• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Dr. Ruki Kondaj nderohet nga Arbëreshët me titullin ‘Ambasadore e Arbërisë’

October 11, 2022 by s p

Komuna e Frascinetos e ka vlerësuar Dr. Ruki Kondaj me titullin ‘Ambasadore e Arbërisë’ me motivacionin: “Për kontributin e saj të lavdishëm në promovimin e kulturës arbëreshe në botë”. Cmimi ju dorëzua nga kryetari i bashkisë z. Angelo Catapano. Në njoftimin e Komunës shkruhet: “Dje, më 6 tetor 2022, patëm nderin të takojmë Ruki Kondajn, doktoreshë në shkencat farmaceutike, e cila jeton dhe vepron në Toronto, e cila ka qenë gjithmonë një mbështetëse dhe përhapëse e pasionuar e trashëgimisë sonë etniko-kulturore. I kemi dhënë titullin ‘Ambasadore e Arbërisë’ për kontributin e saj të lavdishëm në promovimin e kulturës arbëreshe në botë. Falenderim i veçantë për Lucia Martino dhe shoqatën kulturore “Vorea”. Dr. Ruki Kondaj është Presidente Nderi e Shoqatës së Bashkësisë Shqiptaro Kanadeze (SHBSHK), Kryetare e Grupit të Trashëgimisë pranë SHBSHK dhe Zv/Presidente e Këshillit të Europës Qendrore e Lindore në Kanada(CEEC).

Filed Under: Sociale

Duke dhuruar disa centrimetra flokë, lehtëson dhimbjen e dikujt që vuan nga kanceri i gjirit

October 8, 2022 by s p

Rajmonda Xhetani/

Nuk mund të përcaktojmë një sjellje të drejtë apo të gabuar, tek dikush që sa është diagnostikuar me kancer gjiri.

Ballafaqimi me emocionet ndryshon nga një individ në tjetrin. Ndoshta mund të kalohen shumë emocione njëherësh si: frika, tronditja, mosbesimi, zemërimi, trishtimi dhe mpirja.

Emocionet ndryshojnë nga dita në ditë, apo dhe nga ora në orë.

Ditët dhe javët pas përcaktimit të kësaj diganoze janë dërrmuese.

Në këtë fazë gjykon veten pse nuk ke qenë aq e kujdesshme me kontrollet dhe ekzaminimet, që sigurisht duhet të jenë të shpeshta dhe në lidhje me këtë po sensibilozohen çdo ditë vajzat dhe gratë.

Kur fillon të përcaktohet plani i trajtimit, fillojnë shqetësimet në lidhje me “të dukurin”.

Të qënit pa flokë, është një ndjesi që torturon pjesën më të madhe të grave dhe vajzave, kur diagnostikohen me këtë sëmundje.

Në foton më poshtë janë flokët e mi një vit më parë, të cilat janë prerë disa herë prej atij momenti e sërish janë rritur. M’u duk shumë altruiste nisma e një organizate, që kishte të bënte me dhurimin e flokëve, të cilat do të shërbenin si paruke për pacientët e diagnostikuar me kancer. Doja shumë të bëhesha pjesë e kësaj nisme por, kjo gjë nuk u realizua pasi u informova prej tyre, që një flok i lyer nuk shërbente.

Gjithsesi, rënia e flokëve është diçka që nuk duhet të shqetësojë asnjë grua që vuan nga kjo sëmundje.

Menjëherë pas përfundimit të kimioterapisë, floku del sërish, rritet , e madje bëhet më i shëndetshëm se më parë.

Disa flokë më pak nuk largojnë as sharmin e as bukurinë e një femre.

Mbështetje pafund për të gjitha ato vajza dhe gra që janë përballur, që luftojnë dhe që e kanë “mposhtur” këtë sëmundje.

Vlerësim për të gjithë familjarët që kanë përjetuar emocione të forta e janë lutur fort për vajzat, motrat, nënat, shoqet e gratë e tyre…(çdo lutje e tyre dëgjohet).

Nxitje për ato vajza që munden të dhurojnë flokët, në mdihmë të këtyre grave.

Le t’ua lehtësojmë deri diku dhimbjen!

Filed Under: Sociale

Hypo-Thyroidizmi me origjinë Auto-Imune (Hashimoto Thyroiditis)

October 8, 2022 by s p

Dr. Zekri Palushi, (MD)/

Tiroidja eshte nje gjender endokrine, ne formen e flutures, e vendosur ne pjesen e perparme te qafes, pak nen “Mollen e Adamit” – hormonet e se ciles, (T4/T3), kontrollojnë metabolizmin. Pra kjo gjenderr kontrollon rrugen e perdorimit te energjise nga trupi jonë, e po keshtu, merr pjese edhe ne rregullimin dhe funksionimin e disa proceseve vitale si: *Frymëmarrjen, *rrahjet e zemrës, *sistemin nervor central, e peripheral, *peshën e trupit, *forcën muskulare, *nivelin e kolesterolit, etj….

