Bujar Leskaj/

Sot, datë 6 maj 2025, organizova promovimin e veprave: Genc Leka-Vepra dhe Vilson Blloshmi-Vepra, në kuadrin e Studimeve Politike të Institutit “Ismail Qemal Vlora”. Vilson Blloshmi dhe Genc Leka ishin martirët e parë të zhvillimit të një letërsie moderne.

Gjatë referimit të mbajtur në promovimin e këtyre veprave, theksova se në asnjë vend tjetër nuk ka kaq shumë shkrimtarë të martirizuar sa pati giatë sundimit të diktaturës në Shqipëri. Tashmë që vepra e plotë e tyre ka parë dritën e botimit, jemi të bindur se metafora dhe alegoria politike në poezitë e tyre dëshmonte një fuqi të madhe paraprijëse për formimin dhe botëperceptimin iluminist të letërsisë dhe arteve në vendin tonë.

Vepra e Vilson Blloshmit dhe Genc Lekës janë vepra “disidente”, por si një rast i rrallë kjo disidencë është e tjetër lloji, frymore, në mënyrë figurative dhe simbolike, e ngjashme me atë të “Krishtit të Kryqëzuar”.

Mbajtën referencat e tyre, ish-deputeti dhe ish-kryetari i Bashkisë Vlorë z.Gëzim Zilja, Prof.as.dr Monika Hasani Hoshafi, Dr.Alta Azizi Haluci, si dhe përshëndeti në këtë promovim z.Bedri Blloshmi, i cili u ka kushtuar jetën veprave të Genc Lekës e Vilson Blloshmit. Në përfundim të aktivitetit, shpërndava veprat e Genc Lekës dhe Vilson Blloshmit.

Instituti Albanologjik i Prishtinës/

Më 30 prill 2025, në ambientet e Institutit Albanologjik në Prishtinë, u zhvillua një tjetër takim pune i rëndësishëm i grupit hartues të projektit “Fjalori i Madh i Gjuhës Shqipe”. Në këtë takim morën pjesë përfaqësues nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë: akademik Valter Memishaj (sekretar shkencor i Fjalorit dhe hartues), prof. asoc. dr. Anila Kananaj (hartuese dhe koordinatore), msc. Eglantina Shtylla dhe msc. Engjëllushe Karaj (hartuese).

Instituti Albanologjik i Prishtinës u përfaqësua nga: prof. dr. Shefkije Islamaj (hartuese dhe anëtare e redaksisë së Fjalorit), prof. asoc. dr. Naim Berisha (hartues dhe ushtrues i detyrës së drejtorit të Institutit), prof. asoc. dr. Abdurrahim Maxhuni (hartues dhe shef i Degës së Gjuhësisë në IAP), si dhe prof. ass. dr. Sejdi M. Gashi (hartues).

“Fjalori i Madh i Gjuhës Shqipe” është projekt madhor dhe gjithëpërfshirës, që po realizohet nga Akademia e Shkencave e Shqipërisë, nëpërmjet Institutit të Gjuhësisë dhe të Letërsisë, në bashkëpunim me Institutin Albanologjik të Prishtinës, si dhe me disa institucione tjera akademike në hapësirat mbarëkombëtare.

Aktualisht, puna për përmbylljen sa më shpejt të Fjalorit ka arritur në një fazë të rëndësishme për nga volumi dhe cilësia e përmbajtjes. Deri tani janë përpunuar rreth 103.000 fjalë, mbi 12.500 njësi frazeologjike, 1.400 shprehje të paasimiluara, 1.200 akronime, rreth 4.000 emërtime të pathjeshta dhe afro 3.000 – 4.000 fjalë të përfshira brenda lemave të tjera. U konstatua me kënaqësi se procesi hartues dhe redaktues në nivelin e parë është përmbyllur.

Megjithatë, puna vazhdon në redaktimin shkencor, në njësimin e elementeve gramatikore dhe të formulave të shpjegimit të kuptimeve, si dhe në shtimin e fjalëve e kuptimeve të reja të nxitura nga analiza e korpusit apo nga vjeljet në proces. U diskutuan dhe u zgjidhën çështje të rëndësishme të harmonizimit dhe të unifikimit teknik e përmbajtësor. Po ashtu, u nënvizua rëndësia e zgjerimit dhe përpunimit të mëtejshëm të korpusit leksikografik, duke ruajtur frymën e mirë të bashkëpunimit mes Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe Institutit Albanologjik të Prishtinës.

