Avni Alcani/

Përgjatë luginës së lumit të Shkumbinit është ndërtuar një nga rrugët më të vjetra dhe më të famshme në botë, me emrin “Via Egnatia”, e cila bashkonte pjesën perëndimore të Ballkanit me atë lindore. Egnatia u shërbente romakëve për lëviznjen legjioneve ushtarake të Romës për pushtimin e Ballkanit dhe viset e tjera lindore. Rruga zinte fill nga qyteti antik i Dyrrahut dhe përshkonte mes për mes të gjithë gadishullin e Ballkanit, nga deti Adriatik e deri në Kostandinopojë.

Në Tabelën e Poitingerit, hartës së vjetër romake, ishin shënuar të gjitha trevat e pushtuara nga romakët, e cila fillonte nga Britania e Madhe në perëndim e deri në kufi me Indinë e sotme. Në hartë ishin shënuar të gjitha rrugët e ndërtuara prej tyre, duke përfshirë dhe rrugën Egnatia. Gjithashtu ishin shënuar të gjitha stacionet, si dhe largësitë (distancat) ndërmjet tyre, të cilat ishin të shënuar në terren me gurët e quajtur “Miliar”. Stacionet shërbenin për sigurimin (mbrojtjen) e rrugës, për pushimin e udhëtarëve, për ndërrimin e kuajve dhe për shërbime të ndryshme.

Në Iliri pjesa më e madhe e kësaj rruge kalonte nëpër luginën e lumit Genesis (Shkumbin) dhe mbi të ishin ndërtuar disa ura prej guri, të cilat, për fat të keq, sot nuk ekzistojnë. Ruhen vetëm disa fragmente muresh dhe urash prej guri të kësaj periudhe, si në fshatin Dardhë të Librazhdit (fig. 1 dhe 2) dhe në fshatin Çopanaj të Peqinit (fig. 3, 4 dhe 5). Edhe gjatë periudhës së pushtimit Osman, në luginën e Shkumbinit ishin ndërtuat ura shumë të bukura, të cilat patën tëhequr vemendjen e udhëtarëve të huaj. Një nga këto ura është pikturuar në vitin 1848 nga piktori anglez Eduart Lir (fig. 6). Ushtarë austriakë kanë fotografuar urën prej guri në Qukës, e cila sot nuk ekziston (fig. 7). Gazetari dhe shkrimtari britanik Bernard Newmen, në librin e tij me kujtime “Albanian Back-door” (Derë e pasme e Shqipërisë, Londër 1936), i përshkroi urat prej guri mbi lumin Shkumbin me bukuri magjepëse, si në ëndërr. Gjithashtu nga autorë anonimë është fotografuar ura me harqe e Haxhi Beqarit në Mirakë (, e cila u shkatërrua gjatë bombardimeve angleze në Luftën e Dytë Botërore.

Sot, në të gjithë gjatësinë e lumit Shkumbin, për fat të keq, ruhen vetëm dy ura me harqe prej guri, ura e Golikut në Mokër të Pogradecit (fig. 9) dhe ura e Kamares në fshatin Mirakë të Librazhdit (fig 10). Ura e Kamares është ura më e madhe prej guri mbi lumin Shkumbin dhe një nga urat më të bukura në Shqipëri.

Urave prej guri mbi lumin Shkumbin u janë krujuar legjenda dhe u këndohen balada për ndërtimin e tyre. Një nga baladat më të bukura është “Balada e murimit në fshatin Funarës”, e cila është mbledhur në fshatin Funarës të krahinës së Çermenikës.

BALADA E MURIMIT NË FSHATIN FUNARËS

Motivi i baladës së murimit është mjaft i njohur, jo vetëm në folklorin shqiptar, por edhe në atë ballkanik. Balada çermenikase ka të njëjtin motiv të murimit, të njohur edhe në baladat e tjera simotra shqiptare e ballkanase. Për mendimin tonë, balada e murimit “Tre vllaznia u besatu”, e kënduar në fshatin Funarës të Çermenikës, është varianti më i bukur ndër baladat shqiptare.

Subjekti është i njëjtë si në baladat e thera: tre vëllezër punojnë për ndërtimin e një ure, që në baladën e Funarsit quhet “ura e shehut”, dmth, ura e shenjtë. Të tre vëllezërit punojnë ditën, por ura shembet natën (“Puno ditë e shemu natë!”). Pranë tyre kalon një plak, një “sheh”, që në baladë emri “sheh” ka kuptimin e një shenjti, i cili uron vëllezërit: punë të mbarë! Vëllezërit përgjigjen të dëshpëruar se ura, që ata ndërtojnë ditën, u shembet natën. Plaku u urtë i këshillon që ura, për të mos u shembur, i duhet bërë një kurban.

Këtu fillon drama e vëllezërve, pasi kurbani nuk është dosido, por është një njeri i gjallë. Në këngë nuk tregohet se çfarë vendosën vëllezërit për të bërë kurban, por, nga besa që lidhën me njëri-tjetrin, kuptohet se ata kishin marrë një vendim të rëndësishëm mes tyre, një vendim që përmbante mister dhe fshehtësi. “Por, “Tre vllaznia jan besatu/ Grave t’veta mos m’u kallzu!”, thotë kënga.

Çfarë ishte kjo besë, ky vendim kaq i fshehtë dhe ç’ishte ky mister kaq i madh sa i kishte dytyruar vëllezërit të ishin aq gojëkyçur me gratë e veta, me njeriun më të afërm të jetës së tyre?! Autori i balladës nuk e rrëfen enigmën, se ç’besë kishin dhënë vëllezëit dhe çfarë pakti kishin bërë dhe vendosur për të bërë kurban?! Por, në vargjet e mëposhtme, kur vëllezërit ballafaqohen me bashkëshortet e tyre, lihet të kuptohet se diçka ata u thanë grave të veta. Po se çfarë u thanë…Heshtje… Ata kishin lidhur besë… Diçka, shumë e rëndësishme dhe shumë dramatike, që s’kishte lidhje vetëm me besën, i kishte tronditur vëllezërit.

Por a e mbajtën besën vëllezërit?

Dy vëllezërit e mëdhenj i kishin porositur gratë e tyre, se po t’i dërgonte nëna e tyre për t’u sjellë drekën, ato të mos vinin (“Po të dërgoi nona, buk’ mos m’e pru…”). Kurse vëllai i tretë, i cili kishte qenë “i besatu”, i kishte thënë nuses së tij: “Po të dërgoi nona, bukën me e pru…”.

Dy nuset e mëdha, me gjithë lutjet e nënës, për t’u çuar bukën djemve të saj, ato u shmangën, gënjyen, kundërshtuan dhe nuk pranuan t’u dërgonin ushqimin burrave të tyre. Atëherë nëna i drejtohet nuses së djalit të vogël, duke iu lutur edhe asaj që t’i dërgonte bukën djemve. Nusja e vogël hezitoi për një çast, pasi po i qante fëmija e saj foshnjë. Vjehrra i premton se do t’ia mbajë ajo fëmijën dhe nuk do e lejë të qajë. Nusja e vogël pranon. Ajo ia lë foshnjën vjehrrës dhe niset t’u çojë bukën (ushqimin) tre vëllezërve.

Kur nusja afrohet pranë urës, i gjen ustallarët duke qarë. Ata të tre e dinë se ç’do t’i ndodhë nuses së re, kurse ajo nuk di asgjë. Nusja i pyeti burrat se përse po qanin(?!). Ata s’kanë guxim t’i thonë të vërtetën dhe e gënjejnë, duke i thënë se u kishin rënë (humbur) veglat e punës në gropë. Ajo i ngushëllon dhe u premton se do të zbresë që t’i ndihmojë, por ata… e groposën dhe e murosën për së gjalli. Nusja e re, në çastin e saj më fatal, mallkoi bashkëshortin, duke i thënë: “Në qafë më paç, or burri im,/ Që ma le djalin jetim…” Burri i saj i përgjigjet: “Jetim qesh, jetim lashë,/ Majta besën, që un’ dhashë”. Nusja u drejtohet kunetërve, duke i porositur: “Kur t’më zejë djali me qa,/ Të ma bini në kala”, që ajo të ushqejë djalin e saj.

Balada mbyllet me vargjet lapidar: “Në kala ke kom e urës,/ Aty rrjedh gjak e qumësh…”. Për mendimin tim këto janë vargjet më të bukura, më dramatike dhe më tragjike të folklorit dhe të gjithë letërsisë shqiptare.

Në baladë janë përmendur dy herë fjalët “kala”, në një kohë që balada i kushtohet ndërtimit të një ure. Mendoj se, në një variant të parë të këngës, ndoshta edhe më të hershëm të saj, ajo duhet t’i jetë kushtuar një kështjelle (kalaje).

Në vijim po japim të plotë variantin çermenikas së balladës së murimit:

TRE VLLAZNIA U BESATU

Tre vllaznia u besatu1)

Urën e shehut2) m’e maru.

Aty pranë kalon nji sheh:3)

– Puna e mbarë, o ustallarë!

– Puna e jona mos u patë;

puno ditë e shemu natë.

– Ura don nji kurban,

nji kurban, nji njeri t’gjallë…

Tre vllaznia u besatu,

Grave t’veta mos m’u kallzu…

Vëllai i parë, i besatu,

Grunë e vet e kish kallzu:

– Po të dërgoi nona,

Bukë mos m’e pru!

Vëllai i dytë i besatu

Grunë e vet e kish kallzu:

– Po të dërgoi nona,

Bukë mos m’e pru!

Vëlla i tretë i besatu,

Grunë e vet s’e kish kallzu:

– Po të dërgoi nona,

Bukën m’e e pru!

– Reje4) parë, o ime bi’5),

Ngreu ço’ bukën djemve të mi!

– Besa nonë, po m’dhem koka!

– Reje dyt’, o ime bi’,

Ngreu ço’ bukën djemve t’mi!

– Besa nonë, do shkoj për miqsi.

– Reje tretë, o ime bi’,

Ngreu ço’ bukën djemve t’mi!

– Besa non’, po m’qan djali!

– Ti, moj bijë, shko dhe ja,

S’ta len nona djalin me qa!

… Mora fushën t’u vrapu,

Vinte dreka6) t’u afru…

– Mor, kunat, kunat i parë,

Pse po qan’ me lot ashtu?!

– M’ka ra çekiçi n’ujt’!

– Mor kunat, kunat i dytë,

Pse po qan’ me lot ashtu?!

– M’ka ra çekiç n’ujt!

– Mos ki’ gajle7), ta qis unë…

– N’qafë më paç, or burri im,

Që ma le djalin jetim!

– Jetim qeshë, jetim lashë,

Majta besën, që un’ dhashë.

– N’koma t’urës ju po m’shtini,

Cic’n e djathtë jasht’ t’ma lini.

Kur t’më zejë djali me qa,

Të ma bini në kala8),

Në kala, ke kom’ e urës,

Aty del gjak e qumësh!

(Mbledhur nga Emin Çota)

Funarës 1977.

Shënime:

1) Zunë besë me njëri-tjetrin;

2) Dmth, ura e shenjtë;

3) Një i shenjtë;

4) Nusja e djalit;

5) Bijë;

6) Afrohej dreka;

7) Mos u bëj merak;

8)Ndofta varianti i parë i këngës i ka qenë kushtuar një kalaje (kështjelle).

Paisi me shënime A. Alcani.

Vatra Chicago organizoi eventin bisedë me mjekë nga komuniteti ynë ku të ftuar ishin Dr. Minella Aleksi ( mjek i sëmundjeve të brendshme dhe Dr. Petrit Ndrio ( mjek i sëmundjeve mendore). Biseda mes pjesmarrëse dhe doktorëve të ftuar ishte jo vetëm e ngrohtë e shumë interesante por gjithashtu informative dhe efikase. Fjalën e hapjes e mbajti kryetarja e Vatrës, dega Chicago, Zj. Mirela Kanini ky midis të tjerave tha “Është fat dhe krenari për komunitetin tonë në Chicago të kemi mes nesh personalitete të spikatura që janë gjithashtu të gatshëm të japin kontributin e tyre për bashkëatdhetarët tanë”. Ajo gjithashtu falenderoi përzemërsisht në emër të kryesisë Qëndrën Kulturore Shqiptare për bashkëpunimin dhe mbështetjen që i ka dhënë vazhdimisht Vatrës Chicago si dhe pjesëmarrësit në këtë event. Të pranishmit u shprehën që aktivitete të tilla janë të domosdoshme dhe të dobishme. Takime të tilla miqësore mes shqiptarëve nga të gjitha trevat janë ato çka e bëjnë më të fortë e më të bashkuar komunitetin shqiptar.

Julika Prifti/

Për këdo që e ka pasur pjesë të traditës së mirëseardhjes së vitit të ri koncertin e datës 1 janar në kryeqytetin e muzikës klasike, pa pasur mundësi të jetë fizikisht në Vjenë, shfaqja “Salute to Vienna” në Lincoln Center është e dyta në radhë për njujorkezët dhe vizitorët e shumtë që janë këtu në kohën e pushimeve të dimrit. Në të vërtetë Salutimi për Vjenën është program i veçantë që jepet në ditët e para të vitit. Frymëzuar nga tradita e kryeqytetit austriak, koncerti në Nju Jork nisi 29 vjet më parë. Programi njujorkez përngjan me atë të Vjenës, sepse si ai është ndërtuar kryesisht me muzikë të kompozuar nga familja e madhe dhe e talentuar Strauss. Ashtu si në shfaqjen në Vjenë, dirigjenti i drejtohet pak audiencës dhe bën urimin për vitin e ri por në Nju Jork tregon edhe ndonjë anektodë të shkurtër. Megjithatë koncerti simotër ka disa dallime të tjera duke filluar nga orkestra e cila në Nju Jork është shumë më e vogël se e Vjenës, te programi dhe minutazhi që këtu është thuajse dy herë më i gjatë se vjenezi. Përveç kompozimeve nga Johann Strauss, Jr. dhe Eduard Strauss, në Lincoln Center kishte edhe pjesë nga Carl Millocker, Mozart, Emmerich Kalman, Gioachino Rossini, Franz Lehar, Jacques Offenbach.

Në koncertin njujorkez kënduan soprano Jennifer Davidson dhe tenori Franz Gurtlschmiel të cilët interpretuan aria nga opera si “Als flotter Geist,” (Kënga e Barinkës) nga Gypsy Baron, “Einmal moch’ ich wieder Tanzen,” (Do doja të vallzoja përsëri) nga Countess Maritza, “Gern hab’ ich die Frau’n gekusst” (Me qejf kam puthur vajzat) nga Paganini, “Les oiseaux” (Kënga e Kukullës) nga Rrëfimet e Hoffmann nga Offenbach, “Komm mit nach Varazdin,” (Eja shkojmë bashkë në Varazdin) nga Countess Maritza e Kalman.

Në koncertin e Vjenës ka pak pjesë të koreografuara për audiencen milionëshe që e ndjek shfaqjen e shumëpritur nëpërmjet ekranit në mbarë botën. Për koncertin në sallën Geffen Hall pjesët e programit si Schtaz Walzes, Op. 418, Vernugungszug Polka, Op. 281, Wo die Zitronen Bluh’n! Waltzes, Op. 364, Bahn frei Polka, Pp. 45 dhe Thunder and Lightning Polka, Op 324 u kërcyen nga balerinët e trupës së Baletit të Budapestit.

Dirigjenti Andras Deak, i cili ka lindur në Budapest dhe ka drejtuar Simfoninë e Danubit për 30 vjet përpara se të kalonte në Filarmoninë Strauss të Vienës, ishte radha të drejtonte Strauss Orchesta të Nju Jorkut. Në një nga momentet e komunikimit me spektatorët, ndërsa prezantonte pjesën e Johann Strauss “Who die Zitronen Bluh’n Walzes” Op364 ai pyeti spektatorët nëse e dinin se prej cilit vend vinin limonat më të mirë. Pasi priti pak, Deak tha: Limonat më të mirë prodhohen në jug të Italisë, nga Sorrento. Menjëherë mu kujtua se gjatë fëmijërisë sime Sorrento ishte e famshme në Shqipëri nga vargjet e këngës shumë të pëlqyer napolitane “Torna a Surriento” kënduar nga yje të operës si Enrico Caruso, Luciano Pavarotti, Plácido Domingo e shumë të tjerë.

Kur prezantoi pjesën “Gern hab’ ich die Frau’n gekusst”, mbesa ime, Rea dhe unë qeshëm kur dirigjenti rrëfeu me humor se Paganinit i pëlqente të puthte edhe gra të tjera përveç asaj me të cilën ishte i lidhur.

Me aftësi skenike prek aktori, dirigjenti e bënte sallën të qeshte e të bëhej pjesë organike e koncertit. Natyrisht, koncerti tashmë ka pjesët tradicionale në fund të programit gjatë të cilave dirigjenti duhet të drejtojë orkestrën dhe të koordinojë përplasjen e duarve të audiencës me orkestrën, që është arritje e shkallës së lartë sepse duket sikur ata kishin bërë prova për ditë me radhë. Entuziazmi i spektatorëve ishte euforik sidomos në mbylljen e programit me “Radetzky March (Marshin e Radeckit) Op. 228, kompozuar nga Johan Strauss në vitin 1848 për të festuar fitoren e Perandorisë austriake.

Teksa viti ri hap një faqe të re në kalendar, njerëzit mbartin me vete gëzime e hidhërime, të mira e tragjedi, suksese dhe falimentime, por, pavarësisht prej tyre, atë ditë, të gjithë urojmë dhe shpresojmë për një të ardhme më të mirë. Në sajë të fuqisë dhe forcës magjike të artit të muzikës të shprehur në kompozime gjeniale ndihemi më shpresëplot dhe më të afërt me njëri-tjetrin. Në sallë vura re se kishte më shumë pleq e plaka që mezi ecnin, të ulur në karroca apo të ndihmuar nga dikush, pashë shumë fëmijë dhe të rritur me sfida fizike që ishin pjesë e kësaj pritje festive të vitit 2025 mes tingujve të muzikës që nuk njeh dhe nuk bën dallime!

Le të shpresojmë për një vit më paqësor e më të begatshëm për të gjithë!

Arben Iliazi/

Në qytezën e Poggibonsit në  rajonin e Toskanës, gjatë  një aktiviteti të   Fondacionit Camëria “Hasan Tahsini”, ku isha i ftuar, u takova edhe me një doktor Arbëresh, mjaft të njohur në atë rajon, i cili kishte ardhur, së  bashku me zonjën e tij shqiptare, me origjinë nga Dibra, doktoren okuliste Gentiana Haka. Doktor Battista La Rocca, mjek patolog në  spitalin e Sienës dhe me banim në  Siena, është  lindur në  vitin 1974  në  Frasnita (Frascineto), një nga katundet më të bukur arbëreshë, që  ndodhet në krahinën e Kozencës (Kalabri). Në  këtë  komunë prej  2208 banorësh spikat mikpritja tradicionale shqiptare dhe prej shekujsh trashëgohen gjuha, traditat, zakonet, veshjet, ritet fetare dhe kultura e “Motit të Madh” të Gjergj Kastrioti Skënderbeut.

Që në  fjalët e para që  shkëmbyem, dukej qartë  se doktori kishte një  adhurim të  vecantë  për Shqipërinë, Skënderbeun, kulturën shqiptare. Madje ishte plotësisht i informuar edhe për cështjet kombëtare, që  lidhen me Kosovën, Çamërinë  e vise të  tjera. Të parët e fisit të  tij ka mundësi të  kenë  ekziluar në  Itali pas vdekjes së  Skënderbeut. Doktori më  habiti me bagazhin dhe njohuritë  e tij. Me një  shqipe të  përsosur biseduam gjerë  e gjatë . Përmendi Frang Bardhin, Budin, Bogdanin, Pjetër Mazrekun, të  cilët kishin studiuar në  Kolegjin e Loretos, ose ndryshe Kolegji Ilirik. Madje më  foli edhe për poetin e parë  shqiptar, Lekë  Matrënga, i cili mendohej se ishte me prejardhje nga Çamëria.

Dr. Battista e mbante mend mirë datën 16 qershor 2021, kur kryetari i Bashkisë, Domenico Lo Polito, lëshoi  autorizimin  për vendosjen e Bustit të Gjergj Kastrioti Skenderbe në qytezën antike të  Kastrovillarit, 3 km larg nga fshati i tij, Frasnita. Kastrovillari, i vendosur në shpatet e Pollinos, i përket krahinës së Kalabrisë. Mendohet se arbëreshët mbërritën këtu në  vitin 1480. Pa skulpturën e legjendës së tyre, Gjergj  Kastrioti Skënderbe,  kjo provincë nuk do të kishte shprirtin arbëror! “Vendosja e bustit të  Skënderbeut përfaqëson një shenjë tjetër se italianët janë  një komunitet që njohin vlerën dhe pasurinë e shumësisë së popujve, ideve, gjuhëve dhe kulturave. Kultura arbëreshe gjithashtu ka kontribuar historikisht në rritjen e territorit tonë dhe Kastrovillari ka aq shumë bashkëqytetarë me origjinë shqiptare, sa përfaqëson një nga komunitetet më të mëdha. 

Kastrovillarin dhe popullin Arbëresh, prej shekujsh, i bashkoi edhe ideali për një Itali të pavarur, të bashkuar dhe prosperuar, morën pjesë në revoltën  në Unifikimin e Italisë, (1860). Ishte pikërisht, biri i Kastrovillarit  Giuseppe Pace, që mbërriti triumfalisht në Kastrovillari, së bashku me vëllezërit arbëreshë. (Arbëreshët dhanë ndihmesën e tyre, konkrete, një shembull i paparë, ku Garibaldit që i cmoi si Luanë, “këmish kuqët” arbëror. Busti i Skënderbeut është një trashëgimi e përbashkët dhe dëshmon se së bashku kemi bërë një rrugë të gjatë. Figura e Gjergj Kastriotit është një figurë dimensionale. Figurë historike, një figurë që gjatë shekujve, që  është akoma gjallë në botën arbëreshe”, thotë dr. Battista për “Diellin”.

Në Frasnita (Frascineto), është  edhe një  shesh, i emërtuar Sheshi “Kosova”, si dhe biblioteka e At Antonio Belushit. “Jemi rritur me bekimin e At Antonios – thotë doktori, i mallëngjyer nga ikja e tij në parajsë një vit më parë. Nga ai kam mësuar edhe historinë e Çamërisë. Kishte shumë lidhje me arvanitët e çamët në Greqi. Shtëpia e Antonio Belushit tani është  më shumë se një shtëpi. Është  muze etnografik, është  arkiv, mbi të gjitha është  bibliotekë e pasur me libra e gazeta të ruajtura prej shumë viteve. Biblioteka e At Antonio Belushit të kujton më shumë arkivat e njohura, sesa thjesht një bibliotekë. Mahnitesh me arkivimin e shtypit shqiptar gjithandej globit me aq saktësi e respekt, thotë i emocionuar doktori Arbëresh. 

– Po një Shesh “Çamëria” do të ketë ? e pyes.

-Patjetër, thotë, Kosova dhe Çamëria janë amanet brezash.

Duke vijuar bisedën, doktor Battista më  tregoi se Frasnita (Frascineto) ka simbol të gdhendur në kulturën arbëreshe të komunitetit “Valljen”, aq sa edhe Frasnita quhet ndryshe si “katundi i vallevet”. “Vallja” përjetohet si një ngjarje e rëndësishme në komunitet që shpalos identitetin dhe rrënjët historike të arbëreshëve të ruajtura me dashuri dhe përkushtim për më shumë se 500 vjet. Ajo konsiston në një vallëzim në grup, ku gratë e burrat të veshur me kostumet tradicionale madhështore arbëreshe të kapur përmes shamive të bardha kërcejnë nën tingujt emocionues të këngëve me motive dashurie dhe epike ku i këndohet fitoreve dhe arritjeve të heroit legjendar Gjergj Kastrioti Skënderbeu.

Në  aktivitetet kulturore në  Frasnita janë  të  pranishme edhe  “Lojërat për nder të Gjergj Katrioti Skënderbeut”, që  zhvillohen cdo vit në qendrën historike, ku është  ngritur edhe Muzeu Komunal i kostumeve Arbëreshe. Gjatë momenteve të lojërave, rrugët dhe sheshet e pjesës historike stolisen, duke krijuar një atmosferë magjike dhe magjepsëse të traditave kombëtare.

Në Frasnita, në vitin 2014, është krijuar një shoqatë kulturore dhe turistike nga arbëreshët, e quajtur “Vorea”, rrëfen më tej Dr. Batista për gazetën “Dielli”.  Kjo shoqatë  lindi pikërisht me synimin për të ofruar ndihmesën e saj për ruajtjen, promovimin, shpërndarjen e mundësimin e  njohjes  kudo të gjuhës arbëreshe, të traditave, të riteve të tyre përkatëse fetare, të kulturës, muzikës,  letërsisë, përrallave, legjendave  tona të lashta e të përbashkëta, të kuzhinës dhe gatimeve tradicionale, si dhe çdo aspekt tjetër identiteti,.

– Përse ky emërtim? e pyes, duke sjellë  në  mendje poetin e shquar, emrin e të  cilit e mbaja mend mirë  qysh nga koha e studimeve në  Fakultetin e Filologjisë  në  Tiranë .   

– Në  nder të  poetit të  famshëm, më  përgjigjet dr. Battista. – Poeti me origjinë  shqiptare, Vorea Ujko, lindi në fshatin Frasnita (Frascineto), Kalabri, më 1918 (ka shkrime ku thuhet se ka lindur edhe më 1931); vdiq në një aksidenti automobilistik më 26 janar 1989. Vorea, pos që ka qënë prift, ka studiuar edhe për letërsi dhe si i tillë ka punuar mësues i letërsisë në Firmo, shpjegon Dr. Battista. Ai, ashtu si edhe poetët e rinj arbëreshë, kanë  bë rë  e bëjnë përpjekje që, pos kultivimit të gjuhës së tyre shqipe, që e kanë ruajtë brez pas brezi, e që paraqet një brum të mirë studimi të gjuhëtarëve, t’i afrohen gjuhës së sotme shqipe. Kjo mundësi tashmë është mundësuar, sepse ekziston liria e lëvizjës, por edhe kanë qasje në programe të ndryshme të mediave elektronike, por edhe të gazetave. Në krijimtarinë e Ujkos vihet re ndjenja e fortë e lidhjes së tij me kulturën dhe paraardhësit. Krijimet e Ujkos janë publikuar në antologji dhe publikime në Itali, Shqipëri dhe Kosovë.

Cilat janë  disa nga veprimtaritë  e shoqatës “Vorea”? – e pyes dr. Battistën.

-Shoqatës” Vorea” zhvillon shumë  veprimtari teatrore në gjuhën arbëreshe, duke sjellë përfshirjen e shumë personave (të rritur, të rinj e fëmijë) dhe gjithashtu, të territorit,  me shprehje gjuhësore, pamje dhe tradita nga bota arbëreshe, me synimin për t’iu shmangur humnerës së harresës gjuhësore.

Çdo vit edhe Krishtlindjet arbëreshe kremtohen si festa madhështore ndër arbëreshët e Kalabrisë, që manifestohet përmes riteve, traditës dhe shijes e gatimeve arbëreshe, thotë  dr. Batista në  mbyllje të  bisedës.

Gëzuar Krishtlindjen dhe Vitin e ri, miku im Battista la Rocca!

Ramazan Çeka/

Në Michigan aty ku filloi ëndrra amerikane, ishte maratona e radhës e promovimit të Librit “Porosia e Kullës” e autorit, Dr. Pashko Camaj, Sekretar i Përgjithshëm i Federatës Panshqiptare të Amerikës “Vatra”. Pas suksesit që Libri “Porosia e Kullës” pati në Tiranë, Prishtinë, Tuz, Nju Jork dhe Boston, pati një ndalesë në Michigan, ku kjo vepër me një punë titanike të autorit, Pashko Camaj i fton lexuesit në një udhëtim të jashtzakonshëm emocional dhe intelektual.
Në mjediset e Qendrës Kulturore “Nënë Tereza” të Kishës Zonja Pajtore, Dega e Vatrës Michigan dhe Çikago, me prezencën e miqve e të ftuarve të shumtë, u organizua promovimi i librit “Porosia e Kullës”. Krahas drejtuesve dhe anëtarëve të këtyre dy degëve, ishin të pranishëm nënkryetari i Federatës “Vatra” z. Alfons Grishaj, drejtori i degëve të “Vatrës” z. Mondi Rrakaj, Kolonel Dritan Demiraj, provinciali Pater Pashko Gojçaj, Dom Fred Kalaj, Prof. Anton Lajçaj, si dhe përfaqsues të medias, shkrimtarë artistë, familiarë të autorit dhe aktivistë të njohur të komunitetit.

Pater Pashku bekoi eventin dhe vlerësoi veprën e autorit, bashkvendasit të tij Dr. Pashko Camaj. Është një rrëfim sa emocionues po aq edhe intrigues, përmes të cilit autori sjell disa fakte nga e kaluara e tij, në realitetin e përjetuar, duke trajtuar një temë aq të pranishme në të gjitha trojet shqiptare, mërgimin si temë gjithë përfshirse, tejet specifike në të veçantat e veta.
Ky libër është një thirrje për reflektim, duke u nisur nga realitetet personale që e bejnë të veçantë si rrëfim, ndjenja e mëkatit për largimin nga trojet e të parëve, me të cilët ballafaqohet autori, ashtu si ballafaqohet gjenerata e parë e emigrantëve ngado që janë, duke e bërë këtë libër sa unikal, po aq edhe gjithë përfshirës në historinë e popullit shqiptar. Tek “Porosia e Kullës”, Dr. Camaj përdor një stil të pasur dhe poetik, të shprehur në formë tejet të qëlluar artistike, me figura e shprehje që dëshmojnë për një kulturë të gjërë që ka autori, për të pasqyruar luftën e brendshme të individit dhe përballjen me sfida të ndryshme që e formojnë jetën dhe shoqërinë e emigrantit.
Në shënimin e përkthyesit, vëllait të Pashkut, z. Nikollë Camaj, i cili përpiqet të mos zbulojë shumë nga vepra, pasi ai këtë dëshiron të ja mundësojë lexuesit, shënon vetëm një paragraf, sa për t’i hapur frëngjinë kësaj kulle prej shkronjash. “Rrëfimi fillon në bagazhin e një veture të madhe amerikane, me të cilën Pashku, së bashku me motrën dhe një fqinj, po kalonte kufirin nga Meksika në SHBA. Kur mbyllet kapaku i bagazhit, për të sikur përfundon gjithçka, por është motra ajo që e trimëron dhe i ngjall shpresën.
Mendimet që e kishin kapluar në ato çaste i kishin ngulitur ndjenjën e fajësisë për largimin nga Malësia e tij, ndjenjë kjo që do ta përcjellë deri kur të kthehet te kulla e gurit pas më se njëzet vjetësh.

Ndërthurja e këtyre kujtimeve me sukseset që i rëndit në SHBA, të ciat bien nën hijen e të parëve, përbëjnë strumbullarin e veprës në fjalë”, shprehet në shënimin e tij vëllai i Pashkut, Nikollë Camaj, nënkryetar i Parlamentit të Malit të Zi. Autori tregon se këtë libër ia kushton babait të tij, i cili i tregoj se si të shikonte të mirën në çdo gjë, që të gjente dritën edhe në errësirë.

Gjithashtu edhe nënës së tij dhe të gjitha grave të Malësisë, dashuria dhe forca e të cilave mbijetoj përballë vështirësive që ata hasën në jetën e tyre. Së fundi, edhe familjes së tij të dashur, e cila e bëri të kuptojë pse ishte i bekuar mes njerëzve. Autori Pashko Camaj, doktor në shkencat mjeksore dhe funksionar i rëndësishëm në shtetin e Nju Jorkut, në librin e tij mes shumë mirënjohjesh dhe falenderimesh, shpreh edhe një falenderim të sinqert për z. Bujar Hudhri dhe ekipin e shtëpisë botuese “Onufri”, si dhe për shkrimtarin e dashur, z. Besnik Mustafaj, për vlerësimin dhe parathënien e tij në këtë libër.
Në përfundim të librit autori me krenari shprehet: “E kam të vërtetën e thjeshtë se çfardo që të sjellë e nesërmja, për ne këtu tani dhe ata që do të vijnë pas, gjithmonë do të ketë një trung të rrënjosur në një cep të vogël të kësaj bote, në shtëpinë nga kanë ardhur, që quhet Malësia dhe që ata mund të dijnë gjithmonë se nga vijnë”. Eventi u moderua nga dy drejtues të Qendrës “Nënë Tereza”, Prof. Gjekë Gjelaj dhe bashkëshortja e tij, Rita Gjelaj.
Promovimi u mbyll me nënshkrimin e librave nga autori Dr. Pashko Camaj, si dhe një darkë të përgatitur nga “Vatra” dhe Qendra “Nënë Tereza”. Ky aktivitet kulturor e atdhetar më pjesëmarrjen e studiuesve më të njohur nga mërgata dhe trojet shqiptare, tregoi për seriozitetin e Vatrës si udhëheqëse e aktiviteteve patriotike në mërgatën e Amerikës.