Hypothyroidizmi i Hashimotos, konsiderohet si nje problem i sistemit imunitar, -ku, si ne te gjitha semundjet e tjera auto-imune, ky system konfuzohet, dhe gabimisht godet nje pjese te trupit te tije, -pra ne kete rast, godet pikerisht gjendrren  tiroide, ndersa, kemi te bejme me nje problem te vete gjendres se tiroides, (hypothyroidism primar), atehere kur ajo nuk prodhon ne sasi te mjaftueshem hormonet e saje, (T4/T3). Gjithmone, nje rritje e nivelit te TSH ne gjak, flet per HYPOTHYROIDIZEM, -por tashma dihet se rreth 90%, e t’diagnoztikuarve me hypothyroidizem, ne fakt vuajn nga thyroiditi i Hashimotos.

Zakonisht ne semundjen e Hashimotos, sistemi imunitar prodhon nje anti-trup kundra TPO (Thyroid Peroxidase). Prandaj, per te gjykuar nese nje hypothyroidizem ka si shkak Hashimoton, duhet te kerkojme nje analize gjaku per te matur TPO, -nje protein, qe luan rrol mjaft te rendesishem ne prodhimin e hormoneve te tiroides. Tashma dihet se ne gjakun e shumices  se te semureve me Hashimoto, gjenden anti-trupat TPO (TPO antibodies). Tyroidit i Hashimotos zakonisht nuk preke moshat e adoleshencës, dhe as fëmijët, por, megjithate duhet ta konsiderojme në te gjith ata raste kur ky grup- moshe,  ndjehen të lodhur, apo jane mbi-peshë. Ndërsa RIEDEL Struma, është një formë tjetër e Hashimotos. Në këtë sub-tip, gusha është shumë e madhe, dhe për shkak të një fibrose massive( që shifet në ultrasound dhe biopsy), -ajo merr një konsistencë druri në prekje.

Shenjat klinike: 

Shumica e pacienteve mund t’mos kenë shenja klinike, përpos një zmadhimi lokal (gushe), t’pa-dhimbëshme, qe nganjëherë, mund te shoqërohet me disa shenja klinike, që me se shumti lidhen me volumin e sajë, si dhe proceset inflamatore që e shoqërojnë. Ne kete rast, i sëmuri mund të këtë dhimbje qafe, dhimbje veshi, dhe veshtërsite në gëlltitje, -(per te cilat, i semuri mund te marre mjekim me një nga anti-inflamatorët, (brufen, voltaren,…), si dhe, hormonit sintetik, (L-T4). Zhvillimi i sëmundjes, dhe koha e diagnostikimit, ndryshon nga një pacjent, tek tjetri, e po kështu, ndryshon edhe koha e shfaqjes së shenjave klinike, -ku më tipiket mund të jenë: një ndenjë lodhje e vazhdueshme, pa-mundësia për të humbur, apo për të shtuar në peshë, dhe mos-toleranca e të ftohtit. Me progresimin e sëmundjes, lëukra bëhet më e thatë, bien flokët, trashet zëri, dhe rritet konfuzioni mendor, -e po keshtu, behet si problem, edhe konstipacioni, (kapsllëku). Nnëse pacjenti nuk trajtohet, atëhere zhvillohet enjtja e përgjithëshme e trupit, (MYXOEDEMA), që shoqërohet edhe me një memorje të varfër, dhe puls të ngadaltë. Duhet të shtojmë se rreth 25% e pacjenteve zhvillojnë edhe shenja të lehta në sytë, – ku veçanërisht kapakët e sipërm të syve, (palpebrat) tërhiqen, (rrudhen), sytë lotojnë, dhe kruhen, me një ndjenjë sikur ka kokrriza rane në to. Në këto raste, të sëmurit i rekomandohet që të përdore lot artificial, me pika në sy, -si, SYSTANE, …

A shoqërohet Hashimotoja me ndonjë sëmundje tjetër auto-imune?

Vetë Hashimotoja është e shpeshtë, -megjithate, shumica e pacjentve s’kanë sëmundje të tjera auto-imune, -por 14% e tyre mund të sëmuren edhe me VITILIGO, dhe thinje flokesh të para-kohëshme.

Diagnostikimi

Fillimisht duhet te dime se TSH (Thyroid Stimulating Hormone), prodhohet nga gjendrra Pituitare, qe ndodhet ne tru. Nese kjo gjenderr dikton se ne gjakun qarkullues ka pak hormone te tiroides (T4/T3), atehere dergon hormonin e saje, (pra TSH), tek tiroidja, me qellim qe ta stimuloje ate, per te prodhuar T4/T3. Ndersa T4, eshte hormoni kryesore qe prodhon tiroidja. Nese, nje analize gjaku tregon nivel te ulte te T4, -atehere, kjo na ben te gjykojme se problemi eshte ne tiroide.  Ndersa kur niveli i TSH eshte i rritur, dhe T4 e ulur, -atehere kemi te bejme me nje hypothyroidizem primar.  Në shumicën e rasteve, -(kur  pacjentët s’paraqesin shenja klinike, por vetëm kanë të ngritur TSH, (me fT4, dhe fT3 normal), -kemi të bëjmë me një gjendje hypo-thyroidizmi SUB-Klinik. Këto pacjent shpesh kanë një histori familjare për një sëmundje të tillë, ose histori për sëmundje të tjera auto-imune, kështu që gjatë ekzaminimit, mund të palpojmë një gushë multi-nodulare, me konsistencë të forte.

Thyroid auto-antibodies. 

