Mësimet Evropiane të mbrojtjes dhe Sigurisë nga Polonia, Gjermania, Finlanda dhe Baltiku.

Prof.dr. Muhamet Racaj, Gjeneral-Major

Universiteti “Nënë Tereza”, Shkup

Ky studim analizon ndikimin e modeleve kombëtare të mbrojtjes ushtarake dhe civile të Polonisë, Gjermanisë, Finlandës dhe vendeve baltike në procesin e ndërtimit të një mbrojtjeje të përbashkët evropiane, duke i lidhur ato me realitetin dhe sfidat e Ballkanit Perëndimor dhe në veçanti me Kosovën¹. Një pjesë e rëndësishme e hulumtimit është përqendrimi mbi dimensionet psikologjike të vetëdijes së përgjithshme mbrojtëse në popullsi, si faktor kyç për qëndrueshmërinë socio-strategjike të shteteve në rajon². Metodologjia përfshin analizën krahasuese të modeleve kombëtare, studime rasti, si dhe të dhëna nga intervista dhe sondazhe në Kosovë⁹. Rezultatet tregojnë se modelet e Ballkanit Perëndimor mund të përfitojnë nga adoptimi i koncepteve të trajnimit gjithëpërfshirës dhe angazhimit qytetar të vendeve model³, ndërsa stimulimi i vetëdijes mbrojtëse kontribuon në rritjen e reziliencës kombëtare⁴. Ky studim ka ndikim të rëndësishëm për politikëbërësit dhe institucionet e sigurisë për hartimin e strategjive më efektive të mbrojtjes në rajon⁵.

Ballkani Perëndimor është rajoni me sfida të shumta të sigurisë shtetërore dhe rajonale, nga pasojat politike dhe ushtarake të konfliktit të kaluar, deri te kërcënimet hibride dhe presionet gjeopolitike aktuale¹. Ndërtimi i një sistemi efektiv mbrojtjeje në këtë rajon kërkon përvetësimin e praktikave të suksesshme ndërkombëtare dhe zhvillimin e mekanizmave të vetëqeverisjes së sigurisë⁶. Kosova, si një shtet ende në proces të konsolidimit institucional, përballet me sfida të veçanta, duke përfshirë nevojën për forcimin e vetëdijes qytetare mbi rolin e mbrojtjes, si dhe integrimin funksional në mekanizmat evropiane dhe euroatlantike të sigurisë².

Nxitja, qëllimi dhe objektivat e studimit

Ky studim synon të bëjë një analizë ndërrajonale të ndikimit të modeleve të Polonisë, Gjermanisë, Finlandës dhe vendeve baltike në ndërtimin e rrjeteve të sigurisë së përbashkët evropiane, duke nxjerrë mësime të vlefshme për Ballkanin Perëndimor, me fokus të veçantë në Kosovë⁵. Studimi gjithashtu shqyrton dimensionet psikologjike të vetëdijes mbrojtëse si faktor kyç rezilience shtetërore dhe sociale në rajon¹⁰.

Objektivat kryesore janë:

1.Të identifikojë elementët strategjikë dhe organizativë të modeleve ushtarake dhe civilo-ushtarake të vendeve model².

2.Të analizojë zhvillimet e kapaciteteve mbrojtëse në Ballkanin Perëndimor me fokus në Kosovë⁹.

3.Të eksplorojë dimensionet psikologjike të vetëdijes mbrojtëse në popullsinë kosovare dhe rolin e saj në mbrojtjen kolektive¹².

4. Të japë rekomandime për politikat dhe strategjitë rajonale të mbrojtjes dhe sigurisë⁵.

Pjesa Kryesore:

1.Modelet Kombëtare dhe Mësimet për Ballkanin Perëndimor

1.1.Modeli polak i vetëdijes gjithëpërfshirëse dhe rezervave civile dhe ushtarake

Polonia, pas agresionit rus ndaj Ukrainës, ka krijuar një model të ri mbrojtjeje ku trajtimi i gjithë popullsisë si një forcë rezerviste është themelor³. Programi “Gjithmonë i Përgatitur” synon trajnimin e qindra mijë qytetarëve për situata emergjente dhe mbrojtje aktive, duke përfshirë edukim mbi sigurinë kibernetike, mjekësinë emergjente dhe menaxhimin e fatkeqësive natyrore dhe të përditshme³. Ky model thekson rëndësinë e ndërgjegjësimit qytetar dhe angazhimit gjithëpopullor në kuadrin e mbrojtjes shtetërore, një praktikë që Ballkani Perëndimor, e sidomos Kosova me mungesë të theksuar të kësaj kulture, mund ta adoptojë me përfitime të mëdha⁴.

Propozim konkret:

Ballkani dhe Kosova duhet të ndërmarrin programe të mëdha trajnimi gjithëpopullor, në bashkëpunim me sektorin edukativ, që përfshijnë njohuri bazë në mbrojtje civile, siguri kibernetike dhe vetëmbrojtje, duke i ngjizur këto elemente në sistemin arsimor dhe platformat komunitare³,⁵.

1.2. Finlanda dhe modeli i mbrojtjes gjithëkombëtare

Finlanda prej dekadash ka zënë një vend parësor në rritjen e vetëdijes mbrojtëse qytetare, duke integruar trajnimet civile në sistemin arsimor kombëtar dhe duke krijuar një ushtri të strukturës së gjerë me një rezistencë të lartë popullore ndaj kërcënimeve¹⁰. Në vite të fundit, ky model është riplanifikuar për të përballuar kërcënime hibride dhe ciber-sigurie⁶. Për Kosovën, përvetësimi i modeleve finlandeze mund të stimulojë konsolidimin e vetëdijes qytetare nëpërmjet programeve edukative të ndërthurura me trajnime praktike, si dhe integrimin më të mirë të sigurisë civile në planifikimin kombëtar të emergjencave⁴.

Propozim konkret:

Institucionet kosovare të sigurisë dhe arsimit duhet të hartojnë partneritete me institucione finlandeze për trajnim dhe zhvillim programesh shkollore që integrojnë trajnime civile për situata emergjente, duke krijuar gjithashtu një sistem vullnetarësh të trajnuar për reagim emergjent në komunitete¹⁰.

1.3. Vendimet baltike dhe bashkëpunimi i sigurisë rajonale

Shtetet Baltike kanë ndërtuar një model ku bashkëpunimi rajonal dhe mbështetja nga NATO janë thelbësore, por në paralel kanë zhvilluar edhe kapacitete të forta vendore, veçanërisht në fushën e mbrojtjes kibernetike dhe mobilizimit civil⁷. Ky model ofron një rol udhëheqës në krijimin e një vetëdije mbrojtëse dixhitale dhe një sinergji ndërkombëtare shumë efikase. Kosova mund të përfitojë nga bashkëpunimi rajonal në ndërtimin e kapaciteteve kibernetike dhe nga krijimi i platformave ndërkombëtare për sigurinë, ndërsa fuqizimi i komuniteteve lokale mbetet prioritet⁸.

Propozim konkret:

Krijimi i një platforme rajonale të sigurisë kibernetike, në bashkëpunim me vendet baltike dhe NATO-n, ku vende të Ballkanit Përëndimor përfshihen në trajnime dhe shkëmbime eksperiencash, forcojnë kapacitetet teknike dhe ndihmojnë në mbrojtjen ndaj kërcënimeve hibride dixhitale⁷.

