• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Festivali i parë i shkollave Shqipe “Alba Life” New York dhe mbyllja me plot sukses e vitit akademik 2021-2022

June 6, 2022 by s p

Nga Keze Kozeta Zylo/

E ftuar speciale Ambasadore e Republikës së Shqipërisë në Washington DC znj.Floreta Faber.  

Nderuan me pjesëmarrjen Ministrja e Shtetit për rininë dhe fëmijët në Republikën e Shqipërisë, zonja Bora Muzhaqi dhe z.Mark Gjonaj “Nderi i Kombit”.

Gjuha jonë, gjuhë hyjnore,

Flet me zemrat si me Zotin,

Oh ç’bekime dhurojnë gjyshërit,

Nga gëzimi derdhin lotin…

Amfiteatri i Qendrës “Illyria” siguruar nga z.Mark Gjonaj gumëzhinte plot e përplot nga zërat gazmorë të nxënësve të Shkollës Shqipe “Alba Life” Ambasador i Kombit që operon në të gjitha lagjet e Nju Jorkut dhe në Online.  Ishte një e shtunë e bukur plot diell që të lëbyrte sytë, një e shtunë ku ushtuan në skenë këngët dhe vallet e mrekullueshme shqiptare.  Çfarë magjie sollën në skenë do të më thoshte nje gjyshe rreth të 80-ve!  Ne nipërit dhe mbesat tona i sjellim me dëshirën më të madhe për të mësuar shqip vazhdoi gjyshja.  

Dhe dita e shtunë ishte magji, ishte bota e pasur dhe e çiltër e fëmijëve që u ngjitën në skenë plot confidencë për të shfaqur festivalin e bukur.  Ata vallëzonin plot harmoni dhe në ritëm të muzikës popullore që ia shtonin dhe më shumë elegancën dhe hijeshinë amfiteatrit.  

Nxënësit me kostumet shumëngjyrëshe dhe ngjyrat e Flamurit  kuq e zi sillnin dhe më shumë emocion tek të pranishmit që i duartrokisnin plot ëndje dhe emocion artistët e ardhshëm të Diasporës. 

Gjatë vitit akademik Shkolla Shqipe “Alba Life” me përvojë 15 vjeçare ka krijuar traditën kulturore të festojë me koncerte si: Ditën e Shenjtë të Flamurit Kombëtar, Festat e Fundvitit, Pavarësinë e Kosovës, Ditën e Shenjtë të Mësuesit, Koncert për mbylljen e vitit akademik shkollor, pjesëmarres në Festivalin e Shkollave Shqipe dhe për herë të parë organizoi Festivalin e të gjitha shkollave shqipe “Alba Life”.  Festivali u moderua nga dy nxënës të talentuar bashkëpunëtore të TV “Alba Life” si Arelt Xhaferri dhe Kendra Duli.  Ekspresiviteti i tyre në të shprehur e bënte dhe më të bukur komunikimin me publikun.  

E ftuar speciale në këtë festival ishte Ambasadore e Republikës së Shqipërisë në Washington DC zonja Floreta Faber 

Zonja Faber përshëndeti të gjithë nxënësit, mësuesit, prindërit për punën e shkëlqyer që po bëjnë për të mësuar Gjuhën Shqipe pranë Shkollave “Alba Life”.  Ambasadore Faber me një karrierë të gjatë në diplomaci inkurajoi fort që të mos i harrojnë rrënjët e të parëve ndaj duhet ta shfrytëzojnë mundësinë që iu është dhënë për të mësuar dhe folur shqip.    

K. Zylo bashkëthemeluese e shkollave shqipe “Alba Life” në emër të bordit dhe gjithë mësuesëve vlerësoi Ambasadoren Faber me Çmimin e Mirënjohjes si një personalitet i lartë i diplomacisë shqiptare dhe për kontributinn e saj të vyer për Shkollat Shqipe “Alba Life” në gjithë Nju Jorkun dhe në Online.  

Ambasasore Faber ka qenë e pranishme para tri vjetësh në hapjen e Shkollës Shqipe “Alba Life” në Bronx dhe iu ka shpërndarë nxënësve librat e Abetares.

Dhenia e çmimit u mirëprit me duartrokitje nga të pranishmit.

Festivali i parë dhe dhënia e çertifikatave 

Fjala e hapjes u bë nga Dr.Valbona Zylo Watkins e cila përshëndeti në emër të Bordit si drejtuese e procesit mësimor.  Ajo është profesore në Staten Island College dhe në Montclair Academy në New Jersey e cila ka dhënë një kontribut të vyer për mbarëvajtjen e mësimit të Gjuhës Shqipe në New York.  Programi filloi me këngën: Ty Flamur të duam shumë, kënduar nga kori i shkollave nën drejtimin e artistes së shquar Dëshira Ahmeti Kërliu.  

Valltarët e shkollës Shqipe Alba Life në Bronx shfaqën vallen kuq e zi dhe “Vallja e Tropojës” intepretuar nga nxënësit e Bronxit, përgatitur nga mësuese Majlinda Tafaj.  Shtoj se kjo shkollë është hapur para tri vjetësh dhe është plot sukses. Në këtë shkollë japin mësim gjithashtu plot përkushtim mësueset Fatbardha Shiqerukaj, Mirvete Krasniqi Veselaj dhe Alda Hoxhaj,   

Në këtë festival nderoi me pjesëmarrjen e saj ministrja e Shtetit për rininë dhe fëmijët, zonja Bora Muzhaqi.  Në përshëndetjen e saj zonja Buzhaqi tha se sot kam marrë shumë emocione si asnjëherë tjetër dhe u ndjeva tejet krenare, kur dëgjova këta nxënës që intepretonin mrekullisht këngët dhe vallet shqiptare.    

Në këtë aktivitet madhështor ishte Z.Mark Gjonaj i cili si përherë të befason me pjesëmarrjen e tij në aktivitete dhe prania e tij veçse frymëzon brezat për të punuar më shumë për Diasporën dhe Kombin.  Ai ka mirënjohjen e pakufishme të nxënësve, bordit dhe prindërve

Përshëndetën festivalin kryetari i Lidhjes së Shkrimtarëve, z. Mhill Velaj, si dhe z. Shaban Lajci artisti i mirënjohur i Diasporës dhe Atdheut.

Në skenë performuan nxënësit e Shkollës Shqipe “Alba Life” në Staten Island e cila është shkolla e parë që u krijua në këtë ishull të bukur.  Ata interpretuan vallen: “Mor Bubrrec” përgatitur nga mësuese Elona Shkreta, Anxhela Alushaj dhe Ariana Topallaj.

Nxënësit e Shkollës Shqipe “Alba Life” në Brooklyn interpretuan: “Valle Kosovare” dhe “Vallja e Bariut- Rrënjët tona” përgatitur nga mësueset Gela Bulku dhe Ariana Topallaj. Një falënderim dhe mirënjohje e veçantë i shkon prindit Lindita Ndregjoni për përgatitjen e kostumeve plot hijeshi dhe profesionalizëm. 

Shkolla e Quensit  performoi: “Tring zilja, tring zilja”, “Sa do doja një qenush” këngë për fëmijë, përgatitur nga mësuese Eriola Shahaj nën drejtimin e artistit të njohur Dionis Delia. 

Nxënësit e Shkollës Shqipe “Alba Life” në Staten Island përgatitur nga mësuese Entela Muda interpretuan “Vallja e Tiranës”.

Kori i Shkollave Shqipe intepretoi himnin e Shkollës Shqipe Gjuha Shqipe, Gjuha Jonë kompozuar mjeshtërisht nga profesori i pianos Petrika Melo drejtuar nga artistja e shquar Dëshira Ahmeti Kerliu.

Programi u mbyll me këngën popullore aq të njohur: “Xhamadani Vija Vija” kënduar nga kori nën drejtimin e artistes së mirënjohur dhe vitale Valbona Peraj.

