Prof. Dr. Muhamet Racaj/

Ky studim hulumton ndikimin e politikave të jashtme të aktorëve joarktikë dhe veçoritë e luftës hibride në rajonet polare, duke u përqendruar në Arktik dhe, në një masë më të kufizuar, në Antarktik. Analiza ndërlidh zhvillimet gjeopolitike me strategjitë ushtarake dhe ekonomike që po i transformojnë këto zona nga hapësira periferike në qendra të rivalitetit global. Shkrirja e akujve dhe hapja e korridoreve të reja detare kanë krijuar mundësi të mëdha për shfrytëzimin e burimeve energjetike dhe mineraleve, por edhe kanë rritur tensionet ndërkombëtare. Përmes metodologjisë krahasuese dhe analitike, punimi shqyrton rolin e SHBA-së, Rusisë, Kinës, NATO-s dhe BE-së në formësimin e dinamikës së sigurisë polare, duke nxjerrë në pah se lufta hibride po shfaqet si mjet i preferuar i ndikimit. Studimi propozon masa për forcimin e koordinimit ndërkombëtar, diplomacisë parandaluese dhe përshtatjes së doktrinave ushtarake me realitetet e reja polare.

Rajonet polare, dikur zona të ftohta dhe të izoluara, sot janë në qendër të vëmendjes strategjike botërore.^1 Shkrirja e akujve ka hapur rrugë të reja transporti ndërkontinental dhe ka ekspozuar rezerva të mëdha hidrokarburesh, gazi natyror, minerale të rralla dhe burime të tjera natyrore.^2 Ky ndryshim klimatik dhe ekonomik ka nxitur interesin jo vetëm të vendeve me bregdet arktik (Kanada, SHBA, Rusia, Norvegjia, Danimarka), por edhe të aktorëve joarktikë si Kina, Japonia, India dhe BE-ja.^3

Në këtë kontekst, politika e jashtme është shndërruar në mjet të drejtpërdrejtë të ndikimit gjeopolitik, ndërsa lufta hibride po bëhet formë e preferuar për të avancuar interesat strategjike pa përshkallëzim të hapur ushtarak.^4

Përpunimi I përmbajtja

1. Konteksti gjeopolitik i rajoneve polare

Arktiku përbën rreth 6% të sipërfaqes së tokës dhe është i pasur me mbi 13% të rezervave të pashfrytëzuara të naftës dhe 30% të gazit natyror global.^5 Hapja e Korridorit Verior Detar ka potencialin të shkurtojë rrugët tregtare midis Azisë dhe Evropës deri në 40%, duke rritur konkurrencën për kontrollin e këtyre korridoreve strategjike.^6 Rusia, me më shumë se gjysmën e vijës bregdetare të Arktikut, ka zhvilluar një strategji agresive për militarizimin e rajonit, duke ndërtuar baza të reja, sisteme të mbrojtjes ajrore dhe flotë akullthyese me energji bërthamore.^7

Antarktiku, ndonëse mbetet nën regjimin e Traktatit të Antarktikut (1959) që ndalon militarizimin, është gjithnjë e më shumë skenë e garës shkencore me implikime strategjike dhe teknologjike.^8

2. Politikat e jashtme të aktorëve joarktikë

SHBA dhe NATO

SHBA-ja dhe NATO kanë përforcuar praninë e tyre ushtarake dhe diplomatike në Arktik, duke zhvilluar stërvitje të përbashkëta dhe duke rritur patrullimet detare.^9 Politika e tyre mbështetet në ruajtjen e lirisë së lundrimit dhe në mbrojtjen e aleatëve nordikë.

2.1.Kina

Kina, ndonëse nuk ka dalje direkte në Arktik, ka shpallur veten “shtet afër-Arktikut” dhe ka zhvilluar strategjinë “Rruga Polare e Mëndafshit”.^10 Përmes investimeve në porte, kërkime shkencore dhe infrastrukturë logjistike, ajo synon ndikim ekonomik dhe politik afatgjatë.

