AAWO “Motrat Qiriazi” Women’s Health Seminar.

Dr. Dorian Koçi/

Një Nobel për apokalipsin, por edhe për besimin se arti është forca e fundit që mund të shpëtojë njeriun.

Letërsia e Krasznahorkait është si një pasqyrë e përthyer e botës moderne — ku absurdi, frika dhe shpresa bashkëjetojnë në një harmoni të sëmurë. Ai shkruan sikur bota të ishte në rënie të përhershme, por brenda këtij apokalipsi të heshtur ai kërkon ende një dritë shpëtimi: artin, mendimin, fjalën e lirë.

Në epokën tonë të fragmentuar dhe të zhurmshme, fjalitë e tij të pafundme janë një akt rebelimi kundër shpejtësisë dhe sipërfaqshmërisë. Ai na kujton se kuptimi i jetës nuk gjendet në lajmet e ditës, por në rrjedhën e pandërprerë të ndërgjegjes njerëzore që përpiqet të kuptojë vetveten përballë kaosit.

Në një botë që e përtyp çdo ide në 15 sekonda, Krasznahorkai na detyron të ndalemi, të mendojmë, të përballemi me ankthin, me humbjen, me bukurinë e errët të ekzistencës.

Bujar Leskaj/

Gjyqi komunist kundër deputetëve (10 tetor 1947), që vrau pluralizmin dhe instaloi diktaturën në Shqipëri.

78 vjet më parë, me dënimin dhe ekzekutimin e Grupit të Deputetëve mbrojtës të parimeve e të demokracisë së vërtetë perëndimore, diktatori Enver Hoxha instaloi zyrtarisht diktaturën e proletariatit, vrau pluralizmin, mendimin e lirë dhe inteligjencën e vërtetë në Shqipëri.

Deputetët opozitarë, të cilët u dënuan dhe u ekzekutuan pas torturash çnjerëzore nga gjyqi famëkeq, i montuar e i inicuar drejtpërdrejt nga Enver Hoxha ishin ajka e mendimit intelektual, e politik shqiptar, ishin kundërshtarët e vendosur të një regjimi që po instalohej me gjak dhe do të ishte njolla e turpit për Shqipërinë.

Gjykata do të dënonte 16 deputetët dhe dhjetëra qytetarë e intelektualë shqiptarë nga qytete të ndryshme të Shqipërisë si bashkëpunëtorë të tyre.

Në 10 Tetor 1947, nga 16 deputetët, tre u dënuan me varje, Shefqet Beja 35 vjeç, Sulo Ismail Klosi 36 vjeç dhe Riza Alizoti 37 vjeç. 13 deputetët e tjerë u dënuan me pushkatim: Sheh Ibrahim Karbunara, 67 vjeç, Dr. Enver Sazani 37 vjeç, Sami Kokalari 50 vjeç, Selaudin Toto 33 vjeç, Irfan Majuni, 36 vjeç, Tefik Deliallisi 37 vjeç, Hysen Shehu 35 vjeç, Beqir Çela 34 vjeç, Abdyl Kokoshi nga Vlora 37 vjeç, Petref Karaxhozi 39 vjeç, Agathokli Xhitomi 50 vjeç.

Shumë të tjerë vuajtën burgun me dënim të përjetshëm, ndërsa të tjerë humbën jetën nga torturat çnjerëzore në hetuesi. Me burgim të përjetshëm u dënuan Ramazan Tabaku, Gjon Vlashi, Foto Bala nga Himara, Ram Marku. Me 20 vjet burg u dënuan Rustem Sharra, Xhevat Xhafa, Shefki Minarolli. Me 15 vite burg u dënua Sulo Konjari. Gjatë torturave në hetuesi vdiqën ose u vranë Kolë Kuqali, Syrja Selfo, etj.