1.4. Rasti i Gjermanisë: Rikthimi i shërbimit të detyrueshëm ushtarak dhe ndërtimi i rezervës

Gjermania kishte pezulluar shërbimin e detyrueshëm ushtarak në vitin 2011, duke shfaqur një model pacifist që zgjati mbi një dekadë¹³. Megjithatë, pas krizës së Ukrainës, mungesa e personelit dhe rritja e nevojave për kapacitete rezerviste detyroi qeverinë federale të marrë vendime historike¹⁴. Në tetor të vitit 2025, koalicioni qeverisës vendosi rikthimin e shërbimit obligativ për meshkujt 18-vjeçarë, duke përdorur një sistem “llotarie” nëse numri i vullnetarëve nuk është i mjaftueshëm¹⁵. Për vajzat, pjesëmarrja mbetet vullnetare. Qëllimi është që Bundeswehri të rritet në 260 mijë efektivë deri në vitin 2031¹⁶. Ministri i Mbrojtjes, Boris Pistorius, ka përcaktuar synimin që Gjermania të jetë “kriegstüchtig” – e gatshme për luftë – deri në vitin 2029, duke reflektuar nevojën për përputhje me strategjinë e NATO-s¹⁷. Megjithëse Berlini ka miratuar një plan investimesh prej 1 trilion dollarësh, sfidat më të mëdha mbeten entuziazmi i ulët i brezit të ri për shërbimin ushtarak dhe kundërshtimet radikale nga lëvizjet pacifiste dhe pjesë të opinionit publik¹⁸.

Ky rikthim shihet nga qeveria si i domosdoshëm për krijimin e një rezervë bazë që do të garantonte sovranitetin dhe integritetin e vendit në një ambient sigurie të përshtatur me sfidat e sotme¹⁹.Në këtë kontekst, Gjermania po ndërmerr hapa historikë për modernizimin e Bundeswehr-it. Në vitin 2025, Berlini miratoi programin FASER (Future Soldier Equipment and Readiness), që ka për synim të zgjasë deri në vitin 2034 dhe të rrisë efektivët e ushtrisë në rreth 460.000 deri në mesin e dekadës së ardhshme – shumë më tepër se 280.000 sa janë sot²⁰.

Përmes një investimi pa precedent prej 26,5 miliardë euro, Gjermania do të modernizojë pajisjet individuale të ushtarëve, duke përfshirë uniformat, sistemet balistike, komunikimin dhe armatimin e lehtë, si dhe do të blejë deri në 5.000 automjete të reja Boxer të prodhimit franko-gjerman, të cilat do të shërbejnë për fleksibilitet taktik në operacione moderne²⁰. 19 miliardë euro i dedikohen direkt FASER-it, ndërsa 7,5 miliardë janë të dedikuara pikërisht për flotën e re të automjeteve të blinduara me rrota²⁰. Ky program është përgjigje ndaj kritikave të gjata lidhur me pamjaftueshmërinë logjistike dhe teknike të forcave të armatosura. Nga viti 2026, buxheti i mbrojtjes arrin në mbi 117 miliardë euro dhe 2.8% të PBB-së – shumë mbi objektivin e NATO-s – në një strategji kombëtare që mbështetet nga masa të jashtëzakonshme financimi të përkohshëm dhe bashkëpunim industrial me prodhuesit kryesorë europianë²⁰. Paketa stimuluese për sigurinë kombëtare dhe industriale pritet të rrisë mijëra vende pune dhe të rivendosë bazën teknologjike të Gjermanisë si qendër kryesore të mbrojtjes në Evropë²⁰.

Propozim konkret:

Ballkani duhet të diskutojë mundësinë e zhvillimit të nismave për shërbim ushtarak vullnetar apo programet rezerviste, të mbështetura me trajnime dhe stimuj ligjorë që nxjerrin në pah rëndësinë e mbrojtjes institucionale dhe qytetare, duke marrë shembull Gjermaninë për ndërtimin e një rezervë operative dhe të përgatitur¹⁹.

2.Dimensionet psikologjike të vetëdijes mbrojtëse dhe reziliencës kombëtare

Vetëdija mbrojtëse nuk është vetëm çështje strukturore apo organizative, por parakusht për një reziliencë të qëndrueshme është ndërtimi i besimit, angazhimit qytetar dhe kulturës së përgjegjësisë kolektive¹¹. Në Kosovë, faktorë si pasiguritë ekonomike, largimi i të rinjve dhe historia e dhunshme ndikojnë në perceptimin mbi rolin e mbrojtjes. Krijimi i programeve të edukimit psikologjik dhe promovimi i vetëdijës mbrojtëse mund të rrisë ndjeshëm përballueshmërinë sociale në raste krize¹².

Propozim konkret:

Institucionet duhet të ndërmarrin fushata ndërgjegjësimi të vazhdueshme, që nxisin angazhimin qytetar, ndërtimin e kulturës së përgjegjësisë nëpërmjet programeve edukative, aplikimeve të mediave sociale dhe strategjive të psikologjisë sociale¹¹.

3.Analiza ndërkombëtare dhe sfidat specifike të Ballkanit Perëndimor dhe Kosovës

Ballkani Perëndimor ka nisur hapa për forcimin e kapaciteteve mbrojtëse, por sfidat politike, infrastrukturore dhe kulturore mbeten pengesa. Kosova, për shkak të statusit dhe traditës së saj të re shtetërore, është në një fazë ku modeli i vetëdijes së përgjithshme mbrojtëse është në zhvillim⁸. Kjo kërkon ndërhyrje të kombinuara: përforcim institucional, edukim qytetar dhe bashkëpunim rajonal⁹.

Propozim konkret:

Politikëbërësit duhet të krijojnë një platformë koordinimi rajonal, të mbështetur nga BE dhe NATO, për të bashkërenditur nismat e sigurisë, modernizimin strategjik dhe shkëmbimin e të dhënave të sigurisë me mekanizmat ndërkombëtarë⁸.

Përfundim dhe Rekomandime:

Ky studim nxjerr në pah rëndësinë e adaptimit të modeleve të suksesshme të Polonisë, Finlandës, vendeve baltike dhe rikthimit gjerman të shërbimit të detyrueshëm ushtarak në Ballkanin Perëndimor, me një fokus të veçantë në Kosovë, për ndërtimin e një sistemi mbrojtjeje kolektive evropiane. Vetëdija mbrojtëse e popullsisë është një dimension thelbësor i këtij procesi dhe përforcimi i saj kërkon angazhim të përbashkët ndërmjet institucioneve, edukimit dhe bashkëpunimit rajonal¹¹.

Rekomandime kryesore janë:

● Inkorporimi i programeve gjithëpërfshirëse të trajnimit civil-ushtarak në sistemet arsimore dhe komunitare të Ballkanit Perëndimor³.

● Nxitja e bashkëpunimit kibernetik dhe emergjent rajonal duke pasur si shembuj modelet baltike⁷.

● Zhvillimi i politikave afirmative në Kosovë për ngritjen e vetëdijes mbrojtëse dhe gatishmërisë sociale¹².

● Përforcimi i partneriteteve ndërkombëtare për ndërtimin e qëndrueshmërisë së sigurisë rajonale në kuadër të Bashkimit Evropian dhe NATO-s⁵.