2.2.Bashkimi Evropian dhe vendet nordike

BE-ja dhe vendet nordike përqendrohen në zhvillimin e qëndrueshëm, mbrojtjen e mjedisit dhe sigurinë energjetike, por paralelisht po rrisin kapacitetet e tyre të reagimit ndaj kërcënimeve hibride.^11

2.3.Rusia

Rusia konsideron Arktikun pjesë kyçe të strategjisë së saj kombëtare, duke e përdorur atë si platformë për projeksion fuqie dhe mbrojtje të korridoreve detare.^12

3. Veçoritë e luftës hibride në rajonet polare

Lufta hibride në Arktik dhe Antarktik përfshin:

• Presion ekonomik dhe investime strategjike për të kontrolluar zinxhirët e furnizimit.^13

• Fushata dezinformuese dhe ndikim mediatik për të manipuluar opinionin publik dhe politikat vendore.^14

• Operacionet kibernetike që synojnë infrastrukturën energjetike, rrjetet e komunikimit dhe stacionet kërkimore.^15

• Prani dhe manovra ushtarake për të demonstruar gatishmëri dhe forcë.^16

Këto veprime shpesh ndodhin nën kufirin e konfliktit të hapur, duke e bërë luftën hibride një instrument të efektshëm të presionit ndërkombëtar.

4. Raste studimore

• Arktiku Lindor: Stërvitjet e përbashkëta ruso-kineze në Korridorin Verior, të cilat synojnë të testojnë aftësinë e reagimit të NATO-s.^17

• Deti Barenc: Patrullimet e NATO-s dhe përplasjet diplomatike me Rusinë pas vendosjes së sistemeve raketore në gadishullin Kola.^18

• Antarktiku: Rritja e pranisë kërkimore kineze dhe ruse në bazat polare, të cilat kanë potencial për përdorim të dyfishtë (civil-ushtarak).^19

Përfundime:

• Politikat e jashtme të aktorëve joarktikë janë bërë faktor përcaktues në ekuilibrin strategjik të Arktikut dhe Antarktikut.^20

• Lufta hibride në këto rajone shfaqet në dimensione të ndërthurura: ekonomike, informative, kibernetike dhe ushtarake.^21

• Tendenca e militarizimit dhe mungesa e një mekanizmi gjithëpërfshirës të sigurisë globale rrit rrezikun e përshkallëzimit.^22

Rekomandime

• Arsim ushtarak: Përfshirja e analizës së gjeopolitikës polare në programet akademike.^23

• Bashkëpunim ndërkombëtar: Krijimi i një platforme NATO-BE për menaxhimin e tensioneve arktike.^24

• Diplomaci parandaluese: Nxitja e dialogut shumëpalësh për transparencë dhe reduktim të rivaliteteve.^25

Bibliografia

1. Sun Tzu, The Art of War (Oxford: Oxford University Press, 2018).

2. Carl von Clausewitz, On War (Princeton: Princeton University Press, 1989).

3. Frank G. Hoffman, Conflict in the 21st Century: The Rise of Hybrid Wars (Potomac Institute, 2007).

4. NATO Allied Command, Multi-Domain Operations Doctrine (Brussels: NATO, 2022).

5. US Department of Defense, Joint All-Domain Command and Control Strategy (Washington: DoD, 2023).

6. Ministry of Defense of the Russian Federation, Foundations of State Policy in the Arctic (Moscow: MoD, 2020).

7. Chinese State Council, China’s Arctic Policy (Beijing: CSC, 2018).

8. Norwegian Ministry of Defence, Arctic Security Review (Oslo: MoD, 2024).

9. International Crisis Group, Ukraine’s Battlefield Adaptations (Brussels: ICG, 2023).

10. RAND Corporation, Middle East Airpower Analysis (Santa Monica: RAND, 2024).

Faton Bislimi/

Mandatimi i Glauk Konjufcës për Kryeministër është pa dyshim momenti më delikat në këtë fazë të ngërçit politik në vend. Disa e shohin si manovër për të zvarritur kohën drejt zgjedhjeve të jashtëzakonshme deri në fund të dhjetorit, e disa të tjerë si një përpjekje të sinqertë për të krijuar një qeveri afatshkurt që do t’i shërbente stabilitetit të shtetit.