Perfshinë Thyroid Peroxidase (TPO), dhe Thyroglobulin antibodies. Pacjentet qe kane pozitiv anti-trupat e tiroides, edhe pse, TSH, dhe T4/T3 mund t’I kene normale, ose jo, -dhe pa shenja klinike, -janë në rrezik për të zhvillue një hypothyroidizëm, në rraport me nivelin e antitrupave.  Nga një here, Hashimoto Thyroiditis (HT), -nëpërmjet një studimi ultra-sonografik, klasifikohet në atë që quhet “me gushë”-(që flet për stadet e reja të sëmundjes), -dhe tyroiditit atrofik, (që reprezenton stadet e fundit të ksaj sëmundje). Duhet të dime se Hashimotoja, mund të shkaktohet edhe nga mjekimi që merret për Hep C,-(si Interferon-alpha), si dhe, nga disa mjekimet e reja, si Monoclonal Anti-bodies, që përdoren për mjekimin e melanomës, sëmundjet malignante të gjakut, apo sëmundje të tjera auto-imune serioze, që modifikojnë aspektet normale, të përgjigjes immune, dhe rregullat e sajë. Ne praktiken time, te gjith të sëmurët me Hashimoto duhet të investigohen për semundje CELIAKE (coeliac disease), Anemi Pernicioze (pernicious anaemia), dhe t’ju maten anti-nuclear antibodies. Po kështu, nëse i sëmuri ka histori familjare për Diabet të tipit 1, -atëhere rekomandohet që ti maten në gjak GAD, IA2, dhe Insulin anti-bodies. Nqs. niveli i Vit B12 është i ultë, atëherë kontrollohen edhe Gastric Parietal Cell, dhe Intrinsic Factor anti-bodies, për të konfirmuar diagnozën e Anemisë Pernicioze.
Ndërsa, kur gjenden titre signifikante të anti-trupave celiake, (coeliac antibodies), -atëherë rekomandohet një biopsy e zorrës së hollë (small bowel biopsy), -dhe këshillohet që t’marrë një diet pa-GLUTEN, (gluten-free).    

TRAJTIMI:
Vendimi për ta trajtuar një ç’rregullim të tillë mvaret në disa factor, -ku përfshihen shenjat, dhe ankesat e të sëmurit, -pra, sa të rënda ata janë, ndryshimet laboratorike të tyroides, (TFT), si dhe të dhënat Ultra-sonografike, (real time thyroid ultrasonography). Ne një studim te kohëve të fundit, sygjeron që të sëmurët me Hypotyroidizëm sub-klinikal, duhet të trajtohen, edhe nëse s’kan shenja sëmundje, në këtë rast, mjekimi jepet për të paksuar kolesterolin, dhe minimizuar risqet kardio-vaskulare që shoqërojnë hypotyroidizmin.

*Anti-inflamatorët mund të përdoren për dhimbje, apo kur gusha është shumë e madhe, dhe shoqërohet me dhimbje qafe, dhimbje veshi, apo veshtërsi në gëlltitje. 

Nuk është shumë e qartë nëse pacjentët që janë asymptomatic, dhe kane fT4, dhe fT3 normal, por kanë pozitiv antitrupat e tyroides, duhet të trajtohen. Megjithatë, shumica e endokrinologëve, i trajtojnë pacjentët e tyre, kur TSH  është rreth 10, pavaresisht shenjave të tjera klinike. 

Për mjekim jepet L-T4, (THYROXIN), -që në pacjentët me një hypotyroidizëm të hershëm fillohet me një doze të vogël, 50-75 centigram në ditë. Kjo doze mund rritet, deri sa arrihet në zevendësimin e plotë hormonal, -ku jepet ne dozen 1.7 centigram/kg. Pra, ne ato stade, kur niveli i TSH vazhdon te rritet, dhe ultrasonographia tregon stadet e fundit. Thyroxina zakonisht merret në mëngjez, të paktën 30 minuta para buke, -megjithatë, studimet e fundit sygjerojnë marrjen e thyroxinës para-gjumit, sepse në këtë mënyre kontrollohen më mirë, si nivelet hormonale, dhe shenjat e sëmundjes. Megjithatë, edhe pse pacjentët mund të ndigjohen më mirë, përsa i përket energjive, -duhet të kemi kujdes sepse një mjekim me doza të larta mund të jape Fibrilacion atrial, dhe osteoporosis. Është me rëndësi të dihet se disa ilaçe si: amiodarone, cholestyramine, hekuri, proton pump inhibitors, (Nexium, …), dhe calcium, – e dëmtojnë thithjen e thyroxinës.  Vlen te permendet se ne protokollin e dietes se semundjeve auto-imune rekomandohet shmangia e ketyre produkteve: orizi, gruri, thekra, elbi, e dritherat e tjere, si dhe legume, patllixhanet, piperin, vezet, kafen, pijet alkoholike, sheqernat, dhe prodhimet e qumshtit. 

