Prof. Milazim Krasniqi/

Nga faktet që janë zbuluar tashmë, mund të ngrihen disa hipoteza mbi komplotin mbi të cilin punon dhe është ngritur Gjykata Speciale. E para, Gjykata Speciale duket se ka gjetur terren të përshtatshëm tek pasioni i disa njerëzve e familjeve shqiptare për hakmarrje. Serbia e ka njohur mirë këtë dobësi shqiptare të gjakmarrjes dhe e ka shfrytëzuar në maksimum, duke rekrutuar individë e familje me pasion hakmarrës ndaj figurave qendrore të UÇK-së. E dyta, si duket janë përfshirë në dëshmi të rrejshme shumë persona që kanë qenë ose profiterë ose të shantazhuar.

Faktori i tretë rezulton të jetë korruptimi i hetuesve e prokurorëve të huaj. Faktor pasues me gjasë ka qenë edhe naiviteti i jo pak ish luftëtarëve të UÇK-së, që kanë shkruar libra e ditar me gënjeshtra, që kanë folë mbarë e mbrapsht, duke i zmadhuar e deformuar ngjarjet. Dhe brenda kësaj është edhe naiviteti në rastin e publikimit të dosjeve të Gjykatës Speciale, të servuara nga qarqe poashtu antishqiptare. Gjithsesi edhe përçarja e faktorëve politikë është faktorë me ndikim në tërë këtë skenar ogurzi të armiqve të Kosovës. Natyrisht në themel Gjykatës mbetet shantazhi që është bërë ndaj politikanëve e deputetëve për formimin e Gjykatës Speciale nga qeveria e Partisë Demokratike të SHBA-së dhe nga shtete europiane e struktura të BE-së, të cilat as që e njohin Kosovën si shtet. (Gjykata u ka shërbyer si arsye që ta heqin nga rendi i ditës çështjen e njohjes së Kosovës si shtet.)

Dhe në fund është me peshë në këtë tregim të hidhur edhe manipulimi me sukses abnormal i opinionit publik nga propaganda intensive kundër Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës e krerëve të saj, gjë që e ka lehtësuar punën e të gjithë armiqve të Kosovës, të cilët me Gjykatën Speciale synojnë të kompromentojnë e mbase edhe ta zhbëjnë shtetin e Kosovës. Të bërë bashkë të gjithë këta faktorë malinj, e rrezikojnë seriozisht jo vetëm legjitimitetin po edhe ekzistencën e Republikës së Kosovës. E sigurt është se nëse dënohen Hashim Thaçi, Jakup Krasniqi, Kadri Veseli e Rexhep Selimi për krime lufte, hapen dilema dramatike për shtetin e Kosovës: mund të ketë tërheqje të njohjeve, bllokim të njohjeve, përjashtim nga organizatat ndërkombëtare ku Kosova aderon, rebelim të serbëve lokalë, inkursion ushtarak nga Serbia, reagime iracionale të ndonjë pjesë të shqiptarëve dhe rrjedhimisht delegjitimim-izolim, secesion-copëtim e demolim faktik të shtetit. Mbani mend!

Ministria e Jashtme e Sirisë ka deklaruar se “njohja zyrtare e Kosovës si shtet i pavarur dhe sovran buron nga besimi i Sirisë në të drejtën e popujve për vetëvendosje dhe nga përkushtimi i saj për të promovuar paqen dhe stabilitetin në Ballkan dhe më gjerë.”

Në deklaratë, Siria gjithashtu “shpreh mirënjohje të thellë ndaj Mbretërisë së Arabisë Saudite për rolin e saj konstruktiv në afrimin e palëve, mbështetjen e dialogut dhe forcimin e mirëkuptimit, duke theksuar se këto përpjekje krijuan kushtet e duhura për marrjen e këtij vendimi.”

Damasku shprehet se “pret me padurim vendosjen e marrëdhënieve diplomatike me Kosovën sa më shpejt të jetë e mundur, si dhe zhvillimin e bashkëpunimit dypalësh në fushat politike, ekonomike dhe kulturore, në shërbim të interesave të përbashkëta të të dy vendeve dhe popujve të tyre.”

(Presidenca e Republikës së Kosovës)

Dr.Shefqet Deliallisi/

Në vitin 1978, Susan Sontag në essenë e saj “Sëmundja si metaforë” ndër të tjera shkruan: “ kushdo që lind në këtë botë ka ‘shtetësi’ të dyfishtë : një për “mbretërinë e shëndetit” dhe një tjetër për “mbretërinë e sëmundjes.” Herët a vonë, të gjithë ne do të jemi të detyruar ta shohin veten si qytetarë të “mbretërisë të sëmundjes”. Por vërehet një prirje. “Mbretëria e shëndetit” po rrudhet, po gllabërohet me shpejtësi nga “mbretëria e sëmundjes.” Mjekët po kalojnë një numër gjithnjë e më të madh njerëzish nga shëndeti tek sëmundja, madje më herët se kurrë, madje për një qëndrim gjithnjë e më të gjatë.

Mjetet për ta arritur këtë qëllim nxirren nga zgjerimi i përkufizimit të sëmundjes. Duke kthyer në sëmundje edhe ato që në fakt janë faktorë risku për sëmundje. E gjitha kjo ligjërohet me të ashtuquajturën epidemi të sëmundjeve kronike. Sipas Santag motivi është “kombinimi toksik i qëllimeve të mira, dëshirave, që në fakt janë të pa realizueshme, dhe interesave të caktuar ekonomike.”