Unë e shoh si një mundësi për krejta subjektet– ndoshta të fundit – për të nxjerrë në dritë të diellit, të pastër si kristali, se kush në politikën e Kosovës vërtetë e vendos interesin shtetëror dhe kombëtar mbi ambiciet personale e llogaritjet partiake.

Ish-opozita, në vazhdimësi, ka përsëritur se nuk dëshiron koalicion me Lëvizjen Vetëvendosje. E drejtë legjitime e tyre! Si pasojë, megjithëse LVV doli e para në zgjedhjet e fundit, nuk arriti të sigurojë shumicën e thjeshtë për të formuar qeverinë.  Në të njëjtën kohë, partitë e ish-opozitës po ashtu kanë deklaruar se nuk do të bashkëpunojnë as me njëra-tjetrën. Pra, në këtë mozaik “as me ata, as me këta,” mbetemi pa një rrugëzgjidhje funksionale për vendin.

Por nëse këto qëndrime janë të palëkundura sot, çfarë do të ndryshojë pas zgjedhjeve të reja të dhjetorit? A do të transformohet përbërja e Kuvendit në mënyrë të tillë që të ndryshojë substancialisht matematika parlamentare? Vështirë! Lëvizje do ketë, por jo aq sa për të zhbërë logjikën e bllokimit të tanishëm.

Atëherë, a nuk do të gjendemi sërish në të njëjtën situatë? Dhe, nëse partitë janë të gatshme të ndryshojnë qëndrimet e tyre pas zgjedhjeve eventuale të dhjetorit, pse nuk e bëjnë këtë TANI – duke kursyer qytetarët dhe shtetin nga një proces tjetër zgjedhor brenda pak jave?!

E gjithë kjo situatë është pasojë e egove të theksuara dhe e mungesës së përgjegjësisë politike. Në vend që të mendohet për shtetin, po mendohet për interesin elektoral të partive. Në vend që të vendoset arsyeja kombëtare, mbizotëron kalkulimi partiak.

Por shtetet nuk ndërtohen mbi egot, ndërtohen mbi fisnikërinë e përgjegjësisë.

Për këtë arsye, besoj se Glauk Konjufca ka në duar një mundësi historike: të dëshmojë se shteti është mbi partinë. Nëse ai vërtetë dëshiron t’i shërbejë Kosovës, duhet t’i ofrojë Kuvendit një QEVERI JOPARTIAKE (jo një të LVV-së se ajo veçse nuk u votua), me njerëz profesionistë, të ndershëm dhe kombtarisht të dëshmuar — një ekip që të ketë një mandat të qartë disa mujor për të kryer detyrat më të rëndësishme shtetërore deri në pranverë, kur më pas zgjedhjet e jashtëzakonshme mund të mbahen në mënyrë të organizuar dhe me maturi politike.

Nëse një qeveri e tillë propozohet me program specifik, edhe ish-opozita duhet ta votojë atë, jo si akt politik, por si akt shtetëror.

Kjo do të ishte rruga që nderon të gjithë – dhe mbi të gjitha, e nderon Kosovën. Në këtë mënyrë, edhe Konjufca, edhe ish-opozita, do të dilnin faqebardhë nga kjo katrahurë politike, duke treguar se mbi gjithçka, ata dinë të mbajnë barrën e fisnikërisë shtetërore.

Në të kundërtën, nëse edhe kjo mundësi shfrytëzohet për lojëra e kalkulime, frikësohem se po e futim vendin në një rreth vicioz bllokimi që vetëm e dëmton të ardhmen tonë të përbashkët.

Kosova sot ka nevojë për njerëz që ndërtojnë unitet në dallime, jo mure; që frymëzojnë besim, jo përçarje; që vendosin shtetin para vetes.

Sepse, në fund, shteti është amaneti më i madh që një brez mund t’i lërë tjetrit.

