me të cilin u takue me datën 26 tetor 1919 për marrveshjen “Titoni – Venizellos” mes Italisë dhe Greqisë, në dam të tokave Shqiptare, Imz. Bumçi u takue edhe me delegatin francez dhe amerikan, tue nxjerrë nga këta bisedime një aksiomë filozofike që mund të shpikej vetëm nga koka e Imz. Bumçit: Me datën 29 Dhetor 1919 Ai arrinë në Vatikan dhe në ditët e para të Janarit 1920, u takue me Papen Benedikti XV, të cilit i tha: “Tash pra Shejtni, të  gjithë Misat e Dergatës Shqiptare që janë në Paris e që shumica asht myslimane, më kanë çue këtu përpara Shejtnisë s’Uej e të gjithë për njëgoje Ju lutën që me fuqinë Tuej morale e me influencën e madhe që keni në Botën mbarë, të na jepni ndihmën Tuej të vlefshme si kur dini Ju vetë, që na të pështojmë dy provincat Shqiptare, Korça e Gjinokastra, të cilat janë në rrezik prej akordit Titoni – Venizellos.” (V. Duka. Po aty, Fq. 300)

            Papa i shpjegoi Imz. Bumçit se Vatikani nuk kishte marrdhanje të mira me Francën dhe Italinë, por do të takohej urgjentisht me ambasadorët anglez dhe amerikan në Vatikan, të cilëve Ai do t’u kërkonte me qendrue në përkrahje të Popullit Shqiptar…dhe, e mbajti premtimin!

            Me 17 Dhetor 1920, me rastin e pranimit të Shqipnisë në Lidhje të Kombëve, ambasadori i Indisë, tha: “Kur në Botë zhvillohen ende lufta ndërfetare, në Shqipni myslimanët, katolikët e ortodoksët jetojnë në harmoni dhe asht fakt i shkelqyeshëm për një vend me shumicën dërmuese të popullsisë myslimane, me pasë këtu Përfaqësues një të krishtenë, madje dhe një Prift.”

Ndërsa Luigj Gurakuqi jep formulën e bazës së bashpunimit ndërmjet elementave fetar të ndryshem, të cilët duhet të kenë si bazë Njësinë e Atdheut. Vetëm atëherë kur Shqiptarët ditën me ruejtë të pastër dhe të fortë cilësinë e tyne të parë, që i dallonte edhe në Ballkan: Tolerancën Fetare, vetëm atëherë, kishte Unitet Kombëtar!

Jeta e përditëshme e Imzot Bumçit asht historia e përshkueme prej Tij në çdo çast që ka kalue në të gjitha fitorët dhe humbjet e Populli Shqiptar. Ai ishte një dijetar i madh i psikologjisë sonë, por edhe një depërtues i thellë në mbrendinë e shpirtit t’anmiqëve të Kombit tonë.

Ai njihte Mikun, por dinte edhe sesi me u ruejtë nga anmiku shekullor. Ja porosia e Tij:

“Pikë së pari duhet pra të kemi bashkim të plotë, urtësi të madhe, durim e nderim për njenitjetrin. Duhet të shuejmë hidhënimet e mënitë që na ndajnë, të respektojmë mendimet e shokëve tonë e të mos ftohim e të ashpërsojmë mardhanjet në mes të Shqiptarëve prej çdo krahinash e prej çdo Fenash që të jenë. Për të mirën e Atdheut, duhet sot që ma i madhi të bahet ma i vogël përpara të tjerve.

Udha politike tjetër që duhet të mbajmë asht kjo: Të mundohemi të përfitojmë nga interesat e kundërshtarve të njenit e të tjetrit e të përpiqemi të fitojmë besimin e miqve e nderimin e anmiqve.” (po aty, fq. 301.)

***

Qendrimi që po mbahet ndaj Këtyne Atdhetarëve Shqiptarë prej gati 70 vjetësh dhe prap sot në prag të këtij 100 vjetori të Pavarsisë sonë kombëtare, nga të gjithë qeveritarët tanë, pseudoprofesorë e doktorë historianë, deri tek akademikët e Akademisë së Shkencave të Republikës së Shqipnisë, që me “heshtjen” apo perçmimin ndaj veprave të Tyne të mëdha per Liri, Pavarsi dhe Shqipni Europjane, vetem pse Këta ishin Shqiptarë Katolikë, besoj lexues të nderuem, se ua bajnë kjartë edhe Ju, se cila asht arsyeja që më shtynë me thanë se:

“Gaboi, e gaboi randë” Imzot Luigj Bumçi, gabuen Don Nikollë Kaçorri, At Gjergj Fishta, At Mati Prennushi e Gjelosh Luli, dhe ma shumë se të gjithë Këta Burra, Luigj Gurakuqi, ndonse Ky e pagoi me jeten e vet, po edhe me themelin e Shtëpisë së Tij, ku gjithmonë rreth atij oxhaku mendoi e punoi per Shqipninë e Pavarun dhe të Perparueme Europjane, nen Flamurin e të Madhit Gjergj Kastrioti!

 

Melbourne, 2012.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

SHQIPERIA 100 VJET PAVARESI, ÇAMERIA 99 VJET ROBERI

by

NGA ERVIN FETAHU/

 “Supozohet se fantashkenca po mundëson ëndrrën e kahershme të njerëzmit,depërtimin në të shkuarën e ngjarjeve duke jetuar të tashmen,duket paksa joreale,por njeriu e ka seriozisht këtë tentativë,novacionet dhe shpikjet e mëparshme i mbushin mendjen njeriut se mund tia dalë të ndërtojë një satelit eksplorues e zhbirilues të hapesirës yjore, ky satelit nuk përngjan me satelitët e tjerë,është disi ndryshe,ai rrëket të thithi valë hapsinore duke tentuar të takoj një yll fotograf “Yllin memorizues”, i cili ka për funksion regjistrimin e së tashmes e cila kthehet në të shkuar, pra në të gjitha dimensionet,edhe pse ky yll ndodhe mijëra vite drite larg nesh,ai afron objektivin,e me lehtësi të madhe,na regjistron në detaj. Madje edhe “N.A.S.A” bashkë me gjigandin “Google Earth” kur lëshojnë satelitët e tyre regjistrues në hapësirë,domosdo këtë yll do të kenë kopjuar. Ndoshta nuk do të jetë e largët dita kur ai të dëshmoj,po po,jam i bindur se një ditë e kaluara jonë do paraqitet si dëshmitare e asaj çka mendja e gjymtyrët tanë kanë vepruar, do të na zëri rrugën e do të na thojë hej ti, hej ju…! shikoni me sytë tuaj njgjarjet e moteve të shkuar,e bashkë me to,do të rrefehen të vertetat…!”

E nisa kështu jo më kot,dëshiroj të ndalem pak,e të vlerësoj memorien, pa të cilën s do kishim trashëgimi,e jo vetëm kaq,por ajo rivalizon gjithë shqisat e marra sëbashku.Madje,siç do gjë në këtë ruzull,edhe ajo ka një armik e antagonist të fortë,dualizon e ndeshet me të, “harresa dhe kujtesa”,armike të vjetra së njëra tjetrës,betejë e hershme sa vetë njerëzimi.Madje në civilizimet e popujve të lindjes,njeriu etiketohej me cilësinë predominante të tij “Harrues”, rreziku qëndron gjetkë,nëse harron,patjetër që mohon.Kujtesa shpesh herë të zgjat jetën,ajo mundëson të jetosh në dy kohë,të ngacmon nostalgjitë e së kaluares,por ama,jo pak herë gërvisht plagë të zëna kore nga e shkuara,mund të themi që të dyja janë një mrekulli,lum ai që i menaxhon.Popujt e kombet e ndryshëm,edhe pse e dinë fare mirë se harresa është veti njerëzore,kjo nuk i ka penguar të marrin masa,e të kacavirren në trungun e kujtesës duke vjelë në degët e saj memorien e tyre histroike,duke e shtrydhur fort e fort,e kështu lëngu i dalë prej saj shndërrohet në melhem,bëhet mësim e përvojë për të ardhmen.