Me çmimin e mirënjohjes u vlerësua zonja Vera Mjeku si një personalitet i shquar i Diasporës Shqiptaro Amerikane dhe mike e madhe e shkollave shqipe “Alba Life” në gjithë Nju Jorkun dhe në Online.

Pas këtij programi madhështor Dr.Valbona Zylo Watkins bashkë me Ambasadoren Faber dhe ministren Muzhaqi nën kujdesin e të gjitha mësueseve të klasave të cilat kanë bërë një punë të mrekullueshme për mësimin e Gjuhës Shqipe iu ndanë çertifikatat të gjithë nxënësve për vitin akademik shkollor 2021-2022.

Gjithë festivali u filmua dhe fotografua nga bashkëpunetorët e TV “Alba Life” si: gazetari Valon Gerbeshi, Bujar Sadikaj dhe Elton Xhaferri.  

Dreka festive dhe çmimet nga Alba Life

Natyrisht pas një dite shumë të ngarkuar shumica e pjesëmarrësve drekuan së bashku në restorantin “La Botte” në Westchester të organizuar nga bordi i shkollës me kontributin e secilit si drekë festive.

Në këtë drekë festive u krye ceremonia e dhënies së çmimeve të mirënjohjes si Arta Xhaferri koordinatore pranë Shkollës Shqipe “Alba Life” në Bronx me motivacionin: 

si Koordinatore për kontributin e saj të vyer dhe me profesionalizëm pranë Shkollës Shqipe “Alba Life” në Bronx.

Mësuese Entela Muda Çmimin e Mirënjohjes për kontributin e saj si një mësuese e përkushtuar me profesionalizëm pranë Shkollës Shqipe “Alba Life” në Staten Island.

U vlerëuan me plot dashuri dhe respekt nxënësit e dalluar të Shkollës Shqipe “Alba Life” si:

Blenda Ekuran Shehu, Kelvin Adil Rustani, Lediana Agim Hasanaj, Dion Odise Salillari 

Ariana Daci.  Ata janë krenari e Shkollës Shqipe “Alba Life” dhe do të jenë frymëzues për gjeneratat e ardhshme.

Dreka e organizuar kaloi në një atmosferë shumë festive dhe të pranishmit u argëtuan nën tingujt e DJ drejtuar mjeshtërisht nga z.Bujar Sadikaj. 

4 Qershor, 2022

Qendra “Illyria” Bronx, NY

Filed Under: Politike Tagged With: Keze Kozeta Zylo

 FAITH IN GOD and LOVE of the COUNTRY

June 4, 2022 by s p

A harrowing testimony of the Communist terror in Albania (1944-1991). The crucifying of the patriotic family of Ilia Dilo Sheperi and the resisting solid basis of Albanian patriotism.

(Translator’s note: In an exclusive interview for the Albanian-American newspaper DIELLI organ of the Panalbanian Federation of America VATRA (September 2021, Nr. 09) Eduard Margarit DILO describes in Albanian the tragic persecution of his entire family under the Communist regime in Albania, now in English for the benefit of those not familiar with the Albanian language. The details are shocking and their nature anti-human, bordering on barbarity with deadly results. (Prof. Sami Repishti PhD)

By:  Sokol Paja

    The history of the persistent persecution of the DILO family

    The patriotic political position of my deceased grandparents, Ilia Dilo Sheperi and my grandmother Sava Rruci,  of the Aristidh Rruci family, is now a well-known page of Albanian history. Although during the WWII years my family was one of the main supporters of the leaders of the freedom fighters, most of them former students of my grandfather, Ilia DILO Sheperi, and in spite of the fact that our house was among the first to be burned down by the Fascist occupiers, my family could not escape the rage and the cruel persecution of the gangs of Communist criminals who took over the government at the end of 1944.

     With all due respect to truth and to documentation we can conclude that the punitive expeditions used by the Communist criminals to eliminate “the undesirables” for nearly 50 years could not exclude the family of Ilia Dilo Shdeperi from their genocidal punishment. Why?  Because the DILO Sheperi family was a patriotic family that could not operate with the Serbo-Slavic dominated clique installed in power.

  Here are some facts

  When Enver Hoxha (leader of the Communist movement in Albania) was trying to form the General Staff of the National-Liberation Army (Communist) he wanted to arrange a meeting with Jani DILO (former officer of the King’s Army) in Tirana. After the General Staff was formed, he told Mr. Dilo: “We need a capable commander who is also fluent in several foreign languages to talk to foreign visitors, and I have thought of you as being the man.” “I would happily fight jointly with you,” Jani DILO responded, “but we cannot abandon the region of Kosova, presently under the Serbian yoke.”

   This was the latest encounter with Jani DILO’s old high school classmate in Gjirokaster and Korçe, who was the lucky one to win the battle. “The ‘Mukja Agreement’ was violated even before the ink was dry, and it was denounced as ‘treason’ after the brutal intervention of the Yugoslav agents.

   Thus, civil war began in Albania!

    The price of this war was very heavy, not only for those who lost, but also for those who won. And, the victors were the enemies of the Albanian Nation.      

    The origins of the Communist vendetta

      November 1944. The Government of Enver Hxha entered Tirana, capital of Albania. Qirako and Margarit DILO were called and told that their employments were terminated.  They were working in different places, both in Tirana. Qiriako was chair of the Division of ‘Hipotheka’ registration of immobile properties at the Ministry of Finance; Margarit as chairman at the Office of Contruction in the Ministry of Public Work. Both technical civil service jobs with no relations to politics.

    Educated with the principles of occidental philosophy, they resigned and left the offices where they were working. Forced to make a living for their families, they began to work in small commercial activities with success, and were happy to provide the means for 12 members of their families living with them in Tirana.

    In March 1946, Qiriako and Margarit were called at the office for urbanization and were told to leave without delay and resettled in Sheperi with the entire family. The order was irrevocable. In the case of disobedience, they would be arrested. At the same time Koço DILO was serving in the Army, communication services in Tirana were     transferred to the border guard units of Peshkopi. All members of their families went straight to the village of Sheper and found refuge in the only cabin that was saved from burning during the war.

   To survive, they began to work as farmers. During the month of June 1946, Mihal and Margarit were appointed veterans in the District’s Office of Husbandry; Margarit, as an engineer in the Construction Enterprise of the District. With these appointments, the situation of their families was substantially improved. Encouraged, they began to reconstruct the burned sections of their buildings and members of the family in Sheper began living in satisfactory conditions for those times.

   Communists sentence to death Jani DILO.

   In 1947, the Communist Government made the list of the “enemies of the people” sentenced to death in absentia, and the name of Jani DILO was there (introduced as one of the leaders of Balli Kombetar, the Nationalist Organization). Officials of the State and of the Security Police exercised great pressure to convince our family to invite the emigrating Jani DILO to return to Albania. We answered that they had no contact with Jani DILO and that they were not aware of his whereabouts.

    In October 1947, Margarit was arrested. After 40 days and nights of terrible torture, he was brought to the Court, a closed-in office, with closed doors in a room inside the Medieval Fortress of Gjirokaster. A military Kangaroo Court sentenced him to two years in jail for having sabotaged the elections of 1945, and damaged the “friendly” relations with Yugoslavia, as well an agent of the Anglo-American agencies etc.  

     He spent his two years in jail in the fortress of Gjirokaater as well as in the heavy work of irrigation in Maliq, Vloçisht of Korçe and Muzeqeja. His body weight was reduced from 85 kg the day of his arrest to 42 kg the day of release. I remember as a child the burn marks from a hot iron that torture had left on him, mainly on the arms and legs. In 1948 Qiriako was arrested and tortured for three days at the Police Station of Topove (Zagori).

