Nga Majlinda BUSHJA/

Përplasja e mendimeve të kundërta për të vërtetën në ditët e sotme, por jo vetëm është pasojë e kompleksitetit të rrethanave në të cilën ajo merr formë dhe transmetohet. E vërteta është komplekse në çdo kohë, por sot zhvillimi i teknologjisë ka bërë të mundur një fluks informacionesh, jo të përputhshme mes tyre për të njëjtën ngjarje, apo çështje të rëndësishme, ku e vërteta vështirësohet po për këtë shkak. Ndërkohë që, po aq i vështirë është edhe ballafaqimi i të vërtetave historike, të cilat vijnë nga e kaluara e largët kur kushtet nuk kanë qenë të favorshme për t’i ruajtur me përpikmëri. Shoqëria, ndodhur mes informacionesh të cilat vijnë si një proces i së shkuarës njerëzore dhe së tashmes e ka të vështirë të gjej të vërtetën e vërtetë lidhur me ngjarje, apo çështje të caktuara. Kush është e vërteta, në të vërtetë? A është ajo, “një”? Lufta për të vërtetën e së shkuarës dhe të së tashmes është në qendër të përditshmërisë sonë.

Mënyra se si përcillet e vërteta nisur nga këndvështrime të ndryshme, duke mbrojtur secili të vërtetën sipas versionit të tij, (pasi kështu ka ndodhur në çdo kohë njerëzit janë pozicionuar), e bën atë të mos jetë “një” në pamje të parë, por e fragmentuar në disa të vërteta. Përsa kohë njerëz të ndryshëm japin versione të ndryshme të së vërtetës për të njëjtën ngjarje, apo çështje është e vështirë të gjendet e vërteta, e vërtetë. Secili individ mbron të vërtetën e tij nisur jo vetëm nga çfarë ka dëgjuar, lexuar, por dhe nga çfarë përjeton vet çdo ditë. Pra logjikisht, ne e thërrmojmë të vërtetën, që është “një”, por që nuk përcillet si e tillë jo vetëm për arsyet e mësipërme, por dhe për një sërë arsyesh të tjera. Përse ndodh kjo? Çdo person jep versionin e tij të ngjarjes apo të çështjes që trajtohet, jo vetëm sipas këndvështrimit të tij, por dhe sipas interesit të tij. Interesi ndryshon të vërtetën, “e vërteta është ashtu si dua unë të jetë e vërtetë”, mund të thotë secili prej nesh. Të tjerë persona spektator në ngjarje me kohën besojnë atë, që ju pëlqen të besojnë, e zgjedhin variantin e tyre të së vërtetës që ju shkon më përshtat. psh. Për një personazh që ka hyrë në histori, dikush  mendon  që  është  hero, dikush tjetër mendon të kundërtën. A kanë të drejtë të gjithë? Sigurisht që po, sipas këndvështrimit të secilit që e mendon të drejtën ashtu, duke i dhënë fuqi të vërtetës së vet sipas këndvështimit personal.

Përplasje për të njohur të vërtetën, si atë të afërt dhe atë të largët bëhet çdo ditë në jetën tonë, ku secili jep variantin e tij, dhe ku keqkuptimet vërtet nuk kanë fund për të njëjtën ngjarje apo çështje që ngrihet për diskutim. Ndaj e vërteta ecën përmes përlasjesh që nuk shihet fundi i së vërtetes qartësisht. Aq shpejt lindin keqkuptimet sa, vetëm lënia përgjysmë e një fjalie e tjetërson atë  duke lënë hapësira për interpretim, duke e tjetërsuar të vërtetën, e duke nxjerrë konkluzione sipas arsyetimit personal. Çdo pakujdesi si në këtë rast i shërben të vërtetës imagjinare që krijon mjegull mbi të vëretën e vërtetë. E vërteta imagjinare, është e vërteta konfliktuale, që çon në mjegullimin e së vërtetës reale. Nëse i referohemi shtypit të përditshëm, ndodh të kemi përplasje të dhënash e shifrash për shkak të nxitimit se kush do ta jap lajmin i pari për të njëjtën ngjarje, apo çështje, ndërkohë që e vërteta është “një” por nuk përcillet si e tillë. Gazetarët që marrin informacionin janë të prirur të besojnë të vërtetën sipas informacioneve që disponojnë. Problemi, në këtë lum informacionesh qendron se çfarë duhet të besojmë si të vërtetë, atë që lexojmë, dëgjojmë, apo të besojmë në atë çka njerëzit ju rrëfejnë njeri-tjetrit, por që është një histori e pashkruar, thjesht  transmetohet. Ndaj e vërteta është e mbuluar me mister, pasi shpesh ka mospërputhje mes këtyre të vërtetave që vijnë nga kanale të ndryshme. Kështu, na serviren disa variante të së vërtetës, për të njëjtën gjë, e ne s’na mbet gjë tjetër veçse të përzgjedhim. Përzgjedhja është individuale, dhe e vërteta e plotë s’është asnjëherë e qartë. Megjithëse në vetvete ajo është “një”, fragmetimi i saj është i pashmangshëm. 