Filed Under: Sociale Tagged With: Zekri Palushi

ALBANIA THROUGH TRAVELLERS’ EYES

October 7, 2022 by s p

Lida MIRAJ/

This book gives a general view of Albania during quite a long period from the varied impressions of several travellers. Throughout I have attempted to discuss both the journeys of the travellers and their works based mainly in chronological order. Travellers were not many during the age of Humanism, although the activity of cartographers and their maps shows that travel occurred throughout the rest of the world, and many maps, especially those focused on the Mediterranean, where Albania is included. There are no substantial traces of the Albanian language predating the 15th century when the first texts occur: the somewhat mysterious Bellifortis text from 1405, the well-known Baptismal Formula of Paulus Angelus of 1462, a curse from the year 1483 the so-called Easter Gospel or Pericope, which is generally thought to date from the end of the 15th century and the short vocabulary of Arnold von Harff, a German pilgrim on his way to the Holy Land who, during a stopover in Durrës in the spring of 1497, recorded twenty-six words, eight phrases and twelve numbers of Albanian. The first major period of foreign travellers in Albania occurred in connection with the Napoleonic Wars (1796-1815), and even more under the subsequent rule of Ali Pasha of Tepelena, the Albanian ruler from southern Albania, given the title by the Sultan as the Pasha of Trikalla and Ioannina (Janina). The next major period coincides with the establishment of the Albanian League of Prizren (1878- 1881) the stated purpose of which was for the Defense of the Rights of the Albanian Nation. The Declaration of Independence in Albania was on November 28, 1912, and six days later the first Government of Albania convened, led by Ismail Qemali. Less than a month later, Albania became officially independent, when the Conference of Ambassadors decided in favor of a new Albanian State on December 20, 1912, and this in turn happened after the National Congress assembled in Vlora proclaimed officially the independence of Albania on November 28 of the same year. The flag of Scanderbeg was live for the first time in 444-445 years. I would like to recall a list with names of political figures who have been the movers and shapers of the 20th century: In 1912 Vladimir Ilych Ulyanov (Lenin) (1870-1924) was forty-two years old, Joseph Vissarionovich Dzhugashvili (Stalin) (1878-1953) was thirty-four, Franklin Delano Roosevelt (1882-1945) was thirty, John Maynard Keynes (1883-1946) was twenty-nine, Adolf Hitler (1889-1945) was twentythree, Konrad Adenaur (1876-1967) (maker of the post-1945 German Federal Republic) was thirtysix, Winston Churchill (1874-1965) was thirty-eight, Mahatma Gandhi (1869-1948) was forty-three, Jawaharlal Nehhru (1889-1964) was twenty-three, Mao Tse-tung (1893-1976) was nineteen, Hô ChíMinh (1890-1969) and Charles de Gaulle (1890-1970) were twenty-two, Josip Broz (Tito) (1892-1980) was twenty, the same age as Francisco Franco Bahamonde, General Franco of Spain (1892-1975) and Benito Mussolini (1883-1943) was twenty-nine. William of Wied (1876-1945), Prince of Albania (1914, March 7-September 3) was thirty-six. Considering Albanian political figures I have to mention that Ismail Qemal bey Vlora (1844-1919), the Ist Head of Albanian State, was sixty-eight in 1912, Ahmet bey Zogu (1895-1961), the leader of Albania (1922-1939) was seventeen, Theofan (Fan) Stilian Noli (1882- 1965) was thirty. The First World War (1914-1918) and the continuing insurrections, however, created further attempts at direct intervention and partition by Greece, Austria, and Italy. The Great War had been extraordinarily destructive of state structures and of power relationship and this was especially true in central and Eastern Europe, where four great empires had disappeared-the German, the AustroHungarian, the Russian, and the Turkish. The war nominally ended in 1918 but hostilities continued to flare up sporadically throughout the European continent for other five years. Travellers were noticeably rare to the end of the World War I, but soon after it ended, requests were submitted for archaeological excavations from French, Swiss, Italian, and Serbo Croatian archaeological teams. In the end, only two missions were established: the French, who focused on excavations in Apollonia, and the Italian, who concentrated on excavations in the Saranda region. Albania suffered Italian conquest (1939), the Italo-Greek War (1940-1941), and German occupation (1943-1944). During World War II, foreign travellers were mostly diplomats, Italian and German soldiers, Italian architects, archaeologists, and engineers, as well as members of the archaeological missions and members of some other missions. Although it was unprovoked Axis aggression that had extinguished Albania as a nation-state, it was by no means certain that Allied victory in World War II would necessarily result in its restoration. In December 1944, Great Britain, the USA, and the USSR declared in favor of the independence of Albania. On November 29, 1944, it was declared that Albania was liberated by her own people entirely and with its complete seizure of power the Communist régime now became the undisputed master of Albania. Albania did recover its statehood at the end of the World War II, but, under an extremely secretive and isolationist régime, it remained for the next half-century much the least known nation in Europe. In this book I focused mainly to introduce a part of Albania’s long history, mostly based on the perspectives of the numerous foreign travellers, who passed through and published about Albania, this beautiful and interesting country. Travellers from several different countries came and stayed here for different reasons and desires. A list of those travellers and writers, whom I have cited, is included at the end of this work. I must mention that this work can not be considered as finished, because other materials could come to light in the future. Thomas Mann’s massive four-novel work titled Joseph and His Brothers (1933-1943) opens with a vivid metaphor of vast distance: ‘Very deep is the well of the past. Should we not call it bottomless?’ But because of the importance of the well and well-like structures in the narrative, it is also a figure of the tale itself. To enter into this novel is to descent into a well that the narrator warns us that the outset is ‘bottomless’. There may be a certain unintentional irony here, since Mann himself did not know when he wrote these lines that his novel would turn out to be so vast that many readers who start it never finish it. But he did know that the deeper one gets into this story, the further its conclusion seems to recede.