Shqipëtarët duke qenë qytetarë të kësaj bote,normalisht janë antarë të familjes madhe njërëzore,e ndarë në fise e fara,popuj e kombe, edhe ne na takon të kemi pozicionin tonë historik,po vallë, deri në ç’masë po e shtrydhim frutin e memories…!Shekulli që po përcjellim,pra jo ai kalendarik,por shekulli historik i joni,duket se atribuohen shumë fatkeqësi të,dhimbje,përpjekje e mundime,pse jo,edhe arritje, evenimente e ngjarje historike,ku vlen të veçojmë pavarësinë e Kosovës,realizimin e disa të drejtave të kufizuara tek shqiptarët e Malit të Zi e Maqedonisë e gjetkë,dhe ja tek jemi në jubileun e “100-vjetorit” të pavarësisë,ku u vunë gurët e parë të themelimit të shtetit shqipëtar.Pikërisht ky vit,ekzaktësisht ky muaj,kulmon ëndrën e kahershme,sakrificën e burrave dhe grave të këtij vendi për të arritur  ditën madhështore,pra “ 100 vjet shtet ”.Fillimisht,si shqiptar i Çamërisë,më takon tia uroj vetes sime këtë pavarësi,e më pas gjithë kombit tim.Mos harrojmë se shumë popuj në botë  kanë sakrifikuar dhe ende nuk kanë një shtet të tyren,ndaj ne si shqipëtarë duhet të falenderojmë të madhin Zot,që bëri të mundur të kemi “shtëpizën tonë të vogël”,por të madhe në shpirt,ku mblidhen gjithë shqiptarët anë e kënd,dhe kjo është “Shqipëria jonë”.E si mund të mos cekim rolin e shqiptarëve të Kosovës e Çamërisë,ku fronti i parë i betejave ishin këto dy treva martire,ku ranë dëshmorët e parë të kësaj Shqipërie që gëzojmë sot.Pak më lart në mënyrë simbolike përmenda “shtëpizën tonë të vogël”,themë kështu,sepse shumë bukur mund të kishim shtëpinë e vërtetë shumë herë më të madhe,por siduket gërshërët e fqinjve ishin goxha të mprehta,shqiponjës ia prenë krahët. Ç’kërkonin shqiptarët,ata kurrë nuk i hynë  në hak askujt ? normal që ata nuk kërkonin asgjë më shumë sesa hallallin që u takonte,atë që mijëra vjet u ka takuar.U sakrifikuan trojet më të mbegata e më strategjike,e kështu ngeli “shtëpiza e vogël me zemër të madhe”.Ky vit jubile na bënë disi më të fortë,jemi antarsuar në “N.A.T.O”,kandidat për në “B.E”,rrëzuam komunizmin,po luftojmë ende me komplekset e së kaluarës,e kështu me rradhë po kalojmë tranicionin e gjatë.Nëse për një çast meditojmë pak më thellë,do të shohim që rrugës na ka ngelur ende shumë obligime e detyra pa mbaruar,e nëse nuk i bëjmë ato,atëher brezat pasonjës do hakmerren ndaj nesh,ndoshta do të na harrojnë,ndoshta do të na abandonojnë,ndoshta mallkim i madhë do bjerë mbi ne…! Në fund të fundit detyrat duhen ndarë,e më pas bashkëveprojnë të koordinuara,psh shqiptarët e Çamërise festojnë këtë pavarësi të atdheut tyre në dy realitete, njëri sy i shndrin, i qeshur nga gëzimi,teksa tjetri,vajtonjës me ligje,e brejtur me mallë  Çamërie.Nuk jam emocional,por deri tani kjo hise na ka rënë pë pjesë.Astrologët e vlersojnë shumë renditjen e yjeve,ndoshta edhe ata janë dëshmitar prej andej larg,ekunoksi vjeshtar,ku cikli plot “99” vjet po na largohet,ky numër mesa duket paska goxha simbolikë,ndoshta i merr me vete brengat tona,ku dimret e acarta kthehen në pranvera, ku vatani  ynë i marrë peng kthehet tek të zotët,të cilët janë flakur e dëbuar në shurdhërine e miopinë e atyre që “drejtësi vendosin”.Shekull i çuditshëm,ritmi i dhe dinamizmi i këtij 100-vjeçari ia ka kaluar mijëra viteve sëbashku.Veçse shqiptarët e Çamërisë në planin individual kanë arritur të kapin kohën,por në planin e tyre historik të mbetur në periferinë e shoqërisë,s’mund të shijojnin sukseset dhe inovacionet e politikës,ekonomisë,diplomacisë etj.Të gjitha këto që sapo përmenda i kanë pas kundra,për mos mjaftuar me kaq,ata kanë pësuar mbi shpinë presionin dhe trysninë e makinës luftarake kriminale të barbarëve dhe forcave të errta grekë,që mbi ta ushtruan genocid të pa shoq.Treçereku i këtij shekulli e mbajti botën  mbërthyer me dy luftra shkatërruese,krijoi drama e tragjedi,fatkeqesisht la shumë pak hapesirë të viheshin në vendë të drejtat e mungura,e për pasojë po dëshmojmë 99-të vite mërguar e malluar,me shpresën se patjetër do të ketë zgjidhje për ne,përderisa ka Zot,përderisa ka memorie,përderisa ka ende lapës e letër, e përderisa ka “Gen të fortë”,zgjidhja është tek pragu i derës,pak nuhatje,pak durim dhe ne do ta shohim veten  protagonist të zgjidhjes.Dikush,ndoshta me të drejtë mund të mendojë se drama juaj nuk mund të jetë e vetmja,qoftë brenda kombit shqiptarë,qoftë edhe në kombe të tjerë,pra pse duhet ta përjetojmë,e të ndihemi  kaq të lenduar…! Sigurisht,nuk është hera e parë ku tokat shqiptare robërohen,ato kanë njohur pushtime e robërime prej Romakëve, Bizantinëve,Sllavëve,Venedikasve,Otomanëve etj, pse pikërisht duhet të ketë ndryshim dhe të jetë më e dhimbëshme kjo robëri nga ato të mëparshmet?! S’do shumë mend të dashur miq,në pushtime ka vrasje,masakra,ka edhe grabitje e dhunime,por ama,askush më parë nuk mundi ta zbrazte Çamërinë nga popullësia e saj autoktone,askush nuk e zhbëri fisnikërinë,askush nuk prishi kultet,askush nuk ndaloi të flitej shqip aty,askush nuk arriti të pengonte kulturën,vallet dhe etnografinë tonë,askush nuk eksperimentoi me “ADN” tonë,pra ne ishim kollonë vertebrale e Çamërisë.Nuk lejuam askënd të na nëpërkëmbte,e as kemi ndërmend të lejojmë shtetin “uzurpatoro-modern”grek.Nuk mund të shtyhet duke vazhduar akoma  me pengmarrje,s’mund të zhurisi dot nderin tonë. Këtij 100-të vjeçari po i vjen fundi,komshiu ynë jugor po e kupton rëndësinë e një zgjidhje për çështjen çame e të transaksioneve tona ligjore e legale,këtë ia imponon vetvetiu koha, veriu i Greqisë ka vite që ka ngecur në një ngërç ekonomik,s’mund të ketë investime në tokat e tjetër kujt,ndaj të bëjmë thirje ty o Greqi,që vetë na ke regjistruar si nënshtetasit e tu, bëhu realiste,mjaft më me tokat tona nën sqetull…! bëhu pak koherente,çdo gjë e ka një limit e një hark kohor.Jemi në një kurs të ri botëror,i cili krijon mundësi e hapësira për rregulla e situata të reja gjeostrategjike,ku çdo 100-të vjet prodhohen e dalin personalitete që marrin popujt prej dore e u tregojnë atyre rrugët e së ardhmes.Sigurisht,edhe për ne shqiptaret,do ketë gjenerata të cilat do drejtojnë vendin  drejt aspiratave të drejta e sublime,ndaj duhet të shpresojmë…! Pas rrebesheve,qielli kthjellohet e dielli ndrin i bukur si dikur. Pyetja shtrohet se si do tia dalim të rikthejmë atë që ky 100-të vjeçarë na e rrëmbeu prej duarve,e na la jetim në mes të udhëkryqeve të kohës.Shpresën e parë duket se na e dhuron koha,ajo na divorcoi nga ky shekull,duke na përcjellë tek pasuesi i tij,që kurrësesi nuk do i ngjasoj pararendësit.Ndodhur në realitete krejt të ndryshme,ku bota nuk i ka hasur më pare,në kriza monetare,ku xhepa e rripa konfliktesh ziejnë ngado,korridoret ku kombi unë është i ngulur prej mijëra vjetësh, mundësojne një rol predominant në rajon,pra shqiptarët do rikonfigurohen edhe njëherë Arkontët (Zotërit) e korridoreve lindje-perëndim,pra do riaktivzojnë zanatin e vjetër,atë të posedimit të rrugëve ekonomike,ku prekin akset më të rëndësishme të rajonit e më gjerë, patjetër që ne shqiptarët e Çamërisë kemi hipotekuar asetet tona , në hapësirat ujore e tokësore të Epirit.Shqiptarëve të Çamërisë u duhet rizgjuar disi nervi,nuk mund të jesh aktiv nga boksit të televizionit apo kompjuterit,nuk mund ta prekësh lindjen e perëndimin thjesht duke qenë vëzhgues apo tifoz.Normal,kjo situate sjell disi konfuzion,por s mund të jemi thjesht poseduesit e fjalëve të ngrohta.Duhet ritëm e kurajo për sfidat që na presin,normal,nuk do të jenë edhe aq të lehta, pa një projekt dhe platformë mbarëkombëtare. Mënyra e vetme e reformimit të kauzës tonë është unifikimi dhe dakortësia e mendimeve të pjakura,por edhe larmia e tyre nuk na bënë dëm.Vjelja dhe gjetja e burimeve humane,ku këto dy dekada shihet qartë se kanë ndihmuar në një produkt cilësor të kapaciteteve intelektuale e drejtuese të komunitetit Çamë,do ishte adekuate.Po perse vallë,duhet një rizgjim,përse novojitet një subkoshiencë…? është fare e thjeshtë,fëmija nëse nuk qan,nëna nuk i jep të pijë, bota e madhe nuk dëgjon nëse nuk e ngremë zërin,të drejtat nëse nuk kërkohen, nuk realizohen,dhe për pasojë vdesin kauzat e bashkë me to edhe zotërit e tyre. Për të evidentuar anë pozitive përherë ka vend,aspak nuk është se kemi qëndruar në vendë numëro,nga një organizim qytetar,pra Shoqatë Atdhetare Patriotike Çamëria,me pak vonesë,por gjithësesi kaluam në një platformë të mirëfilltë politike,kemi tashmë një parti që e krijuam me mund e me djersë,pra partinë Drejtësi,Integrim dhe Unitet“P.D.I.U”.Shpeshherë na kap kriticizmi për ato çka veprojmë,por kjo s na pengon të vlerësojmë ato çka kemi arritur,në këto çaste duhet të mbështesim nismën për rezolutën Çame në parlament,zëri parlamentar është i domosdoshëm,askush nuk e mbron dot këtë kauzë më mirë se bijtë e saj.Ky vit gjithashtu është vit elektoral,çdo kush do mblidhet në kosheren e vet,ne na takon të koordinohemi tek kosherja jonë,tek kosherja e bletëve punëtore,nuk duhet të kemi filozofinë “mbush e mbush,e më pas vëri shkelmin”, nëse do presim degën ku kemi hipur,ne të parë do vritemi e lëndohemi,boll jemi lënduar nga ata që na dëbuan.Duke lexuar një thënie profetike e cila thotë,”punët gjykohen nga qëllimi që ke në to” të gjykojmë qëllimet është pak e vështirë,duhet pak kohë,ne nuk posedojmë të fshehtat e zemrave,ndaj koha është gjykuesi më i drejtë.Në mbyllje i uroj edhe njëherë kombit shqiptarë këtë 100-vjetor,jetë të gjatë sa malet e Shqipërisë…!