Problemi më i madh qendron me të vërtetat e vjetra, në kohën kur ka pas pak dritë për të ndriçuar të vërtetat që kanë ndodhur për ngjarje të rëndësishme. Sot, ndodh jo rrallë, që disponojmë informacione, ndonjëherë jo të plota të së shkuarës dhe përpiqemi të hedhim dritë mbi to, të hamendësojmë, e të nxjerrim konkluzione për një ngjarje, apo çështje. Por a mund të nxjerrim konkluzione të sakta me informacione jo të plota? Natyrisht që jo. Gjithsesi, ne jemi të prirur të nxjerrim disa konkluzione, sidoqoftë. Mirëpo, ka një problem, kur njerëzit ushqehen me të njëjtin mendim për shumë kohë, ata e ka të vështirë të ndryshojnë këtë mendim, e të mendojnë të vërtetën ndryshe për një ngjarje të caktuar. Ndodh që, koha e transformon të vërtetën në rrugëtimin e saj të gjatë për një sërë arsyesh, e kjo na bën jo pak konfuz mbi atë çka duhet të mendojmë për të shkuarën tonë. Sa më komplekse të jetë ngjarja, sa më shumë personazhe të marrin pjesë, aq më shumë kompleksohet e vërteta. Pasi interesat janë të ndryshme, dhe e vërteta ka rrjedhur në interes të secilit personazh që merr pjesë. Pse ndodh kështu? Prirja e njeriut gjithmonë është të mos preken interesat e tij, dhe e vërteta të jetë në atë anë duke i shërbyer, ndaj përdor të gjitha mënyrat për t’ia arritur. Ky është qellimi i secilit personazh të përfshirë në një ngjarje, që historia ta kujtojë për mirë. Ndaj e vërteta transmetohet në këtë mënyrë duke krijuar përplasje mes atyre që mbrojnë të vërtetat e tyre, dhe ata që i kundërshtojnë ato. Pasi, në fund të fundit, në çdo situatë prirja e njeriut është të pastroj “baltën” nga fytyra e tij në çdo kohë dhe e vërteta t’i shërbejë atij në lidhje me çështje të caktuara, ku ai është pjesëmarrës. Këtë të vërtetë përpiqet t’ua transmetoj të tjerëve sa më shumë të jetë e mundur. E vërteta sfumohet në këtë përpjekje, dhe mbet e tillë për breza të tërë, ku secili më vonë pozicionohet ashtu si i duket e drejtë sipas këndvështrimit të tij. Në këtë situatë paqartësie të gjithë mendojnë, se ajo që ata mendojnë, është versioni i së vërtetës për një ngjarje të caktuar të së shkuarës së largët. Shembuj të tillë ka plotë. 

Siç vërehet, e vërteta qoftë në të shkuarën, por dhe në të tashmen shpesh kalon përmes paqartësish, duke lënë në dritë një variant i cili është i pranueshëm dhe absorbueshëm për shoqërinë në kohën që jeton, megjithëse ka vazhdimisht një konflikt mes së vërtetës së shkruar dhe asaj të pashkruar, se ku në të vërtetë, gjendet e vërteta. Pasi një gjëndje e tillë e krijuar e transformon të vërtetën me një pamje tjetër nga ajo fillestare duke na servirur një të vërtetë në variant ndryshe. 

Gjithçka më sipër tregon se, e vërteta nuk është e thjeshtë, ajo është e ndërlikuar, sepse janë një sërë arsyesh që e çojnë në këtë gjendje. Midis të vërtetave, të vërtetat që kanë peshën më të madhe janë ato që kanë të bëjnë me ngjarjet historike dhe fatin e mijëra njerëzve. Të vërtetat mbi ngjarje të rëndësishme historike shpesh kanë çuar në konflikte të vazhdueshme mes shtetesh, apo kanë ftohur marrëdhëniet mes tyre për një kohë të gjatë. Secila palë mbron të vërtetën e vet në çdo kohë dhe i jep të drejta vetes nisur nga kjo logjikë arsyetimi: Unë zotëroj variantin e së vërtetës, së vërtetë, dhe unë kam të drejtë në çështjen që bëhet fjalë. Këtë qendrim mban çdo shtet i përfshirë në një konflikt përmes përfaqësuesve të vet. “E drejta është në anën time”. Përplasja për të vërtetën, në kërkim të së drejtës, është shndërruar sot në një “mollë sherri” mes shtetesh. Kush thotë të vërtetën, dhe kush është e vërteta për një sërë çështjesh të rëndësishme, shumë pikëpyetje me variante të ndryshme të së vërtetës, për të njëjtën çështje, e një lumë variantesh për shumë çështje. Ne si individ, jemi të prirur të zgjedhim variantin që na shkon më shumë përshtat, e kështu ecet përmes fragmentimit të së vërtetës, që në vetvete është “një”, për secilën çështje apo ngjarjeje. Ne shpesh themi: do gjej të vërtetën, do të ndriçojë të vëretën, do them të vërtetën, sepse brenda saj, ajo, është “një”,  pavarsisht shkaqeve që e tjetërsojnë.

Bledi Filipi

Vijimësia iliro-shqiptare që del me lidhjen e emrit kombëtar të shqiptarëve në mesjetë (me burimet bizantine “Αλδανοι”, “Αρδανιται” vendi “Αρδανον”, në burime latine Albanenses/Arbaneses, në shqipe arbër/arbën, arbënesh/arbëresh,  arbënor/arbëror. (Domi, 1982:17)

Emër i lashtë i shqiptarëve deri në mesjetën e vonë, që u zëvendësua në periudhën e pushtimit osman me emrin e sotëm shqiptar. Fjalë e mbarë gjuhës,  sipas prof. Çabejt dhe Topallit me  kuptim të errët. 

Për herë të parë dëshmohet nga gjeografi aleksandrinas Klaud Ptolemeu, në një hartë të shek. II të erës së re, ku shënohet fisi Albanoi, si njëri prej fiseve ilire , edhe qyteti Albanopolis në Shqipërinë e Mesme, afërsisht midis Durrësit dhe Dibrës. Prej emrit të këtij fisi rrjedh edhe emri i shqiptarëve, i gjuhës dhe vendbanimit të tyre. Si fjalë e dokumentuar në gjuhën shqipe dëshmohet te Buzuku (XVIII/2b) 

(Çabej II, 1976:61)

 G.Mayerit dhe P. Skoku arrrijnë në këtë mendim: me emrin arbëresh, arbënor  emërtohen edhe shqiptarët në Greqi dhe Itali, për të cilët emërtimi shqiptar është krejtësisht i panjohur. Ndërsa Mayeri shkon edhe më tej: me këtë emër emërtohen banorët e bregdetit në veri të Korfuzit dhe të prapatokës së tij, rreth Vlorës, Kurveleshit etj., që i përgjigjen kryesisht Kaonisë së vjetër. Kjo zonë quhet edhe labëri, lapëri, çka është një metatezë sipas ligjit fonetik të sllavishtes albëri për arbëri për /l/- në e së cilës krahasohet me greqishten. (Mayeri,2007:51)