Even if the reader does manage to reach the conclusion, it is only to discover that this ending too is only provisional: there is more story beyond the narrative. Joseph reminds his brothers that ‘it is the future we are interested in’ at the close of his final speech, thus also reminding the reader of the importance of the untold continuation of the story. Mann puts to flight also the idea that ‘For the deeper we sound, the further down into the lower world of the past we probe and press, the more do we find that the earliest foundation of humanity, its history and culture, reveal themselves unfathomable. No matter to what hazardous lengths we let out our line, they still withdraw again, and further, into the depths. Again, and further are the right words, for the unresearchable plays a kind of maching ardours; it offers apparent holds and goals, behind which, when we have gained them, new reaches of the past still open out-as happens to the coastwise voyager, who finds no end to his journey, for behind each headland of clayey dune he conquers, fresh headlands and new distances lure him on’. Gustave Flaubert that influenced with his ‘Salammbô’ on Mann’s ‘Joseph und seine Brüder’, makes a remarkable assertion in two of his letters: ‘1. The historical sense is completely new in this work and 2. The historical sense was born yesterday, and it is perhaps one of the nineteenth century’s finest accomplishments’. The sense of history (however understood) is one of the central elements of our culture, and if it appeared, or even radically changed, only as recentes as the nineteenth century, it is surely worth investigating just what happened and why. The laws of memory are subject to the more general laws of habit. Habit is a compromise effected between the individual and his environment, or between the individual and his own organic eccentricities, the guarantee of a dull inviolability, the lightning-conductor of his existence. Breathing is habit. Life is habit. Or rather life is a succession of habits, since the individual is a succession of individuals; the world being a projection of the individual’s consciousness (an objectivation of the individual’s will, Schopenhauer would say), the pact must be continually renewed, the letter of safeconduct brought up to date. The creation of the world did not take place once and for all time but takes place every day. Habit then in the generic term for the countless treaties concluded between the countless subjects that constitute the individual and their countless correlative objects. Inspired by the philosophical concepts of the past, memory, and habit, with this research I bring to light the stories of Albania from the Age of Humanism to the end of World War II, in the view of many foreign travellers.

Filed Under: Sociale Tagged With: LIDA MIRAJ

MARK TIRTA, PROFESORI  MIRDITOR I ETNOKULTURËS, NJË EMËR I NJOHUR I SHKENCËS SHQIPTARE DHE MË GJERË

September 8, 2022 by s p

(Mesazh urimi me rastin e dhenies se titullit te larte “Nder i Kombit”)

Shkruar nga: FRAN GJOKA

Të shkruash për intelektual të përkushtuar e me integritet, nuk është e lehtë, pasi tek ata mungon dëshira për dukje, por kanë me shumicë, ndjenjë, pasion, dashuri e humanizem, gjëra të cilat ne i kërkojmë tek “heronjtë”. Por në të vërtetë, “heronjtë” janë njerëzit e thjeshtë, të ditur dhe të përkushtuar, që tërë jetën e tyre sakrifikojnë për një qëllim, për një ideal, dhe bëjnë të pamundurën për t’i realizuar, qoftë dhe me vetëmohim. Le të ndalemi tek njeri prej atyre njerëzve të sakrificës, të përkushtimit, të vetëmohimit dhe të pastertisë morale, i tillë është portreti i profesorit, akademikut tonë të nderuar dhe të respektuar Mark Tirta. 

