Shkruan: Prof. Dr. Muhamet Racaj/

Shekulli XXI po dëshmon se paqja është një luks, ndërsa konfliktet e gjata janë pjesë e përditshme e botës tonë. Nga Lindja e Mesme e deri në Ballkan, këto konflikte nuk janë thjesht përplasje të armatosura, por shfaqje të problemeve komplekse sociale, politike dhe ekonomike. Ata ndikojnë drejtpërdrejt në jetën e njerëzve, ekonomitë e vendeve dhe stabilitetin e rajoneve. Shumë herë, ndërhyrjet ndërkombëtare dhe strategjitë e dështuara i kanë zgjatur këto konflikte, duke e bërë zgjidhjen e tyre një sfidë të madhe dhe të ndërlikuar.

Konfliktet e gjata nuk janë vetëm çështje politike, por edhe humanitare, duke përfshirë shpërnguljen e miliona njerëzve, shkatërrimin e infrastrukturës dhe krijimin e krizave të thella sociale dhe ekonomike. Secili rajon ka karakteristikat dhe sfidat e veta, por efekti i këtyre konflikteve rezonon ndërkombëtarisht, duke ndikuar në stabilitetin global dhe marrëdhëniet ndërkombëtare.

Konfliktet e gjata në botë

Lindja e Mesme

Lindja e Mesme është një nga rajonet më të ndikuara nga konfliktet e gjata në shekullin XXI. Siria, që nisi në vitin 2011 si një valë protestash për demokraci dhe të drejta qytetare, shndërrohet shpejt në një luftë civile komplekse, ku janë përfshirë aktorë lokalë dhe ndërkombëtarë. Konflikti ka shkaktuar më shumë se gjashtë milionë të zhvendosur brenda vendit dhe mbi pesë milionë refugjatë që kanë marrë rrugën e Europës dhe Lindjes së Mesme. Përplasjet kanë çuar në shkatërrimin e qyteteve dhe infrastrukturës, duke krijuar krizë humanitare të paprecedentë.

Jemeni është një tjetër shembull tragjik. Lufta që ka përfshirë vendin që nga viti 2014 ka shkaktuar mijëra viktima dhe ka çuar në një krizë të thellë ushqimore dhe shëndetësore. Pushtimi i qyteteve, bllokadat humanitare dhe përplasjet ndërmjet forcave qeveritare dhe rebelëve Huthi kanë shkatërruar jetën normale të qytetarëve dhe kanë krijuar një situatë ku ndihma ndërkombëtare është jetike për mbijetesën e popullatës.

Konflikti Izrael-Palestinë vazhdon të jetë një ngërç politik dhe humanitar që për dekada ka mbetur pa zgjidhje. Shpërthimet periodike të dhunës dhe tensionet politike kanë thelluar ndarjet dhe kanë penguar çdo përpjekje reale për paqe. Qytetet palestineze përballen me shkatërrim infrastrukture dhe kufizime të lëvizjes, ndërsa Izraeli përballet me kërcënime të vazhdueshme ndaj sigurisë së qytetarëve.Shpresat për paqe janë në marrëveshjen e fundit në mes Izraelit dhe Hamasit e kryesuar nga SHBA.

Afrika

Afrika është kontinent i pasur me burime natyrore, por gjithashtu i mbushur me konflikte të gjata dhe të ndërlikuara. Somalia ka qenë e përfshirë në luftë civile që nga fillimi i viteve 1990, me përplasje etnike, klanore dhe për pushtet që vazhdojnë deri sot. Mijëra njerëz janë zhvendosur brenda vendit dhe shumë të tjerë kanë kërkuar strehim në vende të tjera.

Sudani i Jugut, pas pavarësisë në vitin 2011, nuk ka gjetur paqen e qëndrueshme. Konflikti i brendshëm, i nxitur nga përçarjet etnike dhe luftrat për kontroll të burimeve natyrore, ka shkaktuar mbi gjysmë milioni viktima dhe ka çuar miliona të tjera në mjerim.
Republika Demokratike e Kongos vazhdon të përballet me dhunë të përhershme të grupimeve të armatosura, shpërngulje të popullsisë dhe shfrytëzim të burimeve minerare. Këto konflikte kanë efekt domino, duke destabilizuar jo vetëm vendin por edhe rajonin e Afrikës Qendrore.

Evropa dhe Ballkani

Edhe Evropa nuk ka qenë imun ndaj konflikteve të gjata. Lufta në Ukrainë që filloi në vitin 2014 dhe u përshkallëzua në vitin 2022 dhe vazhdon ka treguar se tensionet etnike dhe territoriale mund të shpërthejnë në një konflikt të madh me implikime ndërkombëtare. Mijëra qytete janë shkatërruar, miliona njerëz janë zhvendosur dhe ekonomia rajonale ka pësuar dëme të mëdha.

Ballkani, me historinë e trazuar të viteve 1990, mbetet një rajon me tensione etnike dhe politike. Konfliktet në Bosnje dhe Hercegovinë, Kosovë dhe Maqedoni të Veriut tregojnë se paqja është e brishtë dhe çdo provokim politik mund të ndezë përplasje. Këto konflikte, megjithëse shpesh të kufizuara në territor, kanë një efekt të gjerë për stabilitetin rajonal dhe marrëdhëniet ndërkombëtare.

Përfundim

Konfliktet e gjata nuk janë thjesht statistika apo lajme të përditshme. Ato janë histori njerëzish, familjesh dhe komunitetesh të prekura nga dhuna dhe pasiguria. Çdo konflikt i papërfunduar është një sfidë për drejtësinë, stabilitetin dhe zhvillimin.
Për të ndaluar përshkallëzimin dhe për të ndërtuar një të ardhme më të sigurt, nevojiten dialog, ndërhyrje të koordinuara ndërkombëtare dhe përkushtim i qeverive dhe shoqërisë civile. Pa këtë përkushtim, konfliktet e gjata do të mbeten pjesë e realitetit të hidhur të shekullit XXI. Secili konflikt ka mësimet e veta. Nga Lindja e Mesme, Afrika, Evropa dhe Ballkani, ne kuptojmë se paqja nuk arrihet vetëm me armë, por me drejtësi, mirëqenie dhe bashkëpunim ndërkombëtar. Lexuesi duhet të kuptojë se zgjidhja e konflikteve të gjata është sfidë globale dhe përgjegjësi kolektive.

AAWO “Motrat Qiriazi” Women’s Health Seminar.

Dr. Dorian Koçi/

Një Nobel për apokalipsin, por edhe për besimin se arti është forca e fundit që mund të shpëtojë njeriun.

Letërsia e Krasznahorkait është si një pasqyrë e përthyer e botës moderne — ku absurdi, frika dhe shpresa bashkëjetojnë në një harmoni të sëmurë. Ai shkruan sikur bota të ishte në rënie të përhershme, por brenda këtij apokalipsi të heshtur ai kërkon ende një dritë shpëtimi: artin, mendimin, fjalën e lirë.

Në epokën tonë të fragmentuar dhe të zhurmshme, fjalitë e tij të pafundme janë një akt rebelimi kundër shpejtësisë dhe sipërfaqshmërisë. Ai na kujton se kuptimi i jetës nuk gjendet në lajmet e ditës, por në rrjedhën e pandërprerë të ndërgjegjes njerëzore që përpiqet të kuptojë vetveten përballë kaosit.

Në një botë që e përtyp çdo ide në 15 sekonda, Krasznahorkai na detyron të ndalemi, të mendojmë, të përballemi me ankthin, me humbjen, me bukurinë e errët të ekzistencës.

Bujar Leskaj/

Gjyqi komunist kundër deputetëve (10 tetor 1947), që vrau pluralizmin dhe instaloi diktaturën në Shqipëri.

78 vjet më parë, me dënimin dhe ekzekutimin e Grupit të Deputetëve mbrojtës të parimeve e të demokracisë së vërtetë perëndimore, diktatori Enver Hoxha instaloi zyrtarisht diktaturën e proletariatit, vrau pluralizmin, mendimin e lirë dhe inteligjencën e vërtetë në Shqipëri.

Deputetët opozitarë, të cilët u dënuan dhe u ekzekutuan pas torturash çnjerëzore nga gjyqi famëkeq, i montuar e i inicuar drejtpërdrejt nga Enver Hoxha ishin ajka e mendimit intelektual, e politik shqiptar, ishin kundërshtarët e vendosur të një regjimi që po instalohej me gjak dhe do të ishte njolla e turpit për Shqipërinë.

Gjykata do të dënonte 16 deputetët dhe dhjetëra qytetarë e intelektualë shqiptarë nga qytete të ndryshme të Shqipërisë si bashkëpunëtorë të tyre.

Në 10 Tetor 1947, nga 16 deputetët, tre u dënuan me varje, Shefqet Beja 35 vjeç, Sulo Ismail Klosi 36 vjeç dhe Riza Alizoti 37 vjeç. 13 deputetët e tjerë u dënuan me pushkatim: Sheh Ibrahim Karbunara, 67 vjeç, Dr. Enver Sazani 37 vjeç, Sami Kokalari 50 vjeç, Selaudin Toto 33 vjeç, Irfan Majuni, 36 vjeç, Tefik Deliallisi 37 vjeç, Hysen Shehu 35 vjeç, Beqir Çela 34 vjeç, Abdyl Kokoshi nga Vlora 37 vjeç, Petref Karaxhozi 39 vjeç, Agathokli Xhitomi 50 vjeç.

Shumë të tjerë vuajtën burgun me dënim të përjetshëm, ndërsa të tjerë humbën jetën nga torturat çnjerëzore në hetuesi. Me burgim të përjetshëm u dënuan Ramazan Tabaku, Gjon Vlashi, Foto Bala nga Himara, Ram Marku. Me 20 vjet burg u dënuan Rustem Sharra, Xhevat Xhafa, Shefki Minarolli. Me 15 vite burg u dënua Sulo Konjari. Gjatë torturave në hetuesi vdiqën ose u vranë Kolë Kuqali, Syrja Selfo, etj.

Ndërkohë disa dhjetëra intelektualë, kundërshtarë të regjimit: Kostë Boshnjaku, Irfan Pustina, Suat Asllani, Sami Qeribashi, Riza Dani, Musine Kokalari Gjergj Kokoshi u dënuan ose u pushkatuan para e pas këtij gjyqi…Përpara këtyre antikomunistëve, demokratëve të vërtetë duhet që sot të përulemi me nderim, respekt e mirënjohje të thellë, veçanërisht ne deputetët e parlamentit aktual! Respekt të thellë meriton edhe ish- deputeti i PD, dr. Pjetër Pepa, i i cili në librin e tij, “Dosja e Diktaturës” ka sjellë dëshmi e fakte tronditëse për këtë ngjarje, duke na përcjellë mesazhin se: “Asgjë e ardhme nuk mund të ndryshohet, pa nxjerrë mësimet historike nga e kaluara!”.

Juna Musa

Medical Doctor Master of Science

Clinical Associate

Department of Interventional Radiology Oncology

Mayo Clinic Rochester Minnesota USA/

October is known around the world as Breast Cancer Awareness Month — a time when communities, healthcare professionals, and survivors come together to raise awareness, encourage early detection, and celebrate progress in research and treatment.

Over the past year, there have been many exciting developments in breast cancer care. Scientists and doctors are making treatments more personalized, more effective, and often less invasive. Here’s a look at the latest breakthroughs of 2025 — discoveries that bring new hope and options for patients everywhere.

1. A New Generation of Targeted Treatments

In September 2025, the U.S. Food and Drug Administration (FDA) approved a new medication called Imlunestrant (brand name Inluriyo) for patients whose breast cancer continues to grow despite hormone treatments.

Breast cancers that depend on hormones like estrogen sometimes become resistant to older drugs. Inluriyo is part of a new generation of medicines that block estrogen in a more precise way. It works by targeting specific changes in the cancer cell’s estrogen receptors — the molecules that help the cancer grow.

Doctors can now use a simple blood test, called a liquid biopsy, to check if a person’s cancer carries this specific genetic change. This makes it easier to choose the right treatment without extra surgery or tissue samples.

Why it matters: This marks a major step toward personalized medicine — treatment tailored to each patient’s individual cancer biology.

2. “Smart Drugs” That Target Cancer Cells

A new type of medicine known as antibody-drug conjugates — sometimes called “smart drugs” — is transforming breast cancer treatment. These drugs work like guided missiles: they attach to cancer cells and deliver a powerful cancer-killing medicine directly inside them, while leaving most healthy cells unharmed.

One of the newest drugs, Datroway (datopotamab deruxtecan), showed promising results this year in patients with aggressive or advanced breast cancer. Studies found that it helped women live longer and kept their disease from progressing compared to traditional chemotherapy.

Why it matters: “Smart drugs” reduce side effects and improve quality of life because they target only the cancer, not the whole body — a huge leap forward from older chemotherapy treatments.

3. Combining Immunotherapy for Hard-to-Treat Cancers

Triple-negative breast cancer (TNBC) is one of the most challenging types to treat because it does not respond to hormone or HER2-based therapies. New research in 2025 has shown that combining certain immunotherapy drugs with chemotherapy can greatly improve outcomes.

For example, combining Trodelvy with the immune-based drug Keytruda reduced the risk of cancer progression by 35% compared to standard treatment. This combined approach helps the immune system better recognize and destroy cancer cells.

Why it matters: This is encouraging news for people with triple-negative breast cancer, offering more effective treatment options where previously there were few.

4. Precision Add-On Drugs for Genetic Mutations

For patients whose breast cancers carry a specific genetic change called PIK3CA, adding a drug named Inavolisib to standard hormone therapy has made a big difference. Studies show that this combination delays the need for chemotherapy by nearly two years and helps patients live longer.

Why it matters: Genetic testing allows doctors to match patients with the treatments most likely to work for them — improving outcomes and reducing unnecessary side effects.

5. Advances in Early Detection and Diagnosis

Early detection remains the most powerful tool in beating breast cancer — and new technology is making it even better.

Liquid Biopsy: A Simple Blood Test for Cancer Traces

Researchers are developing blood tests that can find tiny pieces of tumor DNA or RNA floating in the bloodstream. These tests can reveal early signs of cancer, monitor how well treatment works, or detect a recurrence months before it shows up on a scan.

Why it matters: A simple blood test could one day replace many invasive procedures and help catch breast cancer earlier than ever before.

Artificial Intelligence (AI) in Mammography

In 2025, new AI-assisted mammography tools were approved to help radiologists read images more accurately. AI can highlight suspicious areas that may be hard to spot — especially in women with dense breast tissue — and can also help predict who might develop cancer in the future.

Why it matters: AI helps doctors find cancers sooner and reduces the chance of missed diagnoses — though human expertise remains essential.

6. Less Invasive Treatment Options

For women with very small or early-stage breast cancers, surgery might not always be necessary. This year, the technique known as cryoablation — which uses extreme cold to freeze and destroy cancer cells — gained wider recognition.

The procedure is done using a thin probe guided by imaging, with no open surgery required. Patients recover quickly, often with minimal pain and scarring.

Why it matters: Cryoablation provides an effective treatment option for small tumors while preserving the natural appearance of the breast.

7. Awareness, Access, and Empowerment

While new technologies bring hope, equal access remains essential. Many communities still face barriers to screening and modern treatments. During Breast Cancer Awareness Month, healthcare professionals stress the importance of education, early screening, and equitable care for all.

Everyone can take action:

Perform regular self-checks

Schedule recommended mammograms

Speak with your healthcare provider about risk factors or genetic testing

Encourage loved ones to stay informed and proactive

Looking Ahead

October 2025 brings a message of hope and progress. With new targeted drugs like Inluriyo, innovative “smart” therapies like Datroway, cutting-edge diagnostic tools like liquid biopsy and AI mammography, and less invasive treatments such as cryoablation — we are witnessing a true transformation in breast cancer care.

Each discovery brings us closer to a future where breast cancer is not only treatable but preventable and curable.