Ndërkohë disa dhjetëra intelektualë, kundërshtarë të regjimit: Kostë Boshnjaku, Irfan Pustina, Suat Asllani, Sami Qeribashi, Riza Dani, Musine Kokalari Gjergj Kokoshi u dënuan ose u pushkatuan para e pas këtij gjyqi…Përpara këtyre antikomunistëve, demokratëve të vërtetë duhet që sot të përulemi me nderim, respekt e mirënjohje të thellë, veçanërisht ne deputetët e parlamentit aktual! Respekt të thellë meriton edhe ish- deputeti i PD, dr. Pjetër Pepa, i i cili në librin e tij, “Dosja e Diktaturës” ka sjellë dëshmi e fakte tronditëse për këtë ngjarje, duke na përcjellë mesazhin se: “Asgjë e ardhme nuk mund të ndryshohet, pa nxjerrë mësimet historike nga e kaluara!”.

Juna Musa

Medical Doctor Master of Science

Clinical Associate

Department of Interventional Radiology Oncology

Mayo Clinic Rochester Minnesota USA/

October is known around the world as Breast Cancer Awareness Month — a time when communities, healthcare professionals, and survivors come together to raise awareness, encourage early detection, and celebrate progress in research and treatment.

Over the past year, there have been many exciting developments in breast cancer care. Scientists and doctors are making treatments more personalized, more effective, and often less invasive. Here’s a look at the latest breakthroughs of 2025 — discoveries that bring new hope and options for patients everywhere.

1. A New Generation of Targeted Treatments

In September 2025, the U.S. Food and Drug Administration (FDA) approved a new medication called Imlunestrant (brand name Inluriyo) for patients whose breast cancer continues to grow despite hormone treatments.

Breast cancers that depend on hormones like estrogen sometimes become resistant to older drugs. Inluriyo is part of a new generation of medicines that block estrogen in a more precise way. It works by targeting specific changes in the cancer cell’s estrogen receptors — the molecules that help the cancer grow.

Doctors can now use a simple blood test, called a liquid biopsy, to check if a person’s cancer carries this specific genetic change. This makes it easier to choose the right treatment without extra surgery or tissue samples.

Why it matters: This marks a major step toward personalized medicine — treatment tailored to each patient’s individual cancer biology.

2. “Smart Drugs” That Target Cancer Cells

A new type of medicine known as antibody-drug conjugates — sometimes called “smart drugs” — is transforming breast cancer treatment. These drugs work like guided missiles: they attach to cancer cells and deliver a powerful cancer-killing medicine directly inside them, while leaving most healthy cells unharmed.

One of the newest drugs, Datroway (datopotamab deruxtecan), showed promising results this year in patients with aggressive or advanced breast cancer. Studies found that it helped women live longer and kept their disease from progressing compared to traditional chemotherapy.

Why it matters: “Smart drugs” reduce side effects and improve quality of life because they target only the cancer, not the whole body — a huge leap forward from older chemotherapy treatments.

3. Combining Immunotherapy for Hard-to-Treat Cancers

Triple-negative breast cancer (TNBC) is one of the most challenging types to treat because it does not respond to hormone or HER2-based therapies. New research in 2025 has shown that combining certain immunotherapy drugs with chemotherapy can greatly improve outcomes.

For example, combining Trodelvy with the immune-based drug Keytruda reduced the risk of cancer progression by 35% compared to standard treatment. This combined approach helps the immune system better recognize and destroy cancer cells.

Why it matters: This is encouraging news for people with triple-negative breast cancer, offering more effective treatment options where previously there were few.

4. Precision Add-On Drugs for Genetic Mutations

For patients whose breast cancers carry a specific genetic change called PIK3CA, adding a drug named Inavolisib to standard hormone therapy has made a big difference. Studies show that this combination delays the need for chemotherapy by nearly two years and helps patients live longer.

Why it matters: Genetic testing allows doctors to match patients with the treatments most likely to work for them — improving outcomes and reducing unnecessary side effects.

5. Advances in Early Detection and Diagnosis

Early detection remains the most powerful tool in beating breast cancer — and new technology is making it even better.

