Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

FESTA QE NA PERCANE

by

Pse është e pavend festa e çlirimit?/

NGA SAIMIR LOLJA  /

 Po bëhen mbi 20 vjet që vazhdon një ndarje midis njerëzve nëse dita e festës së ç/lirimit duhet të jetë 28 apo 29 Nëntori. Përçarja shtrihet që nga dy shqiptarë të kudondodhur në botë që diskutojnë për këtë “datë” e deri tek majat politike të shtetit zyrtar shqiptar. Vetëm fakti që kjo festë qeveritare (jo kombëtare, jo e përbashkët, jo e të gjithëve) sjell vetëm perçarje e grindje dhe aspak bashkim e respekt njerëzor, nënkupton që ajo “datë” nuk duhet të festohet; arësye të tjera renditen më poshtë.

            Fjalë për fjalë, nacional-çlirimtare domethënë se një komb, me këtë rast i yni, lirohet rrënjësisht (çlirohet) nga pushtuesit. Që këtu ky emërtim ngec, sepse kombi shqiptar nuk mbaron tek Ura e Shirokës, në Veri, apo në Kakavijë, në Jug, dhe të pranosh një ditë të tillë do të thotë të pranosh Shqipërinë e coptuar. Edhe në kohën e tanishme, regjizura dhe rolet e teatrit politik shqiptar s’kanë ndryshuar përveçse artistëve të rinj që i luajnë këto role. Njëra palë nga këta artistë thotë se ushtria gjermane kaloi Urën e Shirokës më 29 Nëndor 1944 në orën 00:15 të natës/mëngjez; pala tjetër e artistëve thotë se ushtria gjermane kaloi Urën e Shirokës në Shkodër më 28 Nëndor 1944 në orën 23:45, natën! Dokumenta të ardhura nga Gjermania në Ministrinë e Mbrojtjes së Shqipërisë zyrtare tregojnë se forcat ushtarake gjermane të Luftës II Botëore ishin në Shqipëri edhe më tej se 29 Nëndori 1944 dhe kur u larguan [pa luftë] në Dhjetor 1944 ikën sipas planit të tyre të tërheqjes nga vendet e Europës Juglindore.

            Ç’do të thotë pushtues? Përgjigjen e jep vetë historia shqiptare që nga fundi i Nëntorit 1944: zbatimin mizor të “luftës së klasave”, përndjekjet masive të njerëzve, humbjen e të drejtave të tyre, internimet, burgosjet e pushkatimet, sidomos të ajkës së kombit, të shkollarëve, atdhetarëve e klerikëve të besimit të lirë fetar; grabitja e pasurive të tundshme dhe të patundshme: fabrika, dyqane, mjete prodhimi, sipërfaqe toke, mallra, sende me vlerë, vepra arti, monedha ari e bizhuteri, të tëra sipas një plani të paramenduar me etapa për zhdukjen e pronësisë private biles edhe në mendjet e njerëzve, dërgimi jashtë Shqipërisë i pasurive kombëtare; prishja e raporteve shoqërore dhe traditave qytetare; rrethimi me tela me gjemba i Shqipërisë (në bashkëpunim me të huajt); humbjen e plotë të lirisë së fjalës, shtypit, përfaqsimit politik dhe mendimit.

            Nëse Shqipërisë do t’i kishte ardhur liria pas Nëndorit 1944, atëhere luftimet dhe armiqësitë e lindura nga Lufta II Botërore në Shqipëri duhej të kishin mbaruar menjëherë pas Nëndorit 1944 dhe amnistia e përgjithshme duhej të ishte shpallur [ndonjëherë]. Nëse Shqipëria zyrtare do ishte e çliruar pas Nëndorit 1944, atëhere menjëherë pas Nëndorit 1944 do kishte parti politike që do përfaqsoheshin nëpërmjet zgjedhjeve të lira në Kuvend dhe shtypi do të përcillte fjalën dhe mendimin e lirë.

            Lufta II Botërore në Europë filloi më 7 Prill 1939 kur Italia fashiste, me pëlqimin nga qeveria britanike, sulmoi Shqipërinë. Si rrjedhim, Shqipëria u bë pjesë e teatrit luftarak botëror, donin apo nuk donin njerëzit e saj. Nëse hidhet vështrimi mbi shtetet e tjera që u përfshinë në Luftën II Botërore, mësohet menjëherë se nuk ka shtet që të festojë ndonjë ditë “të çlirimit”. Bie fjala, Bashkimi Sovjetik humbi mbi 26 milion njerëz në Luftën e Dytë Botërore dhe do i takonte atij në rradhë të parë të festonte një festë të tillë; por ai nuk ka patur ndonjëherë festë të tillë! Ajo që egziston dhe përkujtohet nga të gjithë në Europë është 8 Maji (9 Maji, me orën e Moskës), si dita e mbarimit të Luftës II Botërore dhe fitores kundër fashizmit. Shumë e thjeshtë dhe shumë thjesht, sepse më 8 Maj 1944 krye-komandanti i ushtrisë gjermane nënshkroi për palën gjermane kapitullimin e ushtrisë gjermane. Për sa i përket Shqipërisë, një dokument i ngjashëm kapitullimi nuk egziston dhe as kishte kushte të krijohej. Meqenësë Shqipëria zyrtare ishte pjesë e aleancës kundrafashiste gjatë Luftës II Botërore, po me ato aleatë dhe me të njëjtën mënyre duhej të festonte fundin e luftës botërore.

            Heqja e e “ditës së ç/lirimit” nuk do të thotë se mohohen luftimet apo shkatërrimet që kanë ndodhur në Shqipëri gjatë Luftës II Botërore. Heqja e “ditës së ç/lirimit” nuk do të thotë që të mos respektohen të gjithë luftëtarët që humbën jetën apo u plagosën në betejat ku shqiptarët morën pjesë, përfshirë edhe qindra partizanët shqiptarë që humbën jetën, si edhe të plagosurit, në luftimët matanë Hanit të Hotit e deri në Vishegrad të Bosnjes gjatë Luftës II Botërore. Heqja e e “ditës së ç/lirimit” nuk kërkon të harrohen të gjithë ato luftëtarë ose jo që u masakruan qëllimisht nga palët ndërluftuese të Luftës II Botërore. Si kudo, për një respekt madhor e të qytetëruar ndaj të Rënëve në luftra nevojitet dhe egziston një ditë përkujtimore e quajtur Dita e të Rënëve në Luftë. Për t’u kujtuar është 11 Nëntori që përkujtohet në Europën Qëndrore e Perëndimore si dhe në Amerikën e Veriut. 11 Nëntori përkujton dhe nderon humbjet e jetës të ushtarakëve dhe qytetarëve në kohë luftash. Kjo ditë e ka origjinën tek çasti i nënshkrimit të mbarimit të Luftës I Botërore prej ushtrisë gjermane në orën 11 të datës 11 të muajit të 11të (Nëntorit) të vitit 1918. Një gjë e tillë akoma po mungon në Shqipërinë zyrtare. Pjesmarrësit dhe të rënët ndër luftëra, ato që e përballuan luftën më forma e pasoja të ndryshme, pavarësisht se në cilën “anë” kanë qenë, pavarësisht se si ngjyrosen nga fituesit e luftës, i kanë pas marrë me vete dallgat e luftës të cilat nuk përcaktohen nga njeriu i veçantë. Të rënët dhe të plagosurit në luftra, ushtarakë dhe qytetarë, kanë qenë njerëz me të drejtën natyrore për të jetuar e për të mos u dëmtuar, prandaj është e domosdoshme me i përkujtuar pa dallim. Prandaj:

            Nuk mund të jetë festë mbarëkombëtare dhe e përbashkët një festim qeveritar që mbart në vetvete luftën dhe përçarjen midis shqiptarëve. Kjo nuk është për mburrje, por veçse për keqësi. Bashkimi, mirëqënia, bashkëjetesa, ripërtëritja, bashkëpunimi dhe përparimi kërkojnë mirënjohje e respket midis njerëzve, brezave e grupeve shoqërore. Që nga 1944, një “festë” e tillë nuk ka përcjellur nga brezat më të vjetër një mision të tillë për brezat e rinj. Një “festë” e tillë nuk e kryen një mision të tillë, në fakt e minon dhe e helmon një gjë të tillë. Një “festë” e tillë nuk ka patur patur ndonjëherë qëllim që të sillte armëpushim midis shqiptarëve dhe as të hamonizonte emocionet e njeriut të veçantë me respektin ndaj të gjithëve. Për më shumë, emërtimet (të mirët apo të këqinjtë) që rrjedhin nga kjo “festë” janë fare pa kuptim në kohën tonë.

            Nuk mund të festohet një ditë që i përket një “festë” e cila qëkur u montua vetëm Shqipërisë e kombit shqiptar nuk i ka shërbyer. Ajo “festë” i ka shërbyer dhe vazhdon t’iu shërbejë armiqve të Shqipërisë dhe në rradhë të parë të shteteve fqinje që akoma vazhdojnë t’i mbajë të pushtuara tokat shqiptare.

            Nuk mund të festohet një ditë që pranon një Shqipëri të coptuar dhe nga e cila rrodhën tradhëtitë ndaj shqiptarëve në ish-Jugosllavi, çarmatimi i shqiptarëve të Kosovës gjatë kthimit nga Vishegradi të dy Divizioneve shqiptare më 1945, lënia kështu e shqiptarëve të Kosovës të tradhëtuar dhe të pa armatosur përballë sulmit dhe masakrave të ushtrisë komuniste jugosllave, bashkëpunimi në masakrën e Tivarit, fashitja e çeshtjes çame duke i bëri qytetarë të Shqipërisë zyrtare çamët e përzënë nga grekërit, etj.