Pederseni mendon se kjo fjalë ka lidhje me një fis shumë të vjetër , dhe merr për primare arb – , dhe mendon për një afrim të  arbën-it  me greqishten (jetim), duke parë aty  emrin e një fisi të shkulur prej tij. (Pederseni, 2003:111)

Ndërsa për Joklin  kjo fjalë e mbarë gjuhës ka të bëjmë nje një emër paraindoevropian. Hani dhe pas tij Temascheku, e afronte këtë emër me disa emra antik të Ballkanit Perëndimor dhe me emrin e ishullit Arbe (Rab/Rabënë) të Adriatikut Verior; po kështu edhe Shuflai. Ai shënon se sllavët viset e Shqipërsië së sotme në kohën të mesme i kanë quajtur me emrin Rabënë, përkatësisht Arëbanëse dhe në gjuhën shqipe me mbiemrin rabënëski, i cili del në mbishkrimin sllav të Karl Topisë (1381).

 Profesor Demiraj,  qartëson se:  më të vjetrat duhet të jenë trajtat Rabënë dhe rabënëski  ku rrokja nistore ar- e Arbënë është shndërruar në ra- në bazë të dukurisë së njohur të metatezës të bashkëtingëlloreve lëngore në sllavishten e Ballkanit dhe në sllavishten perëndimore në përgjithësi. Dukuria e metatezës së lëngëzoreve apo “ligji i hapjes së rrokjeve të mbyllura nëpërmjet metatezës” në lëngëzoret e sllavishtes perëndimore dhe e Ballkanit, është përftuar vonë, nga fundi i shekullit të IX të erës sonë. Pra, trajta më e vjetër Rabënë ˂ Arbënë, që ka pësuar metatezën ar-˃-ra, ka hyrë në sllavishten e Ballkanit nëpërmjet kontakteve të drejtpërdrejta midis stërgjyshërve të shqiptarëve dhe stërgjyshërve tanë veriorë sllavë në periudhën e shekullit të IX dhe para shekullit XII, d.m.th. përafërsisht aty nga shekulli i X ose të shumtën në shekullin e XI. Por, po të kihet parsysh se emri Arbanon a Albanon dëshmohet tek të huajt qysh në shekullin e XI, çka parakupton përhapjen më të hershme të këtij emri, atëherë duhet pranuar që ndër fqinjët tanë veriorë ky emër do të jetë përhapur jo më larg se shekulli i X i erës sonë.                                                                                                     (Demiraj, 1988:223)

Por disa gjuhëtarë (Pedersen, Jokli, Çabej)  kanë marrë parësore rrënjën arb- , që kanë krijuar arbër/arbën si forma prej vendit Arbëni/Arbëri dhe gjuhës arbënisht/arbërisht. Në burime historike ky emër përmendet së pari në shek.XI nga kronistët bizantinë Mihal Ataliates dhe Ana Komnena. Forma arbën ka depërtuar edhe në gjuhë të tjera  ballkanike skr.Rabънꞃъ, bullg. Arbanasim, rum.vj.Arbanas gr.Αρβανον, turq.Arnaut etj. (Topalli, 2017:113)

Ashtu siç ndodh me emrat e fiseve  dhe të popujve, në fillim ky emër i përkiste populαlsisë që banonte në Shqipërinë e Mesme dhe rreth shek.XIV , u shtri në gjithë vendin, duke u bërë emri kombëtar i shqiptarëve që në kohë të Skënderbeut, si edhe ata që emigruan në Greqi a Itali mbajtën emrin e vjetër arbëreshë. Edhe në shkrimet e vjetra te Buzuku, Budi, Bardhi, Bogdani ndeshet ky emër.

Profesor Topalli shkon edhe më tej, duke hedhur mendimin se për dy rrënjët alb dhe arb përfaqësojnë një fjalë të vetme, që ka ardhur përmes gojës së shqiptarëve nga lashtësia deri në ditët e sotme; por ndryshimi që paraqesin ato për punë të lëngëzoreve nuk shpjegohet me ligjet historike të shqipes. Prandaj, njëra prej tyre është ndryshuar  duke u lidhur a duke u përzier me ndonjë fjalë tjetër të ngjashme, ose në antikitet mund të kenë qenë të dyja trajtat, një dukuri e njohur edhe për disa trajta të tjera.

Rrënja alb ka përparësinë e dokumentimin e saj më të hershëm, afërsisht para 2000 vjetësh; kurse rrënja arb- ka mbështetje  në vijimësinë e saj në gojë të banorëve që e mbajnë këtë emër si dhe emërtimet e shumta në toponimi. Topalli del në përfundimin se po të nisemi nga forma alb–, kjo mund të lidhet me rrënjën alb  i bardhë, lat. albus , kurse ndryshimi isaj në arb  ka ndodhur duke u përzierë me emrin “arë”, “fushë” ashtu si del në shprehejn mal e arbën “ mal e fushë”, që ka  Kurbini, zonë ku shtrihej fisi i i albanëve, duke pasur parasysh fushën ndërmjet  Matit e Erzenit; khs. edhe te Logoreci: Mal e arbën u dyndën; Qiti në mal e n’arbën; I ra malit e arbnit kryq e tërthuer; Cordignano e Dema: arben “fushë”.  (Topalli, 2017:113)

Por profesor Topalli shkon edhe më thellë në analizën e tij: shënojmë se një rrjedhë të drejtpërdrejtë indoevropiane nga rrënja aru- (Çabej) nuk do të përligjte praninë e –b-së, meqenëse zhvillimi fonetik i /rv/˃/rb/ ka ndodhur vetëm në huazimet latine (lat.corvus-˃ korb), por ajo dhe fjalë të trashëguara, ku një –u- pas një lëngëzoreje ka rënë (khs.ie.aru-˃arë). Formime nga ky emër janë: Arbëni/ Arbëri për vendin, arbënesh/arbëresh e arbënor/arbëror për banorin, arbënisht/arbërisht për gjuhën.