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

MIRËNJOHJE MBIJETESËS SHQIPËTARE

by

Nga Zeno JAHAJ/

Ne e dijmë se historia e Shqiptarëve dhe e Shqipërisë është histori mbijetese. Gjeopolitika na vendosi në buzë të briskut pothuaj në të gjitha kohërat. Por ne e dijmë gjithashtu se më të fortët mbijetojnë. Ky është ligji themelor i evolucionit. Po kush e rrezikoi dhe e kërcënoi mbijetesën Shqiptare? Ç’forcë madhore e siguroi këtë mbijetesë? Kujt duhet t’i jemi mirënjohës?

 Zanafilla/

Etërit e kombit tonë e shkruajtën qartazi zanafillën në këngën për kombin: “Zoti vetë e tha me gojë që kombe shuhen përmbi dhé,
por Shqipëria do të rrojë”. Shqiptarët, pra, kur i bëri Zoti, i vendosi njëherë e mirë në trojet e tyre të përjetëshme. Qyshse nisën shkrimet, të gjithë njerzit e shkrimeve, të të gjitha vendeve, edhe ata të kombeve të tjerë të ardhur në këto anë, pohuan vetëm atë çka pat thënë Zoti. Nuk mund të pohonin ndryshe, edhe pse mund të dëshironin të ishte ndryshe.

 Identiteti Shqiptar – palca e mbijetesës.

Kombe të tjerë erdhën e ikën nga këto anë. Disa prej tyre mbetën, të tjerë u tretën. Shqiptarët mbetën po ata. Të ardhurit në këto anë ëndërruan dhe punuan shumë për të tjetërsuar Shqiptarët, duke sjellë me vete fuqitë e tyre me emra zotash, gërmash, racash, besimesh, kultesh: me zotat e tyre, për të t’iu ngatërruar Zotin vendasve; me artet e tyre për t’u dukur ndryshe nga ç’ishin; me shkrimet e tyre për t’iu humbur kujtesën vendasve.

Shqiptarët, përkundrazi, jetuan me Zotin dhe besimin e tyre të parë dhe të fundit: se ishin njësh me këto anë, në një marrëdhënie të përjetëshme, të patundëshme, të pashqitëshme; se kushdo që do të vinte, do të duhej të ishte vënë në dijeni se këto troje e kishin tashmë të zotin e tyre, të bekuar madje për t’a gëzuar atë përjetësisht.

Kjo ishte bindja, besimi dhe siguria e Shqiptarëve të parë, perëndia e tyre, njëjtësia e tyre, pandryshueshmëria e tyre, fuqia e tyre, kulti i tyre.

 

Shqiptarë dhe Europianë

 

Shqiptarët janë në rrënjë të Europës. Të gjithë njerzit e shkencës botërore, edhe ata të kombeve të tjerë të ardhur në këto anë, gjejnë vetëm një pemë racash e gjuhësh Europiane: atë ku shqipja është në rrënjë.

E gjithë kujtesa dhe të tëra ëndërrat e Shqiptarëve dhe e Shqipërisë janë historia e një race Europiane. Por ka një epokë mjaftueshmërisht sublime në jetën e Shqiptarëve për ta shfaqur këtë: Qëndresa kundër Otomanëve thuajse të vetëm, madje tepër, tepër gjatë në kohë, krahasimisht me thellësinë e tyre të pakët strategjike dhe me burimet shumë të kufizuara njerëzore e materiale. Europa ishte aq mirënjohëse dhe ua njeh këtë borxh Shqiptarëve përderisa pati mirësinë t’a çmojë Gjergj Kastriotin – Prijësin e Madh Europian të Shqiptarëve – me titullin më të lartë të nderit: “Kalorës i Krishterimit”.

Pushtimi Otoman që zgjati disa shekuj, synoi dy nga qendrat më jetësore të Europës: Vienën dhe Romën. Synimi për të marrë Vienën mbeti një ëndërr. Synimi për të marrë Romën dështoi plotësisht. Shqiptarët vuajtën pjesën e vet, madje shumë të dhimbëshme në këtë qëndresë. Kundërqëndruan. Qëndresa ushtarake Shqiptare, krahas faktorëve të tjerë, pati rol vendimtar për sigurimin e hapësirës Jugëlindore të civilizimit Perëndimor.

Çka është më e rëndësishme vjen pikërisht pas kësaj qëndrese: Përballja Otomane në trojet Shqiptare iu kostoi aq shumë Shqiptarëve sa iu përgjysmoi burimet njerëzore. Në këto kushte, për të mbijetuar, Shqiptarët toleruan fenë për të mbetur Shqiptarë, për të mbetur vetja e tyre, domethënë Europianë. Kjo është aq shumë e rëndësishme sa meriton të përsëritet: Shqiptarët toleruan fenë për të mbetur Shqiptarë, domethënë Europianë.

Europianëve, mund t’iu duket disi i çuditshëm ky pohim dhe mund të pyesin: Po popujt e tjerë Ballkanikë që nuk toleruan në fe, nuk mbetën vetja e tyre?

Sigurisht që kanë të drejtë të habiten dhe kanë po aq të drejtë të pohojnë se popujt e tjerë Ballkanikë që nuk e ndërruan fenë, mbetën vetja e tyre. Atëherë cili është ndryshimi? Ç’bënë apo ç’nuk bënë Shqiptarët që, edhe pse ndërruan fenë, mbetën vetja e tyre?