Prof. Milazim Krasniqi/

Nga faktet që janë zbuluar tashmë, mund të ngrihen disa hipoteza mbi komplotin mbi të cilin punon dhe është ngritur Gjykata Speciale. E para, Gjykata Speciale duket se ka gjetur terren të përshtatshëm tek pasioni i disa njerëzve e familjeve shqiptare për hakmarrje. Serbia e ka njohur mirë këtë dobësi shqiptare të gjakmarrjes dhe e ka shfrytëzuar në maksimum, duke rekrutuar individë e familje me pasion hakmarrës ndaj figurave qendrore të UÇK-së. E dyta, si duket janë përfshirë në dëshmi të rrejshme shumë persona që kanë qenë ose profiterë ose të shantazhuar.

Faktori i tretë rezulton të jetë korruptimi i hetuesve e prokurorëve të huaj. Faktor pasues me gjasë ka qenë edhe naiviteti i jo pak ish luftëtarëve të UÇK-së, që kanë shkruar libra e ditar me gënjeshtra, që kanë folë mbarë e mbrapsht, duke i zmadhuar e deformuar ngjarjet. Dhe brenda kësaj është edhe naiviteti në rastin e publikimit të dosjeve të Gjykatës Speciale, të servuara nga qarqe poashtu antishqiptare. Gjithsesi edhe përçarja e faktorëve politikë është faktorë me ndikim në tërë këtë skenar ogurzi të armiqve të Kosovës. Natyrisht në themel Gjykatës mbetet shantazhi që është bërë ndaj politikanëve e deputetëve për formimin e Gjykatës Speciale nga qeveria e Partisë Demokratike të SHBA-së dhe nga shtete europiane e struktura të BE-së, të cilat as që e njohin Kosovën si shtet. (Gjykata u ka shërbyer si arsye që ta heqin nga rendi i ditës çështjen e njohjes së Kosovës si shtet.)

Dhe në fund është me peshë në këtë tregim të hidhur edhe manipulimi me sukses abnormal i opinionit publik nga propaganda intensive kundër Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës e krerëve të saj, gjë që e ka lehtësuar punën e të gjithë armiqve të Kosovës, të cilët me Gjykatën Speciale synojnë të kompromentojnë e mbase edhe ta zhbëjnë shtetin e Kosovës. Të bërë bashkë të gjithë këta faktorë malinj, e rrezikojnë seriozisht jo vetëm legjitimitetin po edhe ekzistencën e Republikës së Kosovës. E sigurt është se nëse dënohen Hashim Thaçi, Jakup Krasniqi, Kadri Veseli e Rexhep Selimi për krime lufte, hapen dilema dramatike për shtetin e Kosovës: mund të ketë tërheqje të njohjeve, bllokim të njohjeve, përjashtim nga organizatat ndërkombëtare ku Kosova aderon, rebelim të serbëve lokalë, inkursion ushtarak nga Serbia, reagime iracionale të ndonjë pjesë të shqiptarëve dhe rrjedhimisht delegjitimim-izolim, secesion-copëtim e demolim faktik të shtetit. Mbani mend!

Ministria e Jashtme e Sirisë ka deklaruar se “njohja zyrtare e Kosovës si shtet i pavarur dhe sovran buron nga besimi i Sirisë në të drejtën e popujve për vetëvendosje dhe nga përkushtimi i saj për të promovuar paqen dhe stabilitetin në Ballkan dhe më gjerë.”

Në deklaratë, Siria gjithashtu “shpreh mirënjohje të thellë ndaj Mbretërisë së Arabisë Saudite për rolin e saj konstruktiv në afrimin e palëve, mbështetjen e dialogut dhe forcimin e mirëkuptimit, duke theksuar se këto përpjekje krijuan kushtet e duhura për marrjen e këtij vendimi.”

Damasku shprehet se “pret me padurim vendosjen e marrëdhënieve diplomatike me Kosovën sa më shpejt të jetë e mundur, si dhe zhvillimin e bashkëpunimit dypalësh në fushat politike, ekonomike dhe kulturore, në shërbim të interesave të përbashkëta të të dy vendeve dhe popujve të tyre.”