   The accusation for keeping unauthorized weapons, as well as the accusation for having hidden the gold of Aristidh Ruçi, failed because of the impossibility of finding a witness for the weapons. In the meantime, the Communist Security organs had hidden one piece in the cottage next to the house used for sheltering the milking cows of the Qiriako family, and that the gold was found to be in the house of political commissaire of the Office of Internal Security. Qiriako was released! In 1950, Margarit married my mother Viktori Xhamballo, sister to two fallen heroes Pano Xhamballos, imporftant figure of the National-Liberation Army (killed in Mirdite on September 1, 1944 under suspicious circumstances) and of Spiro Xhamballo, executed by the Nazis in the internment camp of Prishtina. When the news of the engagement became public, my mother was ordered to go to the Town Hall, where Mihal Bisha, former secretary of the Party Committee at that time, and the Public Prosecutor, Subi Bakiri, pressured her to reject the engagement. My mother refused. Then, the officials threatened that she would be punished together with all the members of the DILO family. “Mother Party” kept the promise by persecuting not only my mother but us too, her children.

     Koço DILO is sentenced

     In 1970, arrested in Fier Koço DILO, the younger son of Ilia DILO was accused of trying to escape from the country. He was tortured for 105 days secretly, and sentenced to 10 years in jail. He was sent to Spaçi forced labor camp in Mirdita. I want to stress that in every arrest or imprisonment done to our family, the Communist Government sequestered everything including the personal customs of everyday, all food found in the house, and daily family objects, as well as the dowery of unwed young ladies.

  Eduard DILO: His young years!

   One expression: a terrible experience that I wish no child in the world should go through!

   In the year I was born, the collectivization of the village began. My father resolved to be a member of the agricultural collective because he was sick. Unable to do fieldwork, he did not oppose the forceful seizure of the land and of the few animals our family possessed. Immediately after that punitive measure the dictatorship took steps against my parents and his small children. The contingent of corn that the State gave to each member of the family was suspended; after that with the opening of bakeries, our purchase of the daily bread was forbidden. We were not allowed to own a milking cow or a goat.

    Some leaders of the agricultural collective were selected by the Government and proved to be extremists, the same as those later on in our country. After graduating from high school, we “children of the enemies of the people” (this is the qualification used by the government and the Secret Police based on the instructions of our “mother party,” Margarit DILO) had been seeking shelter by some family friends in various towns. After an examination of my dossier, I found and have preserved the story of our persecution by the Secret Police of members of the DILO family. It’s here that I discovered the explanation of the several school expulsions during my high school years; thanks to the assistance of our many family friends I succeeded in graduating from high school. I started it in Fier, then in Tirana, Gjirokaster, and finished again in Fier. I would like to stress the affection of my schoolmates who surrounded me, the warmth and the care of the teachers who never treated me differently from others. This honest contingent of our society encouraged me to reveal the talent displayed by our DILO generation.

Yet, all doors of higher education were closed to us. My mother, with the high school diplomas of her highly achieved children, kept knocking on every possible door. She contacted friends of her brother holding high positions in the Government, but was unable to find an opening at the university for any of her children. For the sake of truth: I want to declare that from a meeting with a friend of her brother Pano, now a high official of the Party, she received an answer from the functionary’s wife, contained in a letter sent by the Party organization of the village in Zagori. There, the Dilo family was ordered to send all their children to the village, otherwise they would be sent to the mountainous village of Spaç, the same place where their uncle was suffering his punishment.

   Fortunately, this piece of mail was erroneously delivered to the office of my cousin, a high official of the Party in Zagoria. Presently, this document is in our own possession together with many other “accusative” reports sent to places where some relatives were working and filling important party positions in Zagoria.

   All over Albania there were honest people who cried the fate of their Fatherland, and independently of their participation in ruling the country, their consciences did not approve of the injustices committed to the population.

   With the fall of Communism in Albania (1991) we were informed of the accusations that brought our suffering; we succeeded in finding and collecting “the characterizations,” a term used by the Party to identify “the enemies.”

   Primitive vendetta: the disgraceful exhumation   of the remnants of Ilia DILO Sheperi

   1960! As a result of the exacerbation of “the class struggle” in Albania, a movement among the political emigrees was formed to overthrow the criminal bands ruling over the Albanian people. The reasons for the failure are now public knowledge. After the defeat, some emigrants began to cause problems for the Albanian embassies. The smart rulers of that country began to plan new persecutions for the family DILO. Why?

    Because in their mentalities, these mediocrities   began to think that in the case of a liberation day, our DILO family will revenge against them.  The organs of the State Security pursuing the instructions of the highly placed functionaries accused our uncle Jani DILO of being one of the top organizers. They contacted members of our family and tried to convince them to persuade our uncle to return to Albania. For this, they arrested our uncle Koço DILO as a hostage accused of attempting to escape. The investigation officers began to prepare the public opinion that he would be executed. Our uncle Jani, a prominent figure in the State where he lived, sent a letter to Enver Hoxha, Mehmet Shehu, and a copy to his family where he clarified his political position and requested to cease the persecution of his family.

   Pressure from the Political Police on our family and total Isolation

    At this point my father passed away at the age of 62. The Party and the Secret Police prevented members of the family from accompanying the dead to the cemetery or to receive condolences from friends and neighbors alike. They also forbade the opening of the grave. Our family dug the grave, and the coffin was carried by them. Although a minor, I helped in digging and carrying the coffin on my shoulders. The insatiable cannibalism of those monstrosities (since I cannot call them “humans”) that were leaders of the Party and the State ruling over our country reached the point of exhumation of the remains of our grandfather, Ilia DILO Sheperi. Outraged, my uncle Qiriako DILO informed Enver Hoxha about this vandalism, reminding him that sacrilege against a deceased person is forbidden in every corner of the world. The “letter” reached the leader. He then sent the “letter” to the Central Committee of the Party for verification. For ten consecutive years, sons and daughters of Ilia DILO  Sheperi dug the graves of their dead members and carried the  coffins on their shoulders.

One detail for the young generation of Albanians: the daughter of Ilia DILO Sheperi, Viktori DILO, celebrated as “Teacher with Merits” had a long line of followers accompanying her coffin on its way to the village, with wreaths and flowers in abundance. In Sheperi, when we passed in front of the House of Culture with the coffin on our shoulders, the loudspeakers began transmitting the song “This is the sword that hangs over the heads of all enemies in the world.”

The formation of “the new man” with cannibalistic tendencies.

In the village of Nivan (Zagoria) Enrik Qiriako DILO was arrested by four criminal policemen- the Security Officer, the Policemen of the zone and two informers. All this in the presence of the victim’s mother, the old lady Ifi Hartito DILO, his sister and his brother. After having laid him down on the floor, the four began beating him up. While tied up tightly, he was mounted on the truck to be sent to the Section for the Internal Affairs (Secret Police). The policemen tore down his shirt and used it to tie the bloody hand wounds so that he could not dirty the truck. After two months spent in the dark cells constantly tortured (including the electroshocks) in the building of the Police Headquarters in Gjirokater, they threw him in the psychiatric hospital located in Elbasan.

The first days of democratic regime -the assassination and destruction of mother Kaliopi Dilo ‘s corpse at the entrance of the house

In 1991, our uncle Oresti DILO, M.D., was made part of a group of Albanian-American businessmen invited by the Albanian Government to report on Albania.  He promised to the Albanian Government that he would invest good amounts of capital for his native Country. Upon return to the United States, he managed to send a group of specialists to Albania to coordinate the activities in investments. At that time, a secret hand in our Sheperi,  known as “the black hand,” distributed propaganda leaflets stressing that if the communist government is overthrown, a wave of vendetta will succeed. In those lists of people was also the name of our old mother Kalopi DILO, who lived alone in the house of DILO.