Ndryshimi qëndron pikërisht këtu: Të tjerë popuj Ballkanikë që nuk toleruan në fe, me të vërtetë mbetën vetja e tyre, por ata as nuk mund të bëheshin, as të mbeteshin Europianë, sepse ishin vetëm gjysmë-Europianë. Në të kundërtën, Shqiptarët, nuk mund të bëheshin ndryshe, as nuk mund të mbeteshin ndryshe, përveçse Europianë. Sepse ishin vetëm Europianë.

Shqiptarët toleruan myslimanizimin pikërisht për të mbetur Shqiptarë dhe mbetën Shqiptarë pikërisht për të mbajtur Europën në Ballkan. Ajo që ka ndërruar kombi Shqiptar është thjeshtë emri i fesë dhe jo feja vetë. Popuj Ballkanikë që nuk e ndërruan fenë, me të vërtetë mbetën vetja e tyre, por mbetën brenda përzjerjes ideologjike të Pan-Sllavizmit, Ortodokësisë Politike dhe Komunizmit, saqë u bënë luftëtarë për të fshirë nga Ballkani edhe atë pak Europë që kishte mbetur.

 

                      Gjeopolitika e Europës

 

E qarkuar në Veri, në Perëndim dhe në Jugë vetëm me dete e oqeane, gjeografia i fali Europës burime të begata dhe ritme krahasimisht shumë të larta zhvillimi. Siguria e Europës ishte siguria e detrave dhe e oqeaneve. E gjithë Europa, veçanërisht ajo Perëndimore, ka qenë gjithnjë e kushtëzuar nga liria e veprimit në detra e oqeane. Çfardo kombinacioni fuqish të mëdha që do të prekte këtë status të saj, do të ishte i patolerueshëm. Ishujt, kalimet, ngushticat, rrugët detare, etj, kanë qenë dhe mbeten jetësore për Europën. Cilado fuqi që do të kërcënonte këtë interes jetësor të saj, pavarësisht nga përkatësia gjeopolitike, gjeostrategjike, shtetërore, kombëtare, fetare, apo kulturore, do të përballej ushtarakisht me Europën. Këtu është edhe baza e konfliktit shumëshekullor që edhe vetë Europa pati me vetveten.

Vetëm në Lindje, gjeografia i ka rezervuar Europës një fat të ndryshëm: vetëm në Lindje Europa merr e jep me tokë, jo me det. Vetëm në Lindje, Europa ëshë e lidhur me “ingranazhe” apo “kthetra” të tjera që quhen kufij politikë. Aty fillon ndeshja për thellësi ekonomike, tregëtare, etnike, të mbrojtjes e të sigurisë. Aty konflikti për hapësirë është i përjetshëm.

Europa pra, është rrezikuar vetëm në Lindje dhe kërcënimet kryesore kanë qenë dy: Kërcënimi Otoman dhe kërcënimi Rus. Por kërcënimi Otoman, në origjinë dhe në zhvillim, mbeti kryesisht një kërcënim tokësor. Në dallim, kërcënimi Rus në origjinë ishte kërcënim tokësor, por në zhvillim ishte një kërcënim kryesisht detar.

 

                          Kërcënimi Otoman dhe Shqipëria

 

Turqia synoi dy nga qendrat më jetësore të Europës: Vienën dhe Romën. Synimi për të marrë Vienën mbeti një ëndërr. Synimi për të marrë Romën dështoi plotësisht: përpjekja Otomane për të pushtuar Otranton rezultoi në një inkursion të mallkuar.

Në të dyja rastet, gjeografia Shqiptare rezultoi të ishte vendimtare për aq sa populli Shqiptar pati fuqi të ushtrojë qëndresën. Qëndresa ushtarake Shqiptare, edhe pse heroike, nuk mund të zgjaste pa fund. Thellësia strategjike dhe burimet njerëzore e materiale Shqiptare nuk premtonin më shumë. Mbështetja financiare nga Europianët pati gjithashtu një fund. Për më tej, populli Shqiptar do të detzrohej të përdorte një instrument unik qëndrese: ruajtjen e identitetit të vet, identitetit Europian, të kombit, të gjuhës, të zakoneve dhe kulturës Shqiptare. Në këto kushte, Roma dhe Viena, më të rrezikuarat nga pushtuesi Otoman, mbetën të interesuara dhe të përkushtuara për të stimuluar këtë qëndresë të gjatë anti-Osmane të shfaqur tanimë si një hapësirë identiteti Europian në Gadishullin Ballkanik.

George Fred Uilliams, Ish Ministër-Ambasador i Amerikës në Greqi e Mal të Zi dhe vëzhgues i Komisionit Ndërkombëtar në Durrës në fillimshekullin e ’20, do t’a përcaktonte në mënyrë të përkryer këtë “kimi” Europiane ndaj Shqipërisë:

“Austria dhe Italia urdhërojnë ose komandojnë detin Adriatik përveç ballit të Shqipërisë. Këta dy shtete kanë pritur mepadurim vite me rradhë rastet për të shtirë në dorë portet e këtij vendi. Ata kanë shpenzuar të holla duke mbajtur në Shqipëri agjentë dhe shkolla për të shtuar ndikimin e tyre mbi këtë popull. Të dy këto kanë pritur ditën kur “i sëmuri i Lindjes” do të varrosej në anën tjetër të detit Egje. Mbi dy pika Austria dhe Italia qenë posaçërsisht në marrëveshje: e para, që asnjëra prej tyre të mos sundonte Shqipërinë dhe e dyta që asnjë fuqi tjetër të mos vendosej në Adriatik. Nga pikpamja  diplomatike e përgjithshme, kjo nuk qe një gjë shume e paarsyeshme. Pse, po të kish nën sundimin e vet Austria Shqipërinë, ajo do të gjendej vetëm 74 km larg bregut Italian në mës të Vlorës dhe Otrantos. Dhe, po të bëhej Italia sunduese e Shqipërisë, do ta kthente Adriatikun në një gji të Italisë duke e bërë ‘il mare nostra’, sikurse italianëve u pëlqen t’a thonë. Në anën tjeter, çdo fuqi detare me zotërimin e Shqipërisë do të ishte një kërcënim e kanosje për të dyja, Austrinë dhe Italinë”.

 

                       Gjeopolitika e Rusisë dhe Shqipëria

 

Përndryshe nga Europa, Rusinë e ka “burgosur” gjeografia: Në very-detet e ngrira të Polit të Veriut, në lindje-Siberia e shkretë dhe e ftohtë, në perëndim dhe në jug-barriera të panumërta popujsh, racash dhe fesh, të angazhuara në një konflikt të përjetshëm për hapësira e thellësi. Në këto kushte, Rusia e stërmadhe, është thjeshtë një fuqi tokësore. Nga ku rrjedh edhe ankthi e halli i saj i përjetshëm: dalja në ujra të ngrohta.

Për të arritur këtë qëllim, Rusia ka vetëm dy mundësi, dy drejtime strategjike daljeje: Balltikun dhe Mesdheun. Këto drejtime dallohen thelbësisht në pikëpamje të perspektivës së thellësisë strategjike:

Drejtimi strategjik për Detin Balltik nuk siguron perspektivë strategjike për dalje në Atlantik. Sapo të tentosh të shkosh më tutje nga Deti Balltik, do të ndeshësh përpara “mure” të njëpasnjëshme shtetesh tradicionalisht të fuqishme, fortesa natyrore e njerëzore, të cilat nuk do t’i lëshonin kurrë hapësirat që iu ka falur gjeografia: “Muri” i parë: Suedi-Danimarkë-Gjermani dhe muri i dytë: Angli-Norvegji. Pikërisht për këtë arësye, synimet strategjike të Rusisë në këtë krah janë kufizuar në kapjen dhe mbajtjen e hapësirave të mjaftueshme për të siguruar vetëm mbrojtje strategjike, jo për të ndërmarrë operacione mësymëse strategjike. Në këtë kuadër, zgjidhja më e mrekullueshme dhe më e guximshme strategjike, ka qenë çvendosja e kryeqytetit Rus nga Moska në Petërburg. (Sipas postulateve tashmë të njohura, për kryeqytet përzgjidhet apo krijohet ajo qendër strategjike nga ku garantohet në radhë të parë siguria dhe mbijetesa e tërë vendit. Kryeqytetet, si rregull, planifikohen vetëm për operacione mbrojtëse. Nga kryeqytetet, si rregull, nuk nisen operacione mësymëse pushtimi. Mjafton të kujtojmë qëndresën legjendare të Petërburgut-Leningradit gjatë Luftës së Dytë Botërore kundër pushtuesve gjermanë).