Në kuadër të kësaj vizite pune në Prishtinë, grupi i hartuesve të Fjalorit u prit gjithashtu në një takim të veçantë nga ushtruesi i detyrës së drejtorit të Institutit Albanologjik, prof. asoc. dr. Naim Berisha. Gjatë këtij takimi u diskutua edhe për projekte të reja me karakter kombëtar në fushën e albanologjisë, të cilat parashikohet të nisin në një të ardhme të afërt. Këto projekte do të mbështeten mbi bashkëpunimin e qëndrueshëm ndërmjet Akademisë së Shkencave të Shqipërisë dhe Institutit Albanologjik të Prishtinës, në funksion të zhvillimit të mëtejshëm të studimeve albanologjike në hapësirën mbarëkombëtare.

Në përmbyllje, akademik Valter Memishaj falënderoi të gjithë hartuesit për angazhimin, mirëkuptimin dhe arritjen e objektivave të planifikuara, duke vënë theksin te rëndësia që ky projekt ka për pasurimin dhe njësimin e gjuhës shqipe në nivel mbarëkombëtar.

Aleksandër Çipa/

Studiuesi dhe kritiku Behar Gjoka përfaqëson në kritikën shqiptare një ndër zërat më dinamikë të shprehjes dhe shqyrtimeve letrare. Studimi monografik “Petro Marko-shkrimtar i lirisë” pasuron kolanën vetiake të kritikut, por në tërësinë e studimeve tona shton një botim me peshë të pazakontë shqyrtimi dhe analize letrare, sikundër mund të thuhet se vendos një “gur” të duhur referencial për thellësinë shqyrtuese. Mbërritja tek ky libër studimor paraprihet nga një punë prej demiurgu dhe përvojë e thellë shqyrtuese për shkrimtarinë e shkrimtarëve të rendit të lart,ë të letërsisë shqipe si Kadare, Trebeshina, Kuteli, Pashku etj.,etj.

Libri për Petro Markon sjell një tekst studimor dhe analize kulturore, ku jo vetëm skanohen përimtësisht tekstet dhe raportet e jetës autoriale me ndikimet sociokulturore në momentet kur u shkruan, por depërtohet në proceset e ndërlidhjeve estetike, qofshin ato edhe indirekte. Studiuesi Gjoka për këtë monografi, ia ka dalë të ketë maksimalisht në funksion laboratorin e vet shqyrtues për një shkrimtar që mbeti Odise nëpër odisetë e jetës së vet. Si askush prej studiuesve të këtij shkrimtari dhe shumë të tjerëve të shumëlexuar dhe të shumëdiskutuar, filologu Gjoka ka hulumtuar në tekst dhe ka përqasur prej jetës së autorit shumëcka ndikuese dhe të ndikueshme. Ka tejlënë simpatinë dhe ka ofruar një lëndë studimore të cilësisë së pakkrahasueshme me pararendës studiues të këtij shkrimtari, duke na shtuar në bibliotekë një artefakt libror që mbart brendinë empatike. Kjo monografi për “shkrimtarin e lirisë” është mishërim i një kalimi filigramik nëpër tërë thellinat kuptimore dhe tekstore të shkrimtarit, i cili e pati gjithë udhëtimin e jetës të ashpër, por të pandarë nga procesi shkrimor për të.

Behar Gjoka sjell një studim në gjuhë të lartë duke mbetur në mjeshtërinë e raporteve dhe pozicionit që sugjeron T.S.Eliot për kritikën se nëse “tejkalon njërën anë, kritika letrare pushon së qeni letrare dhe nëse e tejkaloni nga një anë tjetër, pushon së qeni kritikë’. Në këtë monografi për personalitetin letrar të Markos, lexuesi fiton njohjen për personalitetin letrar dhe filologjik të vetë autorit Gjoka.

Presidenti i Republikës së Shqipërisë z. Bajram Begaj, Presidentja e Republikës së Kosovës znj. Vjosa Osmani, kardinali Ernest Simoni, Kreu i Kishës Ortodokse Autoqefale, Fortlumturia e Tij, Joan Pelushi, Kreu i Kishës Katolike, Imzot Arjan Dodaj, Arqipeshkvi i Kryedioqezës së Tiranë-Durrësit, Kryetari i Komunitetit Mysliman të Shqipërisë, H. Bujar Spahiu, Kryegjyshi Botëror i Bektashinjve, Haxhi Dede Baba Edmond Brahimaj, Kreu i Këshillit Ndërfetar të Shqipërisë, Gent Kruja zhvilluan homazhe në nderim të Papa Françeskut në Vatikan.

Hazir Mehmeti

Vjenë/

“Aleksandër Moisiu i nevojitet rinisë, ngase rinia është ajo që e ka përkrahur Moisiun në atë kohë, rinia avangarde dhe intelektualët”. ( Isak Guta)

ALEKSANDËR MOISIU (1879-1935)

Artist i Popullit

U lind në Trieste. Rridhte nga familja shqiptare e Moisive me origjinë nga Kavaja. Është aktor i njohur botëror me prejardhje shqiptare. Shkollën e mesme e kreu në Grac të Austrisë më 1898. Pas vdekjes së të atit familja u vendos në Vjenë. Për një kohë të shkurtër Aleksandri ndoqi Konservatorin e Vjenës, por për arsye ekonomike u detyrua të punojë si duartrokitës në Opera dhe si figurant në Burgteatër.