NGA  NDUE  BACAJ

Me 23 janar 1916 ,vritet pabesisht në Podgoricë , mbi Urën e Moraçës bashkë me shtatë trima  të  tij Isa Boletini. Vritet trimi i kosoves , kreshniku i shqiptarisë dhe armiku i sllavisë. Nga kujtimet  e  deshmitarit  të vetëm të  shpëtuar gjallë, (Tafil Boletinit, nipit të   Isës), vrasja e Isës me shokët e tij të shqiptarisë do të ndodhte ato ditë kur Mali i Zi ishte pushtuar nga perandoria Austro-Hungareze, ndaj kasneci lajmëronte: pushtet ma  s’ka , gjithkush  nëpër shpija. Ushtria austriake ka hi në qytet. Xhandarmëria po mban qetësinë deri në dorëzim. Ajo detyrë i ishte ngarkue major Savo Pjetri -Llazareviç me dy batalione xhandarë. Ky kriminel i njohur sllav  me këta xhandarë që quheshin “krillash” (me krahë), ka pasë  tmerrue me masakrime e vrasje, djegie, plaçkitje e me çdo lloj torturash barbare rrethet e Pejës, Gjakovës, Plavës e Gucisë, terror që shumë breza s’kanë me e harrue dhe historia kurrë…. Këtë xhelat populli shqiptar i atyne trojeve e njehë  me emrin Savë Batarja, që e kishte fitue tue ba batare… Në ato moment mbërrin axha, po tue qenë ura në bërryl të rrugës nuk shifesh gja deri sa ka hip në urë. Me të hypë axha Isë në urë jepet shenji: Qe ky asht vetë Isa Boletini! Dhe prapa e nxanë urën. Kështu axha me Jonuzin me shokë rrethohen në hallkë. Oficeri komandues me za të naltë urdhëron : Predajte oruzhje! (Dorëzoni armët!). Axha Isa: Jo besa, kurrë  s’ia  kam dorëzue as mbretit, as kralit! Nagantin e mbante para dhjetçes.  E para pushkë nga malazezët ka qenë e Pero Buriçit nga Vasoviçi. Në flakë të ksaj axha Isa me shokë iu bijnë atyne përqark. Edhe Jonuzi ka pasë dy revolverë, nagant e dhetçe. Krejt i kanë zbrazë, ndonëse të rrëzuem prej plumbave deri sa iu ka ra edhe me bomba dore. Çuni i axhës Isë, Halili, përveç revolverit iu ka ra edhe me bombën që ia pat marrë Niko Xhandarit…Në ketë betejë  të pabesë u vra Isa Boletini dhe shtatë shqiptar nacionalist të tjer :

1. Isa  Boletini

2. Halil  Isa  Boletini  (djali i Ises) 

3. Seit  Isa   Boletini  ( djali  i Ises )

4. Jonuz   Boletini      (nipi i Ises)

5. Halil   Boletini        (nipi i  Ises)

6. Hajdar  Selim  Radisheva

7. Idris  Bislimi 

8. Misin  Nimani 

(Sipas kujtimeve të  deshmitarit  të vetem të  shpëtuar gjallë, Tafil Boletinit, nipit të   Isës. Kujtime të cilat i  përgatiti për botim prof. dr. Marenglen Verli, Botimpex, Tiranë 2003). Është interesant se në vitin 1958, Milovan Gjilasi (komunist malazez) boton  në New York librin me kujtime, me titull: “Land Without Justice” (Tokë pa drejtësi). Në kë libër ai thotë se Isa Boletini është vrarë nga Nikolla Gjilas, (babai i Milovan Gjilasit), ndërsa Nikollën, vrasësin e Isa Boletinit e kanë vrarë në vitin 1943 “fashistet” shqiptare…

PAK NGA JETËSHKRIMI I HEROIT TË POPULLIT ISA BOLETINI 

Isa Boletini kishte lindur me 15 janar 1864 dhe megjithse nuk ka pasur moshen të jenë as  pjesmarres dhe as protagonist i kuvendit të Lidhjes Shqiptare të Prizrenit (1878), ai  shquhet si luftetar trim që në moshen 17 vjeç (1881) , në radhet e ushtrisë të organizuar nga Lidhja e Prizrenit. Trimëria e heroizmi i Ises tregohet në dhjetra beteja në mbrojtje të trojeve shqiptare kundër fqinjeve serb e malazez që me bekimin e Europes plakë kerkonin të grabisnin sa më shumë troje shqiptare ,shpesh të lena hali nga pushtuesi shekullor turko-osman. Perandoria pushtuese turke-osmane duke  njohur trimerinë dhe aftesinë e luftetarit  trim Isa Boletini me 1902 i beson  detyren e komandantit të “Rojeve shqiptare” të Sulltan Abdul Hamid II (1876-1909) në Stamboll. (Kjo detyrë që sot mund të krahasohet me atë të komandantit të gardës që ruan drejtuesit më të lartë të shtetit N.B.)… Isa Boletini qëndroi në këtë detyrë deri në nëntor të vitit 1908, kur ai i dhá përkrahjen Revolucionit xhonturk. (Robert Elsie, Fjalori Historik i Shqipërisë, fq.126-127, sh.b. Uegen 2011). Isa Boletini ishte edhe një nga organizatorët e Kuvendit të Ferizajve (1908) që luajti rol të rëndësishëm në shpalljen e Kushtetutës. Kur xhonturqit nuk i mbajten premtimet Isa Boletini iu kundërvu politikës antishqiptare të xhonturqëve. Pas kesaj Isa Boletini do të ishte luftëtari trim më  i shquar i Kosoves e më gjërë për çeshtjen kombëtare shqiptare. Vlen të cilësohet se në nëntor 1908, kur Xhavid Pasha dërgoi një ushtri me 7000 ushtarë drejt Shqipërisë për të nënshtruar Kosoven, Isa Boletini me një grusht burrash i bëri qëndresë të fortë. Në tërheqje e sipër, trupat turke dogjën kullen e familjes së tij në shenjë hakmarrjeje. Më 1909 udhëhoqi betejat në Prishtinë, Prizrën e gjetkë dhe luajti rol të rëndësishëm kryengritjen e përgjithshme (të Kosovës) në pranverë 1910, kur për dy ditë bllokoi përparimin e forcave turke në Cerelavë, midis Ferizajt dhe Prizrenit. Gjatë luftës  Ballkanike më 1912, u vu në krye të çetave të armatosura në Kosovë dhe më pas në Shqipëri. (Robert Elsie, po aty, fq.127). Isa Boletini udhehoqi  mijera luftatar trima në mbrojtje të trojeve shqiptare si kundër perandorisë turke dhe kundër lakmive të shoveneve fqinjë. Isa Boletini ishte një nga atdhetarët më të shquar per trimeri dhe urti. Ai ishte edhe një mik i madh i kryetrimit të Malesisë e shqiptarisë Dedë  Gjon Luli , me të cilin bashkepunoi edhe në kryengritjen antiosmane të vitit 1911. Isa Boletini diten e shpalljes së  Pavaresisë të Shqiperisë (28 nentorit 1912) , megjithë luften titanike të tij dhe trimave të tij per të arritur kete ditë , ai per aresye të pengesave që dihen nuk ka arritur të vijnë në Vlorë, por ka mberritur një ditë më vonë (me 29 nentor 1912).. Gjithsesi ai sapo mberriti në Vloren e shpalljes së Pavaresisë mori detyren e shenjtë të organizimit të forcave të armatosura  per mbrojtjen e Qeverisë së Perkohshme të Vlores.. Isa Boletini edhe pas shpalljes së pavarësisë ishte protagonist i shumë betejave në frontin e luftes dhe diplomacisë ku mbroheshin interesat e Shqiperisë së pavarur.. Proverbiale ka mbetur ajo e Londres 1913 kur  Baca Isë , shkonte me delegacionin shqiptar në Londer të takonte Eduard Grejin, (ministër i Jashtëm i asaj asokohe i Britanisë), dhe  roja i kërkoi Ises  me xhentilesë që të dorëzonte revolverin. Isa u bind pa fjalë. Pas bisedimeve Grej, si një anglez i vërtetë bëri shaka: Nesër gazetat do të shkruajnë se atë që nuk e bëri dot ushtria e pamatë osmane, e bëra unë. Isa Boletini u çarmatos vetëm në Londër! Ndersa  Isa i është përgjigjur: Jo besa, as në Londër ! Dhe ka nxjerrë një tjetër revolver që e mbante diku fshehur.. (Edwin Jacques, SHQIPTARËT,Historia e popullit shqiptar nga lashtësia deri në ditën e sotme, fq.377, botim nga fondacioni Abraham Linkoln, Tiranë 1995). Për veprimtarinë e tij atdhetare, kur në pushtet erdhen komunistët e vlersuan “disi” Isa Boletinin, ndonse  më shumë për reklamë, pasi  në nëntor 1943 në Shkodër njësiti guerril (komunist) i qytetit i drejtuar nga Vasil Shanto… i kishte vra djalin, Adem Boletinin. (Kujto.al). “Interesant” mbetet pergjigja e Enver Hoxhës kur ia raportuan shoket e tij se e kishin vra “gabimisht” djalin e Isa Boletinit, kur ai do t’u thoshte: “Epo, më mirë që u vra kështu tani se na ishte dashur ta vrasim më vonë, pasi edhe ai si babai i tij, Isa , do të na kërkonte që Kosova të mos mbetej nën vëllezrit tanë komunist të Serbisë e Jugosllavisë moter…

“HISTORI  RRUGËTIMI  I  ISA BOLETINIT PAS VRASJES”!: 

“Rrugëtimi” i trupit apo eshtrave të Isa Boletinit pas vrasjes, nga shkjetë serbo-malazez në priten e pabesë ka pasur një kalvar jo të zakonshën deri në vitin 2015..  Pas vrasjes, trupi i tij u varros në Potgoricë.Varrin me trupin (eshtrat) e Isa Boletinit i ruajtën trojet  Iliro-Shqiptare (edhe pse nën shkja)  deri në vitin 1989 , kur këta eshtra u derguan provizorsiht në Prizren. Nga Prizreni eshtrat e Isës të futura në një arkë e të mbeshtjellura me një thes  u derguan në Mitrovicë , ku u “varrosen” fshehurazi në oborrin e xhamisë.. Në vitin 2004 qeveria e Kosoves mori një vendim që eshtrat e Isa Boletinit të varroseshin në vendlindjen e tij ,te kulla Boletin ,në kodren e Sokolicës , në Mitrovicen e Veriut …Vitet kaluan dhe ky varrim nuk u bë , ndersa  qeveria e Kosoves kishte  kumtuar (perseri pas dhjetë vitesh) se me 28 nentor 2014 do të behej varrimi i eshtrave të Isa Boletinit , por perseri asgjë  dhe eshtrat mbeten në oborrin e xhamisë… Ndersa shteti Shqiptar në vitin 1974  në varrezat e dëshmorëve të “Bajram Currit” në mes varreve të ketij rrethi nderton edhe një varr (bosh) me emrin e Isa Boletinit, si dhe më vonë  në Shkodër do të  ndertonte shtatoren “gjigande”e cila  qendron hjishëm edhe sot).. Varrimi cermonial  i eshtrave të Isa Boletinit në vendlindje (Mitrovicën e Veriut) u bë  vetem me 10 qershor të vitit 2015.  Në këtë vëmendje nuk po mundem të lê pa kujtuar se në kohen që diskutohej për varrimin e eshtrave , aty ku u varros (në Mitrovicën e Veriut më 2015), kryeministri jonë Edvin Kristaq Rama, miku për kokë i ministrit të (dis)informacionit të Millosheviçit serbomadhit Aleksandër Vuçiç (president i Serbisë), kërkonte me ngulm që eshtrat e Isa Boletinit të Varroseshin vetëm në Vlorë pranë atyre të Ismail Qemalit. Këtë kërkesë e “lidhte”  me kontributin e Isa Boletinit në shpalljen e pavarësisë së Shqipërisë me 28 nëntor 1912. Në atë kohë unë isha nga ata shqiptarë që me shkrimet e mia publicistike modeste e kundështova, pasi Isa Boletini sikur ka qenë përsëgjalli luftëtar trim e piramidë e gjallë e trojeve etnike të Kosovës e Shqipërisë, varri i tij në Mitrovicën e Veriut duhet të ishte piramidë e perjetshme në roje të këtyre trojeve etnike dardane-shqiptare, përballë shovenëve serb… Kerkesen e kryeministrit Edi Rama e kundershtuan edhe shumë intelektual, familjarë të Isës,  penda të shquara shqiptare, por mbi të gjitha e kundershtoi qeveria e asaj kohe e Kosovës, e cila organizoi cermoninë e varrimit në vendlindjen e Isës , Mitrovicën e Veriut. Në atë kohë nuk më ka shkuar mendja, se kerkesa e Edi Ramës ka qënë një djallëzi (me dashje apo padashje), e gatuar në “guzhinën” serbe të antishqiptarisë. Sot Vuçiçit, mikut për krye të Edi Ramës, me “Ballkanin e Hapur”, nuk i ishte dashur as ky  simbol i pavdekshëm shqiptarie në Mitrovicën e Veriut … 

Gjithsesi nga viti 2015 varri i Isa Boletinit  do të qendrojë në përjetësi si “piramidë” e gjallë në mbrojtje  të  trojeve etnike shqiptare , per të cilat  dhe jetën si me lindë Isa Boletini.. Trojet shqiptare nuk kanë mbetur kurr  pa kreshnikë atdhetarie në votër . Një nga këta kreshnikë atdhetarie (ndër më të medhenjtë e gjitha kohrave të historisë sonë) është Isa Boletini , i cili sa ishte gjallë nuk iu a ktheu  kurr shpinën trojeve  shqiptare të Mitrovicës e Kosoves , por edhe pas vdekjes ai ka lënë amanet që kurr  të mos jua kthej shpinen , ndaj “ndertimi” i një varri  madhështor  në vendlindjen e tij , Mitrovicen e Veriut është edhe  mbajtja e ketij amaneti, që  ne shqiptaret kemi thënë e vertetua se amanetin e mbanë edhe toka.

Isa Boletini ndonse u vra fizikish para 106 viteve ,vepra e tij atdhetare  nuk mund të vritet as për mijëra vite, deri sa të  ketë shqiptari mbi  planetin tokë… 

Shqipëri, Malësi e Madhe me 23 janar 2022.

Në përkujtim të 160 vjetorit të luftës së Kërnicës (17 janar- 23 shkurt 1862). 

NGA NDUE BACAJ

“HYRJE” 

Në përgjithësi historia jonë ka shkruar më shumë për luftrat e kryengritjet që shquhen për fitore të të parëve tanë mbi armiqtë pushtues apo grabitqarë të trojeve tona ndër shekuj. Ndërsa unë në këtë shkrim të shkurtër historik dua të bëj disi të kundërtën. E them të kundërtën pasi dua të përkujtoj 160 vjetorin e një luftë të përbashkët të Malësorëve, Shkodranëve, Ulqinasve, Krajanëve dhe Dukagjinasve,  të cilët megjithëse luftuan heroikisht në mbrojtje të trojeve tona, ata e humbën këtë betejë të përgjakur mbrojtëse të lirisë nga invazionet sllave të Malit të Zi… Kjo betejë luftarake e “humbur” njihet “pak” në analet e historisë si Lufta e Kërnicës. Lufta e Kërnicës vjen fill pas gjëmimit famëmadh që tronditi jo vetëm sarajet e pushtuesit shekullor Otoman që tashmë kishte filluar të lëngonte, por mbi të gjitha pallatet e Kralit të Malit të Zi, e pse jo edhe të Europës së përgjumur. Ky gjëmim vinte nga kulla e Vraninës me në krye Oso “barotin”, Kuken me trimat e “tij” malësorë e shkodranë…  Po në atë kohë Mali i Zi dhe fqinjë të tjerë kishin filluar të marrin zemër për dy arsye, së pari se Europa nën “syzet” e fuqishme të Rusisë e ndonjë fuqie tjetër europiane, vendosnin vija e hije në trojet tona për të “ngopur” pangopësinë e Sllavëve, dhe së dyti, fuqia e pushtuesve  shekullorë Turko-Osman  kishte filluar të lëkundej e gati të shembej për tokë nga pesha e pushtimeve, keq-qeverimeve e krimeve shumëshekullore që kishin ushtruar mbi Shqipërinë e më gjerë. Në këto kushte perandoria turke-osmane që mbante të pushtuara prej shekujsh trojet shqiptare, për të “shpëtuar” diçka nga vehtja , bënte “sehirë” para krimeve e pushtimeve të fqinjëve shoven-sllav  që donin të grabisnin sa më shumë nga trojet etnike shqiptare…

LUFTA E KËRNICËS 17 JANAR -23 SHKURT 1862… 

Si datë e fillimit të luftës së Kërnicës njihet 17 janari i vitit 1862, luftë që zgjati “periodikisht” deri me 23 shkurt 1862, kur Malazezët e pangopur kishin pushtuar Kërnicën tërësisht shqiptare, si me popullsi dhe territor. Këto troje shqiptare të pushtuara nga malazezët, në të ardhmen donin t’i përdornin edhe si pikë strategjike për pushtime të tjera të trojeve shqiptare. Lajmi i pushtimit të Kërnicës  u përhap si rrufeja, në formën e një kushtrimit që e dëgjoi jo vetëm Shkodra e Malësia, por edhe Ulqini, Kraja, Dukagjini e më gjerë. Madje për të shkuar për të luftuar për çlirimin e Kërnicës u grumbulluan menjëherë 500 vullnetarë që përbëheshin momentalisht nga Shkodranë, Malësorë e Ulqinakë të cilët, pa vonuar e pa marrë parasysh rreziku u nisën në 40 lundra që tërhiqeshin nga një avullore e kohës. Duhet sqaruar se pushtuesi shekullor turko-osman ju kërkua ndihmë nga vullnetarët për të çliruar e mbrojtur trojet shqiptare, që njëkohësisht “njiheshin” si  trojet e “vetë” perandorisë turke-osmane. Por ndihma ishte thuajse zero, madje shpesh kjo perandori e të keqes për të shpëtuar veten ishte gati të falte pjesë të “sajë”. Gjithsesi shqiptarët e këtyre trojeve që kishin kundërshtuar me armë në dorë edhe vetë pushtuesin turko-osman, ishin gati të mbronin me çdo çmim çdo pëllëmbë të trojeve të tyre, që Zoti jua kishte falur që herët kur krijoi njeriun mbi tokë. Tashmë këto trima pasi lundruan për disa kohë zunë vend në katundin Shestan, ku edhe do të përgatiteshin për të çliruar Kërnicën e pushtuar. Por Malazezët me të marrë vesh sulmuan vetë Shestanin, duke shkaktuar për një ditë mjaft gjak e mjerim si ndër 500 burrat luftëtarë të lirisë të trojeve shqiptare, por edhe në forcat e tyre të shumta. Sipas kronikës së M.Sirrit, në “Almanaku Shkodra” e vitit 1962, fq.143, (Cituar  nga “Shkodra dhe Motet, vll.I-rë”, fq.415-420 të Hamdi Bushatit,”Mësues i Popullit”, botim i vitit 1998), janë të shënuar si luftëtarë të rënë dëshmorë: Hysen Rrjolli, Zenel Egçi, Salih Ishaku, Oso Verçana dhe 20 vetë (pa emra) nga Kopliku. Mjerisht këta trima Malësorë që derdhën gjakun për lirinë e këtyre trojeve nuk kanë askund emrat e tyre që meritojnë shumë më shumë se kaq. Pas kësaj beteje në Shestan forcat Malazeze u thyen dhe u tërhoqën në Kernicën e pushtuar. Gjatë këtyre ditëve të tmerrshme në Shkodërlocen u grumbulluan mbi 600 luftëtarë të tjerë të cilët ishin nga Shkodra e Dukagjini. Kjo forcë luftëtarësh tashmë komandohej nga Hasan Hoti, por pa vonuar nga viset e sipërshënuara shqiptare do të mblidheshin vullnetarë të tjerë, të cilët do të niseshin për çlirimin e Kërnicës së pushtuar. Me të mbërritur afër Kërnicës u ndez lufta në mes vullnetarëve Shqiptarë dhe pushtuesve Malazezë, ku duhet shënuar se kjo luftë ishte disi e pabarabartë, pasi Malazezët ishin më të organizuar ushtarakisht, ishin me armatimet më moderne, të fortifikuar në pozicionet e tyre, por edhe shumë më të shumtë në numër. Gjithsesi beteja ishte tepër e ashpër, por trimat shqiptarë luftuan me heroizëm të pashoq, deri edhe trup më trup, shpatë me shpatë e bajonetë për bajonetë. Për fat të keq shqiptarët me gjithë trimërinë e tyre në këtë betejë të pabarabartë humbën mjaft luftëtarë të lirisë gjatë luftimeve, por edhe u zunë robë nga Malazezët mjaft të tjerë, duke përfshirë edhe vetë Hasan Hotin… Madje nga gojëdhënat që përmend Hamdi Bushati tek “Shkodra dhe Motet” vll.I-rë ,thuhet që robër u zunë rreth 600 luftëtarë vullnetarë shqiptarë, si dhe ranë duke luftuar në fushën e betejës rreth 500 vullnetarë të tjerë  shqiptarë. Madje në këto shkrime të tij (H.B.) theksohet se sipas kronikës të M. Sirrit u janë prerë kryet e marrë kokat nga malazezët plot 105 shqiptarëve. Disfata e luftëtarëve shqiptarë shkon aq larg sa thuhet se shpëtuan nga zënia rob apo nga vdekja fare pak, e ndër këta thuhet se ishin Halil Kopliku dhe Çun Mula i Hotit. Po në këtë kronikë (kronika e M. Sirrit) shënohen emrat e këtyre  dëshmorëve të rënë nga Shkodra në këtë luftë: Abdylla Agë Drishti, Hysen Begu i Beqir Begut, Hasan Beg Ulqini, Hyso Bordullaku, Jusuf Djepaxhia, Man Hil Hoxha, Salo Cani, Fetah Salo Texhali, Taro Dragusha, Gush Kruja (nipi i Can Krujës), Abdyl Rama, Kaso Shkreli (vëllai i Dasho Shkrelit) e tjerë.  Në këtë betejë shkruhet se u dalluan malësorët trima për të cilët ka një listë emrash me dëshmorë e të plagosur vetëm nga Bajraku i Hotit të cilët janë marrur nga regjistrat e famullisë, (dhe të shenuar nga Hamdi Bushati në “Shkodra dhe Motet”vllimi I-rë ), të cilët cilësohen se kanë rënë në fushën e betejës si dëshmorë të lirisë: Lekë Ulja,  Mirash Martini, Prelë Marku, Tomë Luli,  Gjokë Martini, Gjon Ujka,  Shyt Preçi,  Prekë Mark Luci,  Vas Bardhi. Ndërsa të plagosur në këtë luftë janë të shënuar trimat: Pjetër Pali, Prelë Marashi, Ulë Martini, Marash Gjeloshi, Mirash Hasi, Tomë Gjoni, Gjeto Preçi, Lulash Vuji, Prek Nik Vuli, Gjeto Preç Doka, Prelë Mark Toma dhe Lucë Marku. “Ndahen” për trimni në këtë luftë kundër Malazezëve Lan Ula i cili ka pre tre krena Malazezësh, pastaj vijnë Marash Ula që ka pre një krye (malazezi), Gjelosh Nika që ka pre një krye (malazezi), Lekë Ula që ka pre një krye malazezi (para se të plagosej), Gjon Nika që ka pre një krye malazezi dhe ka marrë bajrakun, Marash Daka ka pre një krye (malazezi), Lekë Pëllumbi ka pre një krye (malazezi), Prelë Preka ka pre një krye (malazezi), Marash Leka ka pre një krye (malazezi), Dedë Vuji ka pre një krye (malazezi), Tomë Pashani ka pre një krye (malazezi), Prekë Gjeloshi ka pre një krye (malazezi), (Hamdi Bushati ; Tomë Preçi ka marrë një krye (malazezi), Nikë Miculi ka marrë një krye (malazezi). (Hamdi Bushati,Shkodra dhe Motet,traditë, ngjarje, njerëz… Vll. I. Fq.417-418). Gjithsesi gojëdhënat trashëgohen edhe për trimërinë e luftëtarëve Krajanë e Dukagjinas, që dhanë jetën apo u plagosën e tjerë, por mjerisht pa asnjë emër konkret. Gjithashtu në këto gojëdhëna apo shkrime duke përfshirë edhe ato të kronikës të M.Sirrit e Hamdi Bushatit që i cituam më sipër, “tregohet” edhe për trimërinë e shqiptarëve Ulqinakas, ku emri i trimit në krye të Ulqinasve Mustafa Broçit, tregohet edhe sot si legjendë, ku thuhet se pasi luftoi me Malazezët dhe preu disa koka të tyre, erdhi momenti dhe këtij trimi ia prenë kokën Malazezët, por edhe kështu me kokë të prerë ka ecur plot shtatë hapa të tjerë… Përmendet për trimëri Ceno Begu i cili u printe Ulqinakëve, por edhe trimat Daut Pelinku dhe Halil Beci e tjerë. Por edhe pas kësaj lufte që mund të quhet e humbur, Shqiptarët- Malësorë, Shkodranë, Ulqinakë, Dukagjinas e tjerë nuk e humbën zemrën e trimërinë për t’u dalur zot trojeve të tyre etnike, ata edhe pas kësaj zhvilluan beteja të tjera në mbrojtje të trojeve shqiptare që perandoria turko-osmane tashmë i kishte lënë “hali”, ndërsa Europa i kishte nxjerrë në Ankand… Gjithsesi Malazezët e tjerë pas kësaj morën disi “zemër” nga beteja e “fituar” e Kërnicës të cilët edhe pse e kishin paguar mjaft shtrenjtë, nuk u “ngopën”, në grabitjen e trojeve shqiptare, duke detyruar kështu shqiptarët Malësorë, Shkodranë, Ulqinakë, Dukagjinas e më gjërë të zhvillojnë dhjetëra beteja të tjera që vazhduan nga Shestani, Muriqi, Palva, Gucia, Tivari, Hoti, Gruda, Ulqini, Shpuza, Kosova e tjera troje të Shqipërisë Etnike e asaj “londineze”. Mjerisht disa nga këto treva që përmenda më lart Europa që kishte forcën por jo të drejtën ia “fali” për zgjerim Malit të Zi, Serbisë, “Maqedonisë” e tjerë, e një ndër të parat “viktima” që “bekoi “ në gojën e ujkut sllav Europa plakë ishte edhe Kërnica e përgjakur e cila tashmë ka pësuar fatin tragjik (druar) pa kthim, duke u bërë pjesë e Malit të Zi, ku sot kjo trevë dikur shqiptare banohet nga jo pak malazezë ardhacakë pas vitit 1862, ose nga ata të paktë banorë shqiptarë që në kushtet e mbijetesës dalëngadalë u sllavizuan, duke humbur jo vetëm emrin, besimin, gjuhën, por mbi të gjitha, fatkeqësisht me shumicë edhe ndërgjegjen se janë pjesë e trupit dhe gjakut shqiptar që rrinë tuj vlue… 

Shkup, 11.01.2022 – Sot Institutin e Trashëgimisë Shpirtërore e Kulturore të Shqiptarëve në Shkup, e vizitoi Presidenti i Republikës së Shqipërisë, z. Ilir Meta, i cili para studentëve të universiteteve shqiptare mbajti një ligjeratë me temën “Shqiptarët në mijëvjeçarin e ri – sfidat dhe perspektivat”.

Presdenti Meta në fjalën e tij veç tjerash tha se shqiptarët duhet gjetur të gjitha format dhe mundësitë për bashkëpunim të ndërsjellë në rajon, duke i këmbyer aseset kulurore, shkencore dhe ekonomike, për t’u bërë ballë sfidave që na presim në këtë mijëvjeçar të ri. Sipas tij, për të gjithë shqiptarët është shumë e rëndësishme që bashkërisht të punojnë që në këto hapësira të mbisundojë ligji, vlerat evropiane dhe euroatlantike, demokracia dhe bashkëjetesa me të gjitha komunitetet, për të pasur një prosperitet dhe stabilitet të garantuar. 

Drejtori i Institutit, Skender Asani, tha se në këtë kohë kur regjistrohen trende shqetësuese të ikjes së të rinjve nga vendi, nga këto duam të përcjellim porosinë deri te politikbërësit që të kenë kujdes më të shtuar ndaj rinisë, e cila duhet të ngelet këtu për të vepruar për vendin tonë. 

Paraprakisht, Presidenti Meta bashkë me delegacionin e Departamentit të Trashëgimisë së Gonxhe Bojaxhiut – Nënë Tereza pranë ITShKSh-së, vendosën lule pranë pllakës përkujtimore ku gjendej shtëpia e Gonxhe Bojaxhiut në sheshin e Shkupit.