Përndryshe nga drejtimi i daljes për në Detin Balltik, drejtimi strategjik për dalje në Detin Mesdhe, siguron perspektivë strategjike, sepse:

Përpjekjet e mundëshme për daljen në Mesdhe nuk zhvillohen në terren Rus. Kostoja e një ndërmarrjeje të tillë është shumë herë më e vogël në krahasim me zhvillimin e saj në terren Rus.

“Terreni” gjatë përhapjes në këtë drejtim përbëhet nga një mori kombesh, racash njerëzore, pakicash, fesh e orientimesh të shumëllojta, vendesh të varfëra e konomikisht e shtetesh relativisht të dobëta në pikëpamje të traditës dhe qëndrueshmërisë së institucioneve. Nuk ka pra, një barrierë relativisht homogjene sikurse janë barrierat kombëtare, të racave njerëzore e të feve në Perëndim të Rusisë.

Drejtimi për dalje në Detin Mesdhe ofron gjerësi të mjaftueshme për operacione pushtimi apo përhapjeje strategjike: vija bregdetare nga Vlora deri në Stamboll e siguron këtë gjerësi.

Me mbritjen në këtë vijë, sigurohet sundimi mbi Mesdheun Lindor

Sigurimi i sundimit në Mesdheun Lindor, krijon kushte për të vënë nën kontroll Kanalin e Suezit.

Perspektiva e vënies nën kontroll të kanalit të Suezit siguron sundimin e Oqeanit Indian dhe, prej këtej, të të gjithë botës Islamike, domethënë të rezervave kryesore globale të naftës.

Pikërisht për këto arësye, synimet strategjike të Rusisë për dalje në Mesdhe kanë qenë në themel të doktrinave të saj ushtarake, etnike, ideologjike, ekonomike, kulturore dhe fetare.

Synimet e Rusisë për dalje në Detin Balltik kanë qenë dhe mbeten afatgjata në kohë, por të kufizuara në hapësirë. Synimet në Mesdhe kanë qenë dhe mbeten gjithashtu afatgjata në kohë, por, në dallim, ato kanë qenë e mbeten të pakufizuara në hapësira. Kjo është shumë e rëndësishme, sepse në bazë të këtij koncepti strategjik janë përzgjedhur apo ndërtuar instrumentet dhe mënyrat përkatëse për t’a vënë atë në jetë.

Synimi kryesor në drejtimin e Mesdheut ka qenë marrja e hapësirave që siguronin pushtime për përhapje të mëtejshme të karakterit strategjik. Rusia nuk ka patur nevojë të organizojë mbrojtje në këtë krah, sepse asnjëherë nuk është rrezikuar nga ky krah. Çdo përparim, çdo bazë apo bazim që Rusia ka mundur të sigurojë në këtë krah, ka shërbyer vetëm si një trampolinë për përparime të mëtejshme strategjike, ideologjike dhe ekonomike.

Kjo ka qenë doktrina Ruse e të gjitha kohërave. Mbase Testamenti i famshëm i Pjetrit të Madh – Car i Rusisë në shekullin e ’17, që pushtoi me dhunë zotërimet Suedeze në pjesën lindore të Balltikut dhe cvendosi me dhunë kryeqytetin e Rusisë nga Moska në Shën Petersburg – e shpreh më mirë këtë doktrinë:

“Kombi Rus duhet të jetë gjithnjë në luftë…në interes të zmadhimit dhe rritjes së prosperitetit të Rusisë…Asnjë rast nuk duhet humbur për të marrë pjesë në punët e Europës, sidomos ato të Gjermanisë…Polonia duhet ndarë…Ne duhet të marrim sa më shumë territore të jetë e mundur nga Suedia…Ne duhet të jemi të kujdesshëm që të ruajmë aleancën tregëtare me Anglinë…Ne duhet të avancojmë sa më shumë të jetë e mundur në drejtim të Konstandinopojës (Stambollit)…Ne duhet të grumbullojmë përreth shtëpisë sonë sin ë një qendër të gjitha seksionet e shkëputura të Grekëve…dhe t’i bëjmë ata të vështrojnë nga ne për ndihmë, duke krijuar kështu me kohë një lloj supremacie fetare ortodokse me qëllim që të shtrojmë rrugën për sovranitet universal. Kur Suedia të jetë e jona, ….Polonia të nënshtrohet, Turqia të pushtohet…Përthithni  Mesdheun…Rusia do të jetë atëherë në zotërim absolut të … pjesës më të mirë të Europës…”

Tre shekuj më vonë, të njëjtën doktrinë Ruse, Europa do t’a mësonte nga Çou En-lai (Ish Kryeministër i Kinës në vitet ’60), i cili, do t’i deklaronte një delegacioni të nivelit të lartë të NATO-s: “Sovjetikët nuk do t’ju sulmojnë në fushat e Gjermanisë. Ata fillimisht do t’ju hipnotizojnë mendjen dhe shpirtin tuaj me këtë kërcënim. Pastaj ata do të jenë të lirë të zbatojnë një strategji të rrethimeve të gjera dhe njëpasnjëshme të Europës. Rrethimi i parë që kalon përmes Angolës dhe Mozambikut do t’ju kërcënojë rrugët tuaja të furnizimeve me Hemisferën Lindore. Një unazë e dytë do të krijohet për të parambyllur Perëndimin nga pllajat e larta të Etiopisë, Adenit dhe Afganistanit e, ndoshta, Iranit dhe Gjirit Persik. Influenca juaj në Indi do të pakësohet aq shumë sa do të bëhet thuajse zero; Pakistani do t’a gjejë veten në një situatë të vështirë. Ndërsa do t’a kenë përfunduar të gjithë këtë, udhëheqësit Sovjetikë do të fillojnë të ndërtojnë një unazë të tretë rrethimi. Këtë herë, ata do të synojnë të futin nën kontrollin e tyre Gadishullin Ballkanik dhe Mesdheun Lindor. Nëqoftëse ndodh kjo, atëherë Perëndimi, sikurse e dijmë, mbaron në këtë pike.”

Synimet Ruse janë të qarta: Në Balltik – fortifikim për mbrojtje, në Mesdhe – përhapje për pushtime. Në Balltik, procesi i zgjerimit të Rusisë përfundon. Në Mesdhe, ky zgjerim është një proces në zhvillim.

Mbetet të qartësohen skemat e mundëshme të procesit në zhvillim për përhapje në Mesdhe.

Rusia Perandorake e Carëve do mund të delte në Mesdhe vetëm përmes kapjes së vijës bregdetare Vlorë-Stamboll. Rusia e Perandorisë Sovjetike komuniste, do të përdorte edhe një skemë tjetër shtesë: blerjen e influencës dhe të bazave ushtarake në shtetet që shtrihen në vijën bregdetare Egjypt-Siri. Baza Ruse në Tartus, Siri, është vetëm një prej tyre, por e mjaftë për të kalcifikuar praninë dhe influencën Ruse në Mesdheun Lindor, për të orientuar zhvillimet në këtë rajon sipas skenarëve të paracaktuar në Moskë.

Për të kapur vijën bregdetare Vlorë-Stamboll, ka tre korridore të mundëshme:

Korridori i parë për nga rëndësia është ai që kalon përmes Ngushticave të Bosforit e Dardaneleve.

Rusia tradicionalisht ka qenë një ekonomi bujqësore dhe Ngushticat kanë qenë me rëndësi jetësore për eksportet e saj. Dalja përmes Ngushticave, në pikëpamje thjeshtë gjeografike do mund të ishte zgjidhja më e mirë, sepse është në kontakt të drejtëpërdrejtë kufitar me Rusinë. Të dy shtetet i lidh Deti i Zi. Nëse përdoret instrumenti ushtarak, kjo dalje mundëson më mirë përdorimin e të gjitha llojeve të forcave detare, tokësore e ajrore. Ngushticat janë afër burimeve njerëzore e logjistike Ruse. Por, për të kaluar Ngushticat, duhej kaluar Turqia. Prandaj energjitë më të mëdha ushtarake të Rusisë Perandorake u përdorën në radhë të parë kundër Otomanëve. Në rreth 4 shekuj Rusia ka zhvilluar plot 13 luftëra të mëdha me Perandorinë Otomane – një konflikt shumë i gjatë në kohë dhe tepër i ashpër në dhunë, ndoshta unik në historinë e vet.