(Presidenca e Republikës së Kosovës)

Dr.Shefqet Deliallisi/

Në vitin 1978, Susan Sontag në essenë e saj “Sëmundja si metaforë” ndër të tjera shkruan: “ kushdo që lind në këtë botë ka ‘shtetësi’ të dyfishtë : një për “mbretërinë e shëndetit” dhe një tjetër për “mbretërinë e sëmundjes.” Herët a vonë, të gjithë ne do të jemi të detyruar ta shohin veten si qytetarë të “mbretërisë të sëmundjes”. Por vërehet një prirje. “Mbretëria e shëndetit” po rrudhet, po gllabërohet me shpejtësi nga “mbretëria e sëmundjes.” Mjekët po kalojnë një numër gjithnjë e më të madh njerëzish nga shëndeti tek sëmundja, madje më herët se kurrë, madje për një qëndrim gjithnjë e më të gjatë.

Mjetet për ta arritur këtë qëllim nxirren nga zgjerimi i përkufizimit të sëmundjes. Duke kthyer në sëmundje edhe ato që në fakt janë faktorë risku për sëmundje. E gjitha kjo ligjërohet me të ashtuquajturën epidemi të sëmundjeve kronike. Sipas Santag motivi është “kombinimi toksik i qëllimeve të mira, dëshirave, që në fakt janë të pa realizueshme, dhe interesave të caktuar ekonomike.”

SËMUNDJE TË REJA …

Ajo që po ndodh është se çdo ditë në shifra të konsiderushme diagnostikohen njerëz me gjendje të reja ( nuk po i quaj sëmundje) si : pre-hypertensioni, pre-diabeti, pre-osteoporoza, pre…..Dëgjon të përdoren terma si : presion “normal i lartë” i gjakut, tek njerëzit me pre-hypertonsion, nivel “normal i lartë” i sheqerit në gjak, te njerëzit me pre- diabet, nivel “normal i lartë” të yndurave në gjak.

“Nëse vazhdohet kështu, shumica e adultëve mund të transformohet në pacientë, apo thënë ndryshe në popullsi me risk- shkruan Larm në revistën British Medical Journal. Dhe kur një popullsi është e gjitha me risk, e logjikshme është që e gjitha të trajtohet !? Të trajtohet por si ? Ndërsa ndryshimi i stilit të jetës (shkaktari kryesor i këtyre gjendjeve të reja) mund të ishte trajtimi origjinal, gjthnjë e më shpesh po rekomandohet edhe përdorimi i medikamenteve.

Disa vite më parë tërhoqi vëndejn publikimi i një mendim eksperimental i epidemiologëve britanikë, sipas të cilit parashikohej trajtimi i të gjithë adultëve mbi 55 vjeç me një kombinim që përmban tre medikamenteve anti-hypertensivë (për uljen e tensionin e gjakut), një statinë (medikament kundër yndyrnave), aspirinë (për hollim të gjakut). Sot rekomandohet edhe një antidiabetik, për të parandaluar një diabet të mundshëm !

Të gjitha këto medikamente rekomandohen në fakt pa qenë ende i sëmurë, madje shpesh pa pasur edhe simptoma !

E gjitha kjo duket jo logjike.

Për më tepër s’është dhe pa pasoja. Duke kaluar gjithnjë e më shumë njerëz nga “mbretëria e shëndetit” te “mbretëria e sëmundjes”, devijohen vazhdimisht resurset që do të përdoreshin për të sëmurët, për tek të shëndetshimit.

Për pasojë mbi-diagnoza dhe mbi-trajtimi i njerëzve me shëndet të mirë, pashmangshmërisht do të shkaktojë nën-trajtimin e atyre që janë vërtetë të sëmurë.

Nga ana tjetër, s’duhet të nënvlerësuar fakti se çdokush i imponuar të hyjë në “mbretërinë e sëmundjes” detyrohet të heqë dorë nga shumë kënaqësi të jetës, veç kostos individuale, sociale, dhe ekonomike të konsiderueshme.