One dark night, at the end of January 1991, a group of criminals executed the old lady at the entrance of her house. This execution, reminds us of the early days of barbarity performed with canes, gorging eyes, and cutting the throat with a sharp knife. In order to lose the traces, they threw acid on her head. Officials of the Police and the investigating officer, who was in charge of this experience to cover this never-before-seen crime, wanted to cover the crime by suggesting that her head was damaged by the biting of the house’s dogs. However, after the insistence of the villagers the Police were forced to arrest the accomplices. At the Court session held in Gjrokaster there was a tendency to be lenient with Communist criminals. Yet, under the pressure exercised by the audience the Court gave sentences from 2 to 14 years in jail for the members of the terrorist group.

The local press treated this crime as “Adolescence and Gold Fever”

It’s really sad! How can they be treated as adolescents as 40 and 25 years-olds? How could a treasury of gold in houses searched, perquisition, finally sequestered by Government police several times?

In the house of Mother Kaliopi only 2.000 old leks (ca. $ 20) were found. One year later after the intervention of a government official in charge of “restoring justice,” the criminals were let go.  Pursuing the instructions of the new law to move freely, most of what was left of the DILO family emigrated to different countries. Thirsty for education after so many years of denial of their schooling, in spite of the difficulties presented by the life of emigration, they did their best. They did the impossible to educate their children and to see them filling the university halls with success. Today, in the two continents of Europe and America, 11 (eleven) sons and daughters of this victimized family give their intellectual contribution. As for us, victims whose right to education was denied and left without higher education, contributing in the fields of their choice, talented people, are today proud that emigrating succeeded in achieving their goals through their young generations.

Message as an Offer for Reconciliation

I take advantage of the situation to relay my message to my Albanian people and the following generations. I look back and recall the advice of our deceased parents, uncles, aunts: times change sons and daughters, but you shall never lose sight: of our country to progress we need education, education, education and tolerance. Do not do to others what they did to you, because violence brings violence, and violence is the product of barbarity.

*****

(This essay was initially published in the newspaper DIELLI, dated September, 2021, vol. 112, No. 09.   Issue N0. 2166-9139).

Filed Under: Politike Tagged With: Eduard dilo, Sami repishti, Sokol Paja

KROATI QIRO TRUHELKA – PIONER NË BOTIMIN E LETËRSISË GOJORE SHQIPTARE

June 4, 2022 by s p

Prof.Dr. Musa Ahmeti/

Interesimi i studiuesve dhe krijuesve kroat për shqiptarët është mjaft i hershëm, daton që nga mesjeta, për të arritur kulmin në shekullin e XIX me “Lëvizjen Ilire,”  lëvizje kjo që përpiqej për pavarsi dhe njohje të kombit kroat, e cila shikonte në të kaluarën e popullit shqiptar shumë ngjajshmëri dhe pika takimi. Studiues, historianë e krijues më në zë të Kroacisë, në studimet dhe krijimet e tyre u morën me Gjergj Kastriotin Skenderbeun. Janë të njohura studimet hisotrike por edhe krijimet e shumta letrare, dramat, poezitë e romanet.

Njëri ndër ata që më përkushtim të veçantë studioi etnografinë dhe arkeologjinë e popullit tonë është Qiro Truhelka. Truhelka me një përvojë të madhe në fushën e mbledhjes së folklorit, tregimeve dhe krijimtarisë tjetër nga goja e popullit, për disa dhjetëvejçarë me këmbëngulje të madhe, sfidoi të gjitha albanologët tjerë të kohës, duke mbledhur shumë këngë popullore në gjuhën shqipe, (të cilat mbetën në dorëshkrim dhe ende janë të pabotuara), tregime shqipe, një pjesë të të cilave i botoi në vitin 1905 me titullin “Arnautske priće“ /Përrallat shqiptare/ por kanë mbetur edhe shumë sosh të pabotuara. Tregimet, fjalët e urta popullore, doke e zakone nga krahina të ndryshme shqiptare, veçanërisht nga Pollogu i Maqedonisë, Jugu i Shqipërisë dhe Prizreni i Kosovës, gjëagjëzat, përshkrimete veshjeve popullore të kohës, etj. kanë mbetur në dorëshrkim, të shkapërderdhura nëpër arkive e biblioteka të ndryshme të Kroacisë, të cilat mendojmë ne, janë me mjaft interes për t’u botuar.

Gjatë kërkimeve tona shumëvjeçare në Koraci, kemi shfeltuar pothuajse gjithë krijimtarinë e Qiro Truhelkës që është e pa botuar. Një pjesë të mirë të saj e kemi riprodhuar në mikrofilm, fotokopjuar e kohëve të fundit edhe skanuar. Me qindra faqe nga këto dorëshrkimi i kemi dhuruar para disa vjetësh Bibliotekës Kombëtare Universitare të Kosovës në Prishtinë, me dëshirën më të mirë që specialistët e fushave përkatëse të mund të merren me to, për t’i studiuar e botuar. Ndërsa vitin e kaluar, Qendrës së Studimeve Albanologjike në Tiranë, i kemi dhuruar poashtu një fletore të skanaur me dorëshkrime të Q. Truhelkës të cilat shpresojmë se një ditë do të shohin dritën e botimit. 

Janë të shumta punimet shkencore të botuara nga ana e Qiro Truhelkës, ku ai është marrur drejtëpërdrejtë  apo tërthorazi me historinë e Ilirëve dhe shqiptarëve. Në veprën e tij me titull “Kujtimet e një pioneri” (Uspomene jednog pionira, Zagreb, 1942),  në f. 90-91, shprehimisht shkruan për motivet dhe qëllimet që e shtynë të merrët me studimin e historsisë së lashtë shqiptare, me traditën, gjuhën dhe folklorin shqiptar: “Që në fillimet e punës sime vërejta mungesën e madhe të studimeve me të cilat në atë kohë merrej shkenca, se mbi të gjitha për studimin e çështjes ballkanike nuk u gjet askush që më përsëafërmi të studionte gjuhën traditën dhe kulturën shqiptare, relikto këto të vetme të banuesve të hershëm Ilirë, të pjesës Perëndimore teë Gadishullit Ballkanik. Duke qenë i vetëdijshëm se pa këtë njohuri fillestare nuk mund të arrihen rezultate të pakontestuara për lashtësinë e Bosnjës, as të ndriçohet drejt problemi Ilir, i cli në vazhdimësinë e gërmimeve arkeologjike në Glasinac, gjithnjë e mës humë imponohej si domosdoshmëri, vendosa të mësoi gjuhën shqipe, në çfardo mënyre. Kjo qe për mua një punë shumë e vështirë, sepse në atë kohë nuk ekzistonte ndonjë gramatikë ose fjalor i përshtatshëm, përveç atyre që në Shkodër, kishin botuar Jezuitët për nevojat e tyre shkollore, por që nuk kishin vlera praktike. Më kishte mbetur vetëm një mundësi: të mësoj gjuhën shqipe përmes ndonjë gurbetçari shqiptar, të cilët në numër të madhe vinin në Sarajevë, në stinën e verës, kurse në vjeshtë ktheheshin nëpër shtëpitë e tyre me fitimet e tyre si pastiçerë, salepxhi, bozaxhi apo hallvaxhi. Fati më dërgoi te një musliman me emrin Rashid Bexhet Gjoka, i cili ishte nga Tetova (sipas turqishtes Kallkëndelene), pra nga një zonë, në të cilën gjuha shqipe ishte mjaf e pasur dhe ai tregoi gatishmëri të amdhe që të më mësoi gjuhën shqipe. Mirëpo që në fillim lindi një vështirësi, sepse ai nuk dinte mirë kroatishten, kurse njihte shumë mirë turqishten. Atëherë ftova ndërmjetësuesin tim, sheh Mustafë Salihagiqin, që të jetë përkthyes. Kështu filloi një stëvitje e çudtishme gjuhësore, sipas së cilës tekstet shqiptare nëpërmjet turqishtes i përkhenim në kroatishte. Rashidi ishte nga zemra e Ballkanit, nga një zonë, që atëherë hermetikisht ishte e shkëputur nga çfardo ndikimi modern, por që ishte djep i vërtet i thesarit të patjetërsuar autokton folklorik. Në këtë mënyrë filluam të regjistronim këngët shqipe, të cilat unë pasiqë i shënoja i rilexoja me zë, që Rashidi të më konfirmonte se i kisha shënuar drejtë. Pastaj me ndihmën e sheh Mustafait më përkthente fjalë për fjalë këngën, format e ndryshme gramatikore të fjalve, duke u përpjekur t’i qëndronte sa më besnik origjinalit. Kështu pa u vërejtur, për një kohë të shkurtër fitova dy gjëra: materialin leksikor dhe pasqyrën gramtikore të shqipes dhe njëkohësisht regjistrova një numër të konsiderueshëm këngësh, fjalëve të urta, gjëagjëzave etj, e paoshtu m’u dha mundësia të bëja edhe një përshkrim të hollësishëm të zakoneve të ndryhsme popullore shqiptare.” 