Rënia e Perandorisë Otomane në fillimshekullin e ’20, e vuri në alarm Europën, kryesisht Anglinë. Rënia e Perandorisë Otomane, do të thoshte rënie e Stambollit në duart e Rusisë. Këtë nuk mund t’a toleronte kurrë Anglia, sepse kjo humbje do mund të vinte në pikëpyetje të gjithë Perandorinë Britanike. Humbja e Stambollit ishte humbje e Mesdheut Lindor, e Kanalit të Suezit, e Oqeanit Indian, e botës Arabe e deri edhe e Indisë, ku Mbretëria e Bashkuar kishte investuar aq shumë dhe ku kishte ndërtuar me kohë urat dhe rrugët e kalimit. Prandaj Europa vrapoi shpejt për të shpëtuar korridorin e Ngushticave duke e “konservuar” Turqinë nga hiri i Perandorisë Otomane. Më tej, për një shekull të tërë, ishte Turqia që punoi për Europën. Turqia mbase nuk ishte Europë, por plotësonte Europën në kundërshtinë e saj të përjetëshme me Rusinë.

Korridori i dytë që mund të sigurojë dalje Ruse në Mesdhe është ai që kalon nëpër Selanik, domethënë përmes Greqisë. Kjo është arësyeja që krijimi i Greqisë moderne ishte frymëzim, organizim, mbështetje dhe financim i drejtëpërdrejtë i Rusisë. Prandaj Europa, kryesishit Anglia, u vunë në alarm qyshse po krijohej Greqia për të asnjanësuar praninë Ruse. Një Greqi si bazë Ruse nuk mund të tolerohej kurrë nga Anglia, sepse, edhe në këtë rast mund të vihej në pikëpyetje e gjithë Perandoria Britanike. Humbja e Greqisë ishte po aq humbje e Mesdheut Lindor sa edhe humbja e Ngushticave Turke. Prandaj Europa vrapoi shpejt që të mos ia lejonte inisiativën Rusisë në Greqi.

Por, ndërsa për të ruajtur Ngushticat, Anglia llogariste disponimin anti-Rus të Turqisë, për të ruajtur Selanikun Greqia nuk mund të llogaritej si e tillë. Greqia, në atë masë sa është Perëndim, është edhe Lindje, domethënë e dyzuar. Prandaj Europa nuk kishte rrugë tjetër vecse t’a blente me pará besnikërinë Europiane të Greqisë dhe rrjedhimisht largimin e pranisë Ruse nga Greqia. Kësti prej disa qindramilardë dollarë që i detyrohet sot Greqia Europës është disa herë më i vogël në krahasim me këstet në pará që Greqia ka marrë në dy shekujt që kaluan.

Korridori i tretë që mund të sigurojë dalje në Mesdhe është ai që kalon përmes Adriatikut dhe Ngushticës së Otrantos. Në pikëpamje strategjike, ky kalim sundohet nga hapësirat gjeografike Shqiptare, përkatësisht nga trekëndëshi Sazan-Karaburun-Vlorë. Rënia e Shqipërisë nën influencën Ruse do mund të rrezikonte drejtëpërdrejtë kontrollin e brigjeve lindore të Adriatikut dhe rrejdhimisht, dalje të sigurtë të Rusisë në Mesdhe. Efektet do të ishin të njëllojta me marrjen nën kontroll të Selanikut apo të Ngushticave.

Këtu fillon raporti i Britanisë së Madhe me Shqipërinë. Mbretëresha e detrave nuk do të toleronte kurrë që “Gjibraltari” i Adriatikut të binte nën ndikimin apo zotërimin e ndonjë fuqie armiqësore. Prandaj ajo, ashtu siç u kujdes në mënyrë të posaçme për konservimin e Turqisë, si dhe për të blerë besnikërinë Greke, ashtu u kujdes edhe për ruajtjen e kontrollit mbi hapësirat Shqiptare. Prandaj Mbretëria e Bashkuar do të ishte jo vetëm pjesë e procesit diplomatik të formimit të Shtetit Shqiptar, por edhe në krye këtij procesi.

 

Pan-Sllavizmi, Ortodokësia Politike, Komunizmi

 

Dalja përmes Selanikut dhe dalja tjetër përmes Adriatikut në Ngushticën e Otrantos, janë shumë larg gjeografikisht nga kufijtë dhe bazat Ruse. Si Rusia Cariste, ashtu edhe ajo komuniste, nuk kanë patur kontakt të drejtëpërdrejtë kufitar me këto dalje, sepse do t’u duhej të kalonin mbi shumë entitete të tjera shtetërore, kombëtare, racash, popujsh e pakicash, shpesh të ndryshëm me njeri tjetrin. Terreni në zonat e Ballkanit nga ku kalohet për në këto dalje, është malor dhe tepër i thyer. Dalja në këto dy korridore e largonte shumë Rusinë nga bazat dhe burimet njerëzore e logjistike. Për më tepër, zonat nga ku do të duhesh kaluar për të dalë në këto korridore, ishin nën zotërimin Turk.

Në këto kushte, përdorimi i forcës ushtarake do të ishte një aventurë që mund t’i shkurtonte jetën Perandorisë së Carit apo asaj Komuniste. Nëse Rusia Perandorake hapte një konflikt ushtarak në hapësirën Ballkanike, atëherë do të hynte në lojë domosdoshmërisht edhe Perandoria Austro-Hungareze, interesi gjeopolitik i së cilës në këtë rast do t’a bashkonte me Perandorinë Otomane. Këto janë arësyet pse Rusia nuk përdori asnjëherë forcën e hapur ushtarake për të dalë në Mesdhe përmes Selanikut apo Adriatikut, por vetëm forcën “e mbuluar”, të mbështetur nga ideologjia pansllaviste, ortodoksia politike dhe ideologjia komuniste.

Në Europën lindore nuk ka patur as shtete kombëtare, as kultura kombëtare. Qyshse kur raca Sllave filloi përhapjen në shekullin e 7-të, ajo nuk do të  gjente dot hapësira në Perëndim, sepse do ndeshej me racat e njohura luftarake Gjermanike, me konstitucionin mendor e psikologjik, identitetin, qëndrueshmërinë, karakterin, artet, institucionet dhe besimet e racave Gjermanike. Në këto kushte, mundësia më e mirë për Sllavët ishte përhapja në drejtimin e Ballkanit. Europa nuk pat qenë aq e interesuar për gjeografinë malore të Ballkanit, sepse ka patur hapësira dhe drejtime të tjera më të lehta e më të frytëshme për të eksploruar. Entitetet e shumta kombëtare e shtetërore, të racave, popujve e pakicave, shpesh të ndryshëm me njeri tjetrin që e karakterizojnë Ballkanin, përbënin një pre më të lehtë për depërtimin e racës së disiplinuar e luftarake Sllave.

Janë pikërisht ngulmimet Sllave në Ballkan që shërbyen si shtysë qëndrore për lindjen e Pan-Sllavizmit si ideologji. Tepër interesante është se kjo ideologji e mori formën doktrinore menjëherë pas pavarësimit të Serbisë dhe u zhvillua më së shumti ndër Sllavët e Ballkanit (të ashtuquajturit Sllavë të Jugut), si një instrument politik si për Rusinë Cariste, ashtu edhe për atë Komuniste. Synimi ishte që, përmes këtij instrumenti, Rusia të kontrollonte tërë Ballkanin, të bashkonte tërë popujt e këtij rajoni nën këtë ideologji duke krijuar kësisoj kushte e lehtësira për dalje në Mesdhe. Kjo skemë mori fillimisht formën e Mbretërisë së Serbëve, Kroatëve dhe Sllovenëve dhe pastaj atë të Jugosllavisë.

Të vetmit Sllavë që mbetën jashtë kësaj skeme ishin Bullgarët, por kishte, gjithsesi, plane të mjaftueshme për t’i futur edhe Bullgarët në këtë “vath”, si Republikë të Shtatë të Jugosllavisë. Një skemë e tillë pat qenë ndërtuar edhe për përfshirjen e Shqipërisë, e mishëruar më ashpërsisht në vitet e para të pasluftës së Dytë Botërore.