PARAMETRAT NORMALË …

Për të përcaktuar kufirin mes shëndetit dhe sëmundjes ne vazhdojmë të bazohemi në disa prametra të përcaktuara kohë më parë si “normale” për organizmin.

Kështu ne kemi nivelin “normal” të sheqerit në gjak, dhe kur ky nivel kalohet themi që personi ka diabet. Kemi nivel “normal” të presionit të gjakut, dhe kur ky nivel kalohet kemi hipertension, e kështu me rradhë, kemi “norma” të yndyrnave në gjak, etj, etj…

Këto nivele të përcaktura si “normale” janë kthyer në tabu. Madje të prera me thikë. Mjafton të përmend një fakt : nëse niveli i sheqerit në gjak esëll 100-125mg/dl konsidrohet normal, 126mg/dl, konsiderohet diabet !

Nga ana tjetër, këto nivele “normale”, në një farë mënyrë janë përcaktuar për të “tjerë njerëz” që jetonin në një kohë të caktuar, në një mjedis të caktuar dhe që kishin të tjera përmasa fizike.

Ne jetojmë sot në një ambient të ndryshuarshuar në të gjitha drejtimet krahasuar 100 vjet, madje dhe 50 vjet më parë. Jetojmë në një modernizimi që bën të mundur të kalojmë kontinente dhe oqeane në pak orë. Ushqimi sigurohet më me lehtësi është i bollshëm dhe më i lirë. Automobilat, paisjet shtëpiake, robotizmi në industri, automatizimi në bujqësi, kursejnë punën fizike.

Këto ndryshime, ndër të tjera, kanë bërë që rraca njerzore të ndryshojë dukshëm. Fëmijët të rriten më shpejt, të arrijmë pjekurinë seksuale 3–4 vjet më shpejt se gjyshërit e tyre. Njerëzit kanë përmasa më të mëdha. Mashkulli 70 kg, i cili ne vetëm disa gjenerata më parë e konsideronim si etalon nga studentët e mjeksisë, tashmë është zëvëndësuar me një mashkull 80 kg, madje me tendeca inflamatore….

Me të drejtë lind pyetja : në kushtet e ndryshimit të shpejtë të mjedisit, stilit të jetesës (ushqyerjes dhe aktivitetit fizik), ndryshimit që po pëson (tashmë ka pësuar) raca njerëzore, a duhen të vazhdohet me “norma” të vjetra, apo këto “normat” duhen rishikuar ?

Mos ka ardhur koha që ajo çfarë ne prerceptojmë si sëmundje, nisur nga “normat” e vjetra që vazhdojmë të përdorim, të mos konsiderohet më si e tillë ? Në fund të fundit ne sot jetojmë shumë më gjatë se parardhësit tanë, madje dekada më shumë se para-ardhësit tanë të afërt në kohë.

Ka dhe një tjetër paradoks. Ndërsa e llogjikshme përsa thamë më sipër, do të ishte që pragu që ndan kufirin mes shëndetit dhe sëmundjes (normat që përcaktojnë këtë prag), të rritej, e kundërta po ndodh. Ai po ulet më tej duke bërë që të shtohet artificialisht numri i njerëzve që kanë nevojë për trajtim mjeksor. Madje këto norma po ulen deri në atë nivel sa shpesh po bëhen një objektiv i pa arritshëm, stresues dhe demotivues.

Pse nuk rishikohen normat, ose dhe kur medohet të rishikohen, mendohet të ulen më tej, kur e kundërta në fakt duhet të ndodhte ?

E gjitha kjo është e lidhur me faktin se kush vendos për një gjëndje nëse është normale apo sëmundje. Në shekuj ky vendim i është rezervuar profesionit të mjekut, i ndihmuar 150 vite më parë nga shkeca moderne mjeksore që bëri që profesioni mjeksor të zhvillohet shumë pranë atyre që përfitojnë nga përdorimi i medikamenteve për sëmundje të reja. Dhe tashmë s’janë më vetëm mjekët ata që marrin këtë vendimin të rëndësishëm.

