Satirë nga Rafael Floqi
Karikatura kortezi AI
Kryeministri Edi Rama, njëkohësisht “yll” i mediave sociale dhe pionier i podcast-ëve politikë, shpalosi një plan të ri për të luftuar korrupsionin: të përfshirë Inteligjencën Artificiale në procesin e prokurimeve publike. Në një mbledhje të quajtur “Tender Talk me Rama”, ai deklaroi se AI do të shndërronte prokurimet në një parajsë të korrupsionit me zero përqind.
“Dhe në këtë proces, po neutralizojmë – s’po them zero, por në një masë të madhe korrupsionin”, tha Rama, duke iu drejtuar dy personazheve të ftuar, Siri dhe Alexa.
Një vështrim sarkastik në inteligjencën artificiale në tendera? Pse jo! Të shohim si mund ta përdorim këtë teknologji për të shndërruar korrupsionin në një rrëfim të bukur fantastik:
Kryeministri Edi Rama shpalli së fundi se do të bënte prokurimet publike të ndjekin urdhërat e një makinës që e di gjithçka: Inteligjencën Artificiale. “Kështu që ju merrni ato kopertina të zezë, korrupsion!”, tha ai me një buzëqeshje të pafund.
Por ndërsa Ramën e akuzojnë se përdor AI si një mbulim për korrupsionin, disa janë skeptikë për këtë idenë. Zef Preçi nga Qendra Shqiptare për Kërkime Ekonomike thotë se AI mund të jetë si një bojë e freskët, por korrupsioni është një sëmundje kronike e qeverisë. “Këtu problemi nuk është procesi, por përpjekja për të shmangur vjedhjen e fondeve publike”, shton ai.
Në fakt, disa analistë shqiptarë vëzhgojnë se thirrjet për AI mund të jenë vetëm një taktikë e re për të zhdukur fajin. “Edhe pse mund të kemi një makinë të zgjuar, ende duhet një tru njerëzor për ta drejtuar atë”, thotë Rigels Xhemollari, drejtor ekzekutiv i Qëndresës Qytetare. “Të paktën derisa të kemi një AI që mund të zbulojë politikanët që korruptojnë, nuk do të ketë ndryshim të madh.”
Ndërkohë, disa prej opozitës shqiptare besojnë se kjo është vetëm një shpikje propagandistike e qeverisë për të fshehur korrupsionin. “Qeveria e ka mjetet dhe informacionin për të zbuluar problemet në tendera publike”, thotë Jorida Tabaku, një deputete opozitare, duke iu referuar raporteve të shumta të shenjave të korrupsionit. “Por ata duan ta marrin një rrugë më të lehtë: të vënë fajin tek robotët.”
Vetë fakti që AI nuk po përdorët për shërbime të tjera por për tendera atu ku luhen paratë. Kur korrupsioni ka mbuluar qeverinë dhe bashkinë dhe kur kryeministri justifikohet se përgjegjësia, është individuale në këtë rast faji do t’i mbete botit dhe përfitimi hajdutit.
Duke u shfaqur si një zgjidhje e mrekullueshme për një problem të vjetër, AI mund të jetë vetëm një eksperiment i ri i dështuar. Kështu që, ndërsa qeveria shqiptare e rri duke bërë përpjekje për të vënë fajin tek teknologjia, korrupsioni vazhdon të jetë një “aplikacion” i vjetër, i cili nuk do të zgjidhet me një çek elektronik.
Nuk mund të harrojmë dëshirën e Rama-s për të pasur një shoqëri të drejtë, ku çdo tender do të ishte një storie për fëmijë për të ndjekur. Dhe pse jo? Pse të mos jemi optimistë? Siç e ka thënë në një rast Rama: “Çdo projekt që fillon me AI është si një libër i mirë. Kjo është përveç nëse shkruani libra për fëmijë, atëherë ju duhet AI për të siguruar që personazhet e tyre nuk janë pjesë e ndonjë skeme korrupsioni.”
Por ashtu si në çdo këndin tjetër të botës, ka skeptikë. “Kjo është thjesht një shpikje e re për të dëmshme qeverinë”, tha një opozitar. “Korrupsioni nuk do të zhduket duke u lënë në dorë një roboti. Për të rregulluar korrupsionin, kemi nevojë për diçka më të fortë: një aplikacion të ri në celular që mund të bllokojë çdo herë qeveritarët tentojnë të “ndihmojnë” veten me paratë tona.”
Përdorimi i AI në oferta dhe tenderë qeveritarë mund të sjellë disa rreziqe, shkuan vetë Chat GPT. A e di Rama Inteligjenti Artificial këtë:
Paragjykime dhe drejtësia: Algoritmet e AI mund të përjetësojnë paragjykimet e pranishme në të dhënat mbi të cilat janë trajnuar, duke çuar në trajtim të padrejtë ose diskriminim ndaj grupeve të caktuara. Kjo mund të rezultojë në vendime të njëanshme në dhënien e tenderëve ose ofertave. Aha?
Transparenca dhe Përgjegjshmëria: Modelet e AI shpesh funksionojnë si kuti të zeza, duke e bërë të vështirë të kuptosh se si ata arrijnë në vendimet e tyre. Mungesa e transparencës mund të dëmtojë besimin në procesin e tenderimit dhe të ngrejë shqetësime për llogaridhënien. Aha?
Privatësia dhe siguria e të dhënave: Proceset e tenderimit përfshijnë informacione të ndjeshme dhe përdorimi i AI mund të rrisë rrezikun e shkeljeve të të dhënave ose aksesit të paautorizuar nëse nuk sigurohet siç duhet.Aha?
Cilësia e vendimeve: Ndërsa AI mund të ndihmojë në analizimin e grupeve të mëdha të të dhënave dhe në bërjen e parashikimeve, vendimet e tij mund të mos jenë gjithmonë në përputhje me gjykimin njerëzor ose të marrin parasysh faktorët kontekstualë. Kjo mund të çojë në vendime jo optimale në përzgjedhjen e ofertave ose ofertave. Aha?
Varësia nga teknologjia: Mbështetja shumë në AI në procesin e tenderimit mund të çojë në mbështetje të tepërt në teknologji dhe të zvogëlojë mbikëqyrjen njerëzore, duke anashkaluar potencialisht aspektet kritike që kërkojnë gjykim njerëzor. Aha?
Bllokimi i konkurrencës: Nëse një sistem i caktuar i AI bëhet gjerësisht i miratuar në proceset e tenderimit, ai mund të krijojë një pengesë për shitësit më të vegjël ose hyrjet e reja që mund të mos kenë akses në të njëjtën teknologji, duke reduktuar kështu konkurrencën. Hmmm!?
Për të zbutur këto rreziqe, është thelbësore të zbatohen masa mbrojtëse si testimi rigoroz për paragjykimet, sigurimi i transparencës në proceset e vendimmarrjes së AI, zbatimi i masave të fuqishme të privatësisë së të dhënave, ofrimi i mbikëqyrjes njerëzore dhe promovimi i diversitetit dhe konkurrencës në tregun e shitësve të AI. Paralajmëron një mendje brilante si Elon Musk.
Në vitin 2023, kur ai parashikoi një pistë pesë deri në gjashtë vjet për superinteligjencën, Musk ishte i shqetësuar me zë për pasojat. Duke folur së bashku me lançimin e startup-it të tij të AI, xAI, atë vit, ai tha: “Nëse do të mund të bëja pauzë në AI ose superinteligjencë dixhitale të përparuar me AI, do ta bëja. Nuk duket se kjo është realiste, kështu që xAI në thelb do të ndërtojë një AI. Në një mënyrë të mirë, me shpresë.
“Është e rëndësishme për ne që të shqetësohemi për një të ardhme të Terminator në mënyrë që të shmangim një të ardhme të Terminatorit”, shtoi Musk, duke iu referuar filmit ku një sistem kompjuterik i vetëdijshëm i bën luftë njerëzimit.
Për më tepër, rregullore dhe udhëzime të qarta për përdorimin e AI në tenderim mund të ndihmojnë në adresimin e këtyre shqetësimeve dhe për të siguruar drejtësi dhe llogaridhënie në proces. Por në cilin siguri kibernetike si e-Albania që iranianët e thyen mbrojtjen e rrjetit si lojëra kalamajsh. Apo në sistemin Tims që një punonjës e mori në xhep me një USB.
Gary Kasparov, ish-kampioni botëror i shahut dhe një figurë e shquar në diskutimet e AI ka deklaruar, se “AI nuk do të zëvendësojë avokatët, por avokatët që përdorin AI do të zëvendësojnë ata që nuk e bëjnë atë.”
Ky nënvizon idenë se AI mund të përdoret për të përmirësuar proceset ligjore, duke siguruar pajtueshmëri më të mirë dhe duke minimizuar potencialisht detyrimet ligjore, por AI mund të heqë përgjegjësinë penale individuale, apo jo z. Rama?
Dhe ndërsa diskutimi vazhdon, një gjë është e qartë:
pavarësisht se si e përshkruani, korrupsioni ( dhe jo lufta kundër tij ) është një histori që ka mbetur gjithmonë në krye të listës së suksesit për qeverinë shqiptare.