Liquid Biopsy: A Simple Blood Test for Cancer Traces

Researchers are developing blood tests that can find tiny pieces of tumor DNA or RNA floating in the bloodstream. These tests can reveal early signs of cancer, monitor how well treatment works, or detect a recurrence months before it shows up on a scan.

Why it matters: A simple blood test could one day replace many invasive procedures and help catch breast cancer earlier than ever before.

Artificial Intelligence (AI) in Mammography

In 2025, new AI-assisted mammography tools were approved to help radiologists read images more accurately. AI can highlight suspicious areas that may be hard to spot — especially in women with dense breast tissue — and can also help predict who might develop cancer in the future.

Why it matters: AI helps doctors find cancers sooner and reduces the chance of missed diagnoses — though human expertise remains essential.

6. Less Invasive Treatment Options

For women with very small or early-stage breast cancers, surgery might not always be necessary. This year, the technique known as cryoablation — which uses extreme cold to freeze and destroy cancer cells — gained wider recognition.

The procedure is done using a thin probe guided by imaging, with no open surgery required. Patients recover quickly, often with minimal pain and scarring.

Why it matters: Cryoablation provides an effective treatment option for small tumors while preserving the natural appearance of the breast.

7. Awareness, Access, and Empowerment

While new technologies bring hope, equal access remains essential. Many communities still face barriers to screening and modern treatments. During Breast Cancer Awareness Month, healthcare professionals stress the importance of education, early screening, and equitable care for all.

Everyone can take action:

Perform regular self-checks

Schedule recommended mammograms

Speak with your healthcare provider about risk factors or genetic testing

Encourage loved ones to stay informed and proactive

Looking Ahead

October 2025 brings a message of hope and progress. With new targeted drugs like Inluriyo, innovative “smart” therapies like Datroway, cutting-edge diagnostic tools like liquid biopsy and AI mammography, and less invasive treatments such as cryoablation — we are witnessing a true transformation in breast cancer care.

Each discovery brings us closer to a future where breast cancer is not only treatable but preventable and curable.

Përktheu Rafael Floqi 

Shkencëtarët mendojnë se së shpejti mund të shërojnë dëmtimet e trurit nga një goditje në tru. Studiuesit që induktuan goditje në tru te minjtë dhe më pas transplantuan qeliza staminale nervore njerëzore në trurin e tyre zbuluan se neuronet dhe enët e gjakut u rigjeneruan.

Pasojat e një goditjeje në tru mund të jenë katastrofike. Në varësi të kohës që truri mbetet pa oksigjen dhe lëndë ushqyese për shkak të ndërprerjes së qarkullimit të gjakut, komplikimet mund të variojnë nga humbja e kujtesës deri te dëmtimi i të folurit dhe madje edhe paraliza. Disa pacientë shërohen, ndërsa të tjerë jetojnë me dëme të përhershme — rreth gjysma e të mbijetuarve nga goditja në tru mbeten të paaftë për shkak të dëmtimit të trurit. Tani, transplantet me qeliza staminale mund të jenë një ditë në gjendje të kthejnë pas dëmet që deri tani konsideroheshin të pakthyeshme.

Neuroshkencëtarët Christian Tackenberg (nga Universiteti i Cyrihut) dhe Ruslan Rust (nga Universiteti i Kalifornisë Jugore) bashkëpunuan për të eksploruar një terapi të mundshme që përdor qeliza staminale pluripotente — të cilat mund të shndërrohen në pothuajse çdo lloj indi — për të trajtuar simptomat që mbesin pas një goditjeje në tru. Ata induktuan goditje në tru te disa minj dhe transplantuan qeliza staminale nervore njerëzore në trurin e tyre, duke treguar se këto qeliza kanë potencialin për të krijuar neurone të reja dhe për të aktivizuar procese të tjera rigjeneruese.

“Qelizat staminale nervore] mbijetojnë për më shumë se pesë javë, diferencohen kryesisht në neurone të pjekura dhe kontribuojnë në reagime të indeve të lidhura me rigjenerimin, duke përfshirë angiogjenezën, riparimin e barrierës gjak–tru, uljen e inflamacionit dhe neurogjenesën,” shkruan Tackenberg dhe Rust në një studim të publikuar së fundmi në revistën Nature Communications.