            Nuk mund të festohet një ditë e cila zanafillën e ka në tradhëtinë e madhe të PKSH duke prishur Marrëveshjen e Mukjes (Gusht 1943) dhe mosnjohjen e Kuvendit të Bujanit (fillim Janari 1944) nën udhëzimin e drejtpërdrejtë të emisarëve jugosllavë që themeluan e udhëhoqën PKSH dhe oficerëve britanikë që krijuan e mbajtën në këmbë ushtrinë partizane shqiptare. Marrëveshja e Mukjes bashkonte grupimet luftarake shqiptare duke patur në themel boshtin kombëtar shqiptar dhe Kuvendi i Bujanit vendosi që Kosova kishte të drejtën e vetvendosjes dhe të shkëputjes nga ish-Jugosllavia. Data 29 Nëntor u bë festë e Shqipërisë zyrtare që të përkonte në të njëjtën ditë me festën e Republikës së Jugosllavisë, festë e cila e përkujtonte 29 Nëntorin e vitit 1943. Në atë datë u mbajt në Jajcë të Bosnjes Mbledhja II e Këshillit Antifashist Nacionalçlirimtar të Jugosllavisë (AVNOJ) dhe u shpall organizimi i shtetit jugosllav të pas luftës. Vendimet dhe organizimet e AVNOJ-it u kopjuan tërësisht në Shqipëri pas disa muajsh në Kongresin e Përmetit më 24 Maj 1944.

            Nuk mund të festohet një ditë e cila qëllimisht, sidomos gjatë viteve 1945-1991, u propagandua aq më fort se dita e Shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë së Vërtetë më 28 Nëntor 1912, sa që historia para 8 Nëndorit 1941 (data zyrtare e krijimit të PKSH) u venit fare dhe u quajt e keqe.

            Nuk mund të festohet një ditë që shënon fillimin e diktaturës absolute, mbylljen e Shqipërisë ose lidhjen e saj me Lindjen, e më e keqja me ish-Jugosllavinë; rrënimin e deri në mbylljen e qendrave të besimit të lirë fetar; futjen e njerëzve për të banuar nëpër kapanone me kate, prishjen e qyteteve dhe trashëgimisë qytetare, ngritjen pa të ardhme të ndërtimeve të reja; fillimin e gënjeshtrës me lugën e florinjtë më 1945, pasuar me pesëvjeçarët e punës që ishin një hap drejt [fantazmës së] parajsës së barazisë; dhe që vazhdoi me çekun e bardhë më 1991 kur në pushtet erdhën të rinjtë.

            Nuk mund të festohet një ditë e cila shënon fillimin e plotësimit të dëshirës së akademikut serb Çubriloviç të shprehur në Memorandumin tij famëkeq “Përzënia e Shqiptarëve” të botuar më 1937: “…por më e keqja akoma është të mësuarit e Shqiptarëve me idetë Europiane perëndimore të pronës private….”. Shqiptarëve të Greqisë dhe atyre të Shqipërisë zyrtare iu ndodhi e njëjta gjë, kurse në ish-Jugosllavi kjo nuk qe e mundur të arrihej plotësisht.

            Nuk mund të quhet festë një ditë që shënon fillimin e shkatërrimit sistematik të trashëgimisë krijuese, shkollore dhe profesionale shqiptare; dhe njëkohesisht thellimin e turmëzimit mendor të njerëzve, pasojat e së cilës vazhdojnë ta dëmtojnë shoqërinë shqiptare edhe pse kanë kaluar mbi 20 vite nga “kthesa”.

            Nuk mund të festohet një ditë e cila ligjërisht është e paligjshme, sepse në Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë, Neni 14, Pika 5, shkruhet se “Festa e kombëtarë e Republikës së Shqipërisë është Dita e Flamurit, 28 Nëntori”.

LUKË KAÇAJ- SHKAMBI I DALTUEM, QË RA PREJ BJESHKËVE TË NÊMUNA

by

Në 100 vjetorin e Pavarsisë…/

Lukë Kaçaj diten e martesës me Anen…në Rrugen L.Gurakuqi, Shkoder./

Nga Nga Fritz RADOVANI/   Bajza e Kastratit të Shkodres, me 24 Shkurt 1924 i fali artit shqiptar një shkamb që pat daltue prej Atyne Bjeshkëve të Nêmuna, ku kanga me “Lahutë” nuk ka kurrë mort! Ky filiz i njomë i lemë në një shtëpi malesh kreshnike me emnin Lukë Kaçaj, do të rritet e do të bahet lis sa bota e qytetnueme me na e pasë lakmi. Lukë Kaçaj fëmijë i kushtohet Urdhnit të Fretenëve të Vegjel, dhe vjen në kolegjin e Françeskanëve të Gjuhadolit në Shkoder, ku do të ndjekin edhe mësimet në Liceun “Illyricum”… Mjeshtri i madh i muzikës At Martin Gjoka, asht Ai që i vuni shenjën e muzikës në ballë djaloshit të rij nga Alpet që me ujin e burimeve të tyne i sollen artit Shqiptar një nga figurat ma të spikatuna, që zani i Tij do të mrekullojë edhe Boten…

            Nen kujdesin e At Filip Mazrrekut, një tjeter frat i telentuem, Luka do të mësojë me luejtë në armonio, organo dhe vjolinë. “Ato vite Ai i kujtonte si kohen ma të bukur të jetes së Tij”, ka shkrue në një monografi të shkurtë nxanësi i Tij, muzikologu dhe artisti i njohun Loro Sata, të cilit i jam referue per me shkrue këta pak rreshta per të Madhin Lukë Kaçaj në këte 100 vjetor.

            Në vitin 1946, kur po permbytej mbarë Shkodra nga komunizmi, At Mati Prennushi thrret në Kuvend baben e Lukës dhe i thotë: “Koha sa vjen e bahet ma e rrezikshme per xhakoj ashtu si per ne, prandej merre Luken në shtëpi, sikur ai nuk do me ndejë ma këtu dhe mundou me i dhanë rrugen e muzikës, mbasi ka mundsi që Liceu i ynë të mbyllet nga komunistët..” (Dëshmi gojore e të Ndjerit Lukë Kaçaj, në prezencen e At Konrrad Gjolaj, në vitin 1996, në Shkoder).

            “Kjo këshillë e At Matisë dhanë babës tim, më shpetoi nga arrestimi i sigurtë që në 1946” thonte Luka me mirnjohje… Ndonse, veshtirsitë e jetës Lukës nuk iu ndanë asnjëherë.

            Luka niset per Tiranë porsa hapet Liceu Artistik. Komisioni i pranimit mbetë i habitun nga pergatitja kulturore muzikore e Lukës. Pranohet në 1947 në orkestren e Radio Tiranës, por mbas dy muejsh pushohet nga puna si “ish nxanës i françeskanëve”, dhe shkon hamall në një magazinë në Yzberish. E ndihmon kompozitori Kristo Kona, aso kohe deputet, tue e angazhue me korin e Filarmonisë. Luka fillon punen në Filarmoni. Sjellja e Lukës prej qytetari me njohuni si pak kush të disa gjuhëve të hueja, italisht, latinisht, greqisht dhe në mënyrë të persosun gjuhen amtare, tue i vue në perdorim të vazhdueshem me leteratyren botnore dhe kryeveprat e saja ma të njohunat, si pasojë e studimeve fillestare, në vitin 1951 i hapë rrugen per studime jashta shteti në konservatorin “P.I.Çajkovski” në B.S., me një grup muzikantësh shqiptarë.

            Luka paraqitet në konkurs dhe porsa perfundon së kënduemi, Drejtori i Konservatorit u çue në kambë tue thirrë: “Otliçno! (shkelqyeshem)”…E nuk do të vonojë kur Shaporin deklaron: “Ky bas asht një Shaljapin i ri, Shaljapini Shqiptar!” Luka i befasoi si artist i madh të gjithë. Ai ishte interpretues në disa gjuhë, tue mësue atje edhe rusishten, frengjishten dhe gjermanishten.

Në një turne në shtetet “demokratike” të Europës Lindore, Luka kishte një repertor të gjanë mbi 100 pjesë në 5 gjuhë të hueja. Me 28 Nandor 1958, ishte në “Balshoj Teater” të Moskës dhe ka interpretue Don Bazilion nga “Berberi i Seviljes” i Rosinit, ku populli moskovit e pershëndeti “tue e krahasue të një niveli me interpretimin e Shaljapinit, po në atë skenë”.

Në vitin 1966…Ramiz Alia, në kuadrin e “Revolucionit Kultural” e largon nga skena!

Luka gjithnjë shihej tue i ba një pyetje vetes: “Mos vallë… ky asht fundi im…!?”

Parandjente até që do të ngjiste me 28 Maji 1973…kur sigurimi i shtetit do ti vinte hekrat në prani të studentave dhe pedagogëve, në hollin e Akademisë së Arteve të Bukura, me etiketen e njohun të “rrezikshmërisë shoqërore, dhe në emër të popullit arrestohet si armik i tij…”

Lukë Kaçaj, djali Fisnik i Bajzës së Kastratit, asht para xhelatëve shpifës e terroristë, kur Nana Tone me lot perfaqe i lutej “trupit gjykues” per djalin e pafajshem të vetin, por denimi i tij asht i pashmangshem. Luka u dënue me 5 vjet heqje lirie…Luka ishte “armik i popullit” se kishte recitue vargjet e At Fishtes, mësuesit të vet, dhe nuk kishte “harrue endè” me i ra në gjuhen e Tij “Lahutës së Malësisë”, të cilen e adhuroi deri në vdekje. Nuk munguen as dishmitarët…

Ana, zonja e Tij e nderueme nuk mungoi as nder telat rrethues me gjema të kampeve.

Luka u lirue nga burgu i “vogel” në vitin 1978, per të vazhdue dënimin e Tij në burgun e “madh” me të gjithë popullin shqiptar. Artisti i Madh ishte pa punë. Dyert ishin të mbylluna! Një ditë një shef kuadri “zemermirë” i ofroi punë: “Kemi punë edhe per ty, vetem hamall…”

Luka tregonte: “Vetem në ngarkim shkarkim të makinave, të karrocave mund të fitojshe buken per vete dhe per Anen…Lodhja fizike po, por ajo shpirtnore më dermonte shpirt e zemer!”

Vazhdoi disa vite hamall tek Pazari i Ri në Tiranë… Në vitin 1988, e bukra Ana, që nuk kishte kursye me shitë edhe “gjakun” per me mbajtë gjallë burrin besnik të saj në burg, mbylli vuejtjet e jetes e mbeshtetun per gjoksin e basit të njohun në Botë, me sy të ngulun tek Luka!