Ai është një burrë i zakonshëm, i thjeshtë, i buzëqeshur, pavarësisht nga vitet që ka mbi supe, Mark Tirta është stoik në qëndrimet e tija, ndoshta mosha dhe sëmundja e kanë lodhur, por shpirti i tij mbetet gjithnjë i ri, modest dhe plot dashuri për shkencën, për artin e kulturën, për njerëzit. Vepra shumëplanëshe e Akademik Tirtes meriton respekte dhe përulje para Tij, para studimeve të Tija, para kontributit të jashtëzakonshëm që ai ka dhënë në shkencat albanologjike dhe sidomos në etnokulturë. Mark Tirta ka mbi shatullat e Tija 87 vjet jetë njerëzore, por edhe rreth 67 vjet punë kërkimore-shkencore, punë e cila e kanë rradhitur profesor Markun ndër personalitetet më të shquara të shkencës shqiptare dhe më gjerë. Si studiues i talentuar, Ai gjithçka e arriti me punë këmbëngulëse dhe me plot vullnet e dije shkencore dhe ishte rezultat i punës së Tij çdo arritje. Në vitin 2020, doktorant Nikoll Loka, me rastin e 85 vjetorit të lindjes së profesor Tirtes, shkruan: “E papritura e parë e jetës: Marku e nisi rrugën e dijes në një mënyrë krejt të veçantë. Fillimi i tij nuk lidhet me një mësues të zakonshëm, as me një klasë, por si nxënës i një kleriku që do t’i jepte bazat fillestare për të vazhduar Seminarin Papnor në Shkodër. Abati Frano Gjini, duke patur konsiderata për të atin, mendon që njëri nga djemtë të ndiqte rrugën e meshtarisë. Babai, pasi vjen në shtëpi dhe e pleqëroi kërkesën në familje, vendos që ta dërgonte pikërisht Markun, me arsyen e vetme se ”ky për punë nuk ban, ishalla ban për kalem!” Profecia e të atit doli, Marku nuk zhgënjeu. Mësuesi i parë i Mark Tirtes ishte Dom Mark Gjani, i diplomuar për teologji-filozofi në Universitetin Antonianum të Romës. Me Dom Markun djali zhvilloi lëndët: shkrim, këndim, aritmetikë nga katër herë në javë me dy orë mësim në ditë. Për të shkuar në shkollë, bënte katër orë rrugë në këmbë vajtje-ardhje nga Lgjini deri te Abacia në Orosh; kishte lodhje, ndodhte që të shkonte nëpër shi dhe borë, terreni ishte i vështirë dhe sikur të mos mjaftonte kjo, kishte shpërthyer lufta e pas njëfarë kohe, mbi qiellin e Oroshit nisën të kalonin avionë të palëve ndërluftuese. Në ato kushte, ndërpreu mësimet, ndërkohë që nuk kishte një ëndërr tjetër në sirtar. Marku ka dhe një koinçidencë tjetër,  i takoi që të jetonte në mes të librave. Bilioteka i erdhi dhuratë nga dajtë prej Kryezezit të Malsisë së Lezhës. Pas vdekjes së dy vëllezërve të nënës që kishin shkollë, librat e tyre nuk kishte kush t’i lexonte, prandaj u dërguan për dy vëllezërit e Markut, Pjetrin dhe Gjonin që kishin kryer shkollën fillore.

Ne foto: Prof.Dok. Mark Tirta, Akademik – “Nder i Kombit”

 Edhe pse ende nuk dinte të lexonte mirë, Marku i kalonte librat nëpër duar dhe mendonte që sapo të hapeshin shkollat, të shkonte e të mësonte që të mund t’i lexonte.” Marku i vogël, shkollën fillore e mbaroi shkëlqyeshëm. E kishte me paion shkollën. Vijoi më vonë 7-vjeçaren në Durrës, në vitet 1948-1950. Shkollën e Mesme Pedagogjike e mbaroi në Tiranë.  Tani para tij dhe familjes së tij kishte dy alternativa: i duhej të zgjidhte të bëhej një rrogëtar e të ndihmonte familjen me rrogën që do të merrte, apo të vazhdonte dhe dy vite të tjera shkollë të lartë që të formohej plotësisht. Me pëlqimin dhe besimin e familjes, zgjodhi të vazhdonte studimet e larta në Institutin e Lartë Pedagogjik 2-vjeçar të Shkodrës. Më vonë, gjatë punës, plotësoi dhe studimet katërvjeçare në Fakultetin Histori-Filologji në Tiranë. Prof. Dr. Mark Tirta, etnolog, akademik i Associuar (2008), lindur në Orosh të Mirditës, më 21 maj 1935, kryen studimet në