Fatmir Lekaj

Në shenjë nderimi në 80 – vjetorin e lindjes së misionarit të paqës dhe presidentit historik të Kosovës, Ibrahim Rugovës, në vijim po paraqes një foto dhe dy faksimile. Foto është nga vizita e parë zyrtare të delegacionit të Kosovës në krye me Ibrahim Rugovën në Perëndim, më 14 – 18 shkurt 1990, përkatësisht në Oslo, me nisje nga Oslo (në foto nga e majta: Kristoffer Gjøtterud, Berit Backer, Ibrahim Rugova dhe Shkelzen Maliqi). Ndërsa njëra faksimile është agjenda e kësaj vizite dhe faksimilja tjetër është një shkrim në lidhje me këtë vizitë.

    Vlen të theksohet se kryeorganizatorja e kësaj vizite (idealistja dhe mikja e madhe e shqiptarëve) Berit Backer, ka qenë një studiuese e kulturës shqiptare që nga vitet ’70 dhe njohëse e spikatur (nga të huajt) e gjendjes shoqëroro-politike në Kosovë dhe Shqipëri, gjithashtu veprimtare e shquar për kyçjen e çështjes së Kosovës në kuadër të Procesit të Helsinkit.  Me fjalë të tjera, Berit Backer e ka dhënë një kontribut të pakrahasueshëm “nga të huajt” për Kosovën gjatë viteve ’80 dhe fillimviteve ’90, veçanërisht pasi që kishte filluar bashkëpunimin me LPK-në në vitin 1987. Përkatësisht gjatë një periudhe historike kur Kosovës i mungonte përkrahja e “të huajve” dhe sidomos kur Kosova kishte më së shumti nevojë që zërat e ekspertëve “të huaj dhe të pavarur” t’i informojnë, dhe veçanërisht të bindin kancelaritë politiko-diplomatike të shteteve perëndimore, për shkeljen e të drejtave të njeriut në Kosovë.  Njëherësh Berit Backer në koordinim me veprimtarët e LPK-së, Nufri Lekën, Ibrahim Kelmendin, Xhavit Halitin etj., dhe me mikun dhe bashkëpunëtorin e saj norvegjez Kristoffer Gjøtterud, e ka themeluar në vitin 1988 Grupin për Kosovën në kuadër të Komitetit Norvegjez të Helsinkit (GKKNH), si sektor lobist dhe i diplomacisë joformale për Kosovën, që pati një ndikim të rëndësishëm për ndërkombëtarizimin e çështjes së Kosovës në kuadër të Procesit të Helsinkit (Federatës Ndërkombëtare të Helsinkit – FNH-s, Konferencës për Siguri dhe Bashkëpunim në Evropë – KSBE-s etj.). Ndërsa, Kristoffer Gjøtterud ka qenë një shkencëtar i mirënjohur norvegjez në lëmin e fizikës bërthamore-nukleare, njëkohësisht i interesuar për epistemologjinë dhe metafizikën, në kuptimin e ndërlidhjes në mes të besimit, fesë dhe shkencës etj., së këndejmi ashtu veprimtar i mirënjohur ndërkombëtarisht për të drejtat e njeriut në kuadër të Procesit të Helsinkit. Me fjalë të tjera, një personalitet shumë i nderuar dhe me ndikim, përveç të tjerash, kryetar i Komitetit për Hebrenjtë e Bashkimit Sovjetik, që nga viti 1982 (veçanërisht i përkushtuar për shkencëtarët hebrenj, të cilëve iu vështirësohej dhe ndalohej udhëtimi jashtë Bashkimit Sovjetik). Gjithashtu, ka qenë bashkëpunëtor i Grupit të Helsinkit të Moskës (Moscow Helsinki Group), i themeluar dhe i inkurajuar në vitin 1976, nga veprimtarët e mirënjohur rusë për të drejtat e njeriut, përkatësisht fizikani dhe nobelisti Andrej Sakharov, historiania Ljudmila Aleksejeva, fizikani Jurij Orlov etj. Rrjedhimisht, Kristoffer Gjøtterud, me këtë prapavijë dhe ndikimin që kishte në kuadër të Procesit të Helsinkit etj., e ka dhënë një kontribut shumë të rëndësishëm për Kosovën, sidomos si pjesë e udhëheqjes dhe si veprimtarë i Grupit për Kosovën në kuadër të Komitetit Norvegjez të Helsinkit (GKKNH-s), njëherësh nënkryetar i Komitetit Norvegjez të Helsinkit (KNH). 

    Gjithashtu vlen të theksohet se në vazhdën e zhvillimit të ngjarjeve në Kosovë pas shembjes së murit të Berlinit, GKKNH (duke marrë parasysh se një ndër pikat kyçe të veprimtarisë në kuadër të Procesit të Helsinkit ishte inkurajimi dhe promovimi i forcave opozitare nën regjimet shtypëse), menjëherë pas themelimit të LDK-së e organizoi vizitën e parë zyrtare të delegacionit të Kosovës në krye me Ibrahim Rugovën në Perëndim, përkatësisht në Oslo, me nisje nga Oslo më 14-18 shkurt 1990. Me sugjerim të Berit Bakerit dhe Kristoffer Gjøtterudit që të reflektohet pluralizmi politiko – demokratik i Kosovës, delegacioni ishte në përbërje nga Ibrahim Rugova, kryetar i partisë Lidhja Demokratike e Kosovës, Shkëlzen Maliqi, kryetar i partisë Social-Demokrate të Kosovës, dhe Nufri Lekaj në cilësinë e përfaqësuesit të Lëvizjes Popullore të Kosovës, të cilët u takuan me disa personalitete të rëndësishme shtetërore dhe kulturore norvegjeze. Në vazhdën e kësaj vizite të delegacionit të Kosovës në Oslo dhe me nisje nga Oslo, GKKNH, nëpërmes kontakteve që kishte Berit Backer, Kristoffer Gjøtterud etj., ka lobuar që t’i hapen dyert misionarit të paqes, Ibrahim Rugovës, nga politikanët perëndimorë, me qëllim të faktorizimit të Kosovës në bashkëveprimin ndërkombëtar.

    Foto është shkrepur nga Blerim Rexhepi gjatë takimit të hapur me gazetarë dhe të tjerë të pranishëm  më 17.02.1990 në Komitetin Norvegjez të Helsinkit, ku ishte prezent edhe autori i këtij shkrimi. Ndërsa faksimilja e agjendës dhe e shkrimit në lidhje me këtë vizitë, janë nga arkivi i autorit të këtij shkrimi. 

Fran GJOKA

“Erdhi më në fund edhe për gjuhën shqipe koha e lulëzimit, kohë plot shpresë! Në të katër anët, një zjarr i bukur zien në zemër të djalërisë dhe, plot me dëshirë, trimoshët e dheut tonë po përpiqen për zbukurimin e shqipes”. – Faik Konica. 

Gjuha përbën elementin (komponentin) kryesor të kulturës në planin sociologjik. Në këtë kuptim eleminimi i gjuhës çon në eleminimin e një kombi. Aq më tepër kjo përbën rrezik për popujt e vegjël që historia për arsye ekonomike politike e sociale i ka shpërndarë anë e kënd botës. Nuk bën përjashtim në këtë mes as Shqipëria pushtimi i vazhdueshëm i së cilës nga fuqitë e mëdha ka pasur ndër të tjera, synimin e të mosfolurit dhe të mosshkruarit të gjuhës shqipe dhe as të hapjes e të funksionimit të shkollave është një histori tashmë e provuar ndër shekuj mbi shkronjat dhe analfabetin tonë. 

                               Rilindësit dhe forcat përparimtare,

duke mbrojtur gjuhën shqipe kanë mbrojtur dhe mbrojnë kombin tonë

         Kjo është aq e vërtetë sa po të mos ishte këmbëngulja e përpjekjet maksimale, vërtetësia dhe mençuria, zgjuarsia intelektuale dhe patriotizmi i rilindësve tanë të mëdhenj e shoqëruar edhe me mbështetjen e popullit tonë trim e arsimdashës, gjuha e bukur dhe e pasur shqipe në mos do të ishte asimiluar së paku do të ishte sakatuar. Nuk mund të lihen jashtë vëmendjes as roli i klerit në tërësi e veçanërisht i atij Katolik në veçanti, para së gjithash në Shqipërinë e veriut, në ruajtjen nga ndikimet e huazimet e huaja, të cilat shkallë- shkallë do të copëtonin e shkatërronin gjuhën tonë deri në atë masë sa në Shqipëri mund të shkohej deri në të folurit e  një sllavishteje të gjymtuar ose të një turqishteje të çalë. Ja pse ne kemi respekt të veçantë për De Radën, frashëllinjtë, At Shtjefën Gjeçovin e Negovanin për Fishtën e madh e dhjetëra rilindës fetarë në besim për kombëtar të mëdhenj, aq sa për shkronjat e të shkruarit dhe të folurit shqip sakrifikuan çdo gjë, edhe jetën e tyre, në këtë kuptim dhe me këtë vlerësim ne u jemi atyre mirënjohës për çdo gjë që ata bënë për të ruajtur gjuhën shqipe dhe për ta pasuruar atë.

           Sot ne kemi një gjuhë letrare shqipe të njehsuar, të ndërtuar mbi bazën e vlerave më të  mira të dialekteve kryesore, për të cilën ka rezerva e njëanshmëri në trajtimin e saj, të miratuara këto nga studiues të bunkerizuar mendërisht e politikisht, që parapëlqejnë krahinizmat dhe që përfaqësojnë grupe sociale nga më të ndryshme. Që gjithsesi besojnë se teoritë e tyre për nevojën e besimit në të folur dhe në të shkruar nuk do të ngjasi asnjëherë pasi ajo ka marrë fund tashmë konfirmimin institucional të gjuhëtarëve më të aftë të Shqipërisë dhe të trevave ku banojnë shqiptarët. Duke mbajtur këtë parim, ne nuk jemi nacionalist në ruajtjen dhe në transmetimin e traditës, të normave e të vlerave kulturore, simboleve dhe kulturës materiale duke përfshirë gjuhën tek brezat pasardhës çka duhet përgëzuar e përshëndetur shqiptarët e Kosovës, Malit të zi, Maqedonisë disa vende të Evropës dhe të  Amerikës. Ndryshe ndodh shqetësimi tek qindra fëmijë emigrantë shqiptarë tek flasin në shtëpitë e tyre greqisht, anglisht, italisht e ku ta dimë se ç ‘gjuhë tjetër, por vetëm shqip jo. Jo vetëm shteti dhe institucionet e tij kanë për këtë përgjegjësi, por edhe familjet e tyre që siç duket disa prej tyre, e kanë ndoshta druajnë të  deklarohen se janë shqiptarë. 

Lidhur me procesin e gjatë  dhe objektiv të rritjes së kulturës gjuhësore të një kombi, A.Xhuvani, që në vitet 50-të të shekullit të kaluar shkruante: “Solocizmat janë gabime të pafalshme, të cilave duhet tu reshtemi aq sa edhe gabimeve të tjera. Për këtë duhet një studim i thellë dhe i plotë i gramatikës së përdorimeve … duhet të ndiqet edhe përdorimi i gjallë i popullit, edhe autoriteti i shkrimtarëve klasik. Ta kufizosh gjuhën në një cak të ngushtë shkrimi, kjo veç që e bënë gjuhën të lidhshme dhe pedentare, po është edhe një punë kundër natyrës së saj, pasi gjuha hynë në ligjet e evolucionit e nuk mund të shkarkohet pas dëshirës së një pale”.

                                Respekt dhe dashuri të vazhdueshme 

              për gjuhën shqipe, për brezin e sotëm dhe brezat që vijnë

Evropa e ka ndërruar me kohë formulën e didaktikës së gjuhës, duke përcaktuar drejtime të reja në fushën e emancipimit gjuhësorë.

Kanë kaluar më shumë se një shekull dhe sot, në punët e gjuhës, problemet me delikate dhe më të mprehta zënë fill që te interesimi i fëmijëve e të rinjve në shkolla e fakultete. Duhet të tregohemi vërtet të kujdesshëm për të njohur mirë pasurinë gjuhësore në të cilën ata nisin shkollën. Vetëm kështu, mësues e nxënës, mund të përshkojnë së bashku udhën drejt gjuhës amtare dhe drejt gjuhëve të mëdha të kulturës evropiane.

Libri i prof. dok. Gj. Shkurtaj “Si të shkruajmë shqip”, edhe pse kanë kaluar 12 vite nga botimi i tij, është një pasuri tjetër në fondin e veprimtarisë kombëtare dhe një apel për mësuesinë shqiptare në përgjithësi e administratën publike në veçanti. Pra, ka ardhur koha për ndjenjë e pasion, dashuri të lartë e, mbi të gjitha, respekt dhe vlera të mëdha për këtë thesar. E parë nga këta faktorë, të cilët duhet të njihen mirë, nga se kjo fushë e dijes është shenjë e parë dalluese e veçantisë kombëtare, brezat e sotëm dhe ato që do të vinë të dinë se kemi kapërcyer shumë shekuj përpjekje të këtij kombi, për t`i vënë këto në themelet e duhura e të shëndosha, të cilat qëndrojnë në ditët e sotme. Po për këto piketa ndërtimesh, është derdhur shumë gjak dhe është paguar shumë shtrenjtë gjuhësia shqiptare nga stërgjyshërit dhe gjyshërit tanë.

Këtu më shumë se njëqind vjet më parë, Xhuvani, hapur thoshte për daljen në dritë të një gjuhe letrare të njësuar, pra të krijuara mbi baza të shëndosha letrare. Ai mbetet burrë i madh me zë e me nam në fushën e dijes gjuhësore. Por puna e këtij dhe shumë xhuvanëve të tjerë të gjuhësisë së sotme shqiptare, që i kanë dhënë dhe i japin kombit në fushën e dijes dhe të urtësisë për ç’do lami dhe këshillat e tyre nuk janë të kapshme e të rrokshme tek disa intelektual, mësues dhe punonjës të mediave të shkruara, të cilët po i fusin brirët gjuhës së sotme të njësuar.

Prof. Xhuvanit nuk i vinte fare rëndë që t`i shtrijë dorën për punën e madhe që kishin bërë në gjuhë dhe për gjuhën dy vëllezërit, Naimi dhe Samiu. Edhe Noli, me urtësinë që e karakterizonte për vlerat njohëse të gjuhës e të kombit, pati thënë: “Lëvizja për të ngritur gjuhën shqipe në shkallë kombëtare nisi në Toskëri. (shih F.Agalliun, në “Gjuhën e Nolit”, Tiranë 1999). Këta dy dijetarë të mëdhenj, Xhuvani që i takonte të folurës veriore, ndërsa Noli i përkiste të folurës jugore, nuk vuanin nga bajraktarizmi as nga fise e klane shqiptare, të cilët i kapërcyen për t`u mbajtur kombi i patundur vetëm në saj të gjuhës së njësuar, për të cilën ballafaqohemi sot, aty këtu, edhe me telashe dhe shpeshherë edhe me synime ndarëse. Duke lexuar mediat e sotme, njeriut të ndershëm i bëhet sikur gjuha e sotme letrare standarde, e përcaktuar 50-vjet më pare, ka mbetur vetëm në letër, nuk ka arritur përgjegjshmëri ligjore dhe penalizuse, siç duhej të ishte. Ky shqetësim duhet të shoqërohet gjithnjë me një propagandë dinamike, ku vetë gjuha amtare të vlerësohet me maksimumin e kërkuar, e studimet mbi shqipen letrare të zënë vendin e merituar.

Si ja bëri Naimi i madh,të cilit s`i gjen dot asnjë barbarizëm në veprën e vet? Po Noli që mori guximin dhe solli në shqip Servantesin, Shekspirin dhe Khajanin? Po Konica, Kuteli, Poradeci, Xoxe, Agolli, Kadareja e plot të tjerë? Këta mjeshtra të fjalës, e gjetën të pa t“harur arën e fjalës, ama fjala u ndrit në fjali, prozë e poezi. Shëndoshja e mbrojtja e gjuhës standarde mund të bëhet me masa të prekshme energjike prej mendjesh që mendojnë tamam shqip e prej zemrave që rrahin shqip. Gjuhën shqipe e kemi ndër më të vjetrat e më të mëdhatë e kontinentit. 

Mbrojtja e gjuhës shqipe të mbështet edhe në ligje shtetërore

Gjuha shqipe është, sot e mot, pasuri kombëtare bazë. Vetë proceset e hapjes, bashkëpunimit dhe të integrimeve rajonale ndërkombëtare, detyrimisht i japin mundësi edhe shqipes së folur dhe të shkruar të ecë natyrshëm në  zhvillimin e pasurimin e saj me simotrat e shumë vendeve të BE.

Është  fatalitet për ato vende me popullsi të vogël si Shqipëria, të shoqëruarit me rrezikun e depërtimit dhe përdorimit, vend e pa vend, të huazimeve në dëm të fondit autokton, duke kaluar shpesh në varfërimin e gjuhës letrare kombëtare. Këto marrëzi, që më mirë i njeh publiku, na shiten si gjetje gjuhësore moderne (!). ky është një agresivitet i hapur gjuhësor. Është koha të pranojmë dhe të përpiqemi për të vënë nën kontroll, duke ngritur barriera, miratuar ligje dhe ngritur struktura të posaçme, për ta mbajtur të pastër shqipen, që është pasuria më e madhe  dhe e patjetërsueshme me të cilën krenohemi.

Vërtetë jetojmë në një shoqëri të lirë e të hapur, vërtetë jemi përkrahës të globalizmit, por nuk do të dëshironim kurrë që gjuha jonë të mos shkruhej e të përdorej nga shqiptarët e të gjithë brezave. Mundësitë për ta mbajtur të gjallë gjuhën e bukur shqipe tek fëmijët, nipërit e mbesat dhe stërnipërit tanë, pavarësisht kur lindin dhe ekzistojnë, i mundëson shkolla që është institucioni bazë i mësimdhënies së gjuhës letrare dhe detyrë parësore ka të mësuarit e saj, e që sjell si rezultat aftësimin e fëmijëve dhe të rinjve për ta komunikuar e shkruar saktë. 

                Më shumë vëmendje dhe masa konkrete

                për mërgimtarët dhe fëmijët e tyre

Për shqiptarët emigrues, me gjithë përpjekjet e ruajtjes së saj, shqipja po bëhet sa e largët dhe e huaj për fëmijët mërgimtar. Është normale që, duke jetuar në një shoqëri ku flitet e shkruhet një gjuhë tjetër, kuptohet dhe tendenca  e kufizimit dhe e shqiptimit të shqipes. Fëmijët po projektojnë të ardhmen e tyre aty ku rriten. Pra emigrimi në përgjithësi dhe ai i fëmijëve në veçanti, krahas të mirave, mbart me vete edhe rrezikun e një asimilimi gradual të gjuhës, sidomos tek fëmijët shqiptar që jetojnë e mësojnë aktualisht në emigrim.

Faktet ekzistuese të një kombi përcaktohen, në fund të fundit, nga gjuha. Popullsia e një vendi që për arsye të ndryshme nuk e shkruan dhe rrallë herë nuk e flet gjuhën e vet amtare, është e prirur të rrezikohet, pasi gjuha ka qenë e mbetet një ndër komponentët kryesorë të kulturës së një kombi. Kur njeriu nuk e ka nën këmbë tokën e vet, humbet diçka nga qëndrimi vertikal, humbet sigurinë e bëhet më skeptik ndaj vetvetes.

Gjuha shqipe ka një zhdërvjelltësi në të folur, është shumë burrërore dhe mjaft e bukur, ka tingull të veçantë dhe mjaft impulsive. Shqipja është vazhdim i gjuhës ilire dhe i përket grupit të gjuhëve indo-evropiane, pra veçohet si një ndër më të vjetrat në Evropë dhe Ballkan. Këtu më vjen ndërmend një thënie e një mërgimtari: gjuha është e vetmja armë që vërteton që jemi shqiptar!

Studimi i shqipes është i lidhur ngushtë me interesin kombëtar

Në Shqipëri dhe diasporë gjuhësia krahasimtare ka patur arritje me vlera të mirëfillta shkencore dhe gjithnjë gjuhëtarët tanë të nderuar hedhin dritë në raportet e shqipes me gjuhët e tjera. Studimi i shqipes, përveç interesit shkencor, është i lidhur ngushtë me interesat tona kombëtare. Qëndrojmë para një fakti shumë të bukur, shumë interesant, që jo vetëm gegërishtja, por edhe gjuha e diasporës, sidomos e arbëreshëve të Italisë, tek e cila, në mes shumë barbarizmave, gjenden thesare të vërtetë, janë format më të vjetra të shqipes. Këtu kujtojmë përpjekjet gjashtëdhjetëvjeçarë të prof. Shkurtaj, si njeri i nderuar, pasionant, intelektual me interes të paparë shkencor, studiues dhe hulumtues i gjuhësisë shqiptare në tërësi dhe arbëreshëve të Italisë  ne veçanti. Domosdoshmëria e ndryshimeve sa vjen e rritet. Kërkohet të kemi impenjim historik për këtë çështje, duke u bazuar edhe në përvojën e vendeve euroatlantike, pasi dhe lëvizja e lirë e këtyre njëzet vjetëve i ka zgjeruar kontaktet e shqiptarëve me gjuhët e kulturat e popujve të tjerë.

Në këto 112 vjet të Pavarësisë Kombëtare, realiteti i shoqërisë shqiptare ka fituar qytetarinë në fushën e gjuhësisë. Ajo ka gurgulluar dhe sjell ujëra nga lashtësia e shekujve, ku shqipja ka plazmuar mendimin, ka marrë forma të personaliteteve që nga mendimi i Naimit, Çajupit, Fishtës, Mjedës, Konicës, Nolit, Migjenit, Poradecit e deri tek ai i Qoses e Kadaresë. Indiferentët dhe dembelët dhe ata që s’respektojnë parimet e gjuhës standarde shqipe, që nuk vazhdojnë rrugën e Rilindësve tanë, historia do t`i dënojë. Nga Bostoni i Amerikës, Konica shprehej: “Erdhi më në fund edhe për gjuhën shqipe koha e lulëzimit, kohë plot shpresë! Në të katër anët, një zjarr i bukur zien në zemër të djalërisë dhe, plot me dëshirë, trimoshët e dheut tonë po përpiqen për zbukurimin e shqipes”.

I vlerësojmë, i pranojmë dhe i respektojmë vlerat gjuhësore të popujve të tjerë. Dhe respekti për të tjerët ka vlerë e besueshmëri kur, në radhë të parë respekton vlerat e kombit tënd!

Nga Mimoza Dajçi/

Gjatë qëndrimit disa ditor në Argjentinë për takimet e G20, pata rast të njihem nga afër me intelektualët e patriotët shqiptarë në Buenos Aires, Etleva dhe Genc Llupi. Kishin mbërritur në Argjentinë në vitin 1948, së bashku me prindërit e tyre. I ati, Filip Llupi, personalitet i nderuar në Shqipëri, ish Drejtor i Shkollës “Nëna Mbretëreshë” në Tiranë, ku jepte edhe mësim në lëndët matematikë, fizikë, kishte linduar në Shkodër nga një familje atdhetare dhe antikomuniste. E ëma e tyre vinte nga Dalmacia, gëzonte titullin Markezë nga familja e saj.

Prof. Dr. Filip Llupi kishte kryer studimet e larta e doktoraturën në Vienë për shkencat ekzakte, ndaj në vitin 1943 qeveria shqiptare e dërgoi me detyrë pedagog për 100 studentët shqiptarë në një universitet të Vienës. Kështu shkruante dokumenti për nisjen e tij në Vienë, ku mori me vete gruan dhe dy fëmijët e vegjël. Genci sapo kishte kryer klasën e parë fillore, ndërsa Etleva ende në moshë parashkollore. Filipi kishte edhe një mision të veçantë, për të hyrë në traktativa me qeverinë Austriake për një çështje mjaft delikate. Gjermania në atë kohë kërkonte t’i dërgonte të gjithë studentët e Vienës për luftë në Rusi, përfshi edhe studentët shqiptarë. Qeveria shqiptare i kishte kërkuar patriotit shqiptar Filip Llupi, të realizonte një marrëveshje me qeverinë Austriake, në mënyrë që studentët shqiptarë të mos shkonin në luftë. Filipi e kreu këtë misionin me sukses duke u siguruar kontrata pune, që studentët shqiptarë të punonin nëpër fabrikat e Vienës, njëherësh të ndiqnin studimet universitare pa ndërprerje. Pra ai i shpëtoi jetën studentëve shqiptarë në Vienë. Këto janë ngjarje të panjohura deri më tani për historinë e Shqipërisë. Prof. Dr. Filip Llupi ishte një hero i kohës dhe duhet të njihet si i tillë. Përpjekjet e tij duhet të çmohen e vlerësohen nga shteti dhe populli ynë.

Duke qenë se pas përfundimit të Luftës II Botërore, në Shqipëri u vendos perdja e hekurt komuniste, Filipi si antikomunist u detyrua të merte vendimin e vështirë, që së bashku me familjen e tij mos të ktheheshin më në atdhe. Për një periudhë të shkurtër fillimisht u vendosën në Itali, me shpresë se kjo ishte një situatë kalimtare për Shqipërinë. “Pasi babai kuptoi se Shqipëria ishte katandisur më keq se para lufte – tregoi Genci – vendosëm familjarisht të udhëtonim drejt Argjentinës, ku na priti daja, vëllai i nënës”.

Genci atë kohë ishte 11 vjeç, Etleva 9-të. Edhe pse u rritën dhe edukuan me kulturë Amerikano – Jugore, përsëri gjuhën shqipe nuk e lanë pas, e flisnin qartë e bukur. Ata zotëronin disa gjuhë të huaja, sigurisht dhe atë spanjolle, ku kishin vite që jetonin. Ishin adhurues të artit e muzikës klasike dhe çdo herë shikonin nga afër performancat e artistëve shqiptarë në Argjentinë, si Ermonela Jaho e Saimir Pirgu, duke vlerësuar kështu maksimalisht arritjet e tyre.

Në shtëpinë e tyre në Buenos Aires, nuk mungonin simbolet shqiptare, flamuri pa yllin e kuq e zbukurime të tjera kuq e zi, suvenire nga miq e të afërm të familjes nga Shqipëria. Kujdeseshin për lulet përqark shtëpisë, në kopësht kishin mbjellë edhe një pemë me lule të rralla e aromatike.

Ruanin me “fanatizëm” zakonet, traditat, kulturën dhe gatimet shqiptare. Gjatë bisedës, të dy, vëlla e motër shquheshin për një sens të hollë humori, siç mund ta quajmë humor shkodran. Flisnin me shumë dashuri për Shqipërinë, popullin shqiptar, lagjen Dibrane ku lindën e u rritën në Tiranë, afër Lanës, siç tregonte Genci dhe Etleva dhe ruanin kujtimet më të mira për komshinjtë e tyre në Tiranë. Kishin mall për atdheun. Genci ishte jo partiak, por një antikomunist i bindur. Edhe pse ishte larguar tepër i ri nga Shqipëria, ai e kishte përjetuar me dhimbje të madhe dramën e egër komuniste ndaj popullit shqiptar. “Në Shqipëri – tha ai – për afro gjysëm shekulli ka sunduar diktatura e shokut Enveri, i cili i solli shumë dëme të rënda popullit. Shqiptarët u zaptuan nga shqiptarët dhe kjo është e pabesueshme. Ishte genocid i hapur dhe bëj çudi që shumë shqiptarë ende nuk janë ndërgjegjësuar për krimet e komunizmit.”

I ati Filip Llupi u nda nga jeta në vitin 1984, ndërsa e ëma tyre në vitin 1992. Xhaxhai i Gencit dhe Etlevës, At Françesko Llupi, Prift i shkolluar jashtë e tepër patriot, përfaqësues i Klerit Katolik, rregjimi i Hoxhës e arrestoi në vitin 1967, i bëjnë gjyq të hapur dhe si dënim kapital pas torturave të shumta e fusin në një fuçi vere, mbushur me gozhda dhe e hedhin nga maja e një mali të lartë për të vdekur, as eshtrat nuk dihet se ku ndodhen. “Edhe pse pak shqiptarë jemi në Argjentinë – tha Genci – jemi të mërzitur shumë që shteti shqiptar prej disa vitesh e ka mbyllur ambasadën në Buenos Aires. Kjo nuk na shërben aspak ne shqiptarëve, pasi ashtu mund të kishim raporte biraterale në fusha të ndryshme, biznes, art, kulturë, etj.” Me ish ambasadorin Trako, kishte patur raporte të mira, vazhdimisht e ftonte për kafe, shpesh edhe ai i vizitonte në shtepi. “Ambasadat janë ato që mund të bëjnë njohjen e Shqipërisë, Kosovës e trevave të tjera shqiptare nëpër botë, por kështu nuk po na njeh askush. Shumë njerëz këtu e në botë – tha ai – nuk e dinë se ku ndodhet në hartë Shqipëria, e për këtë më vjen shumë keq. Kësisoj – shtoi Genci – na ka “tradhëtu” shteti ynë ne shqiptarëve në Argjentinë.” Flitej për hapjen e një konsullate, por që akoma ishtë inekzistente, flas këtu deri për vitin 2018, kohë kur unë ndodha në Argjentinë.

Në banesën e Etlevës dhe Gencit, u takova edhe me miken e tyre anglo-argjentinase Margarita Jones, lindur në Buenos Aires, por anglishten e trashëguar nga i ati, e fliste pastër. Etleva kishte kryer studimet e larta në Argjentinë në shkencat ekonomi-kontabël. Genci punonte si teknik – konstruktor e supervizor në shtrimin e menaxhimin e rrugëve, njihte mirë fizionominë e infrastrukturën e qytetit e më gjerë. “Buenos Aires – tha – ka një shtrirje gjeografike 16 km gjerësi dhe 16 km gjatësi, ka shumë kisha, ndërtesa antike dhe muzeume.”

Puna e kishte lidhur me njerëz të kulturave të ndryshme, deri tek fiset indiane, pasi në zonat ku ata jetonin, i kishte punësuar për projekte të ndryshme shtetërore. Si Etleva dhe Genci ishin shumë të angazhuar me komunitetin shqiptar atje. Rezervuan për mua një pritje tepër të ngrohtë e miqësore, që nuk do ta harroj kurrë.

Gencin si patriot dhe i respektuar në rrethin shoqëror, e kishin propozuar të drejtonte sërisht Shoqatën “Skënderbeu”. Shoqatë shqiptare themeluar më 1 Nëntor të vitit 1926 fillimisht me emrin “Shpresa”, por më pas aty nga viti 1933 e kishin emërtuar Shoqata “Skënderbeu”. Në shoqatë u takova gjithashtu edhe me bashkëshortët Efti dhe Kristofor Ndreu. Efti si violinçeliste e ushtronte profesionin edhe atje në një universitet të Buenos Aires-it, ndërsa i shoqi Kristofori, jurist dhe ish nëpunës i ambasadës shqiptare në Argjentinë, kujdesej për ambjentet e Shoqatës. Sapo hyje në Selinë e Shoqatës, një bust i heroit tonë kombëtar Gjergj Kastrioiti Skënderbeu derdhur në bronx, dukej sikur të përshëndeste e të uronte mirëseardhjen, ndërsa një tjetër bust i heroit vendosur në krye të sallës, të ftonte për tu ulur rreth tryezës së rrumbullakët. Flamujt shqiptarë pa yllin e kuq dhe kostumet kombëtare të grave shqiptare, i kishin vendosur përqark si monumente kulture e dëshmi trashëgimie.

Aty mblidheshin shpesh shqiptarët së bashku me arbëreshët, e fëmijët e tyre për të festuar gëzime të ndryshme, si dhe festat e Pavarësisë së Shqipërisë, Kosovës e Argjentinës, veshur e stolisur me kostumet kombëtare.

Me një autobus së linjës turistike, udhëtova edhe nëpër Buenos Aires, monumete të shumta arti e kulture më zuri syri kudo e të pa shkatërruara nga dora e njeriut, deri tek personazhi famoz i përrallave “Pinoku” derdhur në bronx, larë në metal të shëndritshëm. U largova nga Argjentina me mbresa të bukura, veçanerisht nga miqtë e rinj e të dashur Etleva dhe Genc Llupi.

Luan Rama/

“Ka shumë pellgje gjaku nëpër botë / ku vallë do rrjedhin ato?…” – Jacques Prevert.

Harqe guri, porta te mëdha guri, dritare të shqyera ku era fryn trishtueshëm. Magje e braktisur, çati e rënë dhe një copëz qiell i vetmuar, i ngrënë, i vrarë. Era fryn nëpër shkurre, mbi gurë të latuar dhe puse të harruar, mbi trarë të përmbysur në këtë shembje të jetës dhe të botës në Çamëri. Një fotografi e zbehur dhe e përbaltur, një foto dasme, mbetur në rrënojë, rrëzë murit… lugë e ndryshkur dhe e vetmuar e papritur, në heshtjen e madhe, një këngë e vjetër dëgjohet. Këngë e shpirtit, këngë e popullit të handakosur e të vrarë. Por kënga dhe në rrënoja e varre ka jetuar në dekada dhe vazhdon të jetojë. Shpirti i popullit nuk mund të heshtë. Eshtë kënga që i këndon masakrës, është vaji i një jete të humbur që nuk do ta harrojë tragjedinë.

Drita bie. Është muzg dhe dielli tutje perëndon. Ndërtesat e gurta i shohim tani si hije : harqe, mure të rrënuar, dritare si zgavra të humbëtirës dhe e vdekjes që ka kaluar… Madje hije njerëzore sikur lëvizin tani në këtë botë hijesh… Një dorë shfaqet në portën e madhe prej guri dhe një hije njerëzore shfaqet si të dojë të mbahet pas jetës. Hëna sapo ka dalë dhe hija ngre sytë drejt saj si të kundrojë botën e të gjallëve. Tashmë shohim fytyrën e tij. Sytë i shkëlqejnë edhe pse të zbehtë. Sytë nuk janë shuar. Është rrëfimtari, i vdekuri i gjallë që lëviz mes gërmadhash dhe me shpirtin e dhimbur sheh katakombet e një jete të dikurshme. E kështu nis të rrëfejë, të tregojë… Tragjedia e dikurshme ka ngjyrën e argjendë të asaj hëne që duket se vuan dhe ajo. Ngrehina hije. Hije pemësh në forma njerëzore. Trungje të gjymtuar, krahëprerë dhe të tharë. Tashmë këngës popullore, e ngjashme me vajin e humbësit të madh, ia lë vendin një muzike që kërkon të shoqërojë rrëfimtarin në tregimin e tij. Ai ecën, ndalon, mbështetet diku dhe flet. Është zëri i shpirtit. Zëri që na flet përtej varrit…

Në mjediset e shoqatës u bë promovimi i pesë librave të z. Hys Hasa të botuara në vitet 2022 – 2024

Nga dr. Sadik Elshani

Ditën e shtunë më 7 dhjetor 2024 në mjediset e shoqatës “Bijtë e shqipes” u organizua një veprimtari mbresëlënëse ku u bë promovimi i pesë librave të z. Hys Hasa të botuara në vitet 2022 – 2024. Ka vite që z. Hys Hasa me punën e tij studiuese e publicistike është bërë një autor e studiues serioze prodhimtar, jo vetëm në diasporë, por edhe në Shqipëri e të gjitha trevat shqiptare. Objekti i veprave të tij te botuara gjer më tani, 26 botime, janë: historia, traditat, figurat e njohura të fshatit të tij të lindjes, Vilë, Qarkut të Kukësit, diasporës shqiptaro – amerikane, si dhe shumë figurave te ndritura të kombit tonë. Një vend të rëndësishem në botimet e tij zënë edhe temat nga shërbimi i tij në Ushtrinë Shqiptare. Ai është pensionuar me gradën kolonel. Të gjitha këto botime i përshkon një frymë atdhedashurie, një ngrohtësi njerëzore, respekti për bashkëkombësit e tij, krenaria e ligjshme për ngjarjet historike nga e kaluara e popullit tonë. Z. Hys e adhuron fshatin e tij të lindjes, e do Kukesin, Shqiperine e gjithë trevat shqiptare Me shumë dashuri e sinqeritet ai shkruan për trungun e familjes së tij, shoket, figurat e shquara të kombit tonë, sepse ai është një njeri fisnik e burrë që i ka hije fjala e vendi. Dikush ka thënë se, që ta duash vendin tënd, duhet ta njohësh atë. Por, dashuria për atdheun bëhet edhe më e fortë kur je larg tij, kur e ndien mungesën e tij. Malli për atdheun ta përqëndron më thellë mendimin, prandaj, botimet e Hysës paraqesin ngjarje e figura të njohura edhe në detajet më të imta. Me një këmbëngulje për t’ia patur zili ai i grumbullon meterialet, kërkon informacione nga njerëz të ndryshem të të gjitha fushave të jetës: arsimit, shkencës, teknikës, mjekësiesë, mbrojtjes, etj. Por, ai paraqet edhe njerëz të thjheshtë, sepse edhe ata e kanë pervojën e tyre jetësore, kanë rrëfimet e tyre. është ajo përvoja, filozofia e popullit tonë, e zhvilluar gjatë shekujve, kryesisht nëpër odat shqiptare. Jo çdo gjë mësohet në shkolla, universitete e akademi. Veprat e z. Hasa janë një mozaik që gur-gur e paraqesin një tabllo të plotë të subjekteve që ai trajton. Me botimet e tij ai është bërë një enciklopedi, kronist, dëshmitar serioz i jetës së trevës së Kukësit e më gjërë, diasporës shqiptaro – amerikane. P. sh. libri i tij. “Midis emigrantëve shqiptare ne Amerike” (Tirane, 2010) do të jetë një libër referencë dhe historik, që do t’u tregojë brezave të ardhshëm se si kanë jetuar prindërit gjyshërit e tyre në një periudhë të caktuar historike këtu në Amerikë.

Salla ku u zhvillua veprimtaria ishte mbushur plot me bashkatdhetarë, dashamirë të librit. Kur salla mbushet plot gjithmonë e ndien një kënaqësi shpirtërore, se ia vlen të organizohen veprimtari të tilla. Kishin ardhur bashkatdhetarë e miq të z. Hys nga Philadelphia me rrethinë, Nju Xhersi e Nju Jorku. Kjo ishte edhe një dëshmi për respektin që z. Hys Hasa gëzon në komunitetin tonë, burrë fisnik që rrezaton mirësi e energji pozitive. Me praninë e tyre këtë veprimtari e nderuan: profesor Skender Kodra, kryetar i Akademisë së Shkencave Shqiptaro – Amerikane; dr. Bexhet Asani, sekretar i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro – Amerikanë; poeti Mhill Velaj, ish-kryetar i kësaj shoqate; zonja Dirka Xhakolli, nënkryetare e shoqatës “Skënderbe”, nga Nju Jorku; profesori, studiusi e shkrimtari nga Kosova, Besim Muhadri. Sallën dhe veprimtarinë e zbukoroi një buqetë e mrekullueshme me trëndafila, të cilën e solli zonja Premisa Këlsi. Sipas traditës së shoqatës sonë veprimtarinë e hapi kryetari, z. Dritan Matraku, i cili të pranishmëve u dëshiroi mirëseardhjen në këtë veprimtari, përshëndeti mysafirët e nderuar, përgëzoi zotin Hys Hasa për punën e tij me plot përkushtim, veprimtarinë mjaft prodhimtare botuese, si dhe angazhimin e tij të vazhdueshëm në shoqatë. Kjo veprimtari përputhet bukur me misionin e shoqatës sonë, që është ruajtja e gjuhës, kulturës e traditave tona kombëtare, theksoi z. Matraku.

Pastaj fjalën e mori z. Tajar Domi, ish-kryetar i shoqatës, i cili kishte përgatitur një material të thukët për veprimtarinë botuese të kolonel Hys Xhemali Hasës. Ai në fillim dha disa të dhëna jetëshkrimore për z. Hys Hasa, nga fëmijëria, shkollimi, shërbimi në Ushtrinë Shqiptare, deri te pensionimi si kolonel dhe vendosja e tij në Philadelphia në vitin 2006. Ai i bëri një pasqyrë botimeve të tij, duke i analizuar disa nga ato më kryesoret: “Vila pjesë e krenarisë kuksiane” (2008), “Gjurmë vlerash jetësore në Vilë” – dy vëllime, “Midis emigrantëve shqiptarë në Amerikë” (2009), “Mes shokësh në shërbim të atdheut” (2013), “Dritare mençurie kuksiane” (2015), “Vlera intelektuale kuksiane” (2016 – 2023, 5 vëllime). Siç cekëm më lartë, janë gjithësejt 26 botime. “Boshti kryesor i gjithë kësaj pune të jashtëzakonshme, edhe pse jo në moshën më të mirë ku mund të jepet rendimenti maksimal, në të gjitha botimet e shokut e mikut tonë, Hys Hasa, është pasqyrimi i njeriut si vlerë për shoqërinë e atdheun, por në radhë të parë për familjen. Ai në të gjitha këto volume përçon tek lexuesi dëshirën e tij për t’u dhuruar bashkëqytetarëve të vet tri gjëra: dashurinë, fjalën e mirë dhe korrektësinë”. Pasi dha disa të dhëna karakteristike dhe bëri një pasqyrim të shkurtër për këto botime, vlerësimet e shumta që kanë bërë personalite të shquara, studiues e akademikë, por edhe shumë miq të z. Hys, z. Tajar bëri një përmbledhje në fund të fjalës së tij, që njëherësh është edhe emëruesi i përbashkët i veprimtarisë botuese të z. Hasa: “Pra, veprat e z. Hys Xhemali Hasa kanë në brendësi të tyre jetëshkrime njerëzish, histori e letërsi, në to përshkruhen ngjarje, luftëra, por edhe zakone, tradita e kulturë të zonës së Lumës, Kukesit e me gjërë. Ato do të përbëjnë një vlerë të madhe dhe një kontribut të pazëvendësueshëm në arkivin historik të qytetit e atij kombëtar, por edhe një pasurim të bibliotekave personale të secilit”. Këtë përfundim e përforcon më tepër edhe vlerësimi që i ka bërë veprave të z. Hys Hasa, Mësuesi i Popullit, Mjeshtri i Madh, prof. dr. Shefqet Hoxha: “Të shkruash për njerëz konkret, që i takon përditë, për vlera intelektuale pozitive të bashkëfshatarëve e bashkëkrahinarëve tuaj, është shërbimi më i madh që i bën shoqërisë së sotme”.

Folësi i radhës në këtë veprimtari ishte z. Lutfi Brami, i cili paraqiti një vështrim për librin e z. Hys Hasa, “Mirënjohje Këshillit të Qarkut të Kukësit, shoqatës “Bijtë e shqipes” dhe Aleancës Kombëtare të Ushtarakëve Shqiptarë”. Në këtë libër paraqiten mendime e vlerësime të mbi 85 kuadrove, intelektualëve me mesazhe urimi, që mbartin motive inkurajues, respekti e mirënjohjeje. Për vlerat e këtij libri z. Brami u shpreh: “është i veçantë e kuptimplot. Përshkohet nga ndjenja e mirënjohjes dhe falenderimit të madh që bën z. Hys Hasa ndaj vlerësimit të figurës së tij për marrjen e titullit të lartë, “Qytetar Nderi i Qarkut të Kukësit”. Vlerat e këtij libri si dhe tërë veprimtarinë botuese të z. Hys e ka përmbledhur bukur z. Brami: “Rrëketë e burimeve nga malet e larta të Kukësit, Hysa i ka mbledhur dhe ka krijuar lumin e madh të krijimtarisë kuksiane, arkivin biografik, ditarin dhe fizionominë e tij, rezervuarin, që i jep dritë jo vetëm Kukësit, por mbarë bashkëkombësve tanë kudo që janë”.

Zoti Llazar Vero, ish-kryetar i shoqatës kishte përgatitur një paraqitje për librin e z. Hys Hasa, “Mirënjohje për ata që gdhendën emrin e tyre në pavdekësi”. Që në fillim të fjalës së tij z. Vero u shpreh: “E kam të vështirë të veeçoj botimin më të fundit të Hys Hasës, “Mirënjohje për ata që gdhendën emrin e tyre në pavdekësi”. Pse? Sepse të gjithë janë vazhdim i njëri-tjetrit. Pothuaj të gjithë flasin për Kukësin dhe kuksianët. Të gjithë janë shkruar me dashuri, përkushtim dhe krenari për ta”. Z. Vero pasi i bën një vlerësim të përgjithshëm krijimtarisë së z. Hys Hasa, ai i bën një analizë librit në fjalë, duke e vlerësuar punën e z. Hasa për vlerësimin dhe nderimin që ai u bën të gjithë atyre që sakrifikuan edhe jetën e tyre në ndërtimin e shumë veprave industrial, bujqësore, infrastrukturore; “Pasqyrimi me vërtetësi punës heroike dhe sakrificave të panumërta të atyre njerëzve të thjeshtë, por mjeshtra të profesioneve të tyre, nuk eshtë vetëm një evidentim sa për të thënë, por një ndërtim dhe përjetësim i fuqishëm për brezat e sotëm dhe ata që do të vijnë më pas” – u shpreh z. Vero. Pasi i cek të veçantat dhe rëndësinë e ketij libri, z. Vero bën këtë vlerësim: “Me këtë botim autori Hys Hasa i bën një shërbim qytetar jo vetëm Kukësit, por gjithë vendit dhe sidomos brezit të ri të Atdheut tonë. Botimi më i fundit i Hys Hasës shënon edhe një arritje tjetër simbolike, pasi ai ëshjtë botimi i tij i 25-të. Pena e tij nuk di të ndalet. Kam besim se libra të tjerë do të pasojnë këtë”.

Për librin tjetër të z. Hys Hasa, “Të jetosh me dashamirësinë e vlerave njerëzore” – vëllimi i dytë, referues ishte z. Petrit Zanaj, ish-kryetar i shoqatës. Ai pasi i bën një vështrim të shkurtër veprimtarisë botuese të z. Hys Hasa, kështu shprehet për librin në fjalë: “është një libër krejt ndryshe. Nuk ka një fill, një linjë që të na tregojë rrugëtimin e personazheve të tij, evolimin apo degradimin e tyre në situata të caktuara që përbëjnë thelbin e ngjarjeve në të, si dhe cili është fati i këtyre personazheve në vorbullat e ndryshme të ngjarjeve jetësore që përdoren nga autori”. Vlen të cekët se në këtë vëllim autori përshkruan takimet e tij të shumta me bashkatdhetarët, duke na rikujtuar se “vlerat e larta njerëzore qëndrojnë tek njerëzit e thjeshtë dhe punëtorë, të shkolluar apo profesionalë të zotë në punët e tyre”.

Zoti Sadik Elshani, ish-kryetar i shoqatës dhe njëherësh shkruesi i këtyre radhëve, u paraqit me një vështrim për dy vepra të z. Hys Hasa: “Vlerësime e mesazhe mirënjohëse” – vëllimi i dytë dhe “Vlera intelektuale kuksiane” – vëllimi i pestë”. Edhe z. Elshani bëri një hyrje të shkurtër për veprimtarinë botuese të z. Hys Hasa, pasi që gati të gjitha veprat e tij janë të lidhura me njëra-tjetrën. Pastaj ai u ndal për secalin libër veç e veç.

Ne librin “Vlërësime e mesazhe mirënjohëse – 2”, siç thote edhe tituli, autori paraqet disa vlerësime për veprat e tij nga personalitete të shquara të Shqipërisë, diasporës, përcjell mesazhet e shumta me shumë fjalë dashamirësie per botimet e tij, përshkruan angazhimet e tij dhe të miqve të tij për promovimin e librave në Muzeun Historik Kombëtar në Tiranë. Në kapitullin e 7-të përshkruhen takimet e tij të shmta me familjarë, kolegë ushtarakë, grupin “Flaka”, profesor Enver Bytyçin e shumë të tjerë. Vlerësime për librat e Hyseë janë të shumta, të shrehura me kritere shkencore e me shumë respekt për punën e tij këmbëngulëse, përkushtimin për t’i paraqitur gjërat sa më realisht, me fakte, të dhëna ëe sakta në pasqyrimin e figurave e ngjarjeve historike e bashkëkohore nga treva e Kukësit. Nga shumë vlerësime po zgjedhim një që e mishëron thelbin e krijimtarisë së z. Hys Hasa, atë të ambasadorit të nderuar, Arben Çejku: “Nga shkrimet nuk vjen asgjë e keqe; maksimumi rrjedhin polemika dhe debate. Por, nga mos-shkrimi, vjen harresa, vjen vetëm erresira”! Pra, ky është edhe qëllimi i shkrimeve, veprave të Hyses: mbajtja gjallë e kujtesës së popullit tonë, traditive e personaliteteve tona, t’i kemi gjithmonë në mesin tonë e jo të tretur diku në skutat e largëta të harresës.

Në librin tjetër, “Vlera intelektuale kuksiane – 5”, që do të thoteë se autori i ka botuar edhe katër vëllime të tjera, pasqyrohen figura të shquara të trevës së Kukesit, për të na bërë të ditur se edhe kjo trevë ka dhënë personalitete të shquara, gra e burra, që kanë lënë emër në historinë, arsimin, shkencën e kulturën tonë kombëtare, me një fjalë, në të gjitha fushat e jetës, është kjo një trevë e njohur për virtytet njerëzore, bujarinë, besën, mikpritjen, trimërinë. Si në të gjitha veprat e Hysës edhe në këtë vëllim parakalon një galeri e tërë portretesh të personaliteteve të shquara të trevës së Kukësit, të portretizuara bukur me fjalor të pasur e stil te zgjedhur. Paraqiten paraardhësit e pasardhësit e tyre, trashëgimia, tradita familjare.

Të pranishmit i përshendet profesor Skender Kodra, i cili shprehu kënaqësinë që ishte pjesë e kësaj veprimtarie, përgëzoi autorin, duke u ndier kranar që ai është edhe anëtar i kësaj Akademie. Po ashtu pershëndeti edhe zonja Dirka Xhakolli. Në emër të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro – Amerikanë (ShShShA) përshëndeti sekretari i saj, dr. Bexhet Asani, duke theksuar se “shoqata “Bijtë e shqipes” dhe ShShShA janë si një trung i vetëm, kanë bashkëpunuar, bashkëpunojnë e do të bashkëpunojnë përgjithmonë”. Pastaj ai vuri në pah se me z. Hys Hasa kanë diçka të përbashkët: Që të dy kanë botuar nga 26 libra, Z. Hasa ka shkruar për shqiptarët e përtej oqeanit (Amerikës), ndërsa ai ka shkruar për shqiptarët e përtej detit (arbëreshët). Përshëndeti edhe z. Mhill Velaj, ish – kryetar i ShShShA dhe në vazhdim solli përshëndetjen e presidentit të ShShShA, z. Adnan Mehmeti, i cili ndër të tjera shkruante për krijimtarinë e z. Hasa: “Si president i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro – Amerikanë dhe lexues i përhershëm i veprave tuaja, ndihem krenar për arritjet dhe sukseset tuaja. Ju përfaqësoni denjësisht letërsinë tonë, duke i dhënë zë e shpirt kulturës shqiptare përmes krijimeve tuaja frymëzuese”.

Në fund, pak i emocionuar, e mori fjalën z. Hys Hasa, i cili i falenderoi përzemërsisht të pranishmit në këtë veprimtari ku u bë promovimi i pesë librave të tij të botuar kohëve të fundit. Ai pastaj falenderoi Kryesinë dhe kryetarin e shoqatës “Bijtë e shqipes”, sponsorizuesit e shumtë që me bujarinë e tyre mundësuan botimin e këtyr librave; falenderoi redaktorin e korrektorin e këtyre librave, mikun tonë, z. Lutfi Brami dhe referuesit në këtë veprimtari. Një falenderim të vecantë ai e bëri për bshkëshorten, Xhylijen, djemtë e tij, Sokolin e Altinin, si dhe miqtë e tij për mbështetjen e dhënë në shkrimin e këtyre 26 librave, Pastaj në pika të shkurtëra foli për jetën dhe karrierën e tij ushtarake, burimin për frymëzimin e veprave të tij. Për tematikat që ai trajton në veprat e tij, u shpreh: “Unë shkruaj për vlera pozitive dhe mirënjohje vlerash të njerëzve nga më të thjeshtit e deri tek ministri apo deputeti, intelektuali e shkencëtari, personazhe që ata i takon çdo dite në kafe, në rrugë e në çdo mjedis familjar e shoqëror dhe në brendësinë e çdo libri janë mirënjohja, korrektesa dhe vlerat e shqiptarizmës, që duhet të kultivojmë tek brezat e sotëm, që ta kemi të sigurtë të ardhmen”.

Një falendrim i madh i takon edhe zonjës Julida Cepele, sekretare e shoqatës, e cila me mjaft kulturë komunikuese e moderoi këtë veprimtari madhështore.

Për të gjithë të pranishmit familja Hasa shtroi një koktel të pasur me ushqime e pije të llojllojshme. Edhe gjatë koktelit u këmbyen mendime, biseda të këndshme të rastit – u krijua tamam një atmosferë e ngrohtë që përkon bukur me atmosferën e festave të fundvitit.

Duke përfunduar këto radhë, e përgezojme përzemërsisht autorin për punën e tij me plot përkushtim, vlerësimet e qarta për personalitetet e ngjarjet historike e aktuale, për sinqeritetin, gjuhën e drejtpërdrejtë dhe atdhedashurinë e zjarrtë që na percjell. I dëshirojmë Hysës shëndet e krijimtari të begatshme!

Philadelphia, me 8 dhjetor 2024