Fundi i shëndetit dhe fillimi i sëmundjes…

NJË TJETËR KËNDVËSHTRIM

Kufiri mes shëndetit dhe sëmundjes duhet parë edhe në tjetër aspekt : atë të moshës.

Jam sëmurë apo shqetsimet që kam janë normale për moshën?

Ja si e përjeton këtë shqetësim një mjek : “Mendoj se jam me shëndet të mirë. Por a jam vërtetë ? Flokët më janë zbardhur. Më kanë rënë krejtësisht në disa pjesë. Shikimi më është vështirësuar. Kur sapo ngrihem nga shtratinë në mëngjes, lëviz me vështirësi, kam dhimbije të tendineve të Akilit. Jam i sëmurë, apo shqetsimet janë normale për moshën ?

Para kësaj dileme ndodhen sot shumë njerëz, në kushtet e rritjes së shpejtë të jetgjatësisë.

Le të analizojmë.

Ajo çfarë ne konceptojmë si gjendje “normale” të organizmin, e merr origjinën nga gjendja që kemi pasur kur kemi qenë të rinj në moshë. Gjendje që ne pretendojmë ta kemi gjatë gjithë kohës, edhe kur mosha ka ecur. Por a kemi të drejtë për një pretendim të tillë ? A duhet të pretendojë dikush në prag të 60-tave të ketë organizmin e një 20 vjeçari ?

Sigurisht ndryshimet dhe shqetsimet normale me rritjen e moshës s’janë sëmundje, pranaj dhe s’duhen trajtuar dhe si të tilla.

Mjeku që më lart përmenda, vazhdon më tej : “Nuk pi duhan. Pi pak alkool. Lëviz shumë në këmbë, por ushtrime fizike bëj pak. Kam kohë që s’e kam matur presionin e gjakut. As yndyrnat. Dyshoj se më është zmadhuar prostata. S’e kam egzaminuar. Duhet ta vë ujin në zjarr për të zbuluar ndonjë tension të lartë të gjakut, apo ndonjë kancer të heshtur diku brenda meje, apo të vazhdoj pa u shqetësuar…?

Mendimet janë të ndryshme.

Ja ç’shkruan Koehlo te “Alkimisti“ :

“Pse duhet të interesohemi kaq shumë për të ditur të ardhmen ? Përgjigia : për të bërë disa gjëra që t’i paraprinë të keqes, për tu përgatitur për atë që do të ndodhë. Mirë nëse parashikimet do të ishin të mira, por nëse do të ishin të këqia, çfarë do të ndodhte ? S’do bënim gjë tjetër veçse do fillonim të vuanim shumë kohë para se vuajtja të ndodhte. Dhe frika nga vuajtja është më e keqe se vetë vuajtja.”

Pra a ja vlen ta kërkojmë ta dimë të ardhmen e shëndetit tonë ndërkohë që pa-parashikueshmëria e së ardhmes përbën një ngushëllim të madh ?

Askush me saktësi nuk di se çfarë do të ndodhë nesër. Ne dimë shumë rreth probabilitetit, por probabiliteti është larg të sigurtës. Nëse do të qëndrojmë gjithmonë në të sotmen do të jemi njerëz të lumtur…

Frika nga vdekja, lind bashkë me njeriun, dhe na bën të jemi më të kujdesshëm, na bën të përpiqemi ta shtyjmë sa më larg vdekjen, të kurohemi. Por pavarësisht perfeksionit, pavarësisht se sa larg shkenca mjekësore ka shkuar, dhe vazhdon të shkojë, ajo kurrë s’mund të zhdukë vuajtjen njerëzore, apo vetë vdekjen. Kurim nuk nënkupton pavdekësi.

“Qëllimi nuk duhet të jetë se si të zgjasim vitet e jetës – thotë Thomas Perls – por si të zgjasim vitet e jetës me shëndet të mirë.”