Nga Enciklopedia: Alexander Moissi (italienisch Alessandro Moisi, albanisch Aleksandër Moisiu; ( 1879 in Triest; † 23. März 1935 in Wien) war ein österreichischer Schauspieler albanisch-italienischer Herkunft, der zwischen 1910 und 1930 der berühmteste Schauspieler im deutschsprachigen Raum und aufgrund seiner vielen Tourneen auch ein Weltstar war.Moissi war der Protagonist des modernen, zerrissenen, morbiden Menschen zu Beginn des 20. Jahrhunderts.

Veprimtarinë si aktor e nisi në 1899 në skenën e Burgteatrit. Më 1903 debutoi me sukses në Teatrin Gjerman të Pragës, më 1904 në Berlin në teatrin “Volksbühne” (“Skena Popullore”). Regjisori Max Reinhardt i dha rol te Osvaldit “Fantazma” nga Henrik Johan Ibsen. Ai luajti me sukses rolin e Hamletit tek drama e Shekspirit, pastaj tek “Kufoma e gjallë” të Tolstoit dhe shumë role tjera. Vdiq në kulmin e krijimtarisë së tij skenike, në Vjenë. U varros në Lugano të Zvicrës. Me art realist të nivelit të lartë mishëroi role kryesore në kryeveprat e teatrit klasik dhe të kohëve të reja. Në historinë e artit skenik botëror, Aleksnder Moisiu la gjurmë me artin e tij. Ai kishte herë pas herë kontakte me studentë shqiptarë në Austri dhe ishte admirues i progresit kombëtar. Ja një foto me studentë shqiptarë në Vjenë.

Ai la gjurmë në teatrot europiane.

Interpretimi i tij origjinal i bashkuar me temperamentin e fuqishëm, thellimin filozofik, lirizmin dhe bukurinë poetike të personazheve spikati fuqishëm. Tingëllima dhe ngjyra e zërit të tij ishin të veçantë. Ai interpretoi shumë role në filma artistik pa zë dhe folës. Moisiu shkroi dramën “Der Gefangene” (Robi) e cila i kushtohet Napoleon Banapartës dhe Revolucionit Francez e cila u shfaq në Gjermani, por me ardhjen e nazistëve në pushtet u ndërpre.

Në Austri Aleksandër Moisiu dhe Karl Gega me rrënjë shqiptare vlerësohen si ura lidhëse mes dy kombeve dhe kulturave. Sot shumë institucione, shoqata, shkolla mbajnë me krenari emrin e Aleksandër Mosisiut në Shqipëri Kosovë dhe diasporën shqiptare. Universiteti i Durrësit etj. Është themeluar edhe Çmimi “Aleksandër Moisiu”. Në shenjë nderimi shumë rrugë dhe sheshe mbajnë emrin e tij.

Aleksandër Moisiu është figurë e nderuar e kombit shqiptar. Emri i tij sot kujtohet si emër i shumë institucioneve të kulturës, shkolla, shoqata, rrugë në gjithë trevat shqiptare dhe në botë.

Mbi jetën dhe veprën e Aleksandër Moisiut janë shkruar dhjetëra vepra në disa gjuhë duke përfshirë këtu edhe ato në gjuhën shqipe. Njëri nga studiuesit e pasionuar i cili ka shkruar shtatë vepra dhe ka përgatitur filma dokumentar kushtuar Moisiut, ekspozita fotografish në disa shtete është Isak Guta. Hamburg me 8 nëntor 2003.“Me Moisiun, kombi shqiptar i dha botës misionarin më të lartë të artit skenik botëror. Ai arriti këtë me fuqinë e botës shqiptare dhe më fuqishëm se kudo tjetër duhet të prijë e të veprojë brenda qenies kombëtare. Përmes ekspozitës në prag të 125 vjetorit të linjës së Moisiut, pas aktualizimit të kësaj figurë, kryesisht synohet për të hyrë në zemrat e shkollarëve , nxënësve dhe studentëve shqiptarë, që tu shërbejë si fanar shtigjeve të reja në krijimtari…Me hyrjen e Moisiut në zemër të rinisë ata veprojnë së bashku dhe mund ti japin artit shqiptar hove të ndritshme deri në lëvizje kulturore”.

Nga rrethanat katastrofike në Shqipërinë komuniste dhe post komuniste, te Kosovës së robëruar dhe dërmuar, pak u mësua për veprat e këtij studiuesi të cilat i botoj pa kurrfarë ndihme.