SËMUNDJE TË REJA …

Ajo që po ndodh është se çdo ditë në shifra të konsiderushme diagnostikohen njerëz me gjendje të reja ( nuk po i quaj sëmundje) si : pre-hypertensioni, pre-diabeti, pre-osteoporoza, pre…..Dëgjon të përdoren terma si : presion “normal i lartë” i gjakut, tek njerëzit me pre-hypertonsion, nivel “normal i lartë” i sheqerit në gjak, te njerëzit me pre- diabet, nivel “normal i lartë” të yndurave në gjak.

“Nëse vazhdohet kështu, shumica e adultëve mund të transformohet në pacientë, apo thënë ndryshe në popullsi me risk- shkruan Larm në revistën British Medical Journal. Dhe kur një popullsi është e gjitha me risk, e logjikshme është që e gjitha të trajtohet !? Të trajtohet por si ? Ndërsa ndryshimi i stilit të jetës (shkaktari kryesor i këtyre gjendjeve të reja) mund të ishte trajtimi origjinal, gjthnjë e më shpesh po rekomandohet edhe përdorimi i medikamenteve.

Disa vite më parë tërhoqi vëndejn publikimi i një mendim eksperimental i epidemiologëve britanikë, sipas të cilit parashikohej trajtimi i të gjithë adultëve mbi 55 vjeç me një kombinim që përmban tre medikamenteve anti-hypertensivë (për uljen e tensionin e gjakut), një statinë (medikament kundër yndyrnave), aspirinë (për hollim të gjakut). Sot rekomandohet edhe një antidiabetik, për të parandaluar një diabet të mundshëm !

Të gjitha këto medikamente rekomandohen në fakt pa qenë ende i sëmurë, madje shpesh pa pasur edhe simptoma !

E gjitha kjo duket jo logjike.

Për më tepër s’është dhe pa pasoja. Duke kaluar gjithnjë e më shumë njerëz nga “mbretëria e shëndetit” te “mbretëria e sëmundjes”, devijohen vazhdimisht resurset që do të përdoreshin për të sëmurët, për tek të shëndetshimit.

Për pasojë mbi-diagnoza dhe mbi-trajtimi i njerëzve me shëndet të mirë, pashmangshmërisht do të shkaktojë nën-trajtimin e atyre që janë vërtetë të sëmurë.

Nga ana tjetër, s’duhet të nënvlerësuar fakti se çdokush i imponuar të hyjë në “mbretërinë e sëmundjes” detyrohet të heqë dorë nga shumë kënaqësi të jetës, veç kostos individuale, sociale, dhe ekonomike të konsiderueshme.

PARAMETRAT NORMALË …

Për të përcaktuar kufirin mes shëndetit dhe sëmundjes ne vazhdojmë të bazohemi në disa prametra të përcaktuara kohë më parë si “normale” për organizmin.

Kështu ne kemi nivelin “normal” të sheqerit në gjak, dhe kur ky nivel kalohet themi që personi ka diabet. Kemi nivel “normal” të presionit të gjakut, dhe kur ky nivel kalohet kemi hipertension, e kështu me rradhë, kemi “norma” të yndyrnave në gjak, etj, etj…

Këto nivele të përcaktura si “normale” janë kthyer në tabu. Madje të prera me thikë. Mjafton të përmend një fakt : nëse niveli i sheqerit në gjak esëll 100-125mg/dl konsidrohet normal, 126mg/dl, konsiderohet diabet !

Nga ana tjetër, këto nivele “normale”, në një farë mënyrë janë përcaktuar për të “tjerë njerëz” që jetonin në një kohë të caktuar, në një mjedis të caktuar dhe që kishin të tjera përmasa fizike.

Ne jetojmë sot në një ambient të ndryshuarshuar në të gjitha drejtimet krahasuar 100 vjet, madje dhe 50 vjet më parë. Jetojmë në një modernizimi që bën të mundur të kalojmë kontinente dhe oqeane në pak orë. Ushqimi sigurohet më me lehtësi është i bollshëm dhe më i lirë. Automobilat, paisjet shtëpiake, robotizmi në industri, automatizimi në bujqësi, kursejnë punën fizike.

Këto ndryshime, ndër të tjera, kanë bërë që rraca njerzore të ndryshojë dukshëm. Fëmijët të rriten më shpejt, të arrijmë pjekurinë seksuale 3–4 vjet më shpejt se gjyshërit e tyre. Njerëzit kanë përmasa më të mëdha. Mashkulli 70 kg, i cili ne vetëm disa gjenerata më parë e konsideronim si etalon nga studentët e mjeksisë, tashmë është zëvëndësuar me një mashkull 80 kg, madje me tendeca inflamatore….

Me të drejtë lind pyetja : në kushtet e ndryshimit të shpejtë të mjedisit, stilit të jetesës (ushqyerjes dhe aktivitetit fizik), ndryshimit që po pëson (tashmë ka pësuar) raca njerëzore, a duhen të vazhdohet me “norma” të vjetra, apo këto “normat” duhen rishikuar ?

Mos ka ardhur koha që ajo çfarë ne prerceptojmë si sëmundje, nisur nga “normat” e vjetra që vazhdojmë të përdorim, të mos konsiderohet më si e tillë ? Në fund të fundit ne sot jetojmë shumë më gjatë se parardhësit tanë, madje dekada më shumë se para-ardhësit tanë të afërt në kohë.

Ka dhe një tjetër paradoks. Ndërsa e llogjikshme përsa thamë më sipër, do të ishte që pragu që ndan kufirin mes shëndetit dhe sëmundjes (normat që përcaktojnë këtë prag), të rritej, e kundërta po ndodh. Ai po ulet më tej duke bërë që të shtohet artificialisht numri i njerëzve që kanë nevojë për trajtim mjeksor. Madje këto norma po ulen deri në atë nivel sa shpesh po bëhen një objektiv i pa arritshëm, stresues dhe demotivues.

Pse nuk rishikohen normat, ose dhe kur medohet të rishikohen, mendohet të ulen më tej, kur e kundërta në fakt duhet të ndodhte ?

E gjitha kjo është e lidhur me faktin se kush vendos për një gjëndje nëse është normale apo sëmundje. Në shekuj ky vendim i është rezervuar profesionit të mjekut, i ndihmuar 150 vite më parë nga shkeca moderne mjeksore që bëri që profesioni mjeksor të zhvillohet shumë pranë atyre që përfitojnë nga përdorimi i medikamenteve për sëmundje të reja. Dhe tashmë s’janë më vetëm mjekët ata që marrin këtë vendimin të rëndësishëm.

Fundi i shëndetit dhe fillimi i sëmundjes…

NJË TJETËR KËNDVËSHTRIM

Kufiri mes shëndetit dhe sëmundjes duhet parë edhe në tjetër aspekt : atë të moshës.

Jam sëmurë apo shqetsimet që kam janë normale për moshën?

Ja si e përjeton këtë shqetësim një mjek : “Mendoj se jam me shëndet të mirë. Por a jam vërtetë ? Flokët më janë zbardhur. Më kanë rënë krejtësisht në disa pjesë. Shikimi më është vështirësuar. Kur sapo ngrihem nga shtratinë në mëngjes, lëviz me vështirësi, kam dhimbije të tendineve të Akilit. Jam i sëmurë, apo shqetsimet janë normale për moshën ?

Para kësaj dileme ndodhen sot shumë njerëz, në kushtet e rritjes së shpejtë të jetgjatësisë.

Le të analizojmë.

Ajo çfarë ne konceptojmë si gjendje “normale” të organizmin, e merr origjinën nga gjendja që kemi pasur kur kemi qenë të rinj në moshë. Gjendje që ne pretendojmë ta kemi gjatë gjithë kohës, edhe kur mosha ka ecur. Por a kemi të drejtë për një pretendim të tillë ? A duhet të pretendojë dikush në prag të 60-tave të ketë organizmin e një 20 vjeçari ?

Sigurisht ndryshimet dhe shqetsimet normale me rritjen e moshës s’janë sëmundje, pranaj dhe s’duhen trajtuar dhe si të tilla.

Mjeku që më lart përmenda, vazhdon më tej : “Nuk pi duhan. Pi pak alkool. Lëviz shumë në këmbë, por ushtrime fizike bëj pak. Kam kohë që s’e kam matur presionin e gjakut. As yndyrnat. Dyshoj se më është zmadhuar prostata. S’e kam egzaminuar. Duhet ta vë ujin në zjarr për të zbuluar ndonjë tension të lartë të gjakut, apo ndonjë kancer të heshtur diku brenda meje, apo të vazhdoj pa u shqetësuar…?

Mendimet janë të ndryshme.

Ja ç’shkruan Koehlo te “Alkimisti“ :

“Pse duhet të interesohemi kaq shumë për të ditur të ardhmen ? Përgjigia : për të bërë disa gjëra që t’i paraprinë të keqes, për tu përgatitur për atë që do të ndodhë. Mirë nëse parashikimet do të ishin të mira, por nëse do të ishin të këqia, çfarë do të ndodhte ? S’do bënim gjë tjetër veçse do fillonim të vuanim shumë kohë para se vuajtja të ndodhte. Dhe frika nga vuajtja është më e keqe se vetë vuajtja.”

Pra a ja vlen ta kërkojmë ta dimë të ardhmen e shëndetit tonë ndërkohë që pa-parashikueshmëria e së ardhmes përbën një ngushëllim të madh ?

Askush me saktësi nuk di se çfarë do të ndodhë nesër. Ne dimë shumë rreth probabilitetit, por probabiliteti është larg të sigurtës. Nëse do të qëndrojmë gjithmonë në të sotmen do të jemi njerëz të lumtur…

Frika nga vdekja, lind bashkë me njeriun, dhe na bën të jemi më të kujdesshëm, na bën të përpiqemi ta shtyjmë sa më larg vdekjen, të kurohemi. Por pavarësisht perfeksionit, pavarësisht se sa larg shkenca mjekësore ka shkuar, dhe vazhdon të shkojë, ajo kurrë s’mund të zhdukë vuajtjen njerëzore, apo vetë vdekjen. Kurim nuk nënkupton pavdekësi.

“Qëllimi nuk duhet të jetë se si të zgjasim vitet e jetës – thotë Thomas Perls – por si të zgjasim vitet e jetës me shëndet të mirë.”

Prof.dr.Muhamet Racaj/

Ky studim eksploron modernizimin dhjetëvjeçar të Forcës së Sigurisë së Kosovës (FSK), nga viti 2018 deri më 2028, duke analizuar realizimin e investimeve në armatim të avancuar dhe pajisje teknologjike, me theks në periudhën 2024–2025. Vëmendje të veçantë i kushtohet ndikimeve të kompletimit ushtarak në raportet me Serbinë dhe sigurinë rajonale, rolit të partnerëve ndërkombëtarë në forcimin e kapaciteteve mbrojtëse, si dhe aftësisë institucionale për t’u përballur me kërcënime hibride dhe konvencionale. Studimi argumenton se modernizimi i FSK-së konsolidon paqen dhe stabilitetin në Ballkan, duke e transformuar Kosovën në një faktor relevant të sigurisë kolektive.

Procesi i modernizimit të FSK-së, i nisur në vitin 2018 me një vizion dhjetëvjeçar (2018–2028), përfaqëson qasjen institucionale të Kosovës për ndërtimin e kapaciteteve mbrojtëse të krahasueshme me ushtritë e NATO-s. Në një kontekst të tensionuar gjeopolitik, ku raportet me Serbinë dhe sfidat rajonale mbeten të ndërlikuara, ky transformim ka ndikim të drejtpërdrejtë në arkitekturën e sigurisë së Ballkanit.
Deklarata e problemit shtron pyetjen se si kompletimi me armatim të avancuar ndikon në fuqinë mbrojtëse të Kosovës, integritetin institucional dhe balancat e sigurisë në Ballkan.
Objektivi kryesor i punimit është analiza e progresit të realizuar, argumentimi i rëndësisë së partneriteteve ndërkombëtare dhe vlerësimi i nivelit të përgatitjes së FSK-së për kërcënime moderne. Ky publikim kontribuon shkencërisht në literaturën mbi strategjitë e mbrojtjes shtetërore dhe përgjigjet ndaj kërcënimeve të reja.

Pjesa kryesore

1.Realizimi dhe përparimi i planit dhjetëvjeçar të modernizimit të FSK-së 2018–2028

Plani dhjetëvjeçar i transformimit të FSK-së, i nisur zyrtarisht nga viti 2017 dhe i parashikuar të përfundojë në vitin 2027, synon ndërtimin e një force të armatosur plotësisht profesionale, e pajisur me armatim dhe teknologji të avancuara sipas standardeve të NATO-s. Ky proces ka përfshirë faza të ndryshme zhvillimi, duke filluar nga ngritja e kapaciteteve themelore, trajnimet e avancuara, deri në plotësimin me pajisje dhe armatim modern.

Në fokus janë:

● Zgjerimi i kuadrit njerëzor dhe kapaciteteve logjistike.
● Blerja dhe integrimi i raketave, dronëve dhe automjeteve të blinduara.
● Ndërtimi i infrastrukturës mbrojtëse dhe laboratorëve për zhvillimin e teknologjisë së re.
● Modernizimi i sistemeve të komandës, kontrollit, komunikimit dhe inteligjencës.

2. Përmirësimet në armatim dhe pajisje në vitin 2018–2025

Në vijim janë investimet kryesore të realizuara në periudhën 2018–2025, me theks të veçantë në vitet 2024 dhe 2025 në plotësimin e kapaciteteve:
● Në vitet 2018–2019, FSK filloi të marrë automjete të blinduara “Humvee” dhe “ASV” nga SHBA dhe Turqia, duke ngritur lëvizshmërinë e forcës në terren⁴.
● Në vitin 2021 dhe 2022, u përforcuan pajisjet individuale të mbrojtjes dhe sistemeve të komunikimit, duke u pajisur me teknologji të avancuara².
● Në janar 2024, FSK bleu raketat anti-tank “Javelin” nga SHBA, një investim prej 75 milionë eurosh me 246 raketa dhe njësitë përkatëse për lëshim, duke përmirësuar ndjeshëm kapacitetin kundër mjeteve të blinduara (armatimi¹).
● Në korrik 2023 dhe gjatë vitit 2024, Kosova bleu dronët turq “Bayraktar TB2”, të cilët u vunë në funksion për mbikëqyrje ajrore dhe operacione inteligjence².

● Në vitin 2024, u ngritën laboratore për prodhim municionesh dhe për zhvillim të teknologjisë së dronëve në bashkëpunim me kompani turke, duke rritur kapacitetin vendor prodhues⁵.

● Në tetor 2025, u përfshirë blerja e dronëve” Puma” nga SHBA dhe pranimi i mijëra dhe dronëve kamikazë të tipit “SkyDagger 15” nga Turqia për goditje të drejtpërdrejta të objektivave strategjike³.

3. Analiza e ndikimit të kompletimit të armatimit modern në raportet me Serbinë dhe sigurinë rajonale

Përforcimi i kapaciteteve të FSK-së me armatim të avancuar ka ndikuar në mënyrë të ndjeshme balancat e fuqisë në Ballkan. Ndërsa Serbia e sheh këtë proces si sfidë dhe kërcënim të drejtpërdrejtë për interesat e saj strategjike dhe për komunitetin serb brenda Kosovës, për Kosovën ky modernizim përfaqëson një garanci për mbrojtjen e sovranitetit dhe integritetit territorial.
Kompletimi i FSK-së rrit stabilitetin rajonal përmes qartësisë në qëllimet mbrojtëse, transparencës ndaj bashkësisë ndërkombëtare dhe forcimit të mekanizmave të parandalimit të konflikteve të mundshme.
Ky proces kontribuon në përmbushjen e angazhimeve ndërkombëtare dhe pozicionon Kosovën si partner serioz në arkitekturën e sigurisë evropiane dhe ballkanike ³,⁴.

4. Roli i partnerëve ndërkombëtarë në përkrahjen e armatimit

Transformimi i FSK-së mbështetet fuqimisht nga aleatët dhe partnerët ndërkombëtarë, përfshirë SHBA, Turqinë, Gjermaninë dhe Mbretërinë e Bashkuar.

Këta partnerë kanë siguruar:
● Pajisjet dhe teknologjitë më të avancuara ushtarake dhe trajnime për personelin.
● Mbështetje në hartimin e doktrinave, standardeve dhe praktikave operacionale sipas parametrave të NATO-s.
● Mbajtje të ushtrimeve të përbashkëta dhe stërvitje të avancuara në fushore.
● Transferim të njohurive teknike dhe bashkëpunim në zhvillimin institucional.
Marrëveshjet për blerjen e raketave “Javelin”, dronëve “Bayraktar”,Puma dhe“SkyDagger 15” dhe sistemet e komunikimit janë shembuj të qartë dhe të rëndësishëm të kësaj përkrahjeje²,³.

5..Vlerësimi i kapacitetit të mbrojtjes ndaj kërcënimeve hibride dhe konvencionale

FSK, e pajisur me armatim modern dhe sisteme digjitale të komandës dhe kontrollit, mund të përballet me kërcënime hibride të stilit kibernetik dhe propagandistik, si edhe me sfida konvencionale ushtarake.
Rritja e kapaciteteve për mbrojtje ajrore dhe teknologjitë për zbulimin e sulmeve kibernetike, fuqizimi i rezistencës ndaj fushatave dezinformuese dhe përmirësimi i pajisjeve individuale bëjnë FSK-në të aftë të reagojë në kohë reale ndaj këtyre kërcënimeve.
Ky vlerësim konfirmon se Kosova duhet të vazhdojë investimet e qëndrueshme dhe zhvillimin e kapaciteteve vendore në mbrojtje dhe teknologji, në harmoni me partnerët ndërkombëtarë⁵, ³.

Përfundim:

Modernizimi dhe kompletimi i Forcës së Sigurisë së Kosovës sipas planit 2018–2028 është një projekt i suksesshëm strategjik që ka ngritur kapacitetet mbrojtëse të vendit në nivel të lartë.
Ky transformim i ka dhënë Kosovës një rol kryesor në ruajtjen e stabilitetit rajonal dhe ka krijuar një force të gatshme dhe të përshtatshme për sfidat e sigurta të së ardhmes.

Rekomandime:

● Rekomandohet vijimi i ndërkombëtarizimit të trajnimeve
● rritja e financimeve për teknologji reaktive dhe avancimi i kapaciteteve të prodhimit vendor.
● Hulumtimet akademike duhet të fokusohen më tej në ndikimin e këtyre transformimeve në paqen dhe sigurinë rajonale, si dhe në menaxhimin e sfidave që vijnë nga kërcënimet hibride.

Literatura e Shfrytëzuar:

1. “Çka dihet për armatimin e FSK-së,” kosovofacts.com, 2024 (armatimi¹).
2. “FSK-ja investon mbi 320 milionë euro në armatim, trajnim dhe infrastrukturë,” storm-rks.com, 2025 (teknologji²).
3. “Dronët luftarakë ‘SkyDagger 15’ në Shërbim të FSK-së,” botasot.info, 2025; “Kosova pranon mijëra dronë kamikazë,” top-channel.tv, 2025 (dronë³).
4..“FSK-ja me hapa konkrete, si po zbatohet plani për transformimin e ushtrisë,” balkanweb.com, 2024 (autoblindë⁴).
5..“FSK përballë sukseseve, sfidave e angazhimeve gjatë vitit 2024,” botasot.info, 2025 (fabrikë⁵).

Prof. Dr. Muhamet Racaj/

Shtetet e vogla përballen me sfida të rritura në rendin shumëpolar ndërkombëtar, por në të njëjtën kohë ato kanë mundësinë të shndërrohen në nyje strategjike të sigurisë dhe zhvillimit. Ky studim bazohet në një analizë krahasuese të shembujve konkretë, praktikave diplomatike, dokumenteve strategjike dhe literaturës akademike për të vlerësuar pozicionin aktual dhe historik të shteteve të vogla në Europë, Amerikën Latine, Azinë, Afrikën dhe Oqeaninë. Metodologjia përfshin shqyrtimin e deklaratave të liderëve botërorë, rastet praktike të shteteve të vogla, integrimin rajonal dhe mekanizmat shumëpalësh. Rezultatet tregojnë se diplomacia aktive, inovacioni institucional, menaxhimi i rreziqeve hibride dhe aftësia për të diversifikuar aleancat janë elementët kyç që rrisin rolin e shteteve të vogla si faktorë vendimtarë të sigurisë globale. Në fund, artikulli sugjeron se shtetet e vogla duhet të investojnë në siguri kibernetike, diplomaci pragmatike dhe strategji multilateraliste, duke kthyer kufizimet e tyre në avantazhe.

Hyrje

Në shekullin XXI, rendi ndërkombëtar është bërë shumë më kompleks, me rivalitet strategjik Shtetet e Bashkuara të Amerikës (SHBA),Bashkimi Evropian(BE)- Rusi,Kinë, rritje të tensioneve ushtarake në Evropë (Ukrainë), Lindjen e Mesme dhe Azi, si dhe fragmentim të rregullave të lojës globale. Shtetet e vogla – vende me kapacitet ekonomik, ushtarak dhe popullsi të kufizuar – kanë përjetuar presione të shumta, por edhe kanë krijuar hapësira të reja për veprim strategjik. Ndryshe nga periudha e Luftës së Ftohtë, sot vendet e vogla nuk janë vetëm objekt të politikave të fuqive të mëdha, por edhe subjekt aktiv në diplomaci, inovacion, siguri, ekologji dhe menaxhim të konflikteve.Në këtë kontekst duhet të do të bëjmë përpjekje të japim përgjigje në pyetjet:

▪︎ Si mundet shtetet e vogla të transformohen nga pika të dobëta të sistemit global në nyje strategjikë dhe faktorë efektivë në menaxhimin e krizave, sigurinë dhe zhvillimin e qëndrueshëm?
▪︎ Çfarë modele dhe instrumente kanë përdorur ato në pesë kontinente për të minimizuar rreziqet dhe për të amplifikuar rolin e tyre të pavarur?

Ky artikull synon të analizojë strategjitë, sfidat dhe mundësitë e shteteve të vogla në epokën e përshkallëzimit gjeopolitik. Qasja multidimensionale kombinon përvojat praktike te vendeve në Europë (Estoni, Shqipëri, Maqedoni e Veriut, Luksemburg), Amerikën Latine (Uruguai, Kosta Rika, Panamaja), Afrikë (Botsvana, Ruanda), Azinë Juglindore (Singapori, Timori Lindor) dhe Oqeaninë (Islanda, Zelanda e Re), duke zbërthyer dinamika institucionale, modele diplomatike, aleanca rajonale, kapacitete të sigurisë dhe inovacione institucionale.

Kontributi i këtij studimi është dyfish: së pari, artikulli plotëson boshllëqet në literaturën për rol të shteteve të vogla, duke sjellë shembuj të freskët dhe krahasim global; së dyti, sugjeron modele teorike dhe rekomandime për politikëbërësit, akademikët dhe analistët e sigurisë për përforcim të kapaciteteve institucionale dhe diplomacisë inovative (2).

Përpunimi i Përmbajtjes

1. Dimensione Konceptuale dhe Teorike të Shteteve të Vogla
Shtetet e vogla identifikohen kryesisht përmes faktorëve si popullsia, madhësia territoriale, kapaciteti ekonomik, peshë ushtarake dhe influenca në organizata ndërkombëtare (3). Luksemburgu, Singapori, Zelanda e Re, Islanda, Estoni, Uruguai, Botsvana, Panamaja, Kosta Rika janë modele të shteteve të vogla që sfidojnë stereotipin e dobësisë, duke ndërtuar identitet të fortë, diplomaci elastike dhe kapacitete të adaptueshme.

Teoritë klasike të Waltzit, Nye, Brzezinskit dhe teoritë moderne të rendit shumëpolar sugjerojnë se shtetet e vogla mund të fitojnë hapësirë manovruese nëpërmjet diplomacisë multilaterale, partneriteteve strategjike dhe inovacionit institucional (4).
Shtetet e vogla shpesh shfaqin avantazhe në fleksibilitetin institucional, koordinimin rajonal, integrimin teknologjik dhe adaptimin të modeleve të menaxhimit të krizave. Për shembull, Estonia ka liderizuar sigurinë kibernetike, Zelanda e Re ka model të demokracisë të bazuar në transparencë dhe konsensus, ndërsa Singapori ka zhvilluar institucione ekonomike të nivelit botëror (5).

2. Sfida dhe Mundësi për Shtetet e Vogla në Kontekst Global

2.1. Presioni Gjeopolitik dhe Konfliktet Rajonale
■ Në Europë, tensionet Rusi-Ukrainë dhe determinantët e sigurisë krijojnë sfida të mëdha për vendet e vogla si shtetet e Balltikut (Estonia, Letonia dhe Lituania).
Estonia, Letonia, Lituania – vija e parë e Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) me Rusinë.
Siguria nacionale e këtyre shteteve sfidohet nga veprimet armiqësore të Rusisë.

Ballkanit Perëndimor përfshirë Shqipërinë, Malin e Zi, Kosovën, Maqedoninë e Veriut, Kroacinë dhe Serbinë. Ky rajon përballet me një kompleksitet të thellë politik dhe gjeopolitik për shkak të ndërthurjes së interesave të fuqive globale dhe rajonale.
▪︎ Shqipëria, anëtare e Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) nga viti 2009, forcon pozitën me reforma të thella në sundimin e ligjit dhe zhvillim në sektorin e energjisë, më të veçanta investime në porte strategjike dhe pjesëmarrje aktive në misione ndërkombëtare. Ajo vazhdon të synojë integrimin e plotë në Bashkimin Evropian (BE), duke u përballur me sfida institucionale dhe ekonomike.

▪︎ Mali i Zi ka pozicion kompleks ndërmjet ndikimeve ruse, turke dhe perëndimore, duke u përpjekur të avancojë integrimin euro-atlantik dhe të çojë përpara reforma ekonomike e demokratike(11).
▪︎ Kosova, me statusin e saj akoma ndërkombëtarishtë të papërfunduar dhe marrëdhëniet komplekse me Serbinë, është një nyje qendrore e sigurisë rajonale. Ajo përqendrohet në forcimin e lidhjeve me aleancat ndërkombëtare dhe përmirësimin e institucioneve të brendshme (12);

▪︎ Maqedonia e Veriut ka bërë hapa të rëndësishëm duke u anëtarësuar në NATO në vitin 2020 dhe promovuar reforma integruese drejt BE-së, megjithëse sfidat politike dhe etnike mbeten pengesa të mëdha (13).
▪︎ Kroacia si anëtare e BE-së, ka rolin e një mbështetësi dhe shembulli rajonal në përparimin e reformave dhe mbështetjen e fqinjëve për integrim evropian(9).
▪︎ Serbia, si ekonomia më e madhe në rajon, është një faktor kyç, i balancuar mes influencave ruse dhe perëndimore, me fokus në zgjidhjen e mosmarrëveshjeve me Kosovën dhe përmirësimin e klimës së brendshme politike (11).

Rajoni përballet me sfida të forta si korrupsioni, migrimi, ndikime hibride dhe varësi ekonomike, por edhe me mundësi për avancim nëpërmjet bashkëpunimit rajonal, forcimit institucional dhe partneriteteve të ngushta me BE-në dhe aktorët ndërkombëtarë (15).

■ Në Azinë Juglindore, vendet si Timori Lindor dhe Singapori përballen me rivalitetin mes Kinës, Shteteve të Bashkuara të Amerikës (SHBA) dhe Australisë rreth rrugëve detare, sigurisë kibernetike, emigracionit dhe burimeve natyrore (6).
■ Në Afrikë, shtete si Botsvana dhe Ruanda kanë sfiduar stigmat post-koloniale përmes konsolidimit të institucioneve demokratike, ekonomisë së qëndrueshme dhe menaxhimit të paqes në rajon (7). Në Amerikën Latine, Uruguai e Kosta Rika janë shembuj të diplomacisë efektive në përballje me presione ndërkombëtare mbi energjinë, biodiversitetin dhe emigracionin (8). Oqeania shfaq modele të balancimit në mes politikave proaktive për mbrojtje, diplomaci ambientale dhe inovacion teknologjik në Islandë e Zelandën e Re (9).

2.2. Diplomacia Multilaterale dhe Partnertet Strategjike

Anëtarësia aktive në Organizatën e Kombeve të Bashkuara (OKB), Organizatën Botërore të Tregtisë (WTO), Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO), dhe bllokun BRICS (i përbërë nga Brazili, Rusia, India, Kina dhe Afrika e Jugut), Komonuelthin, ASEAN, Bashkimin Afrikan, Francophonie, dhe platforma rajonale ofrojnë mbrojtje diplomatike, qasje të zgjeruar në tregje, siguri kibernetike dhe aftësi për të ndikuar në vendimmarrjet globale (10). Singapori është shembull lider i diplomacisë proaktive dhe negociatave të suksesshme ndërmjet fuqive të mëdha. Estonia dhe Panamaja demonstrojnë sukses në integrimin digjital dhe menaxhimin e infrastrukturës kritike rajonale.

2.3. Inovacion Institucional dhe Menaxhim Efektiv i Burimeve
Inovacioni institucional është hallkë kyçe në forcimin e shteteve të vogla. Estonia, Singapori, Zelanda e Re, Uruguai kanë evoluar në qendra të inovacionit teknologjik, siguri kibernetike, demokraci digjitale, ekonomi të gjelbër dhe menaxhim efikas të burimeve natyrore. Ky faktor ka amplifikuar rolin e tyre në organizatat ndërkombëtare (11).

Botsvana, Ruanda dhe Islanda kanë ndërtuar sisteme arsimore dhe shëndetësore efikase, duke u bërë modele për zhvillim të qëndrueshëm. Këto vende kanë ndërthurur sektorin privat dhe atë publik për të mbështetur zhvillimin e qëndrueshëm dhe mbrojtjen e sovranitetit institucional (12).

2.4. Menaxhimi i Kërcënimeve Hibride dhe Siguria e Re

Kërcënimet hibride, duke përfshirë dezinformimin, sulmet kibernetike, presionet ekonomike, luftën informative dhe politikën e jashtme agresive të fuqive të mëdha, kërkojnë qasje të integruar dhe rezistente nga shtetet e vogla (13). Estonia, për shembull, ka ndërtuar kapacitete të sigurisë kibernetike të klasit të parë falë bashkëpunimit rajonal dhe investimeve publike, ndërsa Zelanda e Re ka zhvilluar politika për siguri të integruar civile, private dhe publike (14).

Ruanda e Botsvana kanë përdorur sektorin civil për menaxhim krizash, stabilitet politik, parandalim të konfliktit etnik dhe konsolidim demokratik. Kosta Rika dhe Panamaja janë bërë pionierë të sigurisë ambientale dhe neutralitetit politik (15).
3. Shembuj Praktik dhe Strategji të Shteteve të Vogla në Pesë Kontinente
3.1. Europa: Ballkani, Baltiku, Skandinavia e Perëndimore
Estonia, Letonia, Lituania – vija e parë e Organizatës së Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) me Rusinë, kanë liderizuar sektorin e sigurisë kibernetike dhe menaxhimin e logjistikës ushtarake (16). Kosova e Shqipëria kanë mbrojtur interesat e tyre kombëtare dhe kanë amplifikuar pozicionin nëpërmjet diplomacisë progresive, investimeve në energji strategjike, portet detare, pjesëmarrjes aktive në misione ndërkombëtare dhe partneritete multilaterale (17).

Luksemburgu dhe Islanda janë modele për menaxhimin inovativ të ekonomisë dhe integrimit institucional. Modelet nordike favorizojnë transparencë, efiçencë institucionale, politikë ambientale, barazi sociale dhe diplomaci proaktive (18).

3.2. Amerika Latine: Uruguai, Kosta Rika, Panamaja

Uruguai ka ndërtuar sistem të konsoliduar demokratik, mekanizma transparentë të drejtësisë dhe diplomaci të sofistikuar; Kosta Rika ka model unik të neutralitetit dhe menaxhimit të suksesit ambiental (19). Panamaja përfiton nga strategjia e kanalit ndërkombëtar, menaxhimi digjital dhe diplomacia e zgjuar në rajon.
3.3. Afrika: Botsvana, Ruanda, Namibia
Botsvana e Ruanda kanë thyer mitin e dobësisë përmes institucioneve të forta, menaxhimit të paqes, zhvillimit të qëndrueshëm në ekonomi minerare, bujqësi të avancuar dhe arsim të integruar.Shtetet e Afrikës kanë mbështetur mekanizma rajonalë për siguri, menaxhim të migracionit dhe diplomaci preventive.

3.4. Azia Juglindore: Singapori, Timori Lindor

Singapori është shembull global për menaxhimin digjital, modelin ekonomik, diplomacinë elastike dhe sigurinë në transport detar dhe logjistikë. Timori Lindor zbaton diplomaci multilateraliste për balancimin e interesave midis Australisë, Kinës dhe Indonezisë.
3.5. Oqeania: Islanda, Zelanda e Re, Mikronezia
Islanda e Zelanda e Re kanë amplifikuar rolin në organizata rajonale, diplomaci ambientale, investime në energji të pastër dhe politika aktive të qëndrueshmërisë. Mikronezia, Palau dhe Polinezia Francese përdorin diplomaci proaktive për menaxhim të ndryshimeve klimatike, ruajtje të indigjenëve dhe diplomaci për mbrojtje të territorit.
4. Roli i Shteteve të Vogla në Rendi Shumëpolar dhe Siguri Globale
Shtetet e vogla nuk janë më objekte pasive të lojës së fuqive të mëdha – ato janë kthyer në aktorë proaktivë që menaxhojnë, ndërmjetësojnë dhe riformojnë rregullat e rendit ndërkombëtar. Ato kanë ndikuar në zhvillimet klimatike, negociata për paqe, ndalimin e armëve të shkatërrimit në masë, promovimin e barazisë gjeografike dhe integrimin e teknologjive digjitale.

Në rendin e ri shumëpolar, ndarja e pushtetit ndihmon shtetet e vogla të forcojnë zërin e tyre përmes integrimit diplomatik, partneriteteve të shumëanshme, inovacionit institucional dhe bashkëpunimit rajonal. Modele të tillë ofrojnë inspirim për politika të reja të menaxhimit të krizave, balancim të influencës globale dhe ruajtje të integritetit institucional.

Përfundimi dhe Rekomandimet
Përmbledhje

Shtetet e vogla, pa marrë parasysh kufizimet e burimeve dhe dimensioneve, janë shndërruar në aktorë fundamentalë të sigurisë globale, inovacionit diplomatik dhe zhvillimit të qëndrueshëm. Diplomacia proaktive, integrimi rajonal, menaxhim efikas i burimeve, inovacioni institucional dhe kapacitetet e sigurisë kibernetike janë faktorë të suksesit.
Mendime Përfundimtare
Në rendin shumëpolar, shtetet e vogla kanë zhbërë kufizimet tradicionale, duke treguar lidership inovativ, menaxhim fleksibël të krizave dhe aftësi për të ndikuar në çështje globale si menaxhimi ambiental, paqja rajonale, siguria teknologjike dhe stabiliteti politik. Shembujt e Europës, Azisë, Afrikës, Amerikës Latine dhe Oqeanisë provojnë se pozicioni gjeografik, diplomacia shumëpalëshe dhe inovacioni institucional janë armë të forta për një identitet të ri dhe të fuqishëm.

Rekomandime Konkretisht

• Të përqendrojnë investimet në diplomaci shumëanshme, integrim rajonal dhe inovacion teknologjik.
• Të forcojnë sigurinë kibernetike, menaxhimin digjital dhe politikat për ruajtje të sovranitetit institucional.
• Të amplifikojnë sektorin privat, civil dhe bazat arsimore për zhvillim të qëndrueshëm dhe mbrojtje nga presionet hibride.
• Të bëjnë diversifikim të partneriteteve strategjike, duke shmangur varësi nga një fuqi e vetme.
• Të marrin rol aktiv në reformat globale për ndryshime klimatike, menaxhim të paqes dhe zhvillim barazie gjeografike.
• Të inkurajojnë kërkime të reja për kapacitetet teknologjike, diplomaci të sofistikuar dhe modelet e menaxhimit të krizave.

Literatura e Shfrytëzuar

1. M. Demiri, “Shtetet e vogla në epokën e turbulencës ndërkombëtare: pozicioni dhe roli strategjik”, Bota Sot, 17.08.2025
2. Y. Shkreli, “Teoritë dhe praktikat ndërkombëtare për shtetet e vogla”, Universiteti i Tiranës, 2017
3. K. Waltz, “Theory of International Politics”, McGraw-Hill, 1979
4. J. Nye, “The Future of Power”, Public Affairs, 2011
5. Z. Brzezinski, “The Grand Chessboard”, Basic Books, 1997
6. NATO (Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut), “Strategic Concept 2022”
7. L. Begaj, “Procesi i zgjerimit është strategjik për Evropën dhe jetik për Ballkanin Perëndimor”, RTSH, 2025
8. F. Hasani, “Ballkani Perëndimor, pjesë e thelbit strategjik të Evropës”, Koha MK, 2025
9. Zhurnal.mk, “Kroacia vlerëson reformat e Shqipërisë për anëtarësim në BE”, 2025
10. Sobranie.mk, “Zgjerimi i BE-së me vendet e Ballkanit Perëndimor”, 2014
11. Balkanweb.com, “Ballkani Perëndimor mes Perëndimit dhe Rusisë: Koha të vendosen kufijtë gjeopolitikë”, 2025
12. Kosovo-online.com, “Plani i rritjes dhe Ballkani Perëndimor: A e ndjekin dinamikën e pagesave edhe mesazhet”, 2025
13. RTSH.al, “Vit i ri me sfida të vjetra politike: Çfarë e pret Maqedoninë e Veriut në 2025”, 2025
14. Demokracia.com, “BE dhe Ballkani Perëndimor në 2025: Pesë gjëra që duhet të kihen parasysh”, 2025
15. Reporteri.net, “Përfundon samiti BE-Ballkani Perëndimor, të gjitha vendet e pranojnë deklaratën”, 2025
16. Europehouse-kosovo.com, “Dhjetë prioritete për Evropën”, 2016
17. “Pasojat e gabimeve strategjike në kohën tonë”, 2025
18. Center for European Policy Analysis (CEPA), “Baltic Security in the Shadow of Russia”, 2024
19. Military Watch Magazine, “Raport mbi operacionin ‘Midnight Hammer'”, 2025