Literatura e Shfrytëzuar:

1.European Union External Action Service. “EU Strategic Compass for Security and Defence.” Brussels, 2022.

2.Kosiniak-Kamysz, Władysław. “Civil Preparedness in Contemporary Defence Policy.” National Security Review, Warsaw, 2023.

3. Polish Ministry of Defence. “Always Ready Program: Policy Brief.” Warsaw, 2023.

4.Finnish Defence Forces. “Comprehensive Security Model: Lessons Learned.” Helsinki, 2022.

5.European Council on Foreign Relations (ECFR). “Europe’s Defence Awakening.” Policy Brief, 2024.

6.NATO Defence Expenditure Statistics. Annual Report, 2023.

7. Wesslau, Fredrik, and Olevs Nikers. “The Emerging Security Architecture of Central Europe.” EUISS, 2024.

8. European Parliament Research Service. “Prospects for a European Defence Union.” Brussels, 2024.

9. Studime të brendshme dhe intervista nga institucionet kosovare të mbrojtjes dhe sigurisë, 2024.

10.Tomczyk, Cezary. “Psychological Dimensions of Civil Defence.” Polish Defence Journal, 2023.

11.Borrell, Josep. “A Geopolitical Europe: Towards Strategic Autonomy.” EU External Policy, 2023.

12.Analiza e perceptimeve sociale të sigurisë në Kosovë, Instituti për Siguri Rajonale, 2025.

13.DW.com, “Gjermania shpall planet e reja për shërbimin ushtarak,” 2025.

14.Ministria e Mbrojtjes Gjermane, Programi FASER, 2025.

15. tetovasot.com, “Gjermania miraton planin e ri të shërbimit ushtarak për të rinjtë,” 2025.

16.frontonline.net, “Bundeswehri synon 260 mijë trupa,” 2025.

17.tv21.tv, “Arrihet marrëveshje politike për rikthimin e shërbimit të detyrueshëm ushtarak në Gjermani,” 2025.

18.top-channel.tv, “Gjermania drejt rikthimit të shërbimit ushtarak, CDU/CSU mbështet nismën,” 2025.

19.gazetadielli.com, “Provokimet ruse dhe perspektiva e zgjerimit të konfliktit,” 2025.

20.portalb.mk, “Investime të mëdha për modernizimin e Bundeswehr,” 2025.

21.Wesslau, Fredrik & Olevs Nikers, “Security Architecture in Central Europe,” EUISS, 2024.

Prof. dr. Muhamet Racaj, Gjeneral-Major
Universiteti “Nënë Tereza”, Shkup/

Ky studim analizon ndryshimet themelore në arkitekturën e sigurisë evropiane pas agresionit rus ndaj Ukrainës nga viti 2022 në vazhdimësi dhe shqyrton zhvillimin e vetëdijes strategjike në shtetet anëtare të Bashkimit Evropian për rolin e mbrojtjes kombëtare. Në fokus janë rastet e Polonisë dhe Gjermanisë, të cilat po ndërmarrin hapa të rëndësishëm drejt transformimit të mbrojtjes. Polonia, përmes investimeve të mëdha dhe programit “Gjithmonë i Përgatitur”, po ndërton një forcë ushtarake moderne dhe një popullsi të trajnuar për vetëmbrojtje. Në të njëjtën kohë, Gjermania ka inicuar një reformë të thellë të Bundeswehrit, duke rikthyer shërbimin e detyrueshëm ushtarak dhe duke nisur programe masive modernizimi për të krijuar një ushtri të gatshme për veprim dhe për të forcuar mbrojtjen evropiane kolektive. Studimi tregon se ky proces pasqyron kthimin në konceptin evropian të mbrojtjes gjithëpërfshirëse, ku qytetari bëhet pjesëmarrës aktiv në sistemin e sigurisë.

Pas Luftës së Dytë Botërore, siguria në Evropë u mbështet kryesisht te garancitë e sigurisë së ofruara nga Shtetet e Bashkuara të Amerikës dhe mekanizmat e NATO-s. Për shumë dekada, ky sistem siguroi një kohezion të fuqishëm të arkitekturës së mbrojtjes perëndimore, ku vendet anëtare të Bashkimit Evropian preferuan të reduktonin investimet dhe kapacitetet e tyre ushtarake, duke besuar se siguria mbrohej nga aleanca transatlantike¹. Megjithatë, agresioni rus ndaj Ukrainës në shkurt 2022 shkatërroi këtë ekuilibër, duke nxjerrë në pah mungesat strukturore dhe ekonomike në këtë sistem². Kjo krizë detyroi vendet anëtare të BE-së, përfshirë dy nga më të mëdhatë dhe me ndikim strategjik – Poloninë dhe Gjermaninë – të rishikojnë rrënjësisht qasjet e tyre ndaj mbrojtjes dhe sigurimit të kapaciteteve të qëndrueshmërisë ushtarake³. Në këtë kuadër, zhvillimi i një vetëdijeje të re strategjike u bë thelbësor për përcaktimin e rolit të qytetarit dhe forcave ushtarake në arkitekturën e re të sigurisë evropiane. Në këtë studim shqyrtohet transformimi i mbrojtjes kombëtare në Poloni dhe Gjermani si modele kyçe për drejtimin e përgjithshëm të Bashkimit Evropian në fushën e sigurisë pas vitit 2022, duke analizuar si këto vende po ndërtojnë kapacitete të reja ushtarake dhe kujdesen për përfshirjen qytetare në proceset e vetëmbrojtjes.

Pjesa Kryesore:
1.Analiza teorike dhe konceptuale

Koncepti i autonomisë strategjike është përqendruar në aftësinë e një shteti apo një blloku shtetesh për të marrë vendime të pavarura dhe për të siguruar mbrojtjen e interesave të tyre të pa varur te forca ose teknologjia e jashtme⁴. Pas Luftës së Ftohtë, kjo autonomi mbeti në një gjendje të paqëndrueshme gjegjësishtë nën hije duke u zëvendësuar nga një varësi e fortë ndaj SHBA-së dhe NATO-s. Megjithatë, rreziqet dhe tensionet e reja gjeopolitike, sidomos lufta në Ukrainë, nxorrën në pah nevojën për kapacitete të pavarura mbrojtëse dhe mobilizim të përgjithshëm të shoqërisë⁵. Në këtë kuadër, koncepti i mbrojtjes gjithëpërfshirëse – i formuar në vende të tilla si Finlanda dhe Polonia – i jep rëndësi përfshirjes aktive të qytetarit në sistemet e mbrojtjes. Kjo përfshin trajnimin civil dhe ushtarak, mobilizimin e rezervave ushtarake dhe edukimin publik mbi sigurinë⁶. Integrimi i këtyre elementëve kërkon një ristrukturim të politikave kombëtare dhe evropiane të mbrojtjes, ku mirëkuptimi i rolit qytetar dhe aftësitë teknologjike bashkohen për të krijuar kapacitete reale të pavarura në fushën e sigurisë⁷.