Shtylla tjetër e ekspansionit Rus është Ortodoksia Politike. Hierarkia Ortodokse, në dallim nga hierarkia gjithëpërfshirëse Katolike, është e fragmentarizuar sipas shteteve. Duke qenë fe shtetërore, Ortodokësia është ortake me shtetin në orientimet politike, madje në atë shkallë sa e kontrollon shtetin, vecanërisht politikën e jashtme të tij. Shtrirja e ortodoksisë përputhet saktësisht me thellësinë strategjike të interesave të shteteve përkatës. Ortodoksia Politike nuk do mund të arrinte të pushtonte shpirtin Polak e Bohem, edhe pse këto vende janë aq afër me Moskën – kryembrojtësen e Ortodokësisë. Ortodoksia Politike ka synuar e synon kryesisht Ballkanin, sepse, vetëm përmes Ballkanit mund të sigurohet dimensioni shpirtëror i ekspansionit të kombeve gjysmë-Europiane në Mesdhe.

Kontrolli Rus mbi Ortodokësinë do t’i jepte asaj një instrument tepër domethënës për të krijuar dhe ushtruar avantazhe dhe influencë deri në Mesdhe, domethënë, duke e kthyer atë në Ortodoksi Politike. Ideologët Rusë janë të bindur si trashëgimtarë të Bizantit Ortodoks dhe si shteti më i madh Sllav, se fati i Rusisë shtrihet pa asnjë mëdyshje në Ballkan. Ky është një parim i përhershëm i politikës Ruse.

Gjeografia e përhapjes së ideologjisë dhe institucioneve komuniste jo rastësisht shtrihet në të gjithë boshtin dhe periferinë e shtrirjes së Sllavizmit dhe Ortodoksisë. Një projekt djallëzor duket se i pat krijuar dhe i pat prurë në një “hinkë” Pan-Sllavizmin, Ortodokësinë dhe Komunizmin. Një nga modelet politike të kësaj “hinke” është shprehur në parullën “Ballkani për Ballkanasit”. Pavarësisht nga maskat, një Ballkan për Ballkanasit do të thotë një Ballkan ortodoks, sllav, Rus dhe komunist. Është fakt tanimë se, pas çdo Lidhjeje Ballkanike ka qenë Rusia, me synim të parë të mos lejonte terren për Austrinë, Gjermaninë dhe Italinë në këtë gadishull dhe me synim të pastajmë, t’a shfrytëzonte këtë instrument për të siguruar akses dhe përhapje në Mesdhe.

 

Europa, Ballkani, Shqipëria  

 

Europa, e dehur me lirinë që i fali gjeografia për të sunduar në Atlantik, në Afrikë e në Mesdhe, gjithnjë e ka përjetuar me frikë Ballkanin. Falë lirisë në Atlantik, në Afrikë e në Mesdhe, Europa e shtriu praninë, kulturën dhe civilizimin e saj deri në Argjentinën e largët, por jo në Ballkan.

Ballkani, është i frikshëm për vetë pozicionin gjeografik ku janë kryqëzuar e kryqëzohen perandoritë, tri bashkësi kulturore, tri qytetërime të gjalla e të stërmëdha, tri mënyra themelore të menduari, të besuari e të jetuari. Në të vërtetë, sikurse e shpreh aq bukur Braudel, “janë tre përbindësha gjithmonë të gatshëm për të treguar dhëmbët”.

Por, në krahasim me qendrat Islame e Ortodokse të qytetërimeve, Ballkani është shumë shumë më afër me Romën, domethënë me kryeqendrën e qytetërimit Perëndimor. Atëherë pse dhe nga kush ka patur frikë Europa që, proporcionalisht, të influenconte më shumë Ballkan? Mos vallë ka një pakt për ndarje misterioze zonash influence midis Perandorisë Romake të Lindjes (Bizantit) dhe asaj të Perëndimit që mund të jetë akoma në fuqi?! Nga ndonjë marrëveshje misterioze për ndarje po aq misterioze zonash influence midis Katolicizmit e Ortodoksisë?! Nga frika se mos prekej Rusia e Madhe?! Apo nga halli se mund të vijë koha (siç po duket) që Europa t’i falet Rusisë?!

Këto janë pyetje por, ca më pak e ca më shumë, janë edhe arësye pse Europa është gjetur pothuajse gjithnjë e papërgatitur për të përballuar ngjarjet në Ballkan dhe, në rastin më të mirë, është përfshirë pikërisht në castin e fundit, duke mos arritur të parandalojë traumat e përmasave botërore që e patën zanafillën pikërisht në atë Ballkan të mallkuar të shekullit të ’20!

Shqiptarët dhe hapësirat Shqipëtare përbënin një zgjatim të natyrshëm të interesave jetësore të Austro-Hungarisë, Italisë dhe Anglisë në Ballkan. Këto interesa nuk mund të toleroheshin për t’u menaxhuar nga entitete të tjera me disponim armiqësor ndaj tyre, sikurse ishte Serbia e, pas saj, Rusia.

Austro-Hungaria vlerësonte se arma kryesore që do të duhej të stimulonte tek Shqiptarët për këtë qëllim ishte pikërisht identiteti kombëtar, gjuha dhe kultura Shqiptare si faktorë jetësorë që Austro-Hungaria të mos humbiste terren në Ballkan. Për këtë arësye, Austro-Hungaria vlerësonte se një nga shtyllat e politikës së saj ndaj Shqipëtarëve duhej të ishte stimulimi dhe/ose kontrolli mbi zhvillimin e një identiteti kombëtar Shqiptar.

Interesi i Britanisë së Madhe ndaj Shqipërisë ka qenë kushtëzuar nga interesi i veçantë për të mbajtur dhe ruajtur kontrollin e Mesdheut Lindor, ku njera nga rrugëdaljet kryesore është edhe Ngushtica e Otrantos që kontrollohet nga Shqipëria dhe Italia.  Në kushtet kur Shqipëria e formuar si shtet në 1912, nuk i pati asnjëherë kapacitetet për të ushtruar kontroll të plotë dhe efektiv mbi Otranton (ku, për shkak të gjeografisë, kishte përparësi strategjike),  atëherë, Britania e Madhe toleroi madje edhe një Itali fashiste, vetëm e vetëm të siguronte mbajtjen nën kontroll të brigjeve perëndimore të Ballkanit nga një fuqi Europiane. Natyrisht demokracia klasike Britanike nuk pajtohej me një regjim fashist. Por interesi gjeopolitik justifikonte çdo instrument që mund të hynte në punë për të mos lejuar që, në hapësirat Shqiptare të vinin këmbë fuqi armiqësore ndaj interesave Britanike.

A e ka bërë detyrën Italia si mëkëmbësja e Europës, posaçërisht e Anglisë, në Shqipëri? Disfata e pakthyeshme që pësoi Italia pas aventurës ushtarake për të pushtuar Greqinë gjatë Luftës së Dytë Botërore rezultoi “çuditërisht” në një tërheqje strategjike të turpëshme, gjë që ndikoi t’a faktorizonte edhe më shumë Ortodokësinë Politike, Pan-Sllavizmin dhe Komunizmin në Shqipëri.

 

                                  Kombi Europian i Ballkanit

 

Shqiptarët, ashtu siç janë, me të mirat dhe mangësitë e tyre, me arritjet dhe mosarritjet e tyre, janë këmba e Europës në Ballkan, duan apo nuk duan Europianët t’a shprehin zyrtarisht këtë fakt. Pozicioni i lakmuar gjeostrategjik i territoreve Shqiptare vecanërisht në Ballkanin Perëndimor, nga ku mbahen nën kontroll si hyrja për në Detin Adriatik, ashtu edhe bregdeti lindor i Detit Jon; raca dhe gjuha Europiane e Shqiptarëve; përkatësia e natyrshme Europiane e tyre; afeksioni pro-Europian i tyre, etj, ishin dhe janë pasuria e Europës në Ballkan. Popujt e tjerë gjysëm-Europianë në Ballkan e më tej kanë qenë e janë të aspiruar, të indoktrinuar, të organizuar dhe të vendosur për t’a tjetërsuar këtë identitet Europian në Ballkan.

Shqiptarët, në kohë të ndryshme, kanë mbetur edhe të izoluar nga Europa, por nuk janë tjetërsuar. Thjeshtë kanë mbetur Shqiptarë. Jo rrallë të lënë mënjanë nga Europa, Shqiptarët kanë pritur edhe Rusinë, kanë pranuar edhe Kinën kundër Rusisë, por asnjëherë nuk janë vënë kundër Europës. Me të drejtë Gellner thotë se “Banditët rebelë të maleve Ballkanike, duke e njohur veten si kulturalisht të ndryshëm nga ata kundër të cilëve luftonin, dhe për më tepër të lidhur nga besimi apo humbja e besimit me një qytetërim të ri tejet të fuqishëm, u bënë kësodore banditë ideologjikë: me fjalë të tjera, nacionalistë”.