Universitetin e Shkodrës e të Tiranës për histori-gjuhësi, më 1957- 1961. Në vitet 1955-1957 dhe 1959-1967 ka qenë arsimtar në Mirditë: më tepër drejtor shkolle a inspektor arsimi (për rrethin e Mirditës). Nga viti 1961 e në vazhdim, krahas punës në arsim, merret dukshëm me kërkime në fushë të etnokulturës, bën eksplorime të shumta në Mirditë e rrethet fqinje të saj, si: mbledhje materiali etnografik e folklorik, zbulon e përshkruan qendra të reja arkeologjike të Arbrit Mesjetar, po kështu dhe kulturë ilire e romake, ngriti një muze në Rrëshen (1967), mbledh toponime, antroponime, fjalë të rralla. Botoi shkrime të ndryshme. Ka bërë një fjalor me 6500 toponime të Mirditës, depozituar në Arkivin e Institutit të Gjuhë-Letërsisë. Si rrjedhojë e kësaj pune kërkimore, më 1968 e emërojnë etnolog profesionist në Tiranë, në Institutin e Histori-Gjuhësisë, dega e etnologjisë, (sot: Instituti i Kulturës Popullore, Tiranë), punë që vazhdon ta kryejë edhe në ditët e sotme, edhe pse ka dalë në pension më 2008. Më 1967-1968 ka kryer në Tiranë një kurs njëvjeçar për filozofi, si kualifikim pasuniversitar. Titujt e gradat shkencore: më 1968, për veprimtarinë shkencore si bashkëpunëtor i jashtëm për 7 vjet, i është dhënë titulli “Bashkëpunëtor Shkencor i Ri”; më 1978 ka mbrojtur disertacionin në mitologji e besime e ka fituar gradën “Kandidat i Shkencave”; më 1983 i është dhënë titulli “Bashkëpunëtor i vjetër shkencor”; më 1988 me temën “Migrime të Shqiptarëve”: disertacion, ka fituar gradën “Doktor i Shkencave”; më 1994 i është dhënë titulli “Prof. Dr.” (“Drejtues kërkimesh”). Është bërë Akademik i asociuar (2008). Në vitet e para, pasi është emëruar etnolog në Tiranë, ka dhënë këto provime pasuniversitare: 1. Etnologji e përgjithshme, 2. Etnologji europiane, kur përqendrimi ka qenë dukshëm te Ballkani, 3. Etnologjia shqiptare, 4. Filozofi: ka shërbyer diploma e kursit të përmendur më sipër. Më 1971 ka qenë 4 muaj për specializim në muzeologji në Rumani e në Itali. Njeh mirë gjuhën frëngjisht, rusisht, italisht, serbokroatisht; për të tëra ka dhënë provime pasuniversitare. Ka botuar në vende të huaja mbi 70 shkrime shkencore. Në Spanjë, në Francë e në Gjermani i janë kërkuar për botim librat, si: “Mitologjia ndër Shqiptarë” e “Etnologjia e Shqiptarëve”, po nuk u bënë. Ky etnolog disponon disa letra e kërkesa të bëra nga Instituti i Europës Juglindore në Vjenë, ku ftohet të bashkëpunojë në tema të popullsisë e të disa çështjeve të tjera etnologjike për Shqipërinë në një vepër madhore të këtij Instituti. I kanë kërkuar bashkëpunim për vepra madhore të emigracionit botëror të sotëm, për të bërë pjesën për Shqipërinë: Universiteti i Floridas në SHBA, një Universitet i Torontos (Kanada), një kolegj ushtarak i studimeve gjeografike në Kanada. Tërë këtyre të fundit nuk u kanë dhënë përgjigje pozitive për të mos u spostuar nga temat në studim, por dhe për mungesë të mjeteve financiare që fillimisht i duheshin për të plotësuar harta, skica, grafikë e gjëra të tjera teknike. Më 1988, këtij etnologu, i është kërkuar të plotësojë Curriculum Vitae e disa dokumente të tjera, por dhe një konfirmim vetjak pranimi, për t’u bërë anëtar i Akademisë Ndërkombëtare të Shkencave të Lutesës (Paris), por bashkë me dokumentet duheshin dërguar dhe një sasi dollarësh si test miratimi që i përmenduri nuk i dispononte; në bazë të statusit të kësaj Akademie duheshin paguar dhe kuota mujore, të shprehura në dollarë, gjë që ishte e pamundur të bëhej. Si rrjedhojë, kërkesën e ktheu mbrapsht me një falënderim mirësjelljeje ndaj atyre që ia propozuan këtë titull.