Çfarë lloj goditjeje u përdor në eksperiment?

Ekzistojnë dy lloje kryesore të goditjeve në tru:

• Ishemike, që ndodh kur një arterie që çon gjak në tru bllokohet (zakonisht nga një mpiksje gjaku për shkak të akumulimit të pllakave),
• dhe hemorragjike, që ndodh kur një enë gjaku çahet dhe gjaku rrjedh në indet përreth, duke rritur presionin në tru.

Studiuesit zgjodhën të induktonin goditje iskemike te minjtë, pasi ato janë shumë më të zakonshme te njerëzit — rreth 1 në 4 të rritur përjeton një goditje iskemike gjatë jetës.

Si u zhvillua eksperimenti?

Pas një jave nga goditja, minjtë — të cilët ishin gjenetikisht modifikuar që trupi i tyre të pranonte qeliza njerëzore — morën transplant me qeliza staminale nervore njerëzore në zonat e dëmtuara të trurit. Goditja kishte shkaktuar reduktim të madh të qarkullimit të gjakut, dëmtim të indeve dhe dobësi motorike.

Menjëherë pas trajtimit, lezionet (dëmtimet) filluan të zvogëloheshin pak. Përparimi i qelizave të transplantuara u monitorua me anë të imazherisë biolumineshente. Duheshin dy javë që sinjalet ndriçuese të fillonin të rriteshin — gjë që sugjeron se trurit i dëmtuar i duhet kohë për t’u stabilizuar përpara se trajtimi të funksionojë plotësisht.

Rezultatet ishin të jashtëzakonshme

• Inflamacioni u ul.
• U gjeneruan neurone të reja, të cilat komunikonin me neuronet ekzistuese.
• Zgjerimet neuronale (neuritet) arritën në:
  • Korteksin motorik (kontrollon lëvizjet vullnetare),
  • Korteksin somatosensor (përpunon ndjesi si prekja, presioni, dhimbja),
  • dhe korteksin cingulat, që luan rol në:
    • marrjen e vendimeve,
    • kujtesën punuese,
    • formulimin e përgjigjeve,
    • dhe kryerjen e detyrave.

Por përmirësimet nuk u kufizuan vetëm te qelizat e trurit. Transplanti ndihmoi edhe në rigjenerimin e qelizave që formojnë enët e gjakut.
Në mënyrë interesante, rrjedhja nga enët e reja të gjakut ishte më e vogël — ndryshe nga zakonisht, pasi enët e reja pas goditjes priren të jenë më të brishta dhe rrjedhëse, gjë që mund të ulë në mënyrë të rrezikshme presionin e gjakut.

Si rezultat i rigjenerimit të trurit, aftësitë motorike të minjve u përmirësuan.

“Këto zbulime mund të kenë rëndësi jo vetëm për terapinë e goditjeve në tru, por edhe për trajtime të një game më të gjerë të dëmtimeve neurologjike akute që përfshijnë humbje të neuroneve,” shkruajnë Rust dhe Tackenberg.

A është kjo terapi e zbatueshme për njerëzit?

Ende nuk janë bërë prova klinike të qelizave staminale nervore te njerëzit për këtë lloj trajtimi.
Por ka aspekte të terapisë që mund të përshtaten për përdorim te njerëzit.

Studiuesit tani po kërkojnë mënyra më të thjeshta për dorëzimin e qelizave, si për shembull:

• injeksione, në vend të transplantimeve më invazive që u përdorën te minjtë.

 E ardhmja: jo vetëm mbijetese — por rimëkëmbje dhe mirëqenie

Në një të ardhme të afërt, mund të jetë e mundur jo vetëm të mbijetosh nga një goditje në tru, por edhe të rikuperohesh plotësisht dhe të lulëzosh, falë fuqisë së qelizave staminale. Dhe keshtu mallkimi “të  raftë damllaja!” do të jetë pa kuptim.