Pas 15 shekujsh nën Bizantinët e pas 4 shekujsh nën Otomanët, Shqiptarët fare mirë mund të përzgjidhnin alfabetin cirilik apo Arab për të shkruar gjuhën Shqipe, por ata përzgjodhën alfabetin Latin pikërisht për të shprehur latinizmin e tyre, Europianizmin e tyre.

Po a e ka bërë detyrën Europa, megjithë këtë përkushtim shpirtëror?

Shqipëria e Gjergj Kastriotit u gjet vetëm në përballjen me Otomanët, përvec ndonjë paraje që mund të jetë dhënë nga Europa. Shqipëria u gjet pothuaj vetëm 500 vjet nën Turqinë e detyruar të sakrifikojë edhe gjëra të shenjta për të mos humbur identitetin Europian të saj. Shqipëria u gjend vetëm gjatë Luftës së Parë Botërore, kur u bë shesh lufte dhe pretendimesh për t’a copëtuar. Por mbeti përsëri Shqipëri, domethënë Europë.

Shqipëria dhe Shqiptarët nuk janë aq të mëdhenj sa për të tregtuar mall. Më së shumti ata kanë tregtuar shërbime. Dhe shërbimi më i madh i Shqiptarëve është që konservuan Evropën në Ballkan. Pa shqiptarë, Europa do kish mbetur gjysmë-Europë. Gjysma tjetër do të mbahej nga gjysmë-Europianët. Objektivi i gjysmë-Europianëve ka qenë dhe është Stambolli, por Stambolli nuk pushtohet ndryshe përvecse duke u krahëmarrë nga Selaniku apo nga Vlora, përgjithësisht nga Ballkani. Europa e di se këto strategji nuk mund të zbatohen në trojet Shqiptare. Thjeshtë sepse Shqiptarët janë vetëm Europianë.

Shqipëria, përpara se të jetë Europiane në gjeografi, është Europiane në shpirt, në rracë, në gjuhë, në alfabet. Për Shqipërinë varkë shpëtimi është vetëm Europa. Prandaj Shqipëria e ka bërë vetë detyrën e vet Europiane edhe pa Europën e cila, natyrshëm ka interesin por edhe përgjegjësinë e detyrimin për të ruajtur praninë, identitetin e nderin e saj në Ballkan.

Europa indiferente e la të lirë bashkimin e Sllavëve të Jugut nën emrin Jugosllavi, edhe pse kishin ndryshime të mëdha e madje edhe urrejtje për njeri tjetrin sikurse ishin Kroatët katolikë me Serbët e Sllovenët Ortodoksë. Ishte pikërisht ajo Jugosllavi ku u prodhuan doktrina, platforma dhe praktika genocidiste nga më të urryerat e më masivet që kanë ndodhur në historinë e njerëzimit. Pse, pra, kjo Europë nuk i la të lirë, madje i ndau Shqiptarët që ishin vëllezër të një gjaku? Jugosllavia u bë shteti më i madh në Ballkan në territor e popullsi për 100 vjet. Pse Europa e la e, madje, e stimuloi një disekuilibër të tillë fuqie, ku një Jugosllavi të ishte superfuqi Ballkanike dhe të tjerët të shpresonin për aleanca tej Ballkanike nga frika e saj? Pse u desh ndërhyrja përtej Europiane që ky shtet mostër dhe feja e ideologjia mostër që e ushqeu, të shpërbëhej vetëm në fillimshekullin e ’21 ?

 

                     Borxhi i Europës

 

Europa ndoshta ua njeh edhe një tjetër borxh Shqiptarëve: atë të faturuar në ato ditë të ftohta shkurtit të vitit ’45, në Krimea (cuditërisht, një emërtim i ngjashëm me krimin!), në Detin me emrin e cuditshëm “i Zi”, kur Europianët, bashkë me gjysmë-Europianët u pajtuan në heshtje që influenca e tyre mbi Shqipërinë e Shqiptarët të ndahej 50 me 50! Shifra disi të frikëshme e misterioze, dicka midis qenies dhe jo qenies!

Europa ecte kësodore në shinën e një krimi që e kishte shtruar me kohë: Aty nga viti 1913 nuk pat ndarë thjeshtë influencën mbi Shqiptarët, por tërë egzistencën e tyre: tokën dhe gjakun. Ndarja kishte pasë qenë saktëisht e njëjta: 50 përqind e tokës dhe e gjakut tej kufijve kombëtarë dhe 50 përqind përkëtej tyre. Të njëjta shifra makabre, terri e makthi!

Sidoqoftë, Europa e pati mirësinë t’a njohë këtë faj të saj dhe ua ktheu pjesërisht borxhin Shqiptarëve: Shqiptarët në Kosovë e Maqedoni i bëri qytetarë.

Këto janë shumëcka. Por jo gjithcka. Europa iu ka ende një borxh kolosal Shqiptarëve:  Europa i detyrohet mbijetesës Shqiptare! Një borxh që nuk mund të shpërblehet as me gjak e as me tokë, por vetëm me mirënjohje! Një mirënjohje që deri tani ka munguar.

Një mirënjohje që duhet të burojë nga njohja, nga arësyeja. Nuk do duhet shumë guxim intelektual për t’a thënë më shkoqur: Europa pa Shqiptarët do kishte mbetur gjysëm-Europë, thuajse 50 me 50, po aq sa po kjo Europë pat rezervuar dikur për Shqiptarët!

 

                                Përfundim

 

Shqiptarët, në radhë të parë, mbijetuan sepse Zoti i pat vendosur qysh në fillim në trojet ku rrojnë ende sot dhe me të cilat kanë krijuar një marrëdhënie të përjetëshme, të patundëshme, të pashqitëshme. Nuk janë një popull i ardhur. Palca e mbijetesës Shqiptare buron pikërisht nga ky identitet. Asnjë degë e shkencës nuk ka vërtetuar të kundërtën. Ky identitet iu ka dhënë Shqiptarëve fuqinë, besimin dhe kujtesën e mjaftueshme për të mbijetuar dhe për të mos u tjetërsuar nga fuqitë, perënditë, gërmat, racat, besimet dhe kultet e të ardhurve.

Një nga etërit e kombit Shqiptar, Pashko Vasa, Europian sa vetë Europianët, është lutur që të ruhet “populli më i vjetër i Europës, raca më e papërzier… që, falë një fenomeni të mrekullueshëm dhe që nuk mund t’a spjegojmë, ka ditur t’i rezistojë kohës që shkatërron dhe transformon, ka mundur të ruajë gjuhën pa pasur as letërsi as qytetërim të përparuar dhe për më tepër, ia ka dalë të ruajë pa u treguar e mbyllur dhe përjashtuese  në shfaqjet e veta të jashtme ndaj besimit dhe riteve të feve që ajo ka përqafuar gjatë përhapjes së tyre fitimtare përmes evoluimit në shekuj.”

Shqiptarët mbijetuan sepse janë një komb Europian. Pushtime pas pushtimesh, fe pas fesh, ideologji pas ideologjish, të gjitha lindore, por Shqiptarët mbetën mbetur vetja e tyre, domethënë Europianë. Sepse këto ishin rrënjët e tyre.

Tretja e identitetit Europian të Shqiptarëve rrezikonte drejtëpërdrejtë kombet Europiane. Gjysmë-Europianët patën dhe kanë projekte për këtë qëllim. Pa Europën Shqipëria nuk do të ishte Shqipëri. Por pa Shqiptarët, Europa do të kishte mbetur vetëm gjysmë-Europë. Pa shqiptarë, Europa politike do të ndahej me gjysëm Europën në meridianin që kalon nëpër Detin Adriatik.

Kombi Shqiptar është relika më e vjetër Europiane dhe Europa ka detyrimin por edhe nderin t’a ruajë atë. Shqiptarët e dijnë përgjegjësinë e tyre. I kanë rrënjët e degët për projekte më të përparuara: Bashkim kombëtar përmes propsperitetit apo prosperitet përmes bashkimit kombëtar. E rëndësishme është të shpresojnë dhe të investojnë, jo vetëm me ndjenja e dije, por në radhë të parë me projekte kombëtare. Pa projekte kombëtare do të mbeten gjithnjë në nivelin e mbijetesës.