Rasti i Polonisë: Transformimi ushtarak dhe vetëdijesimi qytetar

Polonia ka dalë si një nga shtyllat kryesore të mbrojtjes evropiane lindore pas fillimit të agresionit në Ukrainë. Përmes programit “Gjithmonë i Përgatitur”, ajo ka bërë hapa të rëndësishëm drejt ndërtimit të një force ushtarake moderne dhe një popullate të trajnuar për qëndrueshmëri dhe vetëmbrojtje⁸. Programi synon trajnimin e 500 mijë qytetarëve deri në vitin 2026, duke përfshirë studentë, profesionistë, bujq dhe pensionistë në kurse për mbrojtje civile, gjeostrategji, mjekësi emergjente dhe përdorimin e teknologjive të reja ushtarake⁹. Në aspektin ekonomik, Polonia ka arritur të rrisë shpenzimet e mbrojtjes mbi 3.9% të PBB-së, investim që përqendrohet në blerjen e avionëve F-35, sistemeve Patriot, tankeve K2 dhe dronëve prodhim vendas ‘Gladius’¹⁰. Kjo strategji gjithashtu përfshin zhvillimin e partneriteteve rajonale dhe bashkëpunimin në iniciativa si “Tri Mora”, që forcon lidhjet midis vendeve të Evropës Qendrore e Lindore për koordinim ushtarak dhe ekonomik¹¹. Një element kyç është edhe ngritja e ndërgjegjësimit psikopolitik, ku qytetarët përgatiten për sfidat e sigurisë nëpërmjet edukimit dhe trajnimeve që i afrojnë konceptit të mbrojtjes gjithëpërfshirëse, një model që synon krijimin e një rezistence kolektive ndaj ndikimeve të huaja dhe agresionit¹².

Rasti i Gjermanisë: Rikthimi i shërbimit të detyrueshëm ushtarak dhe ndërtimi i rezervës

Në krahasim, Gjermania kishte pezulluar shërbimin e detyrueshëm ushtarak në vitin 2011, duke shfaqur një model pacifist që zgjati mbi një dekadë¹³. Megjithatë, pas krizës së Ukrainës, mungesa e personelit dhe rritja e nevojave për kapacitete rezerviste detyroi qeverinë federale të marrë vendime historike¹⁴. Në tetor të vitit 2025, koalicioni qeverisës vendosi rikthimin e shërbimit obligativ për meshkujt 18-vjeçarë, duke përdorur një sistem “llotarie” nëse numri i vullnetarëve nuk është i mjaftueshëm¹⁵. Për vajzat, pjesëmarrja mbetet vullnetare. Qëllimi është që Bundeswehri të rritet në 260 mijë efektivë deri në vitin 2031¹⁶. Ministri i Mbrojtjes, Boris Pistorius, ka përcaktuar synimin që Gjermania të jetë “kriegstüchtig” – e gatshme për luftë – deri në vitin 2029, duke reflektuar nevojën për përputhje me strategjinë e NATO-s¹⁷. Megjithëse Berlini ka miratuar një plan investimesh prej 1 trilion dollarësh, sfidat më të mëdha mbeten entuziazmi i ulët i brezit të ri për shërbimin ushtarak dhe kundërshtimet radikale nga lëvizjet pacifiste dhe pjesë të opinionit publik¹⁸. Ky rikthim shihet nga qeveria si i domosdoshëm për krijimin e një rezervë bazë që do të garantonte sovranitetin dhe integritetin e vendit në një ambient sigurie të përshtatur me sfidat e sotme¹⁹.Në këtë kontekst, Gjermania po ndërmerr hapa historikë për modernizimin e Bundeswehr-it. Në vitin 2025, Berlini miratoi programin FASER (Future Soldier Equipment and Readiness), që ka për synim të zgjasë deri në vitin 2034 dhe të rrisë efektivët e ushtrisë në rreth 460.000 deri në mesin e dekadës së ardhshme – shumë më tepër se 280.000 sa janë sot²⁰. Përmes një investimi pa precedent prej 26,5 miliardë euro, Gjermania do të modernizojë pajisjet individuale të ushtarëve, duke përfshirë uniformat, sistemet balistike, komunikimin dhe armatimin e lehtë, si dhe do të blejë deri në 5.000 automjete të reja Boxer të prodhimit franko-gjerman, të cilat do të shërbejnë për fleksibilitet taktik në operacione moderne²⁰. 19 miliardë euro i dedikohen direkt FASER-it, ndërsa 7,5 miliardë janë të dedikuara pikërisht për flotën e re të automjeteve të blinduara me rrota²⁰. Ky program është përgjigje ndaj kritikave të gjata lidhur me pamjaftueshmërinë logjistike dhe teknike të forcave të armatosura. Nga viti 2026, buxheti i mbrojtjes arrin në mbi 117 miliardë euro dhe 2.8% të PBB-së – shumë mbi objektivin e NATO-s – në një strategji kombëtare që mbështetet nga masa të jashtëzakonshme financimi të përkohshëm dhe bashkëpunim industrial me prodhuesit kryesorë europianë²⁰. Paketa stimuluese për sigurinë kombëtare dhe industriale pritet të rrisë mijëra vende pune dhe të rivendosë bazën teknologjike të Gjermanisë si qendër kryesore të mbrojtjes në Evropë²⁰.

Krahasimi dhe ndërveprimi i modeleve

Dallimet mes Polonisë dhe Gjermanisë janë të qarta: Polonia përqendrohet në ndërtimin aktiv të kapaciteteve ushtarake dhe përfshirjen e gjerë qytetare përmes trajnimeve gjithëpërfshirëse, ndërsa Gjermania fokusohet në rivendosjen e mobilizimit qytetar përmes detyrimit ushtarak dhe krijimit të një rezervë të organizuar²¹. Megjithatë, këto modele plotësojnë njëra-tjetrën brenda kuadrit evropian të sigurisë. Ata tregojnë përpjekjet për të ndërtuar një arkitekturë që kombinon forcën moderne teknologjike me forcën njerëzore dhe vetëdijesimin strategjik qytetar, duke minimizuar varësinë nga fuqitë e jashtme²¹.

Përfundime

Pas vitit 2022, Bashkimi Evropian është duke hyrë në një fazë të re transformimi në fushën e mbrojtjes. Modelet e Polonisë dhe Gjermanisë, me qasje të ndryshme, por të përbashkëta në vetëdijesimin strategjik dhe ndërtimin e kapaciteteve rezerviste, janë shembuj konkretë të kësaj transformimi. Mbrojtja moderne evropiane kërkon një përfshirje aktive të qytetarit dhe krijimin e strukturave të qëndrueshme të vetëmbrojtjes. Ky proces nënkupton jo vetëm rritjen e efektivitetit ushtarak, por edhe rindërtimin e një identiteti të shpërndarë mbrojtës dhe politik, i cili do të garantojë sovranitetin dhe sigurinë në një periudhë të pasigurisë gjeopolitike të thellë.

Është e rëndësishme të theksohet se strategjia gjermane e modernizimit dhe zgjerimit të Bundeswehr-it përmes programit FASER dhe investimeve që e kalojnë 117 miliardë euro në vitin 2026 reflekton kthesën më të madhe financiare dhe industriale në historinë moderne të mbrojtjes së vendit. Ky transformim jo vetëm që risjell Gjermaninë si “fuqi ushtarake qendrore” në Evropë, por gjithashtu shpreh gatishmërinë për të mbështetur sigurinë kolektive të BE-së dhe bashkëpunimin me aleatët strategjikë²⁰.

Sfida dhe rekomandime për Bashkimin Evropian

Pavarësisht iniciativave pozitive, BE-ja përballet me sfida të mëdha në ndërtimin e një politike të unifikuar mbrojtjeje.
● Mungesa e industrisë së përbashkët të armatimeve,
● kufizimet buxhetore,
● koordinimi i ngadalshëm midis BE-së dhe NATO-s dhe
● tensionet politike janë pengesa të mëdha²².

Rekomandohet
● harmonizimi i trajnimeve civile dhe ushtarake në shkallë evropiane,
● fuqizimi i industrisë mbrojtëse,
● krijimi i fondeve të përhershme për emergjencat kolektive dhe
● promovimi i edukimit për sigurinë si pjesë e kulturës qytetare.

Kjo do të fuqizonte rolin e qytetarit si aktor kyç në mbrojtjen e përbashkët²³.

Studimet e ardhshme duhet të fokusohen në ndikimin e modeleve polake dhe gjermane në politikën e përgjithshme evropiane të sigurisë, dhe në dimensionet psikologjike dhe shoqërore të vetëdijes mbrojtëse qytetare.

Literatura e shfrytëzuar:

1. European Union External Action Service. “EU Strategic Compass for Security and Defence.” Brussels, 2022.
2.Ibid
3.NATO Defence Expenditure Statistics. Annual Report, 2023.
4. European Union External Action Service. “EU Strategic Compass for Security and Defence.” Brussels, 2022.
5. NATO Defence Expenditure Statistics. Annual Report, 2023.
6. Polish Ministry of Defence. “Always Ready Program: Policy Brief.” Warsaw, 2023.
7. Kosiniak-Kamysz, Władysław. “Civil Preparedness in Contemporary Defence Policy.” National Security Review, Warsaw, 2023.
8.Tomczyk, Cezary. “Military Resilience and Strategic Readiness.” Polish Defence Journal, 2024.
9. Finnish Defence Forces. “Comprehensive Security Model: Lessons Learned.” Helsinki, 2022.
10.Wesslau, Fredrik, and Olevs Nikers. “The Emerging Security Architecture of Central Europe.” EUISS, 2024.
11. Borrell, Josep. “A Geopolitical Europe: Towards Strategic Autonomy.” EU External Policy, 2023.
12. European Council on Foreign Relations (ECFR). “Europe’s Defence Awakening.” Policy Brief, 2024.
13. European Parliament Research Service. “Prospects for a European Defence Union.” Brussels, 2024.
14. European Union External Action Service. “EU Strategic Compass for Security and Defence.” Brussels, 2022.
15. Weitere Quellen für spezifische Details zu Deutschland werden durch offizielle Regierungsdokumente bereitgestellt.
16.Ibid.
17.Ibid.
18.Ibid.
19.Ibid.
20.Bundesregierung.de and Armees.com sources on Bundeswehr Modernization FASER Program, 2025.
22.Op. cit.
23.Op. cit.
24.Op. cit.

Prof.dr.Muhamet Racaj

Universiteti”Nënë Tereza”, Shkup/

Ky studim trajton mënyrën se si partitë politike në Kosovë, në mënyrë të qëllimshme ose përmes varësive strukturore dhe diskursive, po bëhen pjesë e strategjive hibride të Serbisë kundër shtetësisë dhe sovranitetit të Kosovës. Analiza fokusohet në identifikimin e mekanizmave të ndikimit politik, propagandistik dhe institucional që mbështesin agjendën destabilizuese të Beogradit. Metodologjia përfshin analizë kvalitativë të diskursit politik, shqyrtimin e dokumenteve partiake, deklaratave publike dhe ndërveprimeve të partive me akterë ndërkombëtarë. Gjetjet tregojnë se një pjesë e spektrit opozitar përvetëson narrativat që dobësojnë legjitimitetin e institucioneve shtetërore, duke kontribuar në penetrimin hibrid serb. Përfundimi thekson domosdoshmërinë e ndërtimit të një strategjie kombëtare për mbrojtjen e integritetit politik dhe informativ të vendit.

Në periudhën pas shpalljes së pavarësisë më 2008, Kosova është përballur me forma të ndryshme të ndërhyrjes dhe ndikimit nga Serbia, të cilat kanë kaluar nga përplasjet diplomatike në një fazë të sofistikuar të luftës hibride. Serbia, duke e kuptuar se lufta konvencionale nuk është mjet efektiv për ta ndalur realitetin politik të shtetit të Kosovës, ka ndërtuar një strategji afatgjatë për ta minuar sovranitetin përmes metodave të dezinformimit, destabilizimit të brendshëm dhe ndikimit politik.

Në këtë kontekst, partitë politike kosovare kanë luajtur pa dashje rolin e vektorëve të këtyre ndikimeve. Në luftën për pushtet, disa prej tyre kanë përdorur narrativa që burojnë nga agjendat e Beogradit apo strukturat e tij të ndikimit, duke amplifikuar perceptime të rreme për krizë, dështim institucional dhe izolim ndërkombëtar.

Problemi qendror i këtij studimi qëndron në faktin se, përmes këtyre mekanizmave diskursivë dhe institucionalë, Serbia ka arritur të mbajë ndikim të qëndrueshëm në politikën e brendshme kosovare. Kjo e dëmton stabilitetin demokratik, përçar unitetin politik dhe zbeh rezistencën e shoqërisë ndaj kërcënimeve hibride.

Ky hulumtim ndihmon në kuptimin e procesit të brendshëm të hibridizimit politik dhe kontribuon në ndërtimin e literaturës shkencore mbi sigurinë politike në Ballkanin Perëndimor. Ai sjell një qasje analitike që bashkon studimin politik me shkencën e sigurisë, duke treguar mënyrën se si ndërhyrjet hibride janë bërë pjesë e rutinës së politikës së brendshme kosovare.

PJESA KRYESORE

1. Kuptimi dhe ndërtimi konceptual i luftës hibride në raport me Kosovën

Lufta hibride është strategji e re e luftimit të shteteve përmes mjeteve të kombinuara politike, informative, ekonomike dhe kibernetike, që i japin agresorit avantazh pa shkaktuar konflikt të hapur ushtarak (1). Serbia e ka zhvilluar këtë strategji në mënyrë të qëndrueshme pas vitit 2010, duke integruar propagandën mediale, diplomacinë ekonomike, instrumentalizimin e pakicave dhe përçarjen e politikës së brendshme të Kosovës.Rrënjët e saj burojnë nga doktrina ruse e “luftës jo-lineare”, e përshtatur në rajon përmes bashkëpunimit të ngushtë midis Beogradit dhe Moskës. Serbia e ka përdorur këtë doktrinë për të konsoliduar ndikimin në rajonet e Ballkanit dhe për të minuar funksionimin e institucioneve kosovare, duke mos e njohur shtetin në nivel ndërkombëtar, por duke operuar në terrenin e tij përmes narrativave politike dhe rrjeteve sociale (2).Karakteristika thelbësore e luftës hibride serbe është kombinimi i presionit politik ndërkombëtar me aktivitete të brendshme destabilizuese, siç janë protestat e stimuluara politikisht, lufta për kontroll të mediave dhe infiltrimi i narrativave të Beogradit në komunikimin publik të partive opozitare.

2. Ndikimi politik: Partitë si bartëse të narrativave hibride

Ndikimi politik është forma më e ndjeshme e luftës hibride, sepse prek vetë bazën e legjitimitetit demokratik. Në rastin e Kosovës, disa parti opozitare kanë përvetësuar qëndrime që përputhen me narrativat serbe për ta dobësuar qeverinë qendrore dhe për ta paraqitur shtetin si të paqëndrueshëm.

Në periudhën 2019–2025, diskursi politik publik shpesh është mbushur me akuza për “izolim ndërkombëtar”, “keqmenaxhim të veriut” dhe “keqfunksionim të institucioneve”. Shumë prej këtyre termave kanë origjinë në deklarata dhe raporte të propagandës serbe të përkthyera në media lokale.

Në raste të caktuara, partitë politike kanë refuzuar marrëveshje që forconin sovranitetin e Kosovës, siç janë:

● marrëveshjet energjetike të veriut që unifikonin rrjetin elektrik,

● marrëveshjet për integrim institucional të strukturave komunale në Mitrovicë, Leposaviq dhe Zveçan,

● përfshirja e Kosovës në mekanizma të përbashkët të sigurisë me NATO-n.

Këto qëndrime shpesh arsyetohen me interesa të brendshme politike, por pas tyre qëndron një efekt i perceptimit të krijuar nga propaganda serbe, e cila synon të parandalojë konsolidimin e sovranitetit.

Në analizën diskursive të dokumenteve të partive kryesore (LDK, PDK, AAK, Lëvizja Vetëvendosje), dallohen tre linja që krijojnë terren për ndërhyrje hibride:

● Shfrytëzimi i narrativës për “krizë permanente” si pjesë e luftës për pushtet.

● Përdorimi i retorikës që delegjitimon institucionet qendrore si “autoritariste”.

● Mohimi i suksesit të politikës së jashtme kosovare për ta dobësuar imazhin ndërkombëtar.

Ky kombinim krijon klimë mosbesimi, i cili është objektiv strategjik i Serbisë në luftën e saj hibride.

3. Lufta informacionale dhe dezinformimi politik

Komponenta më aktive e luftës hibride është lufta e informacionit, ku Serbia përmes mediave të saj dhe platformave dixhitale tenton ta orientojë opinionin publik kosovar. Mbi 40 portale mediale rajonale, të regjistruara në Serbi e Bosnje, shpërndajnë përmbajtje në gjuhën shqipe që përhap narrativë destabilizuese:

● se Kosova është e varur nga Perëndimi, ● se qeveria është represive ndaj serbëve, dhe

● se po humbet përkrahjen ndërkombëtare.

Komunicimi politik i disa partive kosovare përputhet me këtë linjë komunikimi.

Shembuj konkretë përfshijnë:

● deklaratat për “izolim ekonomik ndërkombëtar”, që burojnë nga portale të Serbisë,

● përdorimin e temave si “kërcënim ndaj paqes në veri” për të kritikuar qeverinë, në përputhje me diskursin e Beogradit,

● amplifikimin e lajmeve për “rrezikun nga përplasja ushtarake”, që synojnë frikësimin e opinionit publik.

Përmes analizës së 120 deklaratave politike ndër vite (2021–2024), konstatohet se rreth 37% e fjalive përmbajnë elemente që rrjedhin nga diskursi i mediave serbe apo rusofile (3). Kjo tregon se ndërhyrja hibride nuk ndodh vetëm nga jashtë, por edhe përmes komunikimit të brendshëm të partive që pa dijeni e amplifikojnë farën e dyshimit institucional.

4. Varësia strukturore dhe ndikimi institucional

Përveç ndikimit diskursiv, ekziston një nivel strukturor ku kanalet e ndikimit përfshijnë segmente të administratës lokale, organizata të fshehta financimi dhe lidhje biznesi midis komunave me shumicë serbe dhe nivelit qendror. Këto lidhje krijojnë varësi që më pas përdoren për të manipuluar proceset politike apo për të penguar implementimin e politikave shtetërore.Në kthimin e kontrollit institucional në veri, disa struktura brenda institucioneve kosovare kanë shfaqur rezistencë pasive, duke vonuar zbatimin e vendimeve. Kjo nuk shpjegohet vetëm me efikasitetin administrativ, por edhe me ndikime të brendshme që përfitojnë nga rrjetet e kontrolluara nga Beogradi. Serbia, përmes kanaleve të financimit dhe ndikimit kulturor, ka mbajtur ndikim në nivelet e ulëta të shërbimit publik që ndikojnë në politikat komunale (4).

Në nivel partiak, ky ndikim strukturor shfaqet në formën e premtimeve elektorale që shmangin temat e sovranitetit dhe përqendrohen në retorikë populiste. Kjo tregon frikë nga humbja e elektoratit serb në veri dhe një kompromis politik që dobëson autoritetin qendror të shtetit.

5. Ndikimi në perceptimin ndërkombëtar dhe sovranitetin shtetëror

Një aspekt kritik i luftës hibride është ndikimi në imazhin ndërkombëtar të Kosovës. Serbia, përmes propagandës së saj, ka arritur të krijojë perceptimin se Kosova është vend i ndarë politikisht, me institucione të brishta dhe me mungesë të konsensusit nacional. Kjo ka ndikuar që shumë shtete mos ta shohin Kosovën si partner të qëndrueshëm politik.

Partitë politike kosovare, në vend që ta kundërshtojnë këto narrativa, shpesh i përsërisin në kontekste të brendshme. Në vend të një politike të unifikuar për mbrojtjen e imazhit të Kosovës, retorika opozitare përqendrohet në diskreditimin e qeverisë në arenën ndërkombëtare. Kjo sjell pasoja të dyfishta:

● dobëson besueshmërinë e Kosovës në marrëdhënie diplomatike;

● e ndihmon Serbinë në lobimin kundër njohjeve të reja diplomatike.

Ky mekanizëm shpjegon përse lufta hibride nuk është vetëm fenomen i brendshëm politik, por strategji gjeopolitike shumëdimensionale që përdor vetë aktorët vendorë si instrumentë të saj.

6. Politika e përçarjes: luftë për pushtet ndaj unitetit kombëtar

Një element i dallueshëm i politikës kosovare është përçarja e vazhdueshme ndërmjet partive. Serbia e shfrytëzon këtë dobësi për të forcuar fushatat e saj hibride. Përmes synimit për ndarje politike, ajo arrin ta zbusë qëndrueshmërinë e institucioneve dhe ta pengojë ndërtimin e një fronti unik politik përballë presionit ndërkombëtar.

Në këtë kuptim, lufta hibride nuk është më e imponuar nga jashtë – ajo është brenda sistemit, përmes partive që e shndërrojnë rivalitetin politik në luftë institucionale. Kjo dinamikë është më e dukshme gjatë zgjedhjeve, kur partitë përdorin narrativën e krizave, kërcënimeve ose falimentimit institucional për të siguruar vota. Pikërisht kjo retorikë favorizon planin strategjik të Beogradit për ta paraqitur Kosovën si shtet të dështuar (5).

7. Ndërgjegjësimi politik dhe mbrojtja nga ndikimi hibrid

Përballë këtyre sfidave, është jetike ndërtimi i një vetëdije kombëtare që e dallon interesin shtetëror nga interesi partiak. Politikanët duhet të trajnohen në njohjen e metodave të luftës hibride, mënyrave të infiltrimit të informacionit dhe në përdorimin e instrumenteve kombëtare të sigurisë informative.

Institucionet e arsimit, mediat publike dhe shoqëria civile duhet të luajnë rol në ngritjen e reziliencës demokratike. Ndërtimi i mekanizmave të koordinuar midis Ministrisë së Brendshme, AKI-së dhe Këshillit të Sigurisë Kombëtare do të krijonte sistem të integruar për parandalimin e ndikimeve hibride në komunikimin publik.

PËRFUNDIMI DHE REKOMANDIMET

Studimi konstaton se partitë politike në Kosovë, për shkak të rivaliteteve të brendshme dhe mungesës së vetëdijes strategjike, po kontribuojnë në mënyrë të tërthortë në realizimin e objektivave të luftës hibride serbe. Politizimi ekstrem i institucioneve, mosuniteti strategjik dhe përdorimi i narrativave destabilizuese janë elemente që përputhen me interesin e Beogradit për ta mbajtur Kosovën në situatë të pasigurisë së përhershme.

Rekomandohet që:

● Të hartohet strategji kombëtare kundër ndikimeve hibride e bazuar në koordinim ndërinstitucional.

● Të implementohen programe për edukim politik dhe medial nëpër parti dhe media lokale.

● Të rregullohet me ligj transparenca e financimeve të fushatave për të parandaluar ndërhyrjet e jashtme.

● Të krijohet qendër kombëtare për monitorimin e propagandës dhe dezinformimit rajonal.

● Të forcohet bashkëpunimi me NATO-n në rezistencën ndaj kërcënimeve hibride dhe kibernetike.

Në përmbyllje, përballimi i luftës hibride kërkon transformimin e politikës kosovare nga mjet oportunist në instrument strategjik të mbrojtjes kombëtare. Vetëm përmes unitetit politik dhe ndërtimit të një kulture dialogu qytetar, Kosova mund të ruajë sovranitetin dhe funksionimin institucional përballë formave të reja të agresionit të shekullit XXI.

Literatura e shfrytëzuar:

1. Hoffman, F. (2007). Conflict in the 21st Century: The Rise of Hybrid Wars. Potomac Institute for Policy Studies.

2.NATO Strategic Communications Centre of Excellence (2021). Hybrid Threats in the Western Balkans. Riga.

3. Qehaja, F. (2020). Security Complexities in Kosovo: Internal and External Dimensions. Kosovo Centre for Security Studies.

4.Jashari, A. (2023). Political Narratives and Hybrid Influence in the Balkans. Prishtinë: Akademia e Shkencave.

5. European Parliament (2022). Serbia’s Influence in the Western Balkans through Hybrid Means. Brussels

Prof. Dr. Muhamet Racaj/

Ky studim hulumton ndikimin e politikave të jashtme të aktorëve joarktikë dhe veçoritë e luftës hibride në rajonet polare, duke u përqendruar në Arktik dhe, në një masë më të kufizuar, në Antarktik. Analiza ndërlidh zhvillimet gjeopolitike me strategjitë ushtarake dhe ekonomike që po i transformojnë këto zona nga hapësira periferike në qendra të rivalitetit global. Shkrirja e akujve dhe hapja e korridoreve të reja detare kanë krijuar mundësi të mëdha për shfrytëzimin e burimeve energjetike dhe mineraleve, por edhe kanë rritur tensionet ndërkombëtare. Përmes metodologjisë krahasuese dhe analitike, punimi shqyrton rolin e SHBA-së, Rusisë, Kinës, NATO-s dhe BE-së në formësimin e dinamikës së sigurisë polare, duke nxjerrë në pah se lufta hibride po shfaqet si mjet i preferuar i ndikimit. Studimi propozon masa për forcimin e koordinimit ndërkombëtar, diplomacisë parandaluese dhe përshtatjes së doktrinave ushtarake me realitetet e reja polare.

Rajonet polare, dikur zona të ftohta dhe të izoluara, sot janë në qendër të vëmendjes strategjike botërore.^1 Shkrirja e akujve ka hapur rrugë të reja transporti ndërkontinental dhe ka ekspozuar rezerva të mëdha hidrokarburesh, gazi natyror, minerale të rralla dhe burime të tjera natyrore.^2 Ky ndryshim klimatik dhe ekonomik ka nxitur interesin jo vetëm të vendeve me bregdet arktik (Kanada, SHBA, Rusia, Norvegjia, Danimarka), por edhe të aktorëve joarktikë si Kina, Japonia, India dhe BE-ja.^3

Në këtë kontekst, politika e jashtme është shndërruar në mjet të drejtpërdrejtë të ndikimit gjeopolitik, ndërsa lufta hibride po bëhet formë e preferuar për të avancuar interesat strategjike pa përshkallëzim të hapur ushtarak.^4

Përpunimi I përmbajtja

1. Konteksti gjeopolitik i rajoneve polare

Arktiku përbën rreth 6% të sipërfaqes së tokës dhe është i pasur me mbi 13% të rezervave të pashfrytëzuara të naftës dhe 30% të gazit natyror global.^5 Hapja e Korridorit Verior Detar ka potencialin të shkurtojë rrugët tregtare midis Azisë dhe Evropës deri në 40%, duke rritur konkurrencën për kontrollin e këtyre korridoreve strategjike.^6 Rusia, me më shumë se gjysmën e vijës bregdetare të Arktikut, ka zhvilluar një strategji agresive për militarizimin e rajonit, duke ndërtuar baza të reja, sisteme të mbrojtjes ajrore dhe flotë akullthyese me energji bërthamore.^7

Antarktiku, ndonëse mbetet nën regjimin e Traktatit të Antarktikut (1959) që ndalon militarizimin, është gjithnjë e më shumë skenë e garës shkencore me implikime strategjike dhe teknologjike.^8

2. Politikat e jashtme të aktorëve joarktikë

SHBA dhe NATO

SHBA-ja dhe NATO kanë përforcuar praninë e tyre ushtarake dhe diplomatike në Arktik, duke zhvilluar stërvitje të përbashkëta dhe duke rritur patrullimet detare.^9 Politika e tyre mbështetet në ruajtjen e lirisë së lundrimit dhe në mbrojtjen e aleatëve nordikë.

2.1.Kina

Kina, ndonëse nuk ka dalje direkte në Arktik, ka shpallur veten “shtet afër-Arktikut” dhe ka zhvilluar strategjinë “Rruga Polare e Mëndafshit”.^10 Përmes investimeve në porte, kërkime shkencore dhe infrastrukturë logjistike, ajo synon ndikim ekonomik dhe politik afatgjatë.

2.2.Bashkimi Evropian dhe vendet nordike

BE-ja dhe vendet nordike përqendrohen në zhvillimin e qëndrueshëm, mbrojtjen e mjedisit dhe sigurinë energjetike, por paralelisht po rrisin kapacitetet e tyre të reagimit ndaj kërcënimeve hibride.^11

2.3.Rusia

Rusia konsideron Arktikun pjesë kyçe të strategjisë së saj kombëtare, duke e përdorur atë si platformë për projeksion fuqie dhe mbrojtje të korridoreve detare.^12

3. Veçoritë e luftës hibride në rajonet polare

Lufta hibride në Arktik dhe Antarktik përfshin:

• Presion ekonomik dhe investime strategjike për të kontrolluar zinxhirët e furnizimit.^13

• Fushata dezinformuese dhe ndikim mediatik për të manipuluar opinionin publik dhe politikat vendore.^14

• Operacionet kibernetike që synojnë infrastrukturën energjetike, rrjetet e komunikimit dhe stacionet kërkimore.^15

• Prani dhe manovra ushtarake për të demonstruar gatishmëri dhe forcë.^16

Këto veprime shpesh ndodhin nën kufirin e konfliktit të hapur, duke e bërë luftën hibride një instrument të efektshëm të presionit ndërkombëtar.

4. Raste studimore

• Arktiku Lindor: Stërvitjet e përbashkëta ruso-kineze në Korridorin Verior, të cilat synojnë të testojnë aftësinë e reagimit të NATO-s.^17

• Deti Barenc: Patrullimet e NATO-s dhe përplasjet diplomatike me Rusinë pas vendosjes së sistemeve raketore në gadishullin Kola.^18

• Antarktiku: Rritja e pranisë kërkimore kineze dhe ruse në bazat polare, të cilat kanë potencial për përdorim të dyfishtë (civil-ushtarak).^19

Përfundime:

• Politikat e jashtme të aktorëve joarktikë janë bërë faktor përcaktues në ekuilibrin strategjik të Arktikut dhe Antarktikut.^20

• Lufta hibride në këto rajone shfaqet në dimensione të ndërthurura: ekonomike, informative, kibernetike dhe ushtarake.^21

• Tendenca e militarizimit dhe mungesa e një mekanizmi gjithëpërfshirës të sigurisë globale rrit rrezikun e përshkallëzimit.^22

Rekomandime

• Arsim ushtarak: Përfshirja e analizës së gjeopolitikës polare në programet akademike.^23

• Bashkëpunim ndërkombëtar: Krijimi i një platforme NATO-BE për menaxhimin e tensioneve arktike.^24

• Diplomaci parandaluese: Nxitja e dialogut shumëpalësh për transparencë dhe reduktim të rivaliteteve.^25

Bibliografia

1. Sun Tzu, The Art of War (Oxford: Oxford University Press, 2018).

2. Carl von Clausewitz, On War (Princeton: Princeton University Press, 1989).

3. Frank G. Hoffman, Conflict in the 21st Century: The Rise of Hybrid Wars (Potomac Institute, 2007).

4. NATO Allied Command, Multi-Domain Operations Doctrine (Brussels: NATO, 2022).

5. US Department of Defense, Joint All-Domain Command and Control Strategy (Washington: DoD, 2023).

6. Ministry of Defense of the Russian Federation, Foundations of State Policy in the Arctic (Moscow: MoD, 2020).

7. Chinese State Council, China’s Arctic Policy (Beijing: CSC, 2018).

8. Norwegian Ministry of Defence, Arctic Security Review (Oslo: MoD, 2024).

9. International Crisis Group, Ukraine’s Battlefield Adaptations (Brussels: ICG, 2023).

10. RAND Corporation, Middle East Airpower Analysis (Santa Monica: RAND, 2024).

Faton Bislimi/

Mandatimi i Glauk Konjufcës për Kryeministër është pa dyshim momenti më delikat në këtë fazë të ngërçit politik në vend. Disa e shohin si manovër për të zvarritur kohën drejt zgjedhjeve të jashtëzakonshme deri në fund të dhjetorit, e disa të tjerë si një përpjekje të sinqertë për të krijuar një qeveri afatshkurt që do t’i shërbente stabilitetit të shtetit.

Unë e shoh si një mundësi për krejta subjektet– ndoshta të fundit – për të nxjerrë në dritë të diellit, të pastër si kristali, se kush në politikën e Kosovës vërtetë e vendos interesin shtetëror dhe kombëtar mbi ambiciet personale e llogaritjet partiake.

Ish-opozita, në vazhdimësi, ka përsëritur se nuk dëshiron koalicion me Lëvizjen Vetëvendosje. E drejtë legjitime e tyre! Si pasojë, megjithëse LVV doli e para në zgjedhjet e fundit, nuk arriti të sigurojë shumicën e thjeshtë për të formuar qeverinë.  Në të njëjtën kohë, partitë e ish-opozitës po ashtu kanë deklaruar se nuk do të bashkëpunojnë as me njëra-tjetrën. Pra, në këtë mozaik “as me ata, as me këta,” mbetemi pa një rrugëzgjidhje funksionale për vendin.

Por nëse këto qëndrime janë të palëkundura sot, çfarë do të ndryshojë pas zgjedhjeve të reja të dhjetorit? A do të transformohet përbërja e Kuvendit në mënyrë të tillë që të ndryshojë substancialisht matematika parlamentare? Vështirë! Lëvizje do ketë, por jo aq sa për të zhbërë logjikën e bllokimit të tanishëm.

Atëherë, a nuk do të gjendemi sërish në të njëjtën situatë? Dhe, nëse partitë janë të gatshme të ndryshojnë qëndrimet e tyre pas zgjedhjeve eventuale të dhjetorit, pse nuk e bëjnë këtë TANI – duke kursyer qytetarët dhe shtetin nga një proces tjetër zgjedhor brenda pak jave?!

E gjithë kjo situatë është pasojë e egove të theksuara dhe e mungesës së përgjegjësisë politike. Në vend që të mendohet për shtetin, po mendohet për interesin elektoral të partive. Në vend që të vendoset arsyeja kombëtare, mbizotëron kalkulimi partiak.

Por shtetet nuk ndërtohen mbi egot, ndërtohen mbi fisnikërinë e përgjegjësisë.

Për këtë arsye, besoj se Glauk Konjufca ka në duar një mundësi historike: të dëshmojë se shteti është mbi partinë. Nëse ai vërtetë dëshiron t’i shërbejë Kosovës, duhet t’i ofrojë Kuvendit një QEVERI JOPARTIAKE (jo një të LVV-së se ajo veçse nuk u votua), me njerëz profesionistë, të ndershëm dhe kombtarisht të dëshmuar — një ekip që të ketë një mandat të qartë disa mujor për të kryer detyrat më të rëndësishme shtetërore deri në pranverë, kur më pas zgjedhjet e jashtëzakonshme mund të mbahen në mënyrë të organizuar dhe me maturi politike.

Nëse një qeveri e tillë propozohet me program specifik, edhe ish-opozita duhet ta votojë atë, jo si akt politik, por si akt shtetëror.

Kjo do të ishte rruga që nderon të gjithë – dhe mbi të gjitha, e nderon Kosovën. Në këtë mënyrë, edhe Konjufca, edhe ish-opozita, do të dilnin faqebardhë nga kjo katrahurë politike, duke treguar se mbi gjithçka, ata dinë të mbajnë barrën e fisnikërisë shtetërore.

Në të kundërtën, nëse edhe kjo mundësi shfrytëzohet për lojëra e kalkulime, frikësohem se po e futim vendin në një rreth vicioz bllokimi që vetëm e dëmton të ardhmen tonë të përbashkët.

Kosova sot ka nevojë për njerëz që ndërtojnë unitet në dallime, jo mure; që frymëzojnë besim, jo përçarje; që vendosin shtetin para vetes.

Sepse, në fund, shteti është amaneti më i madh që një brez mund t’i lërë tjetrit.