Ka qenë anëtar i redaksisë së përmbledhësit “Etnografia shqiptare” dhe i revistës “Kultura popullore”, përkatësisht dhe i “Ethnographie Albanaise” e në “Culture popularie albanaise”, në këtë të fundit, “Kultura Popullore”, që në themelimin e saj.

 Në përgatitje të çdo numri të tyre ka dhënë një ndihmesë të shënuar me artikuj studimorë, me reçensione librash, me informacione shkencore, me redaktime, me zgjedhje dhe përpunim materialesh për revistën dhe përmbledhësin. Si etnolog, prej shumë vitesh ka ndërmarrë ekspedita kërkimore në tërë viset shqiptare, duke përfshirë edhe Kosovë e Maqedoni Perëndimore, dëshmi që i kanë vlejtur në punën  e tij studimore, si themel mbështetës në punën e tij shkencore. Ka shkruar mbi 400 punime shkencore e kulturore në fushë të etnologjisë shqiptare e më tej, kryesisht nga temat: mitologji e besime, migrime të shqiptarëve, por është marrë dhe me temat: familja, arti popullor, e drejta kanunore, jeta sociale e fshatarësisë, veshjet popullore, toponimet në vështrim etnologjik, probleme të zhvillimit krahinor e etnik të shqiptarëve, histori e etnologjisë e njerëz të shquar, kritikë e bibliografi. Jo pak punime të këtij etnologu janë botuar në gjuhë të huaja, madje edhe në disa revista e periodikë prestigjiozë shkencorë në botën e jashtme, gjithsej mbi 70 punime shkencore. Ky etnolog ka marrë pjesë me kumtesa, me referate, në sesione shkencore, në simpoziume, në konferenca, në kongrese shkencore, kombëtare e ndërkombëtare, brenda vendit e në botën e jashtme, në mbi 130 raste. Është marrë dukshëm me muzeologji: në ekspozita e muze në Tiranë, në rrethe të ndryshme të vendit, në ekspozita muzeale e veprimtari jashtë shtetit. Ka botime shkencore jashtë shtetit, mbi 70 njësi, shkrime shkencore, përfshirë dhe Kosovën e Maqedoninë. Ka bashkëpunuar në bërje të veprave madhore, si: “Qytetërimi Ballkanik” nën kujdesin e UNESKO-s; po kështu në “Atlasi i vendeve danubiane”, – drejtuar nga Instituti i Studimeve për Evropën Juglindore, në Vjenë. Në botimet madhore të Shqipërisë ka bashkëpunuar në: “Shpati i Sipërm” (i Elbasanit), “Fjalori enciklopedik shqiptar”, “Veshjet popullore shqiptare”, “E drejta kanunore shqiptare”, “Shpërngulje me forcë e qëndresë e Kosovës martire” (1998-1999); “Hasi në etnokulturën shqiptare”, “Himara në shekuj”, “Migrime nga fshatrat malore–kodrinore për në vendet paraurbane e urbane (1991-2007)” e me radhë. Ka disa shkrime shkencore në botime e periodikë të ndryshëm të Lezhës e të Mirditës. Është bashkautor i monografisë “Mirdita. Njohuri për vendlindjen” (1999). Ka në përgatitje për botim librat: “Etnologjia e Mirditës”, “Fjalori mitologjik shqiptar”, “Etnologjia e Europës Juglindore dhe e Mesdheut”.  Prej shumë vitesh ka dhënë lëndët e etnologjisë në Universitetin e Tiranës, në degët histori, sociologji. Ndër to, për tre vjet dhe në “Mitologjia” ka dhënë mësim edhe në degën e gazetarisë. Prej shtatë vitesh ka ligjëruar lëndën “Etnologjia e Evropës Juglindore dhe e Mesdheut” në Universitetin e Prishtinës. Ka udhëhequr studiuesit e rinj, si mentor, në marrje të gradave shkencore: mastër e doktor i shkencave. Në arsimin pasuniversitar ka bërë programe e ka organizuar provimet në lëndët e specialitetit të etnologjisë. Veprat e tij kryesore janë: “Migrime të Shqiptarëve” (1999), “Veshjet popullore shqiptare” (me bashkautorë), V.I (1999), V.II (2001), V.IV (2016), “Etnologjia e Përgjithshme” (2001, 2008), “Etnologjia e Shqiptarëve” (2003, 2006), “Mitologjia ndër Shqiptarë” (2004), “Lëvizje migruese të brendshme ndër Shqiptarë” (2013), “Mjeshtëria e kërkimit shkencor në etnologji” (2006), “Panteoni e simbolika, doke e kode…” (2007), “Etnokultura Shqiptare-Ligji Dokesor” (2016). Është vlerësuar me shumë tituj e dekorata të ndryshme, për punën e bërë në studimet shkencore. Edhe në ditë të sotme vazhdon të shkruajë e të botojë studime shkencore e kulturore në etnologji, po kështu dhe të botojë libra të natyrës shkencore e kulturore ashtu si dhe më parë. Çdo vit ka botuar (duke përfshirë dhe vitin 2018) nga 8 deri 12 shkrime të natyrës shkencore-kulturore. Ka hartuar në këto vitet e fundit dhe 152 zëra për Fjalorin Enciklopedik të Mirditës. Së fundmi është dekoruar dhe nga Presidenti i Republikës së Shqipërisë me titullin “Nderi i Kombit”, “Në shenjë vlerësimi dhe mirënjohje për zhvillimin e shkencës së etnologjisë në vendin tonë; për periodizimin e etnologjisë shqiptare në shtatë pjesë që nga lashtësia e deri më sot, si dhe për vënien e disiplinës së etnologjisë në një shkallë me nivelin e kësaj shkence në rajon dhe në botë.” Të gjithë miqtë dhe shoket e tij kudo që janë, i urojnë sot shëndet dhe vetëm shëndet, pleqëri të mbarë, jetë dinjitoze burrit të vlerave e virtyteve të larta njerëzore. Veprat e tij kanë qënë edhe janë e do të jenë udhërrëfyese për brezat e ardhshëm të shkencëtarëve shqiptarë dhe më gjërë.

Filed Under: Sociale Tagged With: FRAN GJOKA

  • « Previous Page
  • 1
  • …
  • 3
  • 4
  • 5
  • 6
  • 7
  • …
  • 29
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • “Eposi i Kreshnikëve” dhe një përkujtim për Prof. Arshi Pipën e Prof. Stavro Skendin
  • “Columbia University Albanian Society,” organizon ekspozitën muzeale “Fëmijët e së Nesërmes”
  • VATRA VIZITOI “ZËRIN E AMERIKËS”
  • Mary Camaj: Celebrating Albanian Heritage through Dance and Advocacy
  • KRESHNIKË, LEGJENDA DHE MUZIKË…
  • TRAZIRA GJEOPOLITIKE ME TRYSNI BËRTHAMORE
  • VATRA U TAKUA ME KRYETARIN E PARLAMENTIT TË KOSOVËS
  • Natyra dhe ne
  • TE VATRA SONTE NE ORA 6.30 PM, PROF.DR. ZYMER NEZIRI MBAN LIGJËRATË RRETH EPOSIT TE KRESHNIKEVE
  • “Diplomacia ndërkombëtare dhe çështja e Kosovës 1997-1999”
  • Bektashizmi në Shqipëri dhe roli i tij në përhapjen e shkollave shqipe
  • Kryetari Glauk Konjufca në Samitin për Demokraci: Kosova ka shënuar progres të jashtëzakonshëm
  • Artisti shqiptar, Alfred Mirashi – Miloti, vendos në Piazza Mercato, Napoli, skulpturën monumentale “Çelësi i së sotmes”
  • VATRA FTON TË GJITHË SHQIPTARËT E AMERIKËS NË PROMOVIMIN E LIBRIT: “FËMIJËT SHQIPTARË NË KOSOVË-VIKTIMA TË GJENOCIDIT SHTETËROR TË SERBISË”
  • Për herë të parë në Amerikë, ribotohet “Albumi” i Fan Nolit

Kategoritë

Arkiv

Tags

alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Hazir Mehmeti Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT