Visar Zhiti/

Mjafton firma e Ibrahim Kodrës, që është “si një vizatim më vete”, siç i thoshte miku i tij, Picasso, mjaftojnë ca ngjyra të tij, një pikturë e varur në mur, për të mos besuar në mungesën e tij. Ai ishte i vërtetë si piktura, gazmor si ngjyrat e saj, i trishtuar si ato linja të frymëzuara, i zgjuar si kumtet e tyre, fëmijë si vizatimi i parë, i çiltër si e qeshura, i thellë si fundet e deteve që pikturoi, i madh si “Shqipëria fantastike”, që na la, gjeni aq sa prurja që i solli pikturës europiane në Itali, në Milanon ku jetonte…Mbi 6.000 vepra, të shpërndara në të gjithë kontinentet në mbarë botën…Ishte fat njohja me të, vlerë jete miqësia e tij, pasuri qoftë dhe një vizatim rastësor mbi gazetën e ditës. Ai mbetet Njeri. I veçantë dhe i madh. Iku në 7 shkurt, para 16 vjetësh. Po sjellim 16 imazhe të tij “të rastësishme” për të dëshmuar diçka nga malli njerëzor, se e kujtojmë dhe, siç thotë një poet i madh, “jemi ajo që kujtojmë”…

Nga E.B., Nju Jork

May-Linda Kosumovic është një aktore e talentuar, e lidur në Kanada. Kur ajo ishte në moshë të vogël, bashkë me familjen kanë lëvizur në Kosovë, ku kreu studimet në Akademinë e Arteve në vitin 2014. Ka marrë pjesë në shumë shfaqe të teatrale të Teatrit Kombëtar të Kosovës. Ka fituar disa çmime dhe njihet për rolin në serialin të mirënjohur në HBO “Welcome to Utmark”, me regji nga filmbërësi islandez Dagur Kári. 

Mund të na tregoni për veten tuaj?

Kam lindur dhe jam rritur në Ontario, Kanada. Kisha një edukim që ndryshonte në mënyrë drastike nga jeta që fillova pasi shkova në Kosovë. Nuk ishte një tranzicion i lehtë, por unë kam mësuar dhe përfituar jashtëzakonisht nga ky tranzicion dhe pas një periudhe shumë të shkurtër kohore u dashurova me Prishtinën dhe me të vërtetë nuk mendoj se mund ta shoh veten duke jetuar diku tjetër.

Cilat janë disa nga filmat ku keni marrë pjesë? 

Disa filma ku kam luajtur janë: Lost exile, A performance, A month, Only human, Cirku Fluturues, A dream, Salloni, Sisterhood, Utmark – HBO Europe. 

Projektet e mija te fundit janë: “Toka brenda meje” me regji të Fisnik Maxville; “Era” me regji të Parta Kelmendit; “Sirin” me regji të Senad Sahmanovic; “Hotline” me regji të Dren Zherkës. 

Cilat projekte artistike do veçonit?

Ka shumë projekte që janë shumë të dashura për mua, si nga teatri ashtu edhe nga filmi. Një shfaqje teatrore që e vlerësoj shumë dhe me të cilën jam lidhur edhe emocionalisht është “Nëna dhe fëmija” me regji të Bekim Lumit. Procesi ishte me i gjati ndonjëherë, na u deshën gjashtë muaj prova të pandërprera për të arritur më në fund në natën e hapjes. Pavarësisht nga gjithë puna e vështirë, fizike dhe emocionale, fitova dhe mësova shumë rreth aktrimit dhe mënyrave për te eksploruar gjatë procesit.

Mund të na tregoni më shumë për personazhin e “Elenës” në serialin “Mirësevini në Utmark”?

Elena është roli që kam luajtur në “Welcome to Utmark”. Ajo dhe Drita janë dy Kosovare të trafikuara që fillojnë të jetojnë në këtë qytet shumë rural dhe të çuditshëm në Norvegji. Që në fillim të serialit historia e tyre dhe lufta për mbijetesë në këtë qytet nis të shpaloset.

Skenari ishte i shkruar mirë dhe rolet në veçanti. Kishte kaq shumë hapesire per të luajtur, dhe kjo më pëlqeu më se shumti.

Çfarë të pëlqen më shumë për karrierën tuaj si aktore? 

Të bësh diçka që të pëlqen për të jetuar – me të vërtetë më duket sikur po paguhem, por nuk po punoj.

Çfarë hobi të tjera keni? 

Unë në fakt kam shumë hobi. Jam shumë e përkushtuar për të mësuar gjëra të reja dhe më pëlqen ta mbaj veten të zënë veçanërisht kur kam boshllëqe të mëdha ndërmjet projekteve. Unë bëj joga pothuajse çdo ditë, notoj sa herë që kam mundësi. Mundohem të mësoj gjuhë të reja dhe jam fillestare në piano.

Cili është projekti juaj i rradhës

Aktualisht jam në Mal të Zi duke punuar në filmin “Sirin” me regji të: Senad Sahmanovic.

A përkrahni ndonjë shoqatë bamirëse apo kauzë sociale?

Unë kam qenë gjithmonë mbështetëse, veçanërisht kur bëhet fjalë për kauza që lidhen me stigmatizimin social dhe diskriminimin ndaj grupeve te margjjnalizume. Këto nuk janë gjëra për të cilat flas vetëm me miqtë, por përdor edhe platformat e mia të mediave sociale për të rritur ndërgjegjësimin.

Drejtoria e Përgjithshme e Arkivave/

#Sisot, më 7 janar 1957 ndërroi jetë Hafiz Ali Korça.Ali Korça, biri i Iljas efendiut, ka lindur në vitin 1866 në qytetin e Korçës. Mësimet e para i mori në vendlindje, ku mbaroi shkollën ibtidaije, rushdije dhe idadije. Studimet e larta i kreu në Stamboll. Mbasi kreu studimet u kthye në vendlindje dhe filloi të jepte mësim në shkollën shqipe të Korçës, ku jepte gjuhë osmane, matematikë, shkrim dhe drejtëshkrim të gjuhës turke. Zotëronte shumë mirë arabisht, persisht, osmanisht dhe frëngjisht. Në vitin 1890 emërohet mësues në shkollën rushdije të Korçës, dhe më mbas kaloi në shkollën idadije, ku dha lëndët gjeografi dhe matematikë. Në vitin 1903 u emërua mësues gjeografie dhe historie në shkollën idadije të Spartës në Anadoll. Ka marrë pjesë në kongresin e Manastirit (1908) dhe në kongresin e Dibrës (1909). Ka mbajtur fjalimin në gjuhën frenge, me ardhjen e Princ Vidit (1914). Në vitin 1916 ishte drejtori zyrës së arsimit për Tiranën, Durrësin dhe Shqipërinë e Mesme. Në periudhën 1918-1924 ishte anëtar i Këshillit të Lartë të Sheriatit. Me ardhjen e komunistëve në pushtet dhe vendosjen e diktaturës, Hafiz Ali Korça, për shkak të bindjeve dhe qëndrimit të tij, u burgos dhe u internua. Vitet e fundit të jetës i kaloi në vetmi, në Kavajë, ku ndërroi jetë më 7 janar 1957. Nga punimet e tij mund të përmendim, përkthimin e Kuranit, Mevludin, “303 fjalë të Imam Aliut”, “Jusufi me Zelihanë”, “Rubaijati”, “Bolshevizma a çkatërrimi i njerëzimit”, “Historia e shenjtë dhe katër kalifët”, etj.Nga dokumentet që ruhen rreth Hafiz Ali Korçës, bashkëvendosim këtu një jetëshkrim të tij dhe emërimin e tij në shkollën idadije.#ArkivatKujtojnë#ArkivatFrymëzojnë

Nga ANGELO PANEBIANCO – “Corriere della Sera”, 29 Nëndor 2021.  E përktheu: Eugjen Merlika

Është shkruajtur se traktati italo-francez i sapofirmosur në Romë, përveç arkivimit të kundërshtive të fundit ndërmjet Italisë e Francës, mund t’i paraprijë një pakti ndërmjet Gjermanisë, Francës dhe Italisë. Do të ishte hapi i parë drejt  atyre “bashkëpunimeve të përforcuara”,  për të cilët ka nevojë Evropa për t’arritur një integrim më të madh në fushën ekonomiko-financiare, të mbrojtjes evropiane, e të tjera. Shpresohet që hendeku (i pashmangëshëm) ndërmjet synimeve dhe së vërtetës mos të jetë shumë i gjërë. Veçanërisht sepse korniza brënda së cilës është zhvilluar integrimi evropian mbas luftës së Dytë botërore, apo sistemi i aleancave perëndimore, gjithënjë e më shumë është në vështirësi.  

