Tregim humoristic nga Naum Prifti /
Vëllai i vogël kishte qëlluar edhe qeros edhe frikacak. Aq frikacak sa trëmbej jo vetëm nga viçokët, por edhe nga zogjtë e pulës. Frika i ishte futur në palcë dhe e keqja qe se nuk i doli as kur u rrit, madje edhe kur kapërceu të njëzetat. Një natë me hënë, sapo doli në oborr të derdhte ujët e vogël, qe kthyer pa frymë brënda në dhomë, duke thënë se dikush e kishte ndjekur pas. Vëllezërit e tij dolën me vrap të shihnin mos u kishte hyrë fshehur ndonjë hajdut, a rrugaç pa strehë, po përveç hënës së plotë në qiell dhe pemëve nuk panë gjë tjetër. E pitiqën se vëllai qe trembur nga hija e tij. Kaq u desh të mbushej kupa e durimit të tyre. U hoqën mënjanë të këshilloheshin kokë më kokë e t’i jepnin dum çështjes së tij.
– Shartesë e çuditshme e gjërave të kundërta ka qëlluar vëllai ynë, – tha i madhi. -Hem qeros, hem i bukur; hem frikacak, hem i zgjuar.
– Shtatin e ka shqiponjë, zemrën harabel, – e plotësoi i dyti.
– Dyshoj se do të prozvalë familjen tonë keq, prandaj sa më parë të largohet, aq më mirë, – vazhdoi i madhi.
– Ta përzemë? – e pyeti i dyti.
-Le të shkojë ku të dojë dhe fati e ndihmoftë! – shtoi i madhi.
– Së pari duhet të bindim nënën tonë, – qe këshilla e vëllait tjetër.
Nëna e pranoi propozimin e tyre, me kusht t’i jepnin pjesën e pasurisë që i përkiste, se edhe ai qe djalë babai.
Kësisoj e ndanë mendjen t’i blinin Qerosit një dori të mirë, shalë me telatina dhe një shpatë me dy tehe. Kalin ia mbathën me potkonj çeliku, shalën ia zbukuruan me pafka ergjëndi, kurse shpatën ia dhanë në dorë, duke iu lutur ta përuronte me gjak, nëse donte të dilte faqebardhë në çdo betejë.
Ku ta gjakoste shpatën i ziu Qeros? Të therte dashin u trembej brirëve, t’i çante barkun qenit u trembej dhëmbëve, t’i priste kokën maçokut, frikohej se e gërriste. Ndërsa mendohej si ta përuronte shpatën, pa macen e shtëpisë që kishte kapur një mi dhe po luante me të, lësho e kap, kap e lësho, derisa t’i ngulte dhëmbët. Fati ia solli dhuratë në dorë therorin. Miun mund t’ia priste kokën pa kurrfarë ndrojtje se qe gjysmë i shushatur prej thonjve të maces. Një t’i rënë me shpatë dhe e ndau më dysh.
– Shkruaje këtë trimëri, – e porositi vëllai i madh, – se ndryshe s’ta beson njeri.
– Ku ta shkruaj? – e pyeti Qerosi, duke dyshuar se mos ai tallej.
– Në shpatë, ku tjetër? Ashtu si e do zakoni, ashtu si bëjnë të gjithë.
Qerosi mori bojë prej sharku arrash, që nuk del as me ujë të ngrohtë, as me finjë dhe shkroi mbi shpatë: “Një mi me një të rënë!” Ngjeshi shpatën në brez, i hipi doriut dhe u nis për rrugë. Gjoku i ri, i ushqyer me elb e krunde, ecte revan dhe Qerosi kapardisur mbi shalë ndukte frerët duke e mbajtur trupin drejt, që ta admironin sa bukur kalëronte. Si për inat as rrugës, as nëpër portat e shtëpive s’po dukej kurrkush dhe krekosja po i shkonte kot; atëherë për të tërhequr vëmendjen nisi t’i grahte kalit duke thirrur “hya-hya-hya,” e duke vërejtur sa përpara prapa. Ndërkohë për shkak të grillit, potkonjtë e kalit nisën të lëshonin shkëndija pas, të cilat Qerosi i mori për shigjeta zjarri, sikur armiqtë po e gjuanin dhe për të shpëtuar kokën, ia ngjeshi mamuzet kalit, mirëpo sa më shumë e shtonte vrapin doriu, aq më shumë xixa fluturonin prapa.
“Djegshin këmbët e kalit, se sa për vete nuk shkel më kësaj rruge sikur me flori të ma shtrojnë,” u betua Qerosi.
Mbylli sytë, mirëpo edhe ashtu ndiente fërshëllimat e shigjetave dhe të ushtave që i kalonin mu rrëzë veshëve. I ziu Qeros po priste me tmerr që ndonjë prej tyre t’i hapte kokën më dysh a t’i ngulej në kurriz, pa i shkuar ndërmend se fishkëllimat vinin nga era. Vraponte duke u lutur: “Aman, le të sos ku të sos, veç të arrij gjallë.” Te e vona kali i lodhur nga vrapi, gjeti një derë plevice anës rrugës dhe u sul drejt saj, i tërhequr nga aroma e barit të thatë.
Qerosi mori frymë lirisht, zbriti prej kalit dhe u plandos mbi bar, i kapitur për vdekje nga rruga dhe frika. Nuk donte as të hante, as të pinte, veç të flinte gjumë pas gjithë atij tmerri që kishte provuar. Për fat asnjë shigjetë s’e kishte gërvishtur lëkurën e tij në asnjë pjesë të trupit, falë vrapit të shpejtë të doriut.
Në mëngjes, i zoti i shtëpisë sheh një kalë me shalë në oborr, derën e plevicës hapur dhe dyshon mos kanë ardhur ta vjedhin. Sa hyn brenda në kaçorre, sytë i bien mbi Qerosin që fle më kurriz me shpatën e ndritur pranë. Ngadalë e nxorri shpatën prej millit dhe lexoi mbishkrimin me shark arre. Qoftë nga tronditja apo drita e mugët, në vend të “një mi me një te rënë,” lexoi: “një mijë me një të rënë!” dhe e zuri frika se një trim që vret një mijë me një të rënë, e përlan atë dhe gjithë fisin e tij si kërnackë. Kthehet në shtëpi dhe i tregon vëllait për katallanin që u kishte çatisur në plevicën e tyre. I rrëfen si dëshmi edhe shpatën me mbishkrimin e famshëm. Vëllai tjetër vë duart në kokë nga kjo e keqja që u zuri derën aq papritur. S’dijnë nga t’ia mbajnë; ta marrin me të mirë e ta nderojnë si trim, apo ta përzënë si vagabond? Pse pati hyrë në plevicë e nuk trokiti te porta e shtëpisë? Kuptohej, ngase nuk kishte qëllime të ndershme dhe ngase nuk vinte si mik.
Motra e tyre dëgjon bisedën e vëllezërve dhe qesh nën buzë, mirëpo buzëqeshjet e saj i ngjallin dyshime vëllait të madh. Mos vallë qe dashnor i motrës së tyre, të cilin e kishte ftuar tinëz tyre? Sekretin e Gazones do t’ia zbulonte me një stratagjemë të hatashme.
– Atij cubit që na erdhi sonte natën fshehur, do t’ia hapim barkun govatë, se unë këtë turp nuk e duroj, – thotë i madhi duke shikuar nga e motra pale a do të tronditej.
– Tashti po ia hamë mëlçinë, – tha i vogli. – Gazone, ndiz zjarrin!
– Unë di se shpretka haet e gjallë, – ia kthen ajo djallushe se i njeh që mburren kot.
– Nuk na shpëton duarsh, do t’ia presim kokën aty ku është, – thotë i madhi.
– A doni tepsi apo sini? – i pyet Gazonia.
Nga përgjegjet e saj duket qartë se motra nuk kishte ndonjë lidhje me të panjohurin dhe vëllait i vjen paksa turp që dyshoi për moralin e saj.
– Jo motër, ti rri aty ku je, se kjo s’është punë grash, – ia kthen i madhi. – Ti vetëm na mprih shpatat se kemi kohë pa i përdorur.
– Më mirë me hunj a me cfurk, se ai nuk ka armë, – i këshilloi e motra.
Të dy vëllezërit hyjnë në plevicë duke e lënë hapur derën, që po ta shihnin rrezik t’ia mbathnin me të katra. Për fat, i huaji akoma po flinte dhe ata duke i dhënë zemër njeri tjetrit, i bërtitën:
– Dorëzohu, je i rrethuar!
– Dorëzohu, s’ke shpëtim!
I shkreti Qeros u zgjua menjëherë dhe sapo shquajti sipër tij majën e mprehtë të hurit dhe bigaçet e cfurkut, iu mpinë krahët sa nuk mund t’i ngrinte as për t’u dorëzuar. Nga tmerri rrotullonte sytë andej këtej, aq sa kokërdhokët sa s’po i këcenin jashtë zgavrave. Ca nga sytë e hakërryer që shkonin çapraz, ca nga që nuk pranoi të dorëzohej, vëllezërit menduan ta zgjidhnin keqkuptimin me mjete paqësore, ndaj i tërhoqën armët prej druri dhe filluan të buzëqeshnin se gjasme e kishin me shaka.
– Ti duhet të kishe ardhur drejt e në shtëpi, – e qortoi miqësisht i madhi.
– Qe paksa vonë dhe nuk desha t’u shqetësoja, – u shfajësua Qerosi.
– Familja Martini e ka derën hapur për miq të nderuar, – tha i vogli duke e ftuar brenda.
Vëllezërit Martini qenë të thekur për të dëgjuar histori trimërore, prandaj donin të dinin në sa luftime kishte marrë pjesë miku i tyre, sa duele kishte zhvilluar dhe sidomos si qe historia e atij mbishkrimi mbi shpatë.
Qerosi u kurdis e filloi të rrëfente ngjarjet trimërore që kishte dëgjuar qysh nga fëmijëria e deri në kohën që vëllezërit e tij e përzunë nga shtëpia. E kishte fantazinë mjaft të zhvilluar, prandaj nuk e pati vështirë të sajonte beteja dhe ndeshje me kuaj, me topuza e mëzdrakë, madje dhe me gjyle. Edhe për humbjen e flokëve shpiku një betejë heroike. Tha se një fis i fuqishëm që hante njerëz, e kishte kapur rob dhe ia rrëzuan flokët me një lëng të verdhë, para se t’i piqnin kokën. Ndërsa armiqtë e tij ndezën zjarrin dhe po mblidhnin kopër e majdanoz se e donin mishin me erëza, ai hëngri me dhëmbë litarët e duarve dhe pasi pati rrëmbyer një urë zjarri, kishte shtrirë për tokë nja shtatë a tetë, – nuk i numëroi tamam se qe natë, – veç atyre që u çau gurmazin me thikë, dhe pastaj u kthye gjallë e shëndoshë te kulla e babait të vet. Kjo qe trimëria më e freskët, e fundit, prandaj dukej si qeroz.
Të kishe mik shtëpie një asisoj trimi, a vëlla me gjak, s’e çaje kryet për asnjë kundërshtar. A do të pranonte të bëhej probatin i tyre? Vështirë, se ku ai, ku Martinajt nga shkalla e trimërisë. E mira ta bënin dhëndër, po qe se ishte akoma beqar.
– Po qe se pranoni të mbetemi miq, hallall e paç motrën tonë! – i propozoi menjëherë vëllai i madh.
Qerosi i zgjuar dyshoi se mos kishin ndonjë motër lëneshë të mbetur në derë, prandaj nxitoheshin t’ia rrasnin si grua, por nga ana tjetër nuk donte t’i shpëtonte duarsh ky rast.
– Pa e parë, nuk mund t’u jap fjalën, – vërejti Qerosi, – se qe besa, sot edhe një bagëti kur e blen në pazar, e sheh nga këmbët e nga dhëmbët.
– Ajo do të vijë tani të sjellë kafetë, – e qetësoi vëllai i madh.
“Ndonjë shëmtirë, mos prit tjetër, Qeros vëllai,” tha me vete ai dhe u bë pishman që nuk u kishte thënë se qe i fejuar.
Hyri motra e tyre te dera me tabakanë e kafeve ndër duar. Qerosit i mbeti goja hapur nga habia. Nuk e priste të shihte një femër aq të bukur e nurmadhe. Si kishte qëlluar një perri e tillë në atë copë fshat e si nuk qe fejuar më parë? “Kësmeti im,” mendoi Qerosi, dhe atë çast iu kujtua proverbi se nga kaçuba e vogël del lepuri i madh. Goja vesh më vesh Qerosit për guguçen që ia solli fati, sytë i ndritnin si të maçokut në errësirë dhe domosdo nuk u mendua as dy minuta se bukuria, ndryshe nga cilësitë e tjera, s’ka nevojë për prova. Ishte gati ta hipte në vithe të kalit e të zhdukej tok me të që atë ditë, mirëpo befas u kujtua se tani nuk kishte as shtëpi, as katandi, ndaj iu zbeh pak lëkura e kokës. Ku ta shpinte?
– Do ta shtyjmë pak dasmën, – tha Qerosi, – se unë tani jam duke i shtuar një kat tjetër pallatit tim, por besoj se deri nga fundi i kësaj vere, e përfundoj.
– Mund të rrini këtu sa të kini dëshirë, – i tha Martinaj i madh, – se ne, për fat, kemi boll vend, ndërsa motra ka sarajin e saj.
Vëllai i vogël, i mahnitur nga historitë trimërore që dëgjoi, nuk donte të ndahej prej kunatit të ri, prandaj e luti edhe ai.
Gazonia që kishte ëndërruar të martohej me një burrë trim që ta nderonin të gjithë, e pëlqeu Qerosin, prandaj e dha pëlqimin menjëherë. Trimëria ishte cilësia që çmonte mbi gjithë të tjerat, prandaj as nuk deshi të mendohej. I fejuari i saj, për fat, kishte qëlluar trim, i pashëm dhe i këndshëm në bisedë.
Disa javë kaluan për bukuri, mjaltë e qumësht, festë e vizita të ndërsjellta ndër miqtë e tyre. Kurrë Qerosi s’ishte trajtuar e rrethuar me përkujdesje dhëndërishte, kurrë s’kishte jetuar më mirë. Le të zgjatëte deri në amëshim ajo jetë. Dhëndërushi qe i vendosur të hante sa t’i nxinte mullëza, të flinte sa t’i dilte gjumi vetë dhe të shpikte trimëri pa u lodhur së dëftyeri, duke mrekulluar kunatollët dhe farefisin. Mirëpo e mira nuk zgjat shumë, se pa kaluar tre muaj, krisi poterja me fisin e Jakëve për një copë pyll që e mtonin të dy palët. Grindja nisi me dajak e përfundoi me shpata. Vëllezërit Martini menjëherë shkuan te kunati i tyre të kërkonin ndihmën e krahut të tij.
– Për sot të duam, dhëndër, – i tha i madhi. – Fat i madh për ne që ndodhesh këtu.
I vogli e luti të nxirte shpatën e famshme që priste me një të goditur një mijë, se nuk i durohej sa ta shihte trimin duke luftuar. Qerosi u tha se shpata duhej futur në një lëng të posaçëm për disa orë që të kalitej, prandaj le të niseshin ata përpara. Çfarë nuk shpikte mendja e Qerosit që t’i vidhej ndeshjes. Kur e parafytyronte barkun me zorrët jashtë çarë prej shpatës, sa nuk i binte të hollët, ndaj mbahej pas murit kur ecte. Nisi të dridhej sa i kërcisnin dhëmbët.
– Mos je sëmurë? Mos të kanë zënë ethet? – e pyeti e shoqja.
– Më ka zënë tartakuti prej frikës… – i tha hapur.
E shoqja besoi se ai po bënte shaka, por ai vazhdoi:
– Grua, mësoje se të ka qëlluar në pjesë burri më frikacak në botë, – iu rrëfye Qerosi. – Tani në daç më mbaj, në daç më lësho, mua për luftë nuk më ke. Më duket marrëzi të vritet njeriu për ca drurë të shtrembër e për ca gjethe…
E shoqja e besoi se se ai s’ishte për luftë, madje edhe sikur të shkonte, do të turpërohej për jetë .
– Zhvishu shpejt! – e urdhëroi ajo. – Kujdes, sa të kthehem unë mos ia hap derën kurrkujt!
U vesh Gazonia me rrobat e të shoqit, mori shpatën, i hipi kalit dhe vrap te sheshi i betejës. Ardhja e kunatit trim u dha zemër të dy vëllezërve, ndaj u turrën furishëm mbi kundërshtarët. Dhëndërushi sëllonte me shpatë hipur mbi kalë dhe habia qe se kur i ra kapelja nga koka, e panë me flokë të gjatë. Fisi i Jakëve e la sheshin e betejës duke u teratisur nga u vinte më lehtë.
Motra u kthye në shtëpi më parë se vëllezërit, mbushi një fshikëz peshku me gjak dhe ia futi të shoqit nën tirq.
– Thuaj që je plagosur, çalo pak nga kjo anë dhe lëre gjakun të kullojë pikë-pikë, – e mësoi Gazonia.
Rënkonte a s’ rënkonte Qerosi kur u kthyen vëllezërit Martinaj, duke vënë dorën në kofshë, sipër fshikëz.
– Nuk do t’ua harrojmë kurrë këtë ndihmë, – i tha i madhi, – veç atje, në fushën e betejës, m’u duke me flokë mjaft të gjatë.
– Më zgjaten sa herë egërsohem, – u përgjegj Qerosi. – Njëherë më arritën deri në brez, se beteja vajti gjatë… – tha duke i mëshuar fshehur fshikëz me gjak.
– Bre, po ti qënke plagosur dhe nuk po na rrëfen? – e qortoi vëllai i dytë. – Ngrihe pak çakçirin të shohim plagën.
– Mos ma merni për mburrje, – u tha Qerosi, – po unë kurrë s’i kam treguar plagët e luftës. Ju s’kini pse të shqetësoheni hiç, se nesër jam fill.
Të nesërmen vërtet ecte për bukuri dhe ata u habitën sa shpejt i mbyllte plagët trupi i tij. Nami i Qerosit u përhap anembanë, mirëpo edhe lavdia ka bezditë e saj, se vinin njerëz nga vende të largëta vetëm të shihnin shpatën e tij.
Gojë pas goje fjala arriti deri te mbreti dhe ai menjëherë e thirri në pallat, sepse donte t’i jepte dërmën mbretit fqinj dhe se lufta po vazhdonte prej dhjetë vitesh. Tani me ndihmën e Qerosit qe rasti më i mirë të ngashnjente përfundimisht.
Mbreti e lejoi të hynte në stallën e tij, të zgjidhte kalin më të mirë, qoftë edhe hamshorin e tij personal dhe të nisej për në luftë se gjendja qe shumë kritike. Fjalët e tij të fundit qenë:
– Me shpatën tënde të hatashme që pret një mijë njëheresh ose siguron fitoren, ose mbretërinë time e merr lumi.
Qerosi u fut në stallë, zgjodhi kalin më të ngathtët, atë që tërhiqte qerren e zarzavateve për kuzhinën mbretërore, me qëllim të vinte në sheshin e luftimeve sa më vonë, me shpresë të mos e arrinte betejën. E la kalin të çapitej pas qefit pa e ngacmuar as me fshikull, as me mamuze dhe sadoqë u vonua, veshi i kapi zhurmërimat e betejës. Si t’i shmangej? Mendoi të fshihej në pyll, prandaj e ktheu kalin drejt ca kaçubeve e shkurreve që nuk çaheshin as me këmesë. Një hop kali eci fare i qetë, pastaj papritur, i trembur nga një gjarpër që i shkoi nëpër këmbë, u bë si i tërbuar duke u sulur përpara me vërtik pa vënë re as shkurre e çufrra, as kule e trungje. Që t’u shmangej dërmishjeve dhe përplasjeve Qerosi zgjati duart të kapej pas degëve të një peme, mirëpo toka qe e lagur prej shiut, pema u shkul me gjithë rrënjë dhe i mbeti në dorë.
Kryekomandanti i ushtrisë armike, që qe fshehur midis shkurreve, sapo dëgjoi për ardhjen e divit me shpatën e tmerrshme, u pataks kur e pa Qerosin me pemën ndër duar.
– Ti je ai ? – e pyeti gjithë frikë.
– Unë, – i tha Qerosi kot, pa e ditur aspak se për kë qe fjala.
– Pse me dru e jo me shpatë?
– Nuk i ka ardhur radha akoma … – iu përgjegj Qerosi.
– Dorëzohem, – tha kryekomandanti dhe domosdo pas tij u dorëzua edhe gjithë ushtria.
Merita e fitores i takonte Qerosit që kishte kapur rob kryekomandantin armik. Ndërkohë Mbretin e mundonte pyetja pse kishte shkuar në luftë me një kalë qerreje e jo me kalë vrapi?
– Lartësia juaj, – i tha Qerosi, – me kalë të stërvitur lufton kushdo, veç kur mbaron beteja askush nuk është në gjendje të thotë se ç’pjesë e trimërisë i përket kalit dhe ç’pjesë njeriut.
Aq i arsyeshëm iu duk shpjegimi mbretit, sa nga entusiazmi e luti të pranonte detyrën e Ministrit të Luftës.
Qerosi u lumtërua nga propozimi i mbretit. Sa e ngazëllente titulli Ministër, aq i shtinte dridhmat fjala “luftë” që vinte menjëherë pas. Që t’i jepte fund mëdyshjes mendoi të këshillohej me Gazonen.
– Në do të ruash lavdinë që fitove, mbylle me kaq, – e këshilloi e shoqja.
Mirëpo Qerosi nuk e dëgjoi, se posti është më i ëmbël se mjalti, më tërheqës se kumari, më joshës se opiumi. U kapardis disa kohë si Ministër i Luftës, duke shitur trimëri lart e poshtë, deri ditën që erdhën disa mysafirë nga vendlindja e tij. Ata e njohën, rrëfyen pse e kishin ndjekur vëllezërit dhe si qe historia e shpatës legjendare.
Qerosit nuk i erdhi aq keq për postin që humbi, sa për famën, se më pas s’e përfillte askush, as kunetët e tij.
* falenderojme shkrimtarin Naum Prifti, qe na e dergoi tregimin e bukur humoristic per DIELLIN