Jo pa qëllim zgjodhëm këtë citat nga vepra autobiografi e Truhelkës, sepse na njeh për së afërmi me sfidat që ai kaloi për mësimin përfekt të gjuhës shqipe. 

Në fakt, Qiro Truhelka, sipas dorëshkrimeve autografe që ruhen në Kroaci, kishte filluar që në vitin 1889 të mblidhte në terren, krahinën e Pollogut leksikun dhe folklorin shqiptar, duke qenë mysafirë i Rashid Bexhet Gjokës, ndërsa në verën e viti 1890 kishte qenë dy muaj në jug të Shqipërisë dhe në gusht të po atij viti për një muaj qëndroi në Prizren dhe rrethinë.

Një interes të veçantë për leksikologjinë shqiptare ka fjalori “Gjermanisht – Shqip” i Qiro Truhelkës, në më shumë se katër mijë (4 mijë) fjalë shqipe, që në dorëshkrim ruhej në bibliotekën e sektorit të Romanistikës pranë Universitetit të Zagrebit. Në vitin 1994 ne e zbuluam këtë dorëshkrim krejt rastësisht, i cili për shkak të pakujdesit të bibliotekarës, e cila nuk njihte gjuhën shqipe e as gjemane e kishte vënë në stivën e gjërave që duhej të shkatërroheshin. Pas një pune përgaditore, rreth një vjeçare, ne e përgaditën për botim këtë fjalorë, duke botuar komplet faksimilet e origjinalit, pastaj transkriptimin dhe transliterim në gjuhën e sotme shqipe. (Shih faksimilin e kopertinës që sjellim si ilustrim). Fjalori përveç fjalëve të zakonshme, ka edhe fjali të tëra në gjuhën shqipe, pastaj shprehje e fraza popullore të cilat janë një rariret i vëret ose siç e pohon edhe Truhelka më vonë “thesar i patjetërsuar autokton” i gjuhës shqipe për disa krahina nga ku u vjel lënda leksikore. Për përgaditjen e fjalorit gjermanisht shqip, Qiro Truhelka punoi rreth dhjetë vjetë. Fjalorin e përfundoi në nëntor të vitit 1899. Në fund të fjalorit është edhe një gramatikë e shkurtër, përmbledhëse e gjuhës shqipe.

E tërë krijimtaria e Truhelkës për sa i përket albanologjisë mund të ndahet në dy grupe të mëdha: studimet rreth lashtësisë së iliro-shqipëtarëve, përkatësisht lidhjet iliro-shqiptare, duke filluar nga grëmimet e shumta arkeologjike e deri te botimi i autorëve të lashtë për Ilirët dhe në grupin e dytë: botimi i thesarit të kulturës popullore shqiptar, mbledhja e tij dhe studimet e shumta rreth këtij thesari, pothujase të gjitha të pabotuara.

Truhelka është ndër të parët, duke shfrytëzuar rezulatete e gjetjeve arkeologjike që si edhe disa arkeologë e filologë të tjerët europianë mbrojti me këmbëngulje teorinë e prejardhjes ilire të shqipëtarëve. Ndërsa për vazhdimësinë etnike dhe kulturore iliro-shqiptare ai ishte i bindur se shumë forma të kultursë materiale dhe shpirtërore dhe ato të desimeve të banorëve të sotëm të Gadishullit Ballkanik, sidomos të pjesës perëndimore të tij, ku në rend të parë janë shqiptarët, tërheqin rrënjët e tyre nga thellsëitë e parahistorisë duke qenë popuj autoktonë – vendorë.

Një kontribut të veçantë Truhelka dha edhe në fushën e letërsisë gojore, ku pos që mblodhi, sistemoi e përgaditi për botim disa blej të këngëve shqipe, (një numër jashtëzakonisht të madhe të tyre, në më shumë se një mijë faqe dorëshrkim i la të pabotuara), ai tregoi se njihte në thellësi problematikën e letërsisë gojore shqiptare, duke bërë komente, shkrime e studime të veçanta nga kjo fushë. Është interesant fakti se Truhelka nxjerr si përfundim në studimet e tij origjinën indoeuropiane të përrallave dhe këngëve shqiptare, në bazë të materialit që kishte mbledhur dhe studiuar. Ai ishte i entuziasmuar me letësinë gojore shqiptare, duke shprehur një admirim të veçantë për të. Në mënyrë të posaçm e kanë tërhequr këngët epike për të cilat mendon se ato më së miri pasqyrojnë shpirtin dhe tiparet karakteristike të shqiptarëve, pra ai përmes kësaj letërsie gojore ka dashur të ndrëtojë vazhdimësinë shpirtërore të popujve që jetuan në Gadishullin Ballkanik që nga lashtësia e deri me sot. Si mbledhës dhe botues letërisë gojore dhe përrallave shqipatre ai zë një vend me rëndësi jo vetëm te albanologët kroat por edhe ata botëror, sepse është ndër të parët që provoi të spjegoi rrënjët e saj të thella dhe rëndësinë e saj brenda kornizave indoeurpoiane të letërsisë gojore.

Interesimi i Qiro Truhelkës për albanologji nuk ishte i kufizuar vetëm një fushën e folklorit, prëkatësisht mbledhjes dhe botimit të tij, por ai u interesua në mënyrë të veçantë për gjuhën, të drejten zakonore (kanunet shqiptare, përshkrime të disa normave nga këto kanune ruhen në dorëshkrim që janë para atyre të Sh. Gjeçovit), besimet, doket, ritet e ndryshme, thënë ndryshme ai tregoi interesim për jetën, në kuptimin e mirëfilltë të fjalës, e shqiptarëve, sepse ai te këto elemente vërente momente të lashtësisë së një vazhdimësie të pandërprerë shpirtërore dhe kulturore të popujt që jetuan dhe jetojnë në Gadishullin Ballkanik.

Kush është Qiro Truhelka?

Qiro Truhelka ka lindur në Osjek  më 2 shkurt të vitit 1865 në një familje me traditë intelektuale. Në Osjek ai mbario shkollën fillore dhe gjimnazin. Studimet për arkeologji dhe histori të artit i vazhdoi në Zagreb. Në vitin 1886 emërohet kustos i Muzeut të Sarajevës në Sarajevë. Ndërsa në vitin 1888 themelon “Zemaljski muzej u Bosni i Hercegovini” ku ai emërohet drejtues i tij. Në fillim të punës së tij si arkolog bën kërkime në kompleksin e Debeli Brdos jo larg Sarajevës. Gjatë kërkimeve arkeologjike në vitet 1888- 1897 përgjatë gjithë Bosnës dhe hercegovinës ka zbuluar lokalitete të shumta arkeologjike me vlera të jsatëzakonshme për atë pjesë të Ballkanit. Ndërsa kërkimet më të rëndësishme arkeologjike nën drejtimin e Truhelkës janë bërë në Donjo Dubini jo larg Savës, afër Bosansko Gradishës. Sintezën e zbulimeve të tija e boton në vitin 1904 së bashku me 104 ilsutrime shumë cilësore. Studimet e tija më të rëndësishme nga fusha e arkeologjisë dhe disiplinat tjera ai i boti në revistën prestigjioze që botohej kroatisht dhe gjermanisht njëkohësit, të cilën ai e drejtonte “Glasnik Zemaljskog Muzeja BiH.” Në vitin 1921 pushohet nga puna për shkak se kundërshtoi fomimin e Mbretërisë serbo- kroato-sllovene, ndërsa në vitin 1922 pensionohet edhe pse ishte veteëm 57 vjeç. Duke pasur shpirt këruesi dhe studiuesi ai menjëher pas pensionimit shkon për të punuar në Universitetin e Shkupit, sepse emri dhe fama e tij tashmë ishin ndërkombëtare. Në vitin 1931, Universiteti i Shkupit e falënderon për kontributin e dhënë dhe e pushon nga puna! I mërzitur nga gjithë këto të papritura ikën për të jetuar tek e motra Jagoda, edhe kjo një poete e njohur korate. Vdes në Zagreb, më 18 shtator të vitit 1942.

Disa nga veprat kryesore të dr. Qiro Truhelkës janë: Starobosanski pismeni spomenici (1894), Starobosanski natpisi (1895), Slavonski banovci (1897), Osvrt na sredovječne kulturne spomenike Bosne (1900), Djevojački grob (1901), Državno i sudbeno ustrojstvo Bosne u doba prije Turaka (1901), Kraljevski grad Jajce (1904), Naši gradovi (1904), Arnautske priče (1905), Crtice iz srednjeg vijeka (1908), Dubrovačke vijesti o godini 1463. (1910), Tursko-slavjenski spomenici dubrovačke arhive (1911), Gazi Husrefbeg (1912), Kulturne prilike Bosne i Hercegovine u doba prehistoričko (1914), Historička podloga agrarnog pitanja u Bosni (1915), Das Testament des Gost Radin (1916), Stari turski agrarni zakonik za Bosnu (1917), Konavoski rat 1430. – 1433. (1917), Nekoliko misli o rješenju bosanskog agrarnog pitanja (1918), Sojenica kao ishodište pontifikata (1930), Starokršćanska arheologija (1931), O porijeklu bosanskih Muslimana (1934), Studije o podrijetlu. Etnološka razmatranja iz Bosne i Hercegovine (1941), Uspomene jednog pionira (1942), ndër te tjera Q. Truhelka ka botuar edhe në “Albaninë” e Faikë Konicës studimet e tija.

Filed Under: Politike Tagged With: Musa Ahmeti

Shqipëri, një gjeneral për president. PS propozon Bajram Begajn, shefin e shtabit të ushtrisë

June 3, 2022 by s p

Zeri i Amerikes

Gjeneral Bajram Begaj
Gjeneral Bajram Begaj

Shefi aktual i Shtabit të Përgjithshëm të ushtrisë shqiptare është kandidatura e përzgjedhura nga socialistët për postin e presidentit të ri të vendit. Emrin e tij e bëri publik, kryetari i PS dhe kryeministri Edi Rama, duke e cilësuar atë si “shëmbëlltyra e atij normaliteti, qytetarie dhe sensi të shërbimit ndaj vendit dhe njerëzve të këtij vendi për të cilin ajo zyrë ka nevojë urgjente”.

Zoti Rama bëri të ditur se kandidatura e tij ishte përzgjedhur në mesin e shumë emrave, ku më parë ishin përjashtuar ata që i përkisnin grupit parlamentar socialist, e më pas dhe ata që kishin, në një farë mënyrë, lidhje me Partinë Socialiste.

“Shefi i Shtabit të Përgjithshëm është një nga profilet më të larta të një shteti, dhe eksperienca na tregon se në radhën e presidentëve që kemi patur, ai që vinte nga forcat e armatosura është dhe presidenti që jo sot mbahet mend për mirë, por që do mbahet mend shumë gjatë”, tha kryeministri Rama duke përmendur ish presidentin Alfred Moisiu. Sipas kryeministrit “nëse i besojmë përfaqësuesve të Forcave të Armatosura, dhe një detyrë civile të jetës qytetare, ata përgjithësisht nuk zhgënjejnë”, u shpreh zoti Rama.

Kandidatura e zotit Begaj, pritet të marrë nesër firmat e deputetëve të grupit parlamentar të cilët janë thirrur të mblidhen në orën 10.00, dy orë para skadimit të afatit për dorëzimin e kandidaturave.

Tre raundet e para u dogjën pa asnjë kandidat, pasi shumica dhe opozita dështuan në arritjen e një marrëveshjeje për të shkuar drejt një emri konsensual. Në raundin e katërt, socialistët e kanë shumicën e thjeshtë të votave, 70+1 deputet, që nevojiten për zgjedhjen e kreut të shtetit.

Seanca e votimit do të mbahet nesër pasdite. Përpara se të bëhej publik emri i kandidatit të propozuar nga Partia Socialiste, opozita sërish u shfaq e ndarë, ndonëse të dyja palët bashkohen në faktin se sipas tyre, kjo shumicë nuk e ka legjitimitetin për të zgjedhur e vetme presidentin. Kryetari i grupit parlamentar Enkelejd Alibeaj deklaroi se nuk do të marrin pjesë në seancë, për të mos legjitimuar kapjen nga ana e shumicës dhe të institucionit të presidentit. Ndërsa ish kryeministri Sali Berisha, i cili ka marrë drejtimin e PD-së, bëri të ditur se ai dhe deputetët që e mbështesin, do të jenë në sallë për të votuar kundër.

Filed Under: Politike

FRANZ KAFKA, NJЁ BRUMBULL SUI GENERIS

June 2, 2022 by s p

Dr. Iris Halili

Thonё se me Kafkën, letërsia rresht sё qeni roman me historira. Ai krijoi njё univers mё vete, me apo pa tё nё qendёr, s’ka rёndёsi. Qysh atёherё, edhe universi ynё punon ndryshe. Ai ishte hebre me origjinё, por kultura e tij mbetet ajo çeko – gjermane. Mbahet të jetë një ndër shkrimtarët më të mëdhenj të shekullit tё XX-tё. Njihet si përfaqësues i modernizmit, një ndër eksperimentalistët më të mëdhenj, përfaqësues i avant-garde-ёs, profeti i të sotmes dhe i të ardhmes. Në mes gjithë “izmave”, mbeti sui generis. Kuptohet që, si të gjithë gjenitë, edhe Kafka nuk lindi ex-nihilo. Rrënjët e tij tё ndёrthurura e tё koklavitura, mund t’i gjejmë tek dy klasikët e mëdhenj rusё, Gogol’ dhe Dostoevskij. Këtu le të kujtojmë studiuesin Maurice Blanchot (1907-2003), i cili përcakton Gogol’-in si pikën mbështetëse “të levës” së Dostoevskij-t. Sipas kësaj lidhjeje zinxhir, eci modernizimi duke ardhur nga shekulli i XIX-të tek ai i XX-të. Në gjysmën e parë të shekullit, trekëndëshi mund të formohej sipas skemës: Kafka, Proust dhe Joyce. Ndoshta, është momenti të shënojmë se format më origjinale të shekullit XX-tё, si dhe më tipiket për të, i gjejmë në katër dekadat e para. Këtu kemi, pothuaj të formëzuar, gjithçka që do të vinte më pas.

Si ndër përfaqësuesit më të shquar të botës letrare të shekullit, Kafkën e kanë studiuar dhe s’e kanë kuptuar deri në fund, e kanë kuptuar dhe sërish janë befasuar. Atë e kanë cilёsuar si strukturalist, nisur nga ideja e shpallur në veprën e tij sipas së cilës rëndësi nuk ka qenia, por relacioni, jo subjekti, por struktura. Njerëzit për Kafkën, njëlloj si dhe sendet, janë forma dhe jo substanca e kjo vihet re sidomos tek Metamorfoza, Fqinji, Ura etj.

KAFKA SI RELIGJIONIST

Njëkohësisht, është cilësuar si religjionist. Parimi kafkian është: nuk ka Zot, por duhet të ketë. Në disa fiction të tij, Kafka duket se ka qenë jo pak i lidhur me teorinë e Z. Freud-it. Kështu, tek pjesёzat: Qeni, Urithi gjigand, Strofka etj, vihet re, pak a shumë, një përpjekje mekanike për të bërë një formulë letrare, me tendencën e lidhjes së psikoanalizës me fenë. Kafka është etiketuar nga kritika edhe si ekspresionist. Kjo, ndoshta, sepse vepra e tij shfaqet si një shprehje e plotë e botës subjektive të shkrimtarit. Të krijohet përshtypja se shkrimtari imiton ëndrrat e këqija, në të cilat njeriu gjendet para situatave më absurde.

Pothuaj të gjithë studiuesit i bashkon mendimi se Kafka është natyralist dhe mban të gjitha tiparet e këtij drejtimi. Vepra kafkiane mbron parimin darvinian, sipas të cilit tek njeriu, ana fiziologjike është më e rëndësishmë se ndikimi social, tipar që e gjejmë të plotë tek natyralisti më i madh i të gjitha kohёrave, Émil Zola. E gjitha kjo, e gjen veten brenda një arti, ku pasqyrohet bota e brendshme, intime dhe fiziologjike e njeriut. Tipik këtu paraqitet Shartimi. Të lexosh Kafkën dhe të mos e njohёsh atё si paraekzistencialist, do të qe e pamundur. Kjo bindje rritet, po të kihet parasysh se shkrimtarin e madh mendohet ta ketë tërhequr vepra e paraekzistencialistit Kierkegaard. Shembull tipik, janё: Një relacion akademik, Ura, Porta e ligjit, Hiq dorë etj. Gjithsesi, akoma sot, studiuesit nuk kanë mundur të japin përfundimet e plota për modernistin – avant-garde-istin Kafka, sikurse mbeten të pashpjegueshme deri në fund analizat për Proust-in dhe Joyce-in. Duke marrë shkas nga terminologjia e semiologut të madh Roland Barthes (1915-1980), kujtojmë se pikërisht, me këta modernistë të mëdhenj lind letërsia “e shkrueshme”, që i zë vendin traditës së letërsisë “të lexueshme”. Zbërthimi i kësaj teze, do të thotë se letërsia që kemi në dorë është një letёrsi, e cila jo gjithmonë kuptohet njësoj nga receptues të ndryshëm. Pikërisht, për këtë ajo quhet “e shkrueshme”. Rrjedhimisht, kjo të çon tek ideja e tekstit të hapur, ku receptuesi vihet në rolin e rikrijuesit.

NJË KRAHASIM MIDIS METAMORFOZËS DHE NJË RELACION AKADEMIK

Probleme të receptimit

Metamorfoza e F. Kafkës u botua, për herë të parë shqip, në revistën Bota Letrare[1]. Receptuesit shqiptarë kur e lexuan, u habitën e nuk kuptuan asgjё nga kjo letërsi. Ata shkuan mё tej: menduan se pёrkthimi ishte i dobёt . Tentuan tё injoronin vlerat e shkrimtarit. Të gjithё i kishin sytё nga klasikja, nё fund tё fundit, letёrsi e mirё ёshtё ajo qё njihet dhe kapёrdihet nga shumica. Pse ndodhi kështu?! T’i përgjigjesh kësaj pyetjeje do të thotë t’i jesh pёrgjigjur njё tjetre mё parё:  “Përse Kafka mbetet enigmatik pёr receptuesin hipotetik tё tё gjitha kohёrave? Përgjigja, sidomos sot, është e thjeshtë.  Kafka u shfaq dhe do të shfaqet për shumë kohё e breza, si shkrimtar avant-garde. I tillë, u paraqit që me botimet e para, i tillë vazhdoi të mbetej edhe mё vonё, kur studiuesit filluan ta qёmtonin seiozisht veprёn e tij. Ndoshta, Kafka e kishte parandjerë një gjë të tillë, ndaj dhe i që lutur mikut te tij Max Brod-i, t’i digjte veprën. Por Brodi e tradhtoi dhe bota kështu fitoi  një gjeni dhe një letërsi më shumë. Jo gjithmonë tradhtitë vijnë për të na bërë keq. Me sa duket paska edhe tradhti që na shërbekan. Receptuesi shqiptar, i sapodalё nga një traditë censure, do ta kishte të vështirë të përshtatej. Në studimet receptive kjo duket se ka një vend të veçantë, pasi në mënyrë “biologjike” lidhet me pritjen që i bën publiku një vepre. Kuptohet që pritja ka lidhje me një shije të caktuar, që gjithsesi, publiku e ka. “Biologjikisht” publiku është thirrur të gjykojë veprën, sipas përshtatjes me këtë shije. Duke hequr paralele, le të kujtojmë se, kur Kafka iu prezantua publikut europian, ai ishte përshtatur me shijen e klasikëve të mëdhenj si: Tolstoj, Balzac, Dickens, por edhe me Gogol’-in dhe Dostoevskij-n. Kafka sigurisht, kishte shkelur normat, kishte shpërfillur pritjen e publikut, kishte injoruar tregun, domethёnё, kishte shmangur plotësisht, horizontin e pritjes, duke na ofruar një letërsi kryevepër dhe largpamёse. Paralelja me receptuesin shqiptar të 1991-shit dhe atë hipotetik, le të themi,  të 1926-ës, është afërsisht e pranueshme. Kjo pasi edhe censura komuniste kishte lejuar tregun e romaneve klasike, gjë që kishte sjellë kultivimin dhe, rrjedhimisht, përshtatjen me një shije pak a shumë të përcaktuar. Por të mos harrojmë se pak më parë thamë që paralelen mund ta heqim vetëm përafërsisht dhe kjo pasi lexuesi hipotetik i ‘26-ës vërtet u habit nga Kafka, por ai ishte i përshtatur me këto habi, po të kujtojmё se ai njihte Baudelair-in dhe, bashkë me të gjithë, simbolizmin e famshëm të shekullit të shkuar, si dhe jetonte në një kohë tё çuditshme, domethёnё në një kohë kur shumë drejtime letrare skandalizonin publikun. Ndërsa lexuesi shqiptar, megjithёse jetonte në 1991-shin, nuk i njihte këto rryma qё dehnin turmat me modernizёm. Fatkeqёsisht, ai nuk njihte as klasikët e përmasave të Dostoevskij-t etj. Kjo na çon në mendimin se edhe kultivimi i shijes letrare të receptuesve shqiptarë, lë shumë më tepër për të dëshiruar, se ai i lexuesit hipotetik  tё ’26-ёs në Evropë. Rrjedhimisht, horizonti i zymtё i pritjes sё lexuesit të 1991-shit në Shqipëri, do të qe më i ngushtё se sa i lexuesit tё hamendёsuar të 1926-ës në Evropë. Mund ta heqim kёtё paralele të thjeshtë, në të dyja rastet është mёse e kuptueshme. Kafka mbetet i vështirë në receptim, i pakapshëm në përfundime dhe paraprijёs në pritje, cilado qoftё koha dhe receptuesi i çfarёdoshёm qё njihet me tё. A do ta kemi këtë fenomen më 2026?! Le tё guxojmё tё sygjerojmё se ndoshta po. Sipas gjasave tё deritanishme, mund tё themi se Kafka rri e pret aty, nё vendin e vet, i qetё si asnjёherё nё jetё.