Të vërehet se çfarë po ndodh në qëndrën e atij sistemi të aleancave: Shtetet e Bashkuara. Pak muaj mbas hipjes në pushtet, Administrata Biden është dobësuar fuqimisht. Gjëndet në rënie vertikale besueshmërie sa në rrafshin e brëndshëm po aq në atë ndërkombëtar. Në rrafshin e brëndshëm dasitë ndërmjet radikalëve dhe të moderuarve në Partinë demokratike, që Joe Biden nuk arrin t’i kontrollojë dhe shumica e ngushtë që demokratët kanë kundrejt republikanëve në Senat rrezikojnë aftësinë e veprimit. Parashikohet që votimet e midterm-it, që zhvillohen në nëntorin e vitit t’ardhshëm do të shënojnë një thyerje të partisë së presidentit në fuqi. Por tani treguesi i polarizimit politik-ideologjik është aq i lartë sa që mund të sjellë me gjasë paralizën e Administratës.

Në rrafshin ndërkombëtar, tërheqja prej Kabuli e kësaj vere ka goditur prestigjin e Shteteve të Bashkuara dhe i ka minuar besueshmërinë. Kur të mësyejmë ishullin – pyesin vehten kinezët – a do të jenë të gatshëm amerikanët të vdesin për Taivanin?

Mendohet për atë që do të duhej t’ishte, simbas deklaratave të Biden-it e mbrapa, sipërmarrja më cilësore e Shteteve të Bashkuara në rrafshin ndërkombëtar: krijimi në stil wilsonian (ndërhyrshmëria demokrate në traditën amerikane) i një “aleance të demokracive” për të kundërshtuar regjimet autoritare. Takimi i 9 e 10 dhjetorit, i thirrur nga Biden-i për të trupëzuar atë ide është në rrezik dështimi. Jo vetëm pse kriteret me të cilët janë zgjedhur Vëndet për t’u përfshirë kanë ushqyer shpejt qortime (nga të përjashtuarit) dhe mëdyshje tek vëzhguesit (përse Hungaria jo e Polonia po?). Mbi të gjitha sepse projekti nis keq: mbasi është lënë Afganistani dë dorë të talebanëve, duke deklaruar se nuk është më çështje e Amerikës të shqetësohet për çfarë ndodh n’atë Vënd, “lufta kundër autoritarizmave” ka humbur besueshmëri. E vetmja gjë që mbetet është se Shtetet e Bashkuara kërkojnë mbështetje në shemërinë e fuqisë me Rusinë e veçanërisht me Kinën. Por kjo është vetëm realpolitikë. Nuk ka nevojë të bezdiset retorika wilsoniane.

Dobësimi i Amerikës krekos të gjithë ata që janë t’interesuar të mbushin zbrazësirën e pushtetit që ai dobësim lind. Në Perëndim regjistrojmë vështirësitë e rënda ekonomike, dhe rënien e miratimit të brëndshëm, që po përjetojnë Rusia e Putinit dhe Turqia e Erdoganit. Arrijmë në përfundimin se këto i bëjnë autokratët më pak të frikshëm për ne. Nuk ka asgjë më të gabuar. Autokracitë janë më të rrezkëshme nëse rriten vështirësitë e tyre të brëndëshme. Bëhen më aventuriste, kompensojnë problemet e brëndëshme me një shtim të sulmshmërisë së jashtëme. Bëhet fjalë, në rastin e Putinit, për Afrikën apo Lindjen e Afërme, për trojet rusofone të Ukrainës (Donbas), për mbështetjen e përdorimit të të mërguarve në funksion  kundërevropian nga ana e diktatorit Aleksander Lukashenko, për mbështetjen sërbo boshnjakëve dhe qëllimeve të tyre agresive, apo sulmeve kibernetike demokracive evropiane. E njëjta gjë vlen edhe për presidentin turk Erdogan, mungesa e dëshirës së të cilit për të qetësuar shpirtërat përvëluese të tij, ka rrezik të shfaqet shpejt në Libi, për inat të ne italianëve e të francezëve. Ndërmjet kërcënimeve sigurisë evropiane është edhe rifillimi në veprim i skajshmërisë islamike, të elektrizuar nga “fitorja” e Kabulit.

Sa më shumë të dobësohet aleanca perëndimore për shkak të humbjes (relative) të fuqisë së Shteteve të Bashkuara, aq më shumë Evropa është në vështirësi. Le t’a rishohim në këtë prizëm traktatin italo-francez nga i cili jemi nisur. Mbasi edhe traktatet ndërkombëtare nuk i shpëtojnë rregullit të hekurtë të politikës, simbas së cilës çdo veprim politik, cilëtdo qofshin synimet e tjera, është gjithmonë kundër dikujt, nuk duhet të na rrëshqasë se në shënjestrat është edhe “sovranizmi evropian”, me dëshirën të dobësojë Bashkimin evropian ashtu siç është sendërtuar, e që është shumë i fuqishëm në Itali e në Francë. Sovranistët, sidomos italianët e francezët, duken të ndarë në dy grupime: janë të gënjyerit, të cilët besojnë se mjafton pak retorikë atdhetare për të ringjallur Shtetet kombëtare pak a shumë sovranë të shekullit XIX. E janë edhe realistët, të cilët mendojnë se dobësimi i Amerikës krijon rastin për të zëvendësuar një Lord mbrojtës t’Evropës (Shtetet e Bashkuara) me një tjetër (Rusia), në një pritmëri, në rrafshin e vlerave shqeto kundër-perëndimore.

Sa i takon Italisë, janë dy arsye shumë të mira në mbështetje të traktatit me Francën. E para është se, me daljen e Britanisë së Madhe nga Bashkimi, kemi humbur një Vënd me të cilin mund të bënim lojë bregu në rastin e marrëveshjeve (që tërheqin mbrapa Vënde të tjera) ndërmjet Gjermanisë e Francës, në rastin kur ato marrëveshje të jenë të dëmshme për interesat tona. Arsyeja e dytë është se asnjë proçes integrimi mbikombëtar nuk mund të përparojë nëse nuk është i drejtuar nga një Vënd zotërues  ose nga një grup Vëndesh zotëruese. Me traktatin italo-francez vihemi në një pozitë të drejtë për të mundur të bëhemi pjesë e atij grupi.

Gjithshka është e varur në një fill. Duke lënë mënjanë të panjohurën e përfaqësuar nga politika që do të zgjedhë të bëjë koalicioni heterogjen i qeverisë gjermane, ashtu si dhe përfundimi i zgjedhjeve franceze, mbeten dobësitë e Italisë. Sot është Dragi me prestigjin e tij ndërkombëtar.  A do të kemi në t’ardhmen e afërt një qeveri po aq evropeiste (dhe atllantiste) e me po aq prestigj? E madje edhe të qëndrueshme? Do të varet edhe nga kjo nëse fjalët e shumta të thëna për traktatin italo-francez nuk do të zbulohen të kota.

“Corriere della Sera”, 29 Nëndor 2021  E përktheu: Eugjen Merlika

Filip Guraziu/

Ndërsa po vizitojsha qytetin mesjetar të Raguzës ( Dubrovnik)- Kroaci në vjetin 2006, shoqnuesja kroate me pyeti: 

E dini ju se si quhet lumi prej të cilit furnizohet me ujë të pijshëm qyteti i Dubrovnikut?  

Iu pergjigja menjiherë që nuk e dijsha dhe ajo vazhdoi; lumi quhet Omla, asht fjalë   iliro-shqiptare të cilën e keni në përdorim edhe sot në gjuhën tuej!

Mbas pak si për konfirmim të deklaratës së sajë më pyeti përsëri:

– Po si quhet në gjuhën shqipe fjala ” dolce”? ( komunikojshim në italisht). 

Kët radhë përgjigja e ime qe e shpejtë; amel, omel, ëmbël !

   Lumi Omla pozicionohet në veri të qytetit të Dubrovnikut, zonë ku historikisht pati qenë banue prej ilirve, çka përligj origjinen ilire të emnit Omla. Nga ana tjeter hidronimi ” Omla” i lumit që furnizon me ujë të pijshëm Dubrovnikun  merr kuptim të plotë në gjuhën shqipe bashkëkohore sepse tregon se uji asht i omel , amel ( jo i krypun). Kujtojmë se në fjalorin e përditëshëm shqip, simbas rastit, përdoren edhe shprehje: “e amla, e omla” për muzikën etj., çka ndërlidhë direkt hidronimin ” omla” me shqipen e sotme.

   Episodi i masipërm pati shoqnue  mendimin tim dhe se si, nji ditë me intuitë bana lidhjen e fjalëve “amel, omel, ëmbël” me fjalën  ” tamel”.  Në gjuhën shqipe ndërlidhja në mes tyne pasqyrohet jo vetem prej shkrimit, por edhe prej kuptimit, por si spjegohen  etimologjikisht  këto fjalë ? 

   Për origjinën dhe kuptimin  e fjalës ” tamel”, studiuesi i mirënjohur Aleksandër Hasanas shkruen ( Wikipedia shqip) se fjala ” tamel” ka origjinë pellazgjike:

   “ Duke lexuar enciklopedinë  greke mbi kuptimin e emrit “Amalthea” gjejmë: Amalthea = “θεά του διαγωνισμού” – “Hyjnesha e konkurrencës” (?) Amalthea është e përfaqësuar shpesh si = “Dhi” që ushqen me “Gji” fëminë e perëndisë në një shpellë të Kretës në malin “Aegaion” – “Goat Mountain”. Ndonjëherë si një Dhi, ndonjiherë si nimfë  me prindër të pasigurt (e bija e Oceanus , Haemonius, Olenos, ose sipas Lactantius, e “Melisseus”. Sot të gjithë e dinë mire se “Amalthea” ishte Dhia (ΔE) e malit (ose, Nimfa ) mëma e perëndisë “Zeus” e cila ushqeu atë me qumështin e saj në një shpellë të malit Ida (AΔe, A’Δi – AΔi – Ata=mëmë-Dhia) kur ai ishte i vogël fëmi. Pra ky mal ruan emërtimin e “Dhisë” si Amë, mëm/Dhia e Zeusit. Në fakt historianë grek dhe studjues të tjerë europiane në përpjekje për ti rrëshqitur të vërtetës por pamundur ti largohen asaj kanë  pranuar  se “Amalthea” do të thotë; “Qumësht- ushqyese” (a’mel/go) ose thënë më shqip duke ju referuar fjalës së pastër po shqipe; “Gji” dhe emërtimit të “Qumshtit” në dialektin  Geg kemi; mjel, t’mjel, të tamëlin, Am’el, të Ambël, – Mel (Mjaltë) pra Amel/thea = t’amël Dhie – qumësht Dhie, duke anashkaluar fjalën shqipe të pastër “DHI” Janë fjalët e pastëra shqipe “AMEL, T’AMEL, mel, mjel, i ambël, (qumësht) të cilat gjenden të huazuara prej gjuhës shqipe në gjuhën, angleze, latine, greke etj. “

   Prej arsyetimit ma sipër  del se fjala ” t’amel”, që na jep me kuptue  ‘langun ushqyes të gjiut’ , lidhet edhe me konceptin e ‘amelsisë’ dhe të energjisë qe përmbanë mjalta. Në krahasim me ujin ” tamli i gjiut” asht i “amel”, pra karakteristika kryesore e mjaltës – “amëlsia” kaloi te “langu ushqyes i gjiut: “tamli” dhe në vazhdim përgjithësohet për cilësimin e shijes së ” amel” të elementave në mjedisin rrethues.

   Kujtojmë se vetem shqiptarët përdorin ende sot në fjalorin e tyne fjalën  mija vjeçare  pellazgjike – protoindoeuropiane ” amel”, kurse në gjuhët e tjera europiane kjo nuk konstatohet. Megjithëse fillimi i rrugëtimit të evolucionit gjuhësor për konceptin e “amëlsisë” duhet të ketë qenë afërsisht e njajtë (  shija e mjaltës) për të tanë popujt  europianë; në italisht  fjala ” amel” emnohet ” dolce”, në greqisht – glykós, në anglisht – sweet, në kroatisht –  slatko, në turqisht –  tatli, në gjermanisht – süss, në rusisht – milaja etj.

   Këto fjalë; omla, amel, omel, ëmbël dhe  tamel ” – pellazgjike – proto indo europiane,  që falë thesarit gjuhësor të gegnishtes, vetem gjuha shqipe i ka sot në përdorim, provojnë qartë autoktoninë në thellësinë e shekujve të shqiptarëve. 

Gegnishtja që na sot e flasim, falë  shpirtit konservator të shqiptarëve të cilët pranuen vetëizolimin në shkrepat e maleve si mënyrë jetese për mosasimilimin e tyne,  gjatë  2200 vjetëve pushtim e rrethim, na mundëson sot dëshmi  të rralla  të vlerave kulturore  iliro – arbnore, në shërbim edhe të pasunimit të  kulturës së përbashkët europiane.