Me 7 Shtator 2001, Luka nuk këndoi kurrma! Komunizmi kerkoi me e varrosë “hamall” të Madhin Lukë Kaçaj, basin e njohun nga të gjitha skenat botnore që e dishruen praninë e Tij.Luka me të vertetë që interpretonte rolin e Gjinit tek opera “Mrika” e Prenkë Jakovës, tue i dhanë edhe vlerat e veta malësorit të Veriut, po rolet që luente Luka ishin pjesë nga jeta e Tij.

Në kjoftë se arti botnor krenohet me artistët e Mëdhej Xhino Beki, Nikola Rosilomeno, Kolja Giaurov, Boris Kristov, Fjodor Shaljapin, edhe arti Shqiptar “një ditë” ka me rreshtue me ata kolosë, një shkamb të daltuem me kulturen shqiptare Europjane, që ra e u ba ortek nga majet e Atyne Maleve e që na i thrrasim Bjeshkët e Nêmuna, e …

Ky vigan i pavdekshem ishte Lukë Kaçaj…

 Melbourne, 12 Nandor 2012.

TAKEN 2- NJE PERPJEKJE TJETER PER TE POSHTERUAR SHQIPERINE DHE SHQIPTARET

by

Nga Gëzim Alpion dhe Stephen Schwartz/*

Përktheu nga origjinali në Anglisht Elvana Bilali/

Në një moment qetësie, në sekuencat e para të filmit tё ri tё realizuar, ‘Taken 2’, Bryan Mills, një ish-vrasёs i punёsuar nga qeveria amerikane, tashmë në pension, interpretuar nga Liam Neeson, i rrëfen vajzës së tij Kim (Maggie Grace) se ato çka ai di për Stambollin dhe rolin e rëndësishëm që ky qytet ka luajtur si urё-lidhje ndёrmjet Lindjes dhe Perёndimit, bazohen nё një libër të cilin ai e kishte lexuar gjatë udhëtimit të tij drejt Turqisë, vendi ku ёshtё xhiruar filmi.
Fakti që ai përmend – roli i Bosforit, si një urë lidhëse mes Europës dhe Azisë – është aq banal sa vetvetiu lind pyetja: si ёshtё e mundur qё dikush me njohuri kaq tё cekta pёr botёn, mund të ketë qenë i punësuar në një pozitë me përgjegjësi nga autoritetet Amerikane? Kjo mungesë njohurish, ndoshta mund tё jetё paraqitur me qëllim, për të portretizuar agjentët e qeverisё amerikane si tё metё.

Punёdhёnёsi i kёtij ish-agjenti nuk ёshtё indentifikuar saktёsisht, por mund tё supozohet se Mills ka qenё i punёsuar nga CIA. Pёr rrjedhojё, njё operativ i tillё duhet tё jetё nё dijeni se Ambasada Amerikane nё Turqi ndodhet nё Ankara dhe jo nё Stamboll, gabim tё cilin Mills e bёn kur bisedon me vajzёn e tij. Megjithatë, komenti i mёsipёrm, ku pёrmendet roli i Bosforit, ёshtёtreguesi simbolik mё i rёndёsishёm qё nxjerr nё pah injorancёn e tij.
Gafa tё tilla bёhen akoma edhe mё tё dallueshme nё njё vazhdё skenash, si pёr shembull kur Bryan, pёr tё cilin kjo ishte vizita e parё nё Stamboll, çuditërisht, i jep disa udhёzime ish-bashkёshortes së tij Leonore apo Leni (Famke Janssen) se si mund tё shpëtojë nga vendi i fshehtë ku ёshtё marrё peng tek Grand Bazaar-i (Pazari i Madh) i famshёm nё Stamboll. Ai e udhëzon atë të ndërrojë rrugë, duke kaluar kështu mes korridorëve dhe qosheve konfuzë të cilët edhe një i lindur në atë qytet nuk mund t’i njohë aq me detaje.
Bryan ёshtё njё personazh i dobёt jo vetёm se, sic pёrmendёm mё lart, nuk ka njohuri, por edhe sepse bёn gabime aspak profesionale. Ai ka vёnё nё dijeni ish-bashkёshorten, nga e cila ёshtё ndarё, dhe vajzёn e tij, se detyra e tij nё profesionin e dikurshёm ka qenё ekzekutimi i njerёzve nё operacione klandestine. Njё sjellje e tillё ёshtё e papranueshme dhe absolutisht e paligjshme, pasi njё spiun amerikan, anёtar i skuadrёs sё elitёs ushtarake antiterroriste, apo çdo individ tjetёr i cili kryen detyra tё tilla, duhet tё mbajё tё fshehtё detajet e punёs sё tij, nga bashkёshortёt dhe fёmijёt e tyre.
Detaje tё tilla janё tё parёndёsishme nё dukje, por qё tё bёjnё tё mendosh se Luc Besson dhe Robert Mark Kamen mund tё kenё realizuar sёbashku kёtё dorёshkrim hulumtimesh dhe tё keqshkruar, nёn efektin e lodhjes nga njё udhёtim i gjatё me avion. Besson dhe Kamen pёrdorin njё personazh llomotitёs dhe mburravec si Bryan, duke u kthyer nё njё zёdhёnёs tё qёllimeve tё tyre tё errёta: tё shfryjnё urrejtjen e tyre ndaj fesё islame dhe tё zhvillojnё njё propagandё tё neveritshme kundёr kombit shqiptar, qё ёshtё i vogёl dhe pak i njohur nga tё huajt.
Nё tё vёrtetё, filmat ‘Taken’, janё si anti-amerikanё, ashtu edhe paragjykues për shqiptarët. Nё kёta filma, injorantёt amerikanë shquhen pёr vrasje brutale, dhe shqiptarët pёr tortura dhe trafikim tё qenieve njerёzore. Gjithçka tjetër është e pa rëndësishme. Katalogu i plotë i gafave absurde është shumë i gjatë, por kёtu po pёrmendim disa gabime kulturore, fetare dhe gjuhësore, qё hasen shpesh nё skenar. Disa nga gabimet e poshtё përmendura mund të duken tё parëndësishme, por megjithatё reflektojnё se autorёt e skenarit nuk kanё bёrё hulumtimet e duhura shkencore.

Aktorёt qё luajnё rolin e muslimanëve, në të dy filmat, kanё tatuazhe nё duar. Ashtu si hebrenjtë, edhe myslimanët e kanё tё ndaluar tё tatuojnё pjesёt e trupit tё tyre.

Një musliman nga Tropoja, qytet nё veri të Shqipërisë, i cili ёshtё edhe vendi i origjinës së keqbёrёsve kryesorё tё kёtyre filmave, nuk e quan djalin e tij Marko, i cili ёshtё njё nga kriminelёt (për fat të keq, rol i interpretuar nga një aktor shqiptar, Arben Bajraktaraj) nё ‘Taken 1’ i realizuar nё vitin 2008.
Njё djalё i lindur nga njё baba shqiptar musliman dhe nga njё nёnё e krishterё nё veri tё Shqipёrisё, mund tё quhet ‘Mark’, por ky emёr nuk do tё tingёllonte mjaft ballkanik pёr filmin e Besson-it, kёshtu qё krimineli nё fjalё merr emrin sllav ‘Marko’ – pёr tё cilin edhe serbёt duhet tё ankohen!
Personazhi kryesor shqiptar në ‘Taken 2’, babai i Marko-s, i cili ndjek Bryan dhe familjen e tij, pёr t’u hakmarrё pёr vdekjen e tё birit nё filmin e parё, quhet ‘Murad’. Nё Shqipёri, ky emёr shkruhet dhe shqiptohet me bashkёtingёlloren ‘t’ dhe jo me ‘d’.
Tropoja, vendi nga i cili supozohet tё jetё prejardhja e familjes sё protagonistit nё film, paraqitet si njё vend pa rrugё dhe i pisёt (skenat e Tropojёs nё film janё xhiruar nё Turqi dhe jo nё Shqipёri) kur nё realitet qyteti i Tropojёs ёshtё njё vend malor, ku turizmi ёshtё nё rritje, nё veçanti pёr alpinistё e skiatorё.
Në ‘Taken 2’, shqiptarët janë paraqitur si të fiksuar pёr hakmarrje dhe ndёshkim ndaj armiqve tё tyre duke mos u ndalur përpara asgjëje, duke përfshirë edhe sulmin ndaj femrave.
Kjo qasje, pasqyron njohje tё cekta të gjakmarrjes, qё fatkeqёsisht ёshtё shfaqur sёrisht në Shqipëri nё dy dekadat e fundit. Në këtë kulturë, ‘marrja e gjaku’ qeveriset nga ligji zakonor i njohur ndryshe si Kanun. Ky sistem ligjor tradicional, sanksionon pёrjashtimin e femrave nga gjakmarrja. Kohёt e fundit, vdekja e një vajze të re nё njё rast gjakmarrje në Shqipëri, tronditi gjithë kombin shqiptar.
E vёrteta ёshtё se shqiptarët nuk janë të priur pёr gjakmarrje. Shumica e konflikteve të tilla janë zhdukur nё Kosovё dhe në përgjithësi, shqiptarët duan që të marrë fund njëherë e përgjithmonë kjo traditë.
Përveç kësaj, Murad-i i egër edhe pse supozohet tё ketё prejardhje nga Tropoja, qyteti i zemrёs sё Kanunit, synon tё sjellё Bryan në rezidencën e tij për t’a ndëshkuar. Ky element përbën shkelje tё mëtejshme të Kanunit, sipas së cilit, haku nuk mund të merret në ato shtëpinë hakmarrësit, apo viktimёs së hakmarrjes.
Për më tepër, shqiptarët janë shumё krenarë pёr traditёn e mbajtjes sё premtimit, apo tё Besёs, e cila njihet ndryshe edhe si ‘fjala e nderit’. Në fund tё filmit ‘Taken 2’, Murad-i paraqitet si një njeri që e thyen besën e tij.
Këto gabime nuk janё aq tё rastёsishme sa duken. Për fat të keq, ata dёshmojnё se Luc Besson dhe ekipi i tij kanё lajthitur me njё qёllim tё caktuar.
Me ‘Taken’ dhe ‘Taken 2’, Besson i shton nje tipar tjetёr traditёs sё ‘Cinéma du look’ (traditё e cila doli nё pah pёr herё tё parё nё kinematografinё franceze ne vitin 1980). Sipas Guy Austin (1999), kjo traditë favorizon stilin mbi thelbin dhe spektaklin mbi historinё. Siç duket, Besson beson se kinemaja i jep tё drejtё të shpikë disa komplekse kulturore dhe histori te trilluara, tё paraqesё, tё pёrulё dhe tё shpifё pёr imazhin e njerёzve tё njё kombi tё vogёl, qё lufton pёr t’u njohur me dinjitet.
David Gritten i London Telegraph ёshtё shprehur se ‘‘Taken’ shquhet kryesisht pёr stereotipet e tij raciste kundrejt arabёve dhe europianёve lindorё’. John Podhoretz komenton në The Weekly Standard: ‘Flitet pёr njё amerikan, i cili për të shpëtuar vajzën e tij masakron me dhjetra muslimanё tё kёqinj pa e vrarё ndёrgjegja fare.’
Paragjykimi anti arab në ‘Taken’, është përmirësuar në Taken 2 pasi personazhi Bryan, në Stamboll, punon pёr mbrojtjen e një arabi të pasur. Arabët dekadent janë zëvendësuar me turqit e korruptuar. Ndërsa europianët lindorë mbeten karikaturat kryesore edhe nё kёtё film të Besson-it, të paraqitur ekskluzivisht nga ‘shqiptarët’.
Për të pёrmbushur misionin e tyre ‘fisnik’ për t’i ‘hapur sytë’ botës për rrezikun shqiptar, Besson, bashkë-skenaristi Kamen, regjisori i ‘Taken 1’ Pierre Morel dhe Olivier Megaton, i cili drejtoi pjesën e dytë të kësaj serie, kanë punësuar një grup aktorësh me origjinë nga Kosova, Amerika, Armenia, Holanda dhe Turqia. Megjithatё, aktori kryesor nё tё dy pjesёt e filmit mbetet Neeson, i respektuar nga bashkёkombasit e tij irlandezё pёr ‘rritjen e imazhit tё Irlandёs’ nё botё.

Pёr tё pёrbaltur shqiptarёt, Nesson ndihmohet nga Rade Serbedzija, aktori me origjinë serbe i lindur në Kroaci, i cili luan rolin e Murad-it, patriarkun e bandës.
Serbedzija e ndihmon Neeson në mënyrë efektive, në fjalët e personazhit Bryan, për të praktikuar aftësitë e tij si vrasës. Shqyrtimin e tij pёr ‘Taken 2’, Neil Smith i Total Film e pёrfundon duke thёnё se ‘ёshtё argёtuese tё shohёsh aktorin Neeson t’i vijё hakut tё ashtuquajturit Eurotrash [plehrat e Europës]; e kemi parё qё e bёn mё mirё njё gjё tё tillё nё filma tё tjerё.’
Koment i Smith-it është domethёnёs pasi Eurotrash doli në Amerikë si një term referimi pёr emigrantët e rinj nga Europa Perëndimore dhe turistët e pasur qё sillen me arrogancё nё publik. Ashtu si Besson, Neeson dhe Serbedzija, Smith duket se mendon qё Eurotrash përbëhet nga shqiptarët, turqit dhe myslimanët. Nё kohёn e Geert Wilders dhe tё nxitёsve tё ngjashёm tё propagandёs kundёr fesё islame, ky nuk ёshtё aspak njё vёshtrim origjinal. Gjithashtu, vlen tё theksohet se, ndёrsa familja amerikane paraqitet me ‘fytyra tё freskёta’, tё pastra dhe tё kёndёshme, familja shqiptare paraqitet e shёmtuar, e pisёt dhe e dhunshme.
Filma si ‘Taken’ 1 dhe 2 pёlqehen nga amerikanёt tё cilёt janё tё ‘etur’ pёr kinematografinё e dhunshme – gjё qё spjegon suksesin e menjёhershёm komercial tё ‘Taken 2’ qё nё ditёt e para tё shfaqes. Gjithashtu, njё film si ‘Taken’ komplimenton ankthin e Europës Perëndimore ndaj emigrantët dhe ‘përplasjes së qytetёrimeve’. Besson dhe ekipi i tij pёrfitojnё duke manipuluar dy tregje tё cilёt nё thelb janё shumё të ndryshёm. Prodhuesit seriozё amerikanё, edhe ata tё zhanrit ‘action’, janё distancuar nga prodhimi i filmave anti-arabё dhe anti-musliman.
Askush nuk e mohon faktin se nё Shqipёri krimi ekziston dhe se disa shqiptarë, si individё të çdo kombi tjetër, kryejnë krime jashtë vendlindjes së tyre. Pёr mё tepёr, Shqipëria ka një industri filmi, e cila ka tërhequr mbështetjen e personaliteteve kryesore të kinemasë, si Francis Ford Coppola, dhe nje media qё heton dhe raporton pёr korrupsionin nё mёnyrё tё pёrkushtuar.
Shqiptarët janë një nga popujt më të vjetër në Europë, por kёtu nuk kemi hapёsirёn e duhur pёr tё mbrojtur virtytet dhe arritjet e tyre. Mund tё paraqesim njё listё tё gjatё emrash sundimtarësh romakë (Diokleciani), Doktorё tё Kishës Katolike (St. Jerome), papash dhe figura të tjera nga brigjet e Adriatikut lindor dhe zonat e thella, ku mund tё shtohen edhe njё numёr strategёsh ushtarakё dhe personalitete tё tjerё tё shquar, pёr tё shpёtuar reputacionin e shqiptarёve. Ne nuk po e bёjmё kёtё gjё pasi e quajmё pёrulje t’u kundёrvihemi shpifjeve antishqiptare tё Besson dhe Kamen.
Një komb që ka nxjerrё njё bijё si Nënë Tereza nuk ka pёrse tё shqetёsohet nga filma tё pavlerё. Rёndёsia qё shqiptarёt i japin jetёs dhe dinjitetit njerёzor, u vu re gjatё Luftёs sё Dytё Botёrore ku, duke rrezikuar jetёn e tyre, ata refuzuan tё dorёzojnё qoftё edhe njё hebre tё vetёm tek pushtuesit nazistё. Ky gjest fisnik nuk u pёrsёrit askund tjetёr nё Ballkan apo nё vendet e Europёs ku dominuan nazistёt, nё Lindje apo Perёndim. Roli i shpёtimtarёve shqiptarёve si ‘Righteous Gentiles’ është i njohur nga Izraeli.
Realizimi i ‘Taken’ nё shkurt tё vitit 2008, muaji kur Kosova shpalli Pavarёsinё e saj dhe realizimi i ‘Taken 2’ nё vjeshtё tё vitit 2012, disa ditё pёrpara se Shqipёria tё festojё 100 vitet e Pavarёsisё sё saj, nuk mund tё jenё rastёsi.
Forcimi i prezencёs sё faktorit shqiptar nё çёshtjet Europiane, sidomos me mbёshtetjen amerikane ndaj Kosovёs, i ka trullosur armiqtё e shqiptarёve nё Ballkan, dhe i ka vёnё nё provё vendet Europiane, qё nё disa raste (veçanёrisht Franca) nuk kanё dashur tё mbёshtesin Shtetet e Bashkuara tё Amerikёs pёr tё shpёtuar Kosovёn nga agresioni serb.
Në Francë, si gjetiu, premtimi i pa plotёsuar i Bashkimit Europian për antarёsimin e Turqisë, gjithashtu ёshtё pjesё e sfondit ideologjik.

Mbështetja e Shteteve tё Bashkuara iu ofrua Shqipërisё menjëherë pas rënies së komunizmit në fillim të viteve 1990-të dhe nё mёnyrё tё veçantё, mbёshtetja e Bill Klinton dhe e Xhorxh W. Bush ndaj shqiptarëve nё Kosovë kundër kolonizimit tё gjatё dhe tё egёr serb, u prishi qetёsinё qarqeve tё caktuar nё Ballkan dhe Europёn Perёndimore qё e shohin me urrejtje shoviniste kombin shqiptar. Kjo nuk ishte hera e parë qё Shtetet e Bashkuara tё Amerikёs i kanё shpëtuar shqiptarët. Po tё mos kishte ndёrhyrё nё kohё presidenti Woodrow Wilson në vitin 1919, ekzistenca e shtetit tё sotёm shqiptar, do tё ishte vёnё nё diskutim.
Shqiptarët kanë një kujtesë të gjatë historike dhe nuk u bёjnё keq amerikanёve. Prishtina, kryeqyteti i Kosovёs, krenohet me një bulevard, një afresk të madh, dhe një statujë nё kujtim tё Bill Clinton, gjithashtu edhe politikanёt amerikanё janё nderuar me emёrtimin e disa rrugё nё qytete tё Kosovёs, me emrat e tyre. Duke i pёrshkruar shqiptarët si psikopatё tё konsumuar nga urrejtja pёr njё shtetas amerikan, tё vendosur pёr kapjen dhe trasportimin e tij nё Shqipёri, me qёllimin e vetёm pёr ta vrarё atё pak nga pak, Besson dhe ekipi i mercenarёve tё tij, po përpiqen të minojnë marrëdhënien e veçantë mes Shteteve tё Bashkuara tё Amerikёs dhe shqiptarёve, si nё Ballkan ashtu edhe nё mbarё botё.
Aleanca amerikano-shqiptare shihet me sy tё keq veçanёrisht nё Francё dhe nё Britaninё e Madhe – kёtu vlen tё pёrjashtohet roli vendimtar qё luajti qeveria e Tony Blair nё fushatёn e Nato-s nё Kosovё – ku nё elitёn politike ka akoma elementё serbofilё tё cilёt pёrkrahin pretendimet e serbёve pёr tё vendosur hegjemoninё e tyre nё Ballkan.
Zgjedhja e Tropojës, rajonit të Shqipërisë nga ku gjoja vijnё trafikantёt e njerёzve nё kёtё film është një çështje që ia vlen tё eksplorohet. Ka mundësi që pёrzgjedhja e Tropojёs nga Besson dhe ekipi i tij si strehë kriminelesh ёshtё thjeshtё dёshmi e injorancёs sё tyre për këtë krahine tё Shqipёrisё; njohuritё e tyre tё cunguara pёr Tropojёn duket se burojnё nga shkrime sensacionale nё shtypin perёndimor pёr bandat e kriminelёve shqiptarё. Mund tё thuhet se imazhi i Tropojës dhe i veriut të Shqipërisë ёshtё vёnё nё shenjestёr këta njëzetë vitet e fundit edhe si rezulat i reagimeve negative ndaj Sali Berishës, kryeministrit aktual të Shqipërisё, i cili e ka origjinën nga një fshat i Tropojës.
Qyteti i Tropojës dhe veriu i Shqipërisë u bënë viktima të propagandës anti-shqiptare nga fundi i viteve 1990-tё edhe për një arsye tjetёr. Tё ndodhur në kufi me Kosovën, gjatë luftës nё Kosovё, banorët e Tropojës u terrorizuan nga raketat e forcave serbe. Miqtë e Millosheviçit, u pёrpoqёn të frikësonin popullin e Tropojës për tё mos u dhënë ndihmë luftëtarëve shqiptarë në Kosovë, duke luajtur kёshtu të famshmen ‘lojë ballkanike’ të provokimeve, pra tёrheqja e vëmendjes nga një konflikt duke kërcënuar përhapjen e tij. Ashtu si bashkatdhetarët e tyre nё Veri dhe nё tё gjithё Shqipërinё, banorёt e Tropojës nuk u trembёn pёrpara presionit tё serbёve.
Pёrpjekja e Besson-it pёr t’a pёrbaltur kёtё krahinё tё Shqipёrisё nuk ka shumё ndryshime nga pёrpjekjet e dёshtuara tё zviceranes sё etur pёr publicitet Carla Del Ponte, ish prokurore nё Gjykatёn Penale Ndёrkombёtare pёr ish-Jugosllavinё (ICTY) nё Hagё, si dhe pёrpjekjet e njё tjetёr personazhi tё politikёs zvicerane, Dick Marty, të cilët janё tё vendosur ta paraqesin lёvizjen kundёr represionit serb si dhe themelimin e Ushtrisё Çlirimtare tё Kosovёs si tё arkitektuar nga ‘mafia shqiptare’ nga fillimi deri nё fund.
Del Ponte dhe Marty janё tё njohur pёr paturpёsinё e tyre nё gatimin e njё turlie teorish konspirative bajate pёr tё ashuquajturin ‘trafikim tё organeve’ nga robёrit serb, me pretendimin e tё mbajturit peng diku nё Tropojё. Del Ponte dhe Marty deri mё sot nuk kanё arritur  tё paraqesin prova pёr tё vёrtetuar akuzat e tyre ndaj shqiptarёve.
Pёrpjekjet e tyre duhen parё nё kuadrin e fushatёs sё ‘korrektёsisё politike’ e cila synon tё ‘balancojё’ mizoritë e agresorëve serb me krimet e shpikura nё kurriz tё viktimave tё tyre, shqiptarёve; kjo nuk ёshtё gjё tjetёr veçse loja e tupshme dhe e pёshtirё e ‘ekuivalencës morale’. Për fatin e keq tё Del Ponte-s, Marty-it, Besson-it dhe Kamen-it, bota e di se çfarё ndodhi në Kosovë edhe pse ndoshta duket se po e harron, gjё e cila nuk duhet tё ndodhё.
Propaganda anti-shqiptare sllave dhe ajo greke, janё tё prirura tё denigrojnё shqiptarёt, duke propaganduar se popullsia shqiptare ёshtё e pёrbёrё nga shumicё muslimane dhe se tokat shqiptare janё njё strehё pёr terroristёt islamikё. Ndryshe nga fqinjët e tyre në Ballkan, të cilët kanë përdorur dhe vazhdojnë ta përdorin fenë nё mёnyrё tё paskrupullt, për të justifikuar pretendimet e tyre të padrejta mbi territoret shqiptare dhe tё njёri-tjetrit, shqiptarët dallohen pёr njё tolerance fetare tipike.
Mesazhi i qartё i tё dy filmave, ёshtё se shqiptarёt nuk janё vetёm kriminelё tё rёndomtё por edhe armiq islamik tё qeverisё amerikane dhe tё qytetarёve amerikanё. Gjithashtu, me rёndёsi ёshtё edhe fakti qё Turqia paraqitet si vend i papёrshtatshёm pёr tё qenё pjesё e Bashkimit Europian, pasi, si vend musliman, ёshtё i paaftё tё kontrollojё, madje i lehtёson aktivitetet e kriminelёve dhe terroristёve islamikё. Shqipëria, Turqia dhe feja Islame, me sa duket do tё pёrbёjnё gjithmonё njё kёrcёnim, jo vetёm pёr shtetasit amerikanё dhe pёr qytetarёt e tjerё perёndimorё, por edhe për sigurinë e BE-sё, SHBA-ёs dhe Perëndimit. ‘Hordhitё’ nga lindja me sa duket, po bёhen gati edhe njёherё qё tё kalojnё Bosforin pёr tё shkatёrruar viktimat e civilizuara nё perёndim. Ky është efekti i këtyre filmave për publikun perëndimor.
Disa pyetje duhet t’i drejtohen aktorit Liam Neeson nё lidhje me rolin qё ai ka pranuar tё interpretojё. Në ‘Listën e Shindlerit’ (1993) ai interpretoi rolin e njё protagonisti qё na doli njё ‘nazist i mirё’, qё shpёtoi hebrenjtë nga shfarrosja, me pretekstin e punёsimit tё tyre nё biznesin e tij. Në ‘Michael Collins’ (1996) ai interpretoi një hero revolucionar irlandez, i cili zgjedh terrorizmin si mjet per t’iu kundёrvёnё imperializmit britanik, por qё shpreh keqardhje pёr ligёsinё e tij. Pasi ka interpretuar role si mbrojtёs (megjithёse jo nё mёnyre bindёse) i kombeve të vegjёl në numër por tё vjetёr pёrsa i pёrket padrejtësive – hebrenjtë dhe irlandezёt – ndoshta Neeson mund tё na tregojё nёse e ka vrarё ndonjёherё ndёrgjegja qё ka rёnё dakord tё pasurohet duke fyer njё komb tjetёr tё vogёl dhe tё denigruar, kombin shqiptar?
Ndoshta Neeson mund të interpretojё nё një film të ri, si ‘Lista e Shindlerit’, por në të cilin t’i jepet mundёsia tё shprehё dufin e tij prej nazisti nё kurriz tё hebrejve, tё cilёt portretizohen si tё pёshtirё. Ose, ai mund të realizojё një film tjetёr pёr lёvizjen revolucionare irlandeze, në të cilën tё paraqesё luftëtarët e lirisë si egërsira tё shëmtuara. Paragjykimet anti-çifute dhe anti-irlandeze, qё dikur ushtruan njё ndikim tё madh nё opinionin publik europian, kanё si ekuivalente nё kohёn tonё, frikёn ndaj fese Islame dhe përbuzjen ndaj shqiptarët.
Natyrisht, njё film haptazi pro-Nazist apo anti-irandez nuk do tё sillte pёrfitime dhe as qё do tё konsiderohej pёr xhirim, dhe me tё drejtё. Fatkeqësisht, shqiptarët dhe miqtë e tyre kanë shumë për të bërë, pёr tё edukuar fqinjёt dhe kolegёt nё lidhje me realitetin e historisё sё tyre, aq mё tepёr pёr tё bindur aktorёt shqiptarё qё tё mos pranojnё role tё tillё, qё paraqesin vendin e tyre kaq negativisht.
Ndërkohë flitet se do tё ketё edhe njё pjesё tё tretё tё filmit Taken.

Rreth autorёve:

Dr. Gёzim Alpion
Gëzim Alpion ёshtё lindur nё Shqipёri, diplomuar nё Universitetin e Kajros dhe ka mbrojtur Doktoratёn nё Universitetin e Durham-it ne Britaninё e Madhe. Aktualisht ёshtё Lektor në Sociologji dhe Drejtor i Programeve të Kombinuara në Departamentin e Shkencave Politike dhe Mardhënieve Ndërkombëtare në Universitetin e Birmingamit në Angli. Alpion konsiderohet si ‘autori më autoritar në gjuhën angleze’ për Nënë Terezën. I botuar fillimisht nga Rougtledge në Londër dhe New York ne vitin 2007 dhe New Delhi nё vitin 208, studimi i tij ‘Mother Teresa: Saint or Celebrity?’ (Nënë Tereza: Shenjtore apo e Famshme?), qe ka ngjallur shumë debate, u botua nё gjuhёn italiane nga Salerno EDITRICE në Romë, në vitin 2008. Libra të tjerë tё Alpion përfshijnë pёrmbledhjet e eseve ‘Foreigner Complex: Essays about Egypt’ (2002) dhe ‘Encounters with Civilizations: From Alexander the Great to Mother Teresa’ botuar në Britaninё e Madhe, SHBA dhe Indi (2008, 2009 dhe 2011). Dramat e tij ‘Vouchers’ (2001) dhe ‘If Only the Dead Could Listen’ (2008), jane vёnё me sukses nё disa teatro nё Mbretërinë e Bashkuar.

Stephen Schwartz
Stephen Schwartz është Drejtor Ekzekutiv i Qendrës për Pluralizmin Islamik në Washington DC, dhe autor i ‘The Other Islam: Sufism and the Road to Global Harmony’ (Doubleday, 2007). Ai është gjithashtu autor i ‘Sarajevo Rose: A Balkan Jewish Notebook’ (2005), botuar në SHBA nga Routledge Macmillan dhe në Britani nga Instituti i Bosnjës dhe Saqi Books. Në vitin 2002, ai boton bestsellerin ‘The Two Faces of Islam: Saudi Fundamentalism and Its Role in Terrorism’ (Doubleday). Libri i tij ‘Kosovo: Background to a War’ (Anthem Press), u botua në vitin 2000 me një hyrje tё shkruar nga Christopher Hitchens. Schwartz është Anёtar i Forumit tё Lindjes së Mesme. Ai ka punuar nё trojet shqiptare dhe ka shkruar gjerësisht pёr çështjet që lidhen me to.

ELEZ BIBERAJ, PASUES I DENJE I NOLIT DHE KONICES

by

Nga Gjek Gjonlekaj*/

 New York, 15 nëntor – Në këtë njëqindvjetor të madh të historisë së kombit, Elez Biberaj e ka vendin të përmendet për meritat në historinë e zhvillimeve të fundshekullit XX, dekadës nga më të rëndësishmet për kombin shqiptar. 
Pasi u vendosa nё New York nё fillim tё viteve ’70-ta dёgjova pёr herё tё parё pёr Elez Biberajn. Aty u njoha me Kadri Avdyl Gjonbalaj dhe familjen e tij. Ata flisnin jashtëzakonisht mirё pёr Elezin.Tregonin pёr karakterin e tij tё shkёlqyeshёm dhe sukseset nё shkollё.U bёra kurioz pёr ta njohur kёtё djalë shqiptar. 
Nё verёn e vitit 1978, “Vatra” organizoi nё New York njё konferencё shkencore pёr 100-vjetorin e Lidhjes Shqiptare tё Prizrenit. Nё atё akademi morёn pjesё profesor  Rexhep Krasniqi, profesor Zef  Nekaj, Nermine Vlora, Elez Biberaj e tё tjerё. Pjesmarrёsit i pёrgёzuan ligjёruesit pёr kumtesat e tyre. Por Elez Biberajn e pёrgёzuan edhe mё shumё pёr kumtesёn e tij me titull: “Veprimtaria Ushtarake e Lidhjes Shqiptare tё Prizrenit nё Shqipёrinё Veriore nё vitet 1878-1881”. U gёzuan pёr paraqitjen dinjitoze tё kёtij studenti shqiptar, i cili posa kishte mbaruar studimet post-diplomike nё Universitetin Columbia – magjistёr i filozofisё. Shihej qartё se ky pinjoll i familjes sё Haxhi Zekё Biberit po vazhdon  rrugёn e tij tё lavdishme pёr çёshtje kombёtare. 
Pas konferencёs bisedova shkurt me zotin Biberaj dhe kёmbyem numrat e telefonave dhe adresat. Ishte shumё modest dhe i pёrzemёrt. Herё pas here shkruante pёr shtypin shqiptar tё Amerikёs. Shkrimet e tij ishin tё veçanta. Nё atё kohё Elez Biberaj bёnte kёrkime nё arkivat e New York-ut, bile njё ditё kishte zbuluar nё Ivo Institut pёr Kёrkime Hebreje njё letёr tё Gjergj Fishtёs, dёrguar ambasadorit amerikan, Herman Bernstien, me rastin e botimit tё Kanunit tё Lekё Dukagjinit. Letra e Gjergj Fishtёs mban datёn 27 maj 1933 dhe, sipas kёrkesёs sё zotit Biberaj, u botua nё gazetёn “Dielli”.  
Pavarёsisht se Elez Biberaj ishte shumё i ri nga mosha e nderonin tё gjithё akademikёt dhe dijetarёt shqiptarё e amerikanё. Shumё organizata shqiptaro-amerikane e ftonin pёr fjalime nё konferenca tё ndryshme kombёtare, edhe pse  Elez Biberaj nuk bёnte pjesё nё asnjё grupim politik. Fjalimet e tij ishin mё shumё akademike se politike. Nё fund tё viteve të ’70-ta e vizitova nё shtёpi, nё Bronx, New York, ku aso kohe jetonte me familjen. Mё priti mirё dhe mё tregoi nё dhomёn e tij tё vogёl  bibliotekёn personale tё pasur dhe elegante. Mё plotёsoi njё lutje pёr punё pranё ‘Zёrit tё Amerikёs’, duke mё dhёnё disa udhёzime me rёndёsi. Njё vit mё vonё Elez Biberaj filloi punёn pranё ‘Zёrit tё Amerikёs’. Pak me vonesё, por e pranova, bile nё fillim banova nё shtёpinё e tij, nё Washington. Zoti Biberaj pas njё kohe u pranua nё Agjensinё Amerikane tё Informimit (U.S. Information Agency)  si specialist pёr çёshtje sovjetike dhe evro-lindore. Atje punoi deri nё vitin 1986, kur u emёrua  drejtor  i seksionit shqiptar tё ‘Zёrit tё Amerikёs’. Tёrё kohёn botonte studime pёr Kosovёn nё revistat dhe gazetat mё prestigjioze amerikane dhe britanike. Elez Biberaj merrte pjesё nё tё gjitha demonstratat dhe aktivitetet pёr Kosovёn, pavarёsisht se ndonjё zyrё amerikan aso kohe nuk e shikonte me sy tё mirё pёr ato pjesёmarrje. Cenzura amerikane ishte shumё e ashpёr ndaj shkrimeve tё tij. Shumё nga ato shkrime tё cenzuruara i kam parё me sy para se janё botuar. Kosova pёr Elez Biberaj ishte qendra e universit, ishte dashuri e dhimbje. 
Me 13 maj tё vitit 1981 lajmet ndёrkombёtare njoftuan pёr rёnijen heroike dhe tragjike tё Tahir Mehёs, nё Prekaz tё Kosovёs. Elez Biberaj atё ditё kishte qёlluar spiker dhe ndёrsa lexonte atё lajm tё hidhur kishte pёrjetuar emocione tё papёrshkrueshme pёr rёniien e Mehёs. Ndërkohë, edhe pse ishte larguar nga Shёrbimi Shqiptar i “Zërit…”, çdo ditё bёnte telefonata nё zyrёn tonё dhe pyeste pёr situatёn nё Kosovё. Vazhdimisht sillte shkrime dhe komente tё shtypit tё huaj pёr Kosovёn. Elez Biberaj kishte bёrё disa vjet mёsime nё Gjakovё dhe ruante kujtime tё mira pёr atё qytet, sepse vendlindja e tё parёve tё tij, Shoshani i Tropojёs, ёshtё Malёsi e Gjakovёs, kurse vetë Kishte lindur në Guci.
Menjёherё pas studimeve postdiplomike nё Universitetin Columbia, Elez Biberaj paraqiti kёrkesёn pёr disertacionin e doktoratës. Tema “Marrёdhёniet Shqiptaro-Jugosllave 1945-1948” nuk iu pranua, prandaj pas njё kohe paraqiti tezёn tjetёr tё doktoratës me titull: “Marrёdhёniet Kino-Shqiptare”, që u prit mirё. Nё vitin 1984 mbrojti me sukses nё Universitetin Columbia disertacionin e doktoratës dhe mori  Ph.D – doktor i shkencave politike. Njё ditё mё vonё erdhi pёr vizitё nё zyrёn tonё nё Washington dhe editori i shёrbimit tonё, Gaspёr Kiçi, u ngrit nё kёmbё dhe duke buzёqeshur i shtriu dorёn: “Good Morning Dr. Biberaj”! (Mirё mёngjesi Dr.Biberaj!) tё gjithё u ngritёm nё kёmbё dhe e uruam pёr kёtё sukses akademik.  
Ndërkohë Dr.Elez Biberaj u emёrua drejtor i Seksionit Shqiptar tё ‘Zёrit tё Amerikёs’ (nё verёn e vitit 1986). Emёrimi u vonua pёr shkak tё qendrimeve tё tij  politike ndaj Kosovёs,  sepse ishte çёshtje shumё delikate pёr politikёn e jashtme amerikane. Diplomatёt dhe specialistёt amerikanё tё Ballkanit parashikonin turbullira tё mёdha nё atё rajon dhe Kosova ishte “Thembёr Akili” pёr Jugosllavinё. Elez Biberaj e pranoi kёtё barrё tё rёndё. Pranoi pёrgjegjёsinё mё tё madhe qё mund tё kishte pranuar ndonjё shqiptar nё shekullin e kaluar nё Shtetet e Bashkuara. Ai drejtoi ‘Zёrin e Amerikёs’ nё periudhёn mё kritike nё historinё e popullit shqiptar. Ndryshimet politike nё Shqipёri dhe Lufta nё Kosovё pёr pavarёsi ishin tema tё pёrditshme pёr ‘Zёrin e Amerikёs’. Dëgjuesve do t’u kujtohen reportazhet, intervistat e raportet nga aktorë në frontin e luftës në Kosovë, si dhe nga ata të dramës shqiptare në Shqipëri gjatë dekadës së fundit të shekullit njëzet. Nё atё kohё ‘Zёri’ ishte i vetmi zё lirie pёr botёn shqiptare. Elez Biberaj para se tё largohej nga shёrbimi shqiptar, nё vitin 2004, organizoi transmetimet e pёrditshme televizive tё ‘Zёrit tё Amerikёs’. Mobilizoi tё gjitha forcat e profesionistёve shqiptarë qё e drejtojnё sot kёtё emision radio-televiziv. 
Pёr dy dekada Elez Biberaj e transformoi kёtё shёrbim nё emisionin mё tё sukseshёm tё ‘Zёrit tё Amerikёs’, prej ku transmetojnё pothuajse nё 50 gjuhё tё huaja. Elez Biberaj bёnte komente tё shkёlqyeshme nё ditёt mё kritike tё çёshtjes shqiptare. Dёgjuesit shqiptarё i prisnin çdo mbrёmje komentet e tij. Kёshtu i kishin pritur dikur komentet e Tajar Zavalanit dhe tё Anton Logorecit nё Radio Londёr. Mund tё thuhet lirisht se Elez Biberaj ishte gazetari, analisti dhe drejtori mё i suksesshёm i ‘Zёrit tё Amerikёs’ i tё gjitha kohёrave. Elez Biberaj ёshtё ikonё e ‘Zёrit tё Amerikёs’ (icon of Voice of America). 
Ai ka botuar anglisht disa libra pёr çёshtjen shqiptare. Ka publikuar studime me autorё amerikanё nё shumё vepra tё tjera shkencore. Ka botuar artikuj nё Enciklopedinё Britanike, nё Conflict Studies, Problems of Communism,The World Today, East European Quarterly, dhe ka bёrё komente nё tё gjitha kanalet televizive amerikane nё periudhёn mё kritike tё Kosovёs dhe Shqipёrisё. Ka mbajtur ligjёrata nё dhjetёra institute e qendra politike amerikane. Ështe i njohur pёr analizat e tij politike nё Woodrow Wilson Center nё Washington. Ka marrё pjesё nё Amerikё e nё Evropё si gazetar e specialist nё shumicёn e konferencave ndёrkombёtare pёr çёshtjen shqiptare. Tё gjithё gazetarёt dhe editorёt amerikanё e pranojnё se Elez Biberaj e shkruan gjuhёn anglisht shkёlqyeshёm dhe ёshtё editor “par exsellence”, njësoj sikurse edhe në gjuhën shqipe, pavarësisht se gjithë shkollimin e pati në gjuhë të huaj. 
Elez Biberaj  ka pёrkthyer e shoqёruar dhe sekretarin amerikan tё Shtetit, James Baker nё Shqipёri, nё vizitën historike të vitit 1991.  Me kёrkesёn e State Departamentit ka shoqёruar delegacione tё Senatit dhe Kongresit amerikan nё Kosovё e Shqipёri.  Ka vizituar zyrtarisht dhe privatisht tё gjitha tokat shqiptare nё Ballkan,duke i dhёnё shpresё popullit shqiptar pёr ditё mё tё mira. 
Tani  Elez Biberaj ёshtё drejtor i Divizionit Evro-Azi pёr Zёrin e Amerikёs.     
Familja Biberaj ёshtё sot njё ndёr familjet mё fisnike dhe mё tё sukseshme shqiptaro-amerikane. Djemtё dhe bijat e tyre kanё mbaruar studimet e larta nё universitetet mё tё njohura tё Amerikёs, nё Columbia, nё Harvard, nё George Mason University, nё American University dhe disa tё tjerё. Ata janё profesionistё dhe specialistё. Djemtё dhe vajzat e familjes Biberaj kanё punuar nё zyrat e senatorёve dhe kongresmenёve amerikane. Zoti Ken Biberaj, djali i Elez Biberaj, ka punuar pёr presidentin Bill Clinton. Kene Biberaj tani ёshtё kandidat pёr njё detyrё politike me rёndёsi nё New York. Ata kanё pasur suksese tё mёdha edhe nё fushёn e biznesit. Pёr sukseset politike dhe ekonomike tё familjes Biberaj ka shkruar shumё herё shtypi mё serioz amerikan sidomos gazeta “The New York Times”. Kjo familje ёshtё vёnё nё dukje pёr tё mirё nё shtypin amerikan mё shumё se asnjё familje tjetёr shqiptare nё Shtetet e Bashkuara. Ata kanё njё perspektivё tё shkёlqyeshme nё shoqёrinё amerikano-shqiptare. 
Dr. Elez Biberaj meriton nderimet gjithkombetare. Meriton vend nderi nё shoqёrinё shqiptare. Meriton antarёsimin nё tё gjitha akademitё dhe institutet shqiptare tё shkencave politike e shoqёrore. Elez Biberaj meriton shpёrblimet mё tё larta tё Shqipёrisё, të Kosovёs dhe viseve tё tjera shqiptare për kontributin dhe përkushtim e tij ndaj tyre. Ai, sipas gjykimeve të mia,  ёshtё patrioti mё i madh shqiptar nё Shtetet e Bashkuara tash 42 vjet. Shumё shqiptarё, sidomos gazetarё, mё kanё pyetur disa herё kush meriton nderimet mё tё mёdha pas Fan Nolit e Faik Konicёs. Unё çdo herё jam pёrgjegjur: Elez Biberaj. 
Drejtori i Pёrgjithshёm i ‘Zёrit tё Amerikёs’ David Ansor ka bёrё kёtё deklaratё me shkrim atё ditё qё Presidenti i Shqipёrisё, Bamir Topi, nderoi zotin Biberaj nё New York, Ish-gazetari i famshёm i kanalit televiziv amerikan CNN, tani drejtor i ‘Zёrit tё Amerikёs’ David Ansor tha: “Elez Biberaj ёshtё njё bir i dalluar i Shqipёrisё”.  Elez Biberaj ёshte shumё optimist dhe entuziast pёr tё ardhmen e popullit shqiptar. Ështё idealist, ashtu siç ishin patriotёt e Rilindjes Kombёtare Shqiptare. 
(Autori, Gjekё Gjonlekaj, është ish-gazetar i ‘Zërit të Amerikës’ aktualisht botues dhe biznesmen në New York) 

 

KLITHMA E SHPIRTIT

by

NGA RESHA KRIPA/

Para tre ditësh në sallën e bibliotekës së Muzeut Historik Kombëtar Shoqata Antikomuniste e të Përndjekurve Politikë Demokratë të Shqipërisë organizoi promovimin e librit “Klithma shpirti” të ish-të burgosurit politikë nga regjimi komunist, që ka bërë 23 vite burg në atë regjim,  poetit dhe prozatorit Luan Burimi. Takimi u zhvillua në mënyrë të përsosur. Atë e hapi sekretarja e përgjithshme e shoqatës zonja Lili Ndoci e cila ia dha fjalën për përshëndetjen e rastit kryetarit të shoqatës zotit Simon Mirakaj. Për jetën dhe aktivitetin e poetit foli shoku i tij i burgjeve, edhe ky me 22 vite burg, Bedri Çoku. Poeti Uran Kostreci, një i dënuar politikë që ka kryer 20 vite burg, foli për poezitë e tij plot ndjenjë. Për prozën e autorit foli shkruesi i këtyre rradhëve. Pastaj folën edhe anëtari i Bordit Drejtues të Komisionit Shtetëror të Hetimit të Krimeve të Komunizmit. zoti Uran Butka dhe drejtori i këtij instituti, zoti Agron Tufa. Së fundi përshëndeti dhe deklamoi një nga poezitë e tij më të bukura zoti Luan Burimi.

Ajo që ra në sy në këtë takim ishte mungesa e të ftuarve nga institucionet kryesore të vendit, Presidenca dhe Kuvendi . Jemi të ndërgjegjshëm se drejtuesit e tyre mund të kenë qenë të angazhuar në objektiva të tjera më të rëndësishme por, sidoqoftë, një përfaqësues të tyrin duhej ta kishin dërguar. Megjithatë ajo që ra më tepër në sy ishte mungesa e disa të përndjekurve në institucionet e Presidencës dhe Kuvendit, të cilëve nuk dua t’ua përmend emrat vetëm për hir të besimit që kam patur për korrektësinë e tyre. Kur iu dërguam ftesat menduam se ata do të ishin të parët që duhej të kishin ardhur dhe kjo pasi ata janë ose ish të burgosur, ose ish të internuar, madje ndonjëri edhe i lindur në internim, ose bij të pushkatuarish, të burgosurish apo të internuarish. Mungesa e tyre na la një shije të hidhur dhe kjo u shfaq edhe në fjalët e oratorve. Si ta quajmë një veprim të tillë, mospërfillje, neglizhencë apo nënvleftësim. Cilado prej këtyre të ketë qenë nuk është në nderin e tyre një veprim i tillë.                                       Por le t’ia lemë ndërgjegjes së tyre ta gjykojë këtë veprim dhe le të kthehemi tek tema për të cilën u zhvillua takimi.

Ata kishin një pasion, një dëshirë të madhe për të shkruar. Donin të shkruanin atë që mendonin, atë që ëndërronin. Por për fatin e tyre të keq, jetonin në një kohë kur nuk mund të shprehnin atë që u buronte nga zemra e tyre. Nuk mund të shprehnin mendimet e tyre të lira, ndjenjat e shpirtrave të tyre të pastër. Jetonin në një kohë, ku sistemi totalitar politik mbyste mendimin e lirë që në lindjen e tij. Për t’ia arritur kësaj, ai kishte shpikur një formulë po kaq totalitare të letërsisë dhe artit, për t’ia kundërvënë mendimit të lirë formulën e të ashtuquajturit   “realizëm socialist“, një formulë absurde që ndrydhi talentet e mëdha dhe u hapi rrugën veprave standarte që në më të shumtën e rasteve nuk kishin asnjë vlerë.

Talentet e mëdha i rezistuan çuditërisht shtrëngimeve në format nga më të ndryshmet. Ata më stoikët pranuan më mirë plumbat në gjokset e tyre se sa lirinë e dhunuar. Këtu ia vlen të përmendim emrat e paharruar të martirëve Trifon Xhagjika, Genc Leka, Vilson Blloshmi, Havzi Nela e të tjerë.

Të tjerë provuan prangat e hekurta në  vend  të  nënshtrimit. Ata  nuk  bënë  kurrë  art  të imponuar, duke marrë me vete edhe pasojat. Arti i tyre kishte brenda vetes të koncentruar një kod të brendshëm të demokracisë, lirisë dhe bukurisë njerëzore. Brenda veprave të tyre nëpërmjet alegorizimeve apo formave të tjera artistike indirekte, jepeshin mesazhe të qarta të domosdoshmërisë së mendimit të lirë. Në rradhën e këtyre më lejoni të përmend Visar Zhitin, Pjetër Arbnorin,  Pirro Kuqin, Frederik Reshpen, Pano Taçin, Astrit Delvinen e të tjerë.

Por kishte edhe një kategori tjetër që shkruanin. Dora e tyre i hidhte këto në  letër. Autori i lexonte dhe rilexonte me vete, pa guxuar t’ia trgonte njeriu, me përjashtim ndoshta ndonjë miku shunë besnik. Kishte edhe nga ata që shkruanin nëpër qelitë e burgjeve apo  kasollet ku jetonin të izoluar nga bota e madhe. Në to shkruhej për atdheun e robëruar, për lirinë, për dashurinë. Shkruhej për dhimbjen, për mallin, për shpresën, për gjithçka. Në shkrimet e tyre sundonte besimi për të ardhmen, edhe atëhere kur shumëkush e kishte humbur atë.

Këto shkrime mbetën të panjohura për adhuruesit e letërsisë së vërtetë. Me to kënaqej vetëm autori i tyre dhe që prisnin një ditë që të shpërthenin lirisht. Autorët e këtyre shkrimeve nuk u bënë kurrë  servile

dhe hipokritë, nuk u bënë kurrë lakej oborri.

Fundi i viteve 80-të do të tregonte se forca e mendimit të lirë do të fitonte  betejën me diktaturën. Perdet e hekurta që ndanin të dy botët do fillonin të  shembeshin.  I  fundit nga vendet totalitare të Europës do të ishte vendi ynë. Lëvizja studentore e dhjetorit 1990, do të ishte konkretizimi logjik i fitores së ideve demokratike mbi ato diktatoriale. Lufta për këtë fitore kishte filluar qysh më 28 nëntor 1944 dhe për të ishte derdhur shumë gjak dhe ishin bërë shumë sakrifica, për gati pesëdhjetë vjet me rradhë.

Midis plejadës së madhe të atyre të përndjekurve politikë, që kanë shkruar në qelitë e burgjeve ishte edhe Luan Burimi. Ai i përket asaj plejade që kishte dëshirë për të mësuar por nuk e linin të mësonte, pasi edhe shkolla ishte pronë e “bijve të Stalinit”, kishte dëshirë të punonte, por nuk e linin të punonte përveç në ndonjë kanal apo bujqësi, kishte dëshirë të jetonte por nuk e linin as të jetonte dhe, për këtë e përplasën, për gati nje çerek shekulli, në humnerat më të thella të burgjeve komuniste.                         Megjithatë ai shkroi. I regjistroi këto shkrime në trurin e tij dhe ja ku na i serviri tani në librin me titull “Klithma shpirti”. Poezit dhe prozat e paraqitura në këtë libër janë me të vërtetë klithma të një shpirti të brengosur për miqtë dhe shokët e vuajtjeve, për ata që janë dhe për ata që s’janë më në këtë botë. Ja ç’thotë autori në fillim të tregimit “46 shekuj më parë”:                                                                                                                                                                                   Unë as nuk mundem as nuk duhet të flas për vitet 40-të, sepse kam qenë fëmijë atëherë. Po për ata vite të lodhur me kufoma bij e bijash, diçka do të flas dhe unë. Se jo më kot atë periudhë të papërshkruar ende ashtu siç duhet, e veçanërisht te ne, disa shkrimtarë e kanë quajtur “epoka e degradimit njerëzor”, disa “epoka e pasigurisë totale” e disa të tjerë “epoka e hibrideve të stepës”. Po unë, natyrisht, duke mos qenë i aftë të përqasja një epitet timin, përballë këtyre epiteteve aq të gjetur, po ndjek bëmat e “hibridëve të stepës”. Me ta zë fill edhe tregimi im, që s’është imagjinatë, por një realitet i zhveshuir, i frikshëm e qesharak.

                            

          Para syve tanë shfaqen, si në ekranin e një televizori, pamjet makabre të dhunës komuniste, të asaj dhune që e shndërroi një popull të tërë në skllav të bindur ndaj kupolës më të egër që ka parë bota, kur, siç shkruan autori, kur gdhiheshe në mëngjes e shihje fshatin në flakë nga shtëpitë e nacionalistëve që digjeshin, apo kur një ditë ngryseshe në Shkodër, Durrës apo Tiranë, të nesërmen gdhiheshe si i deklasuar në ndonjë kamp të punës së detyruar.

Shfaqjet ndjekin njëra-tjetrën. Ja ku na shfaqet N. Pjetri nga Postriba që tregon historinë e tij. Ngjarja kishte ndodhur pas kryengritjes së famshme. Hienat kishin ardhur në mes të natës. Pasi kishin kapërxyer gardhin ishin derdhur brenda në shtëpi me armët e ngrehura. Kundërshtimi i të zotërve të shtëpisë kishte sjellë shkrehjen e armëve. Dy të vrarë, i ati dhe një kushëri. Dy vëllezër të arrestuar dhe kjo vetëm në një familje. Po në gjithë Postribën? Nuk gjen penë që ta përshkruaj.                                          21 maj 1973. Në oborin e kampit të Spaçit kthehet Zef Pali i përgjakur nga goditjet e shkopinjve të gomës mbi trupin lakuriq. Atë e ndjekin një turmë hienash. Por grumbulli i të burgosurve u pret rrugën. Në mbrëmje dy persona i shoqërojnë në komandë. Kthehen të lidhur dhe shoqërohen në birucën e izolimit. Kërkohen dy të tjerë por turma nuk i dorëzon. Kështu fillon revolta e madhe e cila do të zgjaste tre dite dhe ku për të parën herë në historinë e kampeve të diktaturës atje do të valonte flamuri pa yllin e komunizmit i ngjyer me gjakun e të torturuarve dhe me zhgabën dykrenore të vizatuar nga i paharruari Mersin Vlashi. 39 makina me ushtarët e Korpusit të Burrelit, 3 autoblinda dhe 1 makinë gazi, të komanduara nga krimineli Fiçor Shehu, i cili më vonë do binte pre e vet  satërit komunist, bën që revolta të shtypej me gjak. Katër heronj të pushkatuar: Skënder Daja, Dervish Bejko, Hajri Pashaj dhe Zef Pali. Dhjetra të tjerë të ridënuar me burgime të rënda. Midis tyre autori i librit dhe bashkë me të edhe Sami Dangëllia, Mersin Vlashi, Luan Koka, Bedri dhe Caush Çoku, Gëzim Medolli, Gjergj Kadeli, Napolon Kaleci, Ylber Merdani, Demir Pojani e të tjerë.

Me mikun dhe shokun tim të klasës, Luan Kokën, autori ishte njohur në kampin e punës së detyruar në Skrofotinë. Qysh prej asaj dite u bën miq të ngushtë. Luani i tregoi historinë absurde të burgimit të tij. Kishte një kushëririn e tij të arratisur. Një natë të vitit 1960 ai kthehet fshehurazi në familje. Përqafon nënën dhe motrën dhe pasi çmallet për disa orë largohet për të kryer misionin e ngarkuar. Me vete mer disa fotografi të tyre dhe një revistë Hosteni që Luani e kishte lënë kur kishte qenë për vizitë te nëna e të arratisurit. Pas disa ditësh bie në pritën e sigurimit të shtetit dhe vritet. I gjejnë revistën Hosteni ku, në një cep, ishin shkruar inicialet L.K. Kjo mjaftoi që sigurimi të arrestonte Luanin dhe megjithse ai nuk pranoi kurrë që revista i përkiste atij, të dënohej me 15 vjet burg, dënim që iu shtua edhe me 25 të tjera pas revoltës së Spaçit. U lirua pas 29 vjetësh burg. U burgos në moshën 25 vjeç dhe u lirua në atë 54 vjeçare. Sot jeton i sëmurë, pa fëmijë dhe pa asnjë të ardhur tjetër përveç dy pensioneve, së bashku me bashkëshorten me të cilën u lidh pas lirimit nga burgu.                                                                 Përveç këtyre ngjarjeve të dhimbshme dhe reale në libër  pasqyrohen  edhe  çaste  të  tjera historike të ndodhura në tokën shqiptare siç janë masakra e tmerrshme e Cërrikut,  ku  mbetën  të djegur të gjallë nga bandat komuniste gjashtë gardistë në atë vit të zi 1997. Përshkruhen tetë vitet e asaj “anarkie të çmendur” të sundimit socialist pas “Revolucionit të vonuar” të Rexhep Qoses dhe skafet e drejtuar nga trafikantë dhe të mbushur me fatkeqë që në më të shumtin e rasteve gjenin vdekjen në ujrat e Adriatikut.             Të gjitha këto përshkruhen me një gjuhë dhe stil të sigurtë. Lexuesi duket sikur jeton me ngjarjet. Duke lexuar tregimet nëpërmjet përshkrimeve të holla të penës së tij, ndjen një dridhje në zemër. Këtë dridhje e ndjen sepse të duket sikur vazhdon të jetosh në atë botë të zymtë e mbuluar nga dimri i tmerrshëm i quajtur komunizëm. Duke parë gjuhën dhe stilin e sigurtë, të lind mendimi se ke të bësh me një autor të vërtetë.                                                                                                                   Duke lexuar veprën e Luan Burimit dhe ato të autorëve të tjerë si ai në zemër të lindin ndjenja të forta, ndjenja që të mbushin me krenari. Në zemrat e tyre ata ruajnë po ato ndjenja për të cilat u sakrifikuan. Në atë kohë ata nuk mendonin as për fron dhe as për pasuri. Ndjenja e tyre kryesore ishte “Për liri, për Shqipëri, për Flamurin Kuq e Zi!” Pikërisht kjo ndjenjë vazhdon edhe sot të vlojë në zemrat e tyre. Luan Burimi është i detyruar të jetojë larg atdheut të tij të shtrenjtë për të cilin e sakrifikua. Luan Koka jeton vetem me dy pensione të zakonshme. Si këta ka edhe qindra të tjerë. Por asnjëherë nuk iu është ndier zëri i tyre për këto çështje. Atyre iu vjen rëndë të venë në plan të parë kërkesa të tilla. Meraku kryesor i tyre është “A do të bëhet Shqipëria?”                                                                         Për këtë ata dhe të gjithë ne kërkojmë zbatimin e Rezolutës së Kuvendit të Shqipërisë “Për zhdukjen e pasojave të regjimit komunist”. Në bazë të kësaj rezolute kërkojmë dënimin ligjor të diktatorit Enver Hoxha. Kërkojmë ligjin e lustracionit për të gjithë bashkëpuntorët e sigurimit dhe organeve të tjera të diktaturës. Kërkojmë rishikimin e historisë së vendit tonë dhe përpilimin e teksteve të reja shkollore të mbushura deri më sot me propagandën komuniste. Kërkojmë ngritjen e muzeve nëpër qëndrat kryesore të përndjekjes si në Tepelenë, Burrel dhe Spaç. Kërkojmë ndërtimin sa më parë të memorialit të viktimave të komunizmit në një nga sheshet kryesore të kryeqytetit. Së fundi kërkojmë ngritjen dhe financimin e një komisioni shtetëror për gjetjen dhe rivarrosjen e martirëve të rënë në luftën kundër komnuizmit.  Këto kërkesa i bëjmë sepse duam një Shqipëri të pastër dhe demokratike ashtu siç kemi ëndërruar dhe luftuar për dyzetegjashtë vjet me rradhë.

Duke përfunduar dhe duke u kthyer edhe nje herë tek libri i Luan Burimit natyrshëm të lind pyetja: Ku do të ishte vendi i tij sot, në rast se sundimi totalitar nuk do t’ia priste me shpatën e Damokleut dëshirën për jetuar i lirë? Përgjigjen kësaj pyetje, ju lutem, jepjani juve të nderuar lexues!