METAMORFOZA[2] DHE METAMORFOZAT

“Kur njё mёngjes Gregor Zamza u zgjua pas ëndrrash të trazuara, vuri re se në krevat qe shndërruar në një kandërr tё pёrbindshme”[3]. Kështu fillon Metamorfoza, një ndër kryeveprat e letërsisë së shekullit tё XX-tё. Protagonisti është kthyer në kandërr. Çdo receptues e kupton se ai nuk ka më pamje njerëzore. Pёrpiqemi t’i vendosim  një emër të përafërt kafshe, por ndiejmё neveri se e dimё qё s’ёshtë kafshë e bukur. Kjo mund të të çojë tek ideja se autori na ofron një tekst të mbyllur, ku, rrjedhimisht, ne si receptues, vihemi në pozicionin e një bashkëpunёtori. Qenia e pështirë ngacmon trurin e receptuesit, pasi autori, megjithëse s’e përcakton përfundimisht ç’lloj qenieje është, shënjon hollёsira të mjaftueshme të na bindё për tiparet e saj tё çuditshme. Ne njohim, rresht pas rreshti, reagimet dhe arsyetimet e saj, rresht pas rreshti ne bindemi se brenda qenies është njeriu. Hap pas hapi, shikojmë se, më shumë se Gregori – qenie, të tjerët kanë filluar të pësojnë shndёrrime. Dhe ata, fatkeqësisht, janë pjesёtarët e familjes. Ata në fillim e trajtojnë si një kafshë shtëpie, që ekziston, ndërsa më vonë e braktisin. E konsiderojnё si kafshë vrimash, që sjell papastërti, pisllёk. Dhomën ku jeton, e kthejnë në kosh plehrash, ndërsa ushqimin fillojnё t’ia pakёsojnё. Rresht pas rreshti, receptuesi shikon si çnatyrohen me rradhё: motra, babai, nëna e Gregorit. Mëshira e fillimit kthehet përfundimisht në bezdi. Ndërkohë, receptuesi, kupton qartë se metamorfoza e shëmtuar fizike e Grigorit, ka shërbyer për të formësuar metamorfozat e tmerrshme të familjes së tij prej gjaku. Pёrpёlitemi me dhembje se ata janë më të shëmtuar se vetё Zamza. Sipas një niveli të parë leximi, përfundimet mund të jenë sa filozofike, aq edhe moralizuese. Duket sikur filozofia kafkiane, kёrkon tё prekё gjenetikën e marrëdhënieve njerëzore. Ai e sheh njeriun si një qenie të ndërvarur interesash. E sheh si një ekzistencë që s’mund të jetojë pa pjesëmarrjen aktive të frymëve të tjera njerëzore. Ndryshe, ai do të jetë një kafshë apo një vegjetim i pashpresë. Mes një pesimizmi karakteristik, Kafka e mbyll tekstin me një formë optimiste të vetvetishme. Kjo tё çon tek ideja se, nëpërmjet një konstatimi pesimist për ekzistencën, ai të ofron rrugët e lumtura të një ekzistence optimiste. Këtë e gjen tek marrёdhёniet reciproke e tё pashmangshme midis qenieve njerëzore. “Dhe si pёr tё pёrforcuar ёndrrat e tyre tё reja dhe synimet e tyre tё mira, nё fund tё udhёtimit e bija u ngrit e para duke shtrirё trupin e sa tё ri”[4]. Motra, dhe pjesёtarët e tjerë të familjes, rijetojnë jetën edhe pas vdekjes së Grigorit. Të tre së bashku, ata shpresojnë. Sipas këtij niveli të parë të leximit, ne rendim drejt idesë, se të gjitha marrëdhëniet njerëzore, janë marrëdhënie interesash. Kjo nuk duhet kuptuar vetёm me ngjyrimet negative, por me të gjitha emocionet që mbart si fjalë. Tjetri vlen për mua, për aq kohë sa më shërben mua. Kjo do të thotë se unë dua praninë e një njeriu, për aq kohë sa ai më jep mundësinë ta dua si djalë, vëlla, partner, vartës etj. Pikërisht në momentin që ai nuk i shërben shpirtit tim, punës time, domethёnё,  interesave të mia, ai pushon së ekzistuari. Duke dashur ta lexojmё ndryshe Metamorfozën, le t’i rikthehemi paksa kritikës marksiste. Përse ajo e censuroi Kafkën edhe këtë libër? Sipas një interpretimi tjetёr, kjo vepër mund të karakterizohej si deformimi i personalitetit njerëzor në kapitalizëm, pasi kemi kthimin e njeriut në kafshë dhe jetёn e tij si mjet fitimi. Druajmë se vetë kritika marksiste e kuptonte se, edhe nëse një nivel leximi do të na shpinte tek kjo ide, disa nivele të tjera, shumë shpejt, do ta përmbysnin kёtё arsyetim dhe do të shpinin ujë atje ku marksizmi s’do tё kishte dashur. Së pari, vepra nuk jep shpjegime në ç’rend shoqëror jemi. Aq më tepër aludimet që bën Kafka për problemet e lirisë, do t’i bënte teoricienët marksistë të ndjeheshin ngushtë, pasi teza e tij për lirinë e njeriut (me fitoren e komunizmit), përjashtohet nga koncepti qё ka Kafka, i cili lirinё e sheh si mallkim gjenetik i racës njerëzore. Një tjetër argument, që do t’i frenonte marksistët, do të ishte fakti se Kafka  nuk jep qoftë edhe një shënues të vetëm, që të na bind se Gregorin e ktheu në kandërr një arsye e jashtme, që do të ishte mё e pranueshme për marksistët. Na çudit fakti se më rehat se kudo, kritikët marksistë ndiheshin kur e kritikonin dhe shtrembёronin veprën e gjeniut. Por më mirë le t’i lëmë ata në mllefet e tyre, dhe të kthehemi tek letërsia e madhe, tek Kafka.

PJESA E PARE…


[1] Grup autorёsh, Bota letrare, nr. 2, Tiranё, 1991.

[2] Kafka F. Metamorfoza. Shtёpia botuese Fan Noli. Tiranё, 1992

[3] Po aty. fq.3

[4] Kafka F. Metamorfoza. Shtёpia botuese Fan Noli. Tiranё, 1992, fq.71

Filed Under: Politike Tagged With: Iris Halili

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 208
  • 209
  • 210
  • 211
  • 212
  • …
  • 654
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • NDAA i SHBA-së dhe pozicioni i Kosovës në arkitekturën e sigurisë
  • Alis Kallaçi do të çojë zërin dhe dhimbjen e “Nân”-s shqiptare në Eurovision Song
  • Garë për pushtet…
  • Njëqind vjet vetmi!
  • “Shënime për historinë antike të shqiptarëve”*
  • Si funksionon sistemi juridik në Shqipëri dhe pse ai ka nevojë për korrigjim?
  • Emisionet postare festive të fundvitit në Kosovë
  • JAKOBSTADS TIDNING (1939) / MBRETI ZOG, SHUMË BUJAR ME BAKSHISHE. — EMRI I TIJ NUK DO TË HARROHET KAQ SHPEJT NGA PRONARËT DHE PERSONELI I HOTELEVE NË VARSHAVË.
  • HAFIZ SHERIF LANGU, DELEGATI I PAVARËSISË TË CILIT IU MOHUA KONTRIBUTI PËR 50 VJET ME RRADHË, KLERIKU DHE VEPRIMTARI I SHQUAR I ÇËSHTJES KOMBËTARE
  • RIPUSHTIMI I KOSOVËS – KUVENDI I PRIZRENIT 1945
  • Nikola Tesla, gjeniu që u fiksua pas pëllumbave dhe u dashurua me njërin prej tyre
  • Bahamas njeh Kosovën!
  • Legjenda e portës shkodrane, Paulin Ndoja (19 dhjetor 1945 – 16 prill 2025) do të mbushte sot 80 vjeç
  • “Roli dhe kontributi i diplomacisë shqiptare në Maqedoninë e Veriut nga pavarësia deri sot”
  • Marie Shllaku, kur një jetë e re u shndërrua në përjetësi kombëtare

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT