Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

AUTORI REMZI GJIKA PREZANTOHET SI ARTIST I PROZËS SË SHKURTËR

by

Analizë telegrafike e librit “Porta e mundimeve”, shkruar nga Remzi Haxhi Gjika/
Shkruan: MSC. Albert HABAZAJ/
Lexuesi vlonjat e më gjerë ka një dorë një libër të ri që të shkakton tri ndjesi: të bën dhe të qash, dhe të qeshësh, dhe të reflektosh. Qysh në 12 rreshtat e prezantimit të librit “Porta e mundimeve”, kuptojmë se kemi të bëjmë me një autor të arsimuar dhe me talent, me një prozator qytetar, me botë humane, me një staturë të lartë familjare e sociale. Qyteti i Vlorës dhe qarku i tij e njeh mirë dhe e respekton autorin e kësaj monografie, Remzi Gjikën, sepse ka qenë e ngelet një nga simbolet e arsimit dhe të kulturës së qytetit, kudo që të jetojë ky njeri, brenda apo jashtë kufijve shtetërorë. Ky admirim nuk kushtëzohet vetëm nga që ai ka qenë në krye të Seksionit të Arsimit për një kohë, që mbahet mend se la gjurmë progresiste në memorien e shoqërisë, por sidomos nga shpirti i tij si koshere me mirësi, si dhe nga mendimi i tij vizionar për t’u përmirësuar duke përparuar. Ky libër temën e merr nga jeta e mërgimtarit të sotëm. Në aspektin kohor, libri rrok periudhën që nis nga prilli 1993 e shtrihet për mbi 10 vjet, ndërsa si hapësirë, ku veprojnë personat realë të shndërruar në personazhe artistikë rrok territoret Shqipëri, Greqi, Spanjë etj. Autori i ka veshur librit kostumin e një proze të shkurtër me element të mirëfilltë të etnologjisë së sotme. Nga shkalla e njohjes që kam, gjykoj se, etnologu më i mirë që ka Shqipëria, Akademik Mark Tirta, apo antropologu Nebi Bardhoshi, sa t’u bjerë në dorë ky tekst e pasi ta studjojë këtë libër, do ta kenë në referencat e tyre bibliografike në fushën e endetëbrishtës Antropologji Sociale. “Portën e mundimeve”, me 30 ese letrare, si lexues i vëmendshëm, e vlerësoj pozitivisht, ndërsa si specialist i librit, pra si katalogues, e klasifikoj këtë monografi në letërsinë shqipe si prozë sociale, në llojin e esesë, pothuaj, si prozë e shkurtër, ku ka edhe përshkrime udhëtimi të këndshme. Emigracioni shqiptar në Greqi nga “Porta e mundimeve” vjen te lexuesi me një titull të thjeshtë, kuptimplotë dhe metaforik, të cilën autori e quan edhe “Portë xhehnemi”. Tek ky libër, Remzi Gjika na shfaqet edhe si autor edhe si personazh. Ai ëshët një pelegrin mesdhetar nga Vlora në Athinë, në Madrid, në Bruzh e gjetkë, me kulturën tradicionale të identitetit lab e vlonjat dhe me respektin për kulturën globale. Pjalmi letrar ndihet qysh në esenë çelëse të librit, që lexuesi e shijon artistikisht në trajtën e një fjalie similitudë, të cilën autori R. Gjika na e paraqet: “Pika kufitare ngjante si një fole e prishur milingonash”. Qysh në fillim të librit evidentohet mjeshtëria artistike e prozatorit Gjika dhe ne kuptojmë aftësinë e tij për të dhënë me anë të figurave artistike bukurinë dhe të vërtetën e jetës, qoftë edhe në “Portën e mundimeve” e brenda saj. Me këtë libër, autori jep një kontribut që duhet për pasurimin e fjalorit frazeologjik shqiptar. Kemi të bëjmë me një libër që na jep modelin e esesë. Do të më falni, por ndjej detyrimin për një sqarim ndaj lexuesit dhe dëgjuesit të nderuar. Ç’është kjo eseja? (se e kemi dëgjuar të përdoret shpesh si term, por vend e pavend, me e pakuptim, shpesh për t’u shfaqur i ditur). Eseja është sprovë (jo në kuptimin e drejtpërdrejtë si provë e vështirë, sprovat e jetës, periudhë sprove, por në kuptimin e një studimi për një çështje shkencore, shoqërore, letrare etj., me një vështrim të parë të përgjithshëm [Fjalori i Gjuhës Shqipe, 2006, f. 979]. Esé – ja është fjalë me burim francez [essai = provë] ose sprovë. Është një vepër e shkruar, studim, që nuk e trajton gjer në fund një çështje, por që vetëm paraqet disa ide të cilat mund të shërbejnë për t’u thelluar në të. Kujtojmë “Esé mbi të kuptuarit njerëzor” të Lokut, [Fjalor Enciklopedik Shqiptar, 2001, f.51], “Autobiografi e popullit në vargje” e Kadaresë etj.
Rikthehemi në tekst: në të 30 esetë, sidomos në prozat me titull “Rruga e halleve”, “Në punë”,”Halle e humor”, “Më mirë po mësoj unë shqip”, “Fati i kopështarit”, “Mjeshtër Sotiri”, “Turistët e fuçisë”, “Intervista”, “Takim me Don Kishotin”, “Porta e mudimeve” etj., vërejmë shkrirjen organike të prirjes talentore të autorit me të kuptuarit e botës, me njohjen e thellë të jetës, me përvojën e pasur jetësore, gërshetuar me aftësitë e larta profesionale, si kontribues në Sagën e Mërgimit të Ri, në stilin e narratorit realist. Mesazhet që marrim nga ky libër na bëjnë të kuptojmë se, së pari, kush punon me duar e tij është punëtor (në tulla qoftë, në llaç, në mermer, në transport a kopështar). (Jo vetëm grekët, por të gjithë njerëzit e komunitetet s’të duan për kollare e punë zyre, se janë vetë). Refugjati, shkalla më e ulët cilësore e emigrimit është për punë të rënda dhe shumë të rënda. Edhe Remziu nuk mund të bënte përjashtim nga kjo valë masive e pashmangshme në fillimet refugjate. Këtë libër më mirë nga të gjithë e kuptojnë dhe e përjetojnë ata që kanë qenë në emigrim gjatë periudhës së vështrirë të tranzicionit, apo edhe këta që janë akoma larg Atdheut të përbashkët me synime jetësore, ekonomike, sociale e arsimore. Mesazhi i dytë që marrim nga ky librër është se, kush punon me duart dhe me mendjen e tij është mjeshtër. Me kalimin e viteve, edhe Remziu u përshtat dhe evidentoi vlerat e tij, sipas kushteve që i kërkoi skena e jetës mërgimtare. U bë mjeshtër i respektuar atje, në punë me punëdhënësit grekë, në familjen e tij dinjitoze me zonjën e urtë e fisnike Leta dhe fëmijët e shkëlqyer në sjellje e në mësime, dhe po atje, në vend të huaj, me shoqërinë shqiptare në mërgim “Vëllazërimi” me njerëz me virtyte si Miftar Kurti etj. Mesazhi i tretë më marrim nga libri është se, kush punon me duar e tij, me mendjen e tij dhe me zemrën e tij, është artist. Remziu e arriti këtë stad me botimin e këtij libri, në të cilin sinkretizohen kultura diturore, talenti artistike, kujtesa vetiake, kujtesa popullore, dëshmitarë dhe dokumente autentike, kur kryedokumenti është vetë jeta e tij 10 vjet në mërgim, pa të cilën ky libër, që qëndron kaq bukur në këmbë s’do të ishte, ose do të ishte çalaman. Siç e shpreha, qysh në prozën e parë, autori na fut në situatë në kohë dhe në hapësirë, me njerëz konkretë, që me një gjuhë të zgjedhur, të kujdeshsme, të qëruar, të pastër na bën pasqyrimin artistik të realitetit shqiptar në vitet e sapobulëzuara të demokracisë ndër këto vise të Ballkanit Jugperëndimor. Mendoj se te personazhi simpatik i Sotirit, çdo emigrant shqiptar shikon vetveten në lëvizjet fillimtare jo vetëm drejt gjitonit, fqinjit të vjetër jugor. Me një frazë lakonike, por të shkruar me art, me dashuri e vërtetësi, shfaqet një ndjenjë fisnikërisht solidariteti ndër shqiptarë në kohë të vështira sidomos e në vend të huaj. Veçse, këtë ndjenjë të lartë humane s’ e kemi vetëm ne. E kanë edhe popujt e tjerë të botës. Është meritë e autorit që na e paraqet solidaritetin si pronë universale. Ndjenja e solidaritetit dhe e shpresës për t’u përmirësuar duke përparuar, ndihet qysh kur Sotiri, personazhi i parë dhe më i dashur i autorit (apo ndoshta alteregoja e tij), autotallet, kur thotë se u bë qytetari i Athinës për 3 orë e deri tek ëndrrat e bukura për Lungomaren, që Vlora jonë e përbashkët të bëhet vërtet një Venecie shqiptare apo një Aleksandri e vogël adriatike. Kështu libri bëhet më tërheqës e përpihet nga lexuesi, jo vetëm se shkrimet janë të shkurtra e jetësore, por se gjatë leximit shijojmë edhe një lloj lëngu letrar me burim nga kultura shpirtërore e popullit tone: talljen e hollë, një ironi e shëndetshme, pa përbuzje. Mjaft nga tregimet e autorit të bëjnë të qeshësh me lot (aq më tepër një ish – emigrant si puna ime, veçse jo në jug të Gadishullit të Ballkanit, por në Gadishullin Apenin). Kujtojmë dialogun në punë të Veliut që bë Vasil me usta Jorgon, i cili e kishte provuar vetë emigrimin dikur në Gjermani. Prozat e vogla të Remzi Gjikës më ngjajnë si bijëza të skicave të Nonda Bulkës e na bëjnë të kujtojmë thënien e madhe noliane: “Qesh prej zorit,/ qaj prej gazit!…”. Kjo është vlerë e kulturës letrare të autorit. Ka një gjë të veçantë ky libër. Na kanë ardhur në komunikimin tonë natyrshëm, pa sforcim, shumë fjalë e shprehje të përditshme të gjuhës greke, kuptohet të gjuhës popullore greke, të komunikimit të punës midis njerëzve punëdhënës vendas dhe punëmarrës, (punëbërës më saktë), të huaj. Dhe me kaq fjalë greqisht që ka libri, Remziu mund të hartojë një manual, një doracak dy gjuhësh shqip – greqisht, sjellur si prurje e gjuhës së punës. Do të kisha shumë dëshirë të bëja sidomos analizën e figurave stilistike të veprës së autorit R. Gjika dhe sinqerisht do ta realizoja, sepse ndjej edhe kënaqësi estektike nga ky libër, por programi kaq hapësira më la, sa për të bërë një vështrim të përgjithshëm, sepse do të kumtojnë edhe miq të tjerë të fjalës, sepse Remzi Gjikën e vlerësoj si njeri të veprimit e pasqyrues letrar të jetës reale, jo të lavdive false, sepse njerëz si ai, punën e kthejnë në art dhe argëtohen edhe vetë, duke na dhënë mesazhe për rregullimin e zbukurimin e Shqipërisë, sipas përvojës së botës qytetare. Shpesh herë, gjatë leximit, shprehim nëpërmjet pyetjeve: “Po këtu?”, “Po ne?” shqetësimin bashkëkohor qytetar dhe intelektual. “Muzika nuk do përkthim”, shkruan autori në një esé. Dikur, në një shkrim të botuar, këngëtarët e gadishullit tonë të vjetër i kam quajtur dasmorë të farefisnisë ballkaniko – mesdhetare dhe i kam cilësuar konsuj vullnetarë të dashurisë mes popujve. Ky libër i R. Gjikës është një urë e sigurtë komunikimi, e ndërtuar jo me gurë, drurë, metal hekur e beton, por me shkronja vërtetësie e respeketi midis shqiptarëve dhe grekëve. Dhe, siç shprehet Profesor Gaçe, është mirë të ndërtojmë ura komunikimi midis kulturave të popujve dhe jo të ngremë mure ndarës.

Vlorë, e mërkurë, 08.04.2015, ora 08:50’

Krijuesit vlonjatë dhe roli i tyre në letërsinë shqiptare

by

nga MSC. Albert HABAZAJ/poet,studiues/
Parë me lentet artistike të shekullit të ri, nëqoftëse letërsinë shqiptare të shekullit XX e cilësojmë një rrokaqiell (ndërtesë shumëkatëshe) të qytetit të mrekullueshëm të letërsisë universale, Vlorës i takon nderi të ketë katër kate, si dhe shumë dhoma të tjera të bukura, me hapësirë, me dritë e me ajër.
Katër janë shkrimtarët vlonjatë të nivelit kombëtar, pa të cilët letërsia shqipe do të ishte e e paplotë, e cunguar, pa këtë formatim harmonik që njohim sot.
Këta shkrimtarë sipërorë janë: Ali Asllani, Petro Marko e Shevqet Musaraj, që spikatën me brezin e artë të krijimit të viteve ’30 – të, tok me Migjenin, Lasgushin, Kutelin, Konicën, Nolin, Fishtën, Koliqin etj. I katërti është Fatos Arapi, poeti i Zvërnecit, që i përket letërsisë së pasluftës, të cilit “Neraida”, një nga shtëpitë botuese cilësisht më prestigjoze në Shqipëri, me botues njeriun qytetar të kulturës Jani Malo, i botoi veprën e plotë poetike në katër vëllime. Robert Elsie, historian i njohur i letërsisë shqiptare e cilëson F. Arapin “më të mirënjohurin ndër poetët e sotëm shqiptarë”.
Në linjën kronologjike, Shquhet publicisti aristokrat Eqrem bej Vlora (1885 – 1964), politikan, erudit e studiues historie, kulture dhe etnografie. Është ndër shqiptarët e parë me bibliotekë të pasur, që njihet, për kohën, ndër më të dëgjuarat dhe në Ballkan. “Kujtimet” e tij janë një vlerë e rrallë albanologjike.
Një personalitet i njohur është dhe atdhetari demokrat Halim Xhelo (1893 – 1937), ndër themeltarët e zjarrtë e titanikë të publicistikës letrare, ideator dhe frymë e luftës së Vlorës.Halim Xhelo është cilësuar si Abdyl Frashëri i kësaj epopeje, që gremisi perandorinë e pushtimit…
Nga Vlora është dhe i njohuri lirik Nexhat Hakiu (1917 – 1978), autor i një vëllimi me poezi të gjallë e spontane, zotërues i vargut me ndjenja të holla romantike e sentimentale, botuar më1939, në tiranë me titullin “Këngët e zambares”. Për lirikat e dashurisë radhitet i dyti pas Ali Asllanit, për atë lloj vjershërimi.
Të tjerë shkrimtarë të angazhuar, por më minorë janë Isuf Luzaj, Andrea Varfi, Aleks Çaçi dhe Spiro Çomora. Një emër i paharruar për letërsinë është dhe juristi vlonjat Kudret Kokoshi ( -1991), poet i hollë e përkthyes i zot, burgosur edhe nga fashistët, edhe me pas nga komunistët. Dramaturgu i talentuar Minush Jero (1933- ) nga Vlora për dramën “Njolla të murme” fitoi çmim të parë më 1968, në Festivalin Kombëtar të Teatrit, por u burgos për “mungesë të pastërtisë ideologjike”. Në vitet 1970-’80 dalin në skenën letrare shqiptare emra si Fadil Zeqiri, Neshat Tozaj, Shefqet Tigani, Flora Gjondeda, Llambro Ruci, Ruzhdi Gole, Dalan Luzaj, Lefter Çipa, Kastriot Mahilaj, Maro Pasho, Irfan Bregu, Miliano Stefa, Odise Goro e Hiqmet Meçaj, i krahasueshmi në poezi me nivelin artistik të Xhevahir Spahiut, që dhe u inkurajuan si talente të reja të kohës.
Nga autorët vlonjatë janë përfaqësuar në antologjinë e letërsisë bashkëkohore shqiptare: Petro Marko, Shevqet Musaraj, Spiro Çomora, Fatos Arapi e Neshat Tozaj.
Nga Vlora evidentohen dhe pesë shkrimtarë të shquar për fëmijë: Odhise Grillo -lëvrues i madh i letërsisë moderne shqipe për fëmijë, autor i mbi 120 librave dhe fitues i 30 çmimeve të para; poeti Tasim Gjokutaj, origjinal në humorin dhe satirën e tij; Ferhat Çakërri, ose “xhaxhi Ferati”, siç i thërrisnin në Vlorë mikut të Dritëroit të madh e fëmijëve të vegjël; Skënder Hasko që i sjell frymëzime të thella botës letrare fëminore;
Bardhosh Gaçe me magjinë e ëmbël të fjalës për vogëlushët,ndërkohë dhe studiues me vullnet balzakian për kulturën vlonjate e më gjerë.
Një rrymë e re letrare
Gjatë viteve 1985-1995 një rrymë e re letrare lind në Vlorë, e përfaqësuar nga Seit Seitaj,
Xhemil Lato, Albert Habazaj (Abazi) e Qerim Skënderi. Nëqoftëse, deri atëherë njihej në nivel kombëtar Shkolla Vlonjate e Pikturës, po konturohej tashmë denjësisht Shkolla Poetike e Vlorës, (krahas shkollave të tjera, kuptohet). Ndihej, tok me shqetësimin qytetar e intelektual, aroma e së nesërmes dhe vizioni universal i poetëve të rinj, që tashmë s’ishin më të rinj e të pakët, sepse shoqëria letrare e qytetit po rritej dhe njëkohësisht ngrihej cilësisht me individualitete të dalluara për nivel artistik në veprat e tyre. Idajet Jahaj, Enrieta Sina, Eqrem Canaj Anastas Bita,Aleksandër Çipa, Hiqmet Mehmetaj, Elma Rama, Kozma Billa, Gëzim Llojdia, Astrit Xhaferi, Albana Hodo, Avni Varfi, Liljana Zoga, Astrit Hajdini, Laureta Petoshati, Ruzhdi Bajrami, Nertesi Asllani, Vilhelme Vranari (Haxhiraj), Myrteza Mara, Tomor Balla,Sinan Elmazi,Blerina Kotorri, Vangjel Stefa, Luto Memokondi, Leka Skëndaj, Vjollca Staro, Pajtim Xhelo, Vangjel Pici, Pelivan Bajrami, Mynyr Zyka, Kudret Mara, Pali Shtëmbari, Zyba Hysa (Bashmili), Ylli Bora, Petrit Velaj, Enver Qamo, Asqeri Llanaj, Shkëlqim Zotaj, Çlirim Hoxha, Novruz Abilekaj, Pelivan Bajrami, Ideal Muho, Petrit Qejvani, Andi Meçaj, Robert Goro, Besiana Koshena, Valbona Gaçe, Zenepe Luka, Thodhori Babe, Sokrat Habilaj, Idlir Azizi, Kristo Çipa, Neki Dredha, Kristaq Xhaho, Dionis Qirixidhi, Elisabeta Alikaj, Lavdie Çela e të tjerë emra që do të vijojnë, përbëjnë gjethet e degët e gjelbra të pemës së shëndetshme të krijimit letrar në Vlorë.
*) Master Shkencor për Etnologji dhe Folklor

“Dhembin degët e shqyera” të poetit Albert Habazaj

by

Vëllim me elegji të spikatura/
Nga Laureta Petoshati/
Kur më ra në dorë libri me poezi “Dhembin degët e shqyera”, m’u krijua ndjesia se kisha një libër me urtësi popullore të sinqerta dhe të vërteta deri në qelizë. Është një libër poetik, ku autori ka në vëmendje që me anë të vargjeve të bëjë një analizë historike dhe sociale. Ai nuk kërkon të zhytet thellë në shekuj, por ai zhytet thellë në mjedisin real bashkëkohor dhe të bashkëkohësve të tij. Në këtë libër ai lëvron një mori temash që si mozaik na japin mjedisin social të cilit i përket autori Albert Habazaj. Ai librin e fillon me poezinë kushtuar Vlorës të titulluar “Prelud për detin”, si simbol i dashurisë së tij për Vlorën, të cilës i kushton vargje siç thotë dhe vetë “vargjet për ty burojnë ujëvarë, / i vemë kurorë një gjethe ulliri”. Pra Vlora shihet si një perëndeshë, që për poetin përbën thelbin dhe tharmin e muzës së tij, por dhe të poetëve të tjerë si Fatos Arapi, që ai i ka për zemër, sepse Vlora është dashuria e tyre e përbashkët. Jo më kot ai këtë poezi e mbyll me emrin e tij, në vargjet me sfond metaforik: “Krijojmë e ndezim diellin si Fatos Arapi,/ Si zogj furtune në buzë të detit,/s’është gjë takimi i mbretit me mbretin/ para takimit të poetit me poetin!”
Duhet përmendur fakti se poezitë e vëllimit poetik “Dhembin degët e shqyera” janë të karakterit shoqëror dhe me dëshirë njohëse e respekt për njerëz të veçantë që përbëjnë familjen dhe shoqërinë e poetit. Me një brishtësi dhe shumë takt, ai i thur vargje shoqes së tij të jetës, Mejos për 50 vjetorin e lindjes, ku duket sikur bëhet një Lasgush i dytë, kur shpërthen në vargje lirike tepër të ngrohta e gurgulluese: “Nektari i puthjeve nga buza në buzë/ Si lëngu i shegës së çarë në tetor./ O gëzim, o fat, o dinjitet, o shpuzë,/ Mbretëritë në dorë!”
Po ta shikosh me vëmendje vëllimin poeti i këndon me dashuri shumë njerëzve, të cilëve u vë emra konkretë si për shembull poezia “Arkeologu i Poezisë” që i kushton Moikom Zeqos
në vend të kartolinës, për 60 vjetorin e lindjes, por ai i këndon pa me kaq patos edhe mjedisit, peizazhit, deri dhe gurëve. Kjo dukuri ndjehet fuqishëm te poezia “Marshi i Tërbaçit”, ku poeti kalon në dalldi poetike për një dashuri të pamasë për fshatin e lindes kur thotë: “Në – trojet spërkatur/ me dritë dashurie,/ o Tërbaç i dashur,/ o vëlla me yje!”
Ka shumë poezi në këtë vëllim ku poeti Albert Habazaj u këndon jo vetëm vlerave demokratike dhe antifashiste, por mbi të gjitha atyre njerëzore dhe njerëzve që i bartën këto vlera si te poezitë “Malli për çlirimtarët”, “Kurora e Nderit”, etj. Ngaqë autori flet me emra të përveçëm, herë- herë i gjithë vëllimi poetik duket si një roman historik i shkruar në vargje për persona konkretë.
Krahas këtyre poeti Albert Habazaj ka thurur dhe disa poezi për përditshmërinë në vendin e tij, që në vetvete janë thelbi i një realiteti të dhembshëm, i përshkruar me tone të forta të një denoncimi social, por dhe një shpirtbutësi për të përvuajturit. Hera-herës në poezi të tilla si “Kombi dhe unë”, “Rilevim”, “Toga e lypsarëve dhe unë”, “Shqipëria sot”, etj, qëndrimi i poetit është denoncues, madje dhe ironik. Ka një ironi melankolike midis asaj që ndodh në realitet dhe asaj që ndodh në shpirtin e poetit. Kjo gjë shprehet fuqishëm te poezinë “Kombi dhe unë”, ku me anë të konotacionit thotë shprehimisht: “Ti, zotni fryhesh si bollë, / Unë – si zogu mbi cipal;/ Shihma kërcirin e hollë,/Si unë kombi është në hall!”
Ironia që karakterizon labin nuk ngelet me kaq në poezinë e Albert Habazaj. Ai ka raste që kalon në sarkazëm, ku kjo e fundit merr nota tepër të theksuara në poezinë “Unë dhe shteti” ku në mënyrë lakonike me sarkazëm dhe sinqeritet tregon marrëdhënien e shtetit me qytetarin e vet. që është vetë poeti: “Shteti im – çapaçul,/ Unë të dua, / ti ma ngul!”
Po me nota therëse me një denoncim social për ligësinë dhe njerëzit pa karakter është dhe poezia “Mostra”, e cila të sjell ndërmend poezitë e Nolit apo dhe të Ali Asllanit për nga notat e protestës dhe të sarkazmës. E kush nuk do të qeshte me përkufizimin që i bën njeriut “Mostër” Albert Habazi kur thotë se: “Të gjithë e dinin që ishte / Shok i ngushtë i Tartufit./ Të gjithë e dinin që ishte / Kushëri i parë i bufit…” Por ato që spikasin më shumë në këtë libër janë elegjitë. Duket se një vaj, një qarje e brendshme, shkruar me një delikatesë tregon bukurinë e kujtimeve personale si një rekuiem për të gjithë ata që nuk janë më në jetën tokësore. Thuhet se njeriu vdes vërtetë jo kur ai kalon në përmasën tjetër, por kur ai harrohet dhe nuk kujtohet kush për të. Ndërsa poeti Albert Habazaj i ka vendosur ata në vargje për ti sjellë si të gjallë pranë nesh, aq sa herë pas here të duket se po lexon ndonjë epos si ai i kreshnikëve. Duket sikur diellin e vargut të këtij eposi “shumë po ndrin ky diell e pak po nxeh” poeti Albert Habazaj e ka dhënë në mënyrë krejt origjinale në vargjet e poezisë “Mbi re diellon Teuta”, e cila është një elegji për zonjushën Teuta B. Shkurtaj: “Kisha kohë që kisha ikur,/prapë në parajsë u futa,/dielli m’u duk i mitur,/se diellonte Teuta.” Madje duket sikur kemi një varg dantesk, i cili bëhet më drithërues tek elegjia e dytë për po këtë vajzë nën titullin “Nëna qan vajzën e re” ku thotë se “do të të vinte nëna,/me pesë lekë të mbështjella /në fund të xhepit,/me një trike leshi të thurur/ syth më syth/me kokrrat e lotit.”
Është hera e parë në jetën time që lexoj një vëllim poetik me kaq shumë elegji që më duken si boroitje e mirëfilltë Labërie. Këtu mund të përmendim elegji të tilla si “Baladë për gjyshen”, “Baladë për Badenë”, “Elegji për një mik të mirë” kushtuar kujtimit të paharruar të intelektualit veprimtar Njazi Hamzaraj, “Përshpirtje për Kujtimin”, në nderim tëKujtim Gjondedës, “Në udhë të dritës” kushtuar mësuesit Labë Beqiraj, “ Pëshpëritje për ëndrrën” kushtuar martirit të Mathauzenit Rexhep Bani, “Elegji për medaljen e artë” kushtuar Kujtim Peçit, “Flakadan princëror” elegji për Mësuesin e Popullit- Profesor Kristaq Shtëmbari, “Homazh për vëllain tim poetik Anastas Bita”, “Loton një gjethe mali” për Lako Gjokën, “Edhe varri sot po tundet” kushtuar Ruzhdi Hitës, “Baladë e vogël për një shpirt të madh” kushtuar Sose Dardhës, “Epitaf” si lule fati për Musa Koshenën, ej.
Të gjitha këto poezi janë të ndërtuara me vargje të puthitura ose të gërshetuara, por ka dhe vargje të lira. Poeti Albert Habazaj ka përdorur shumë figura letrare të cilat theksojnë mesazhin e tij poetik dhe flasin për një ndjenjë të thellë njerëzore.

KONTRIBUT PËR ZHVILLIMIN E ARSIMIT NË TREVËN E VLORËS

by

Shkruan:MSC. Albert HABAZAJ/ studiues/
Ne Foto:Shkolla e pare Shqipe ne Vlore/
Historia e arsimit në qarkun e Vlorës është pjesë përbërëse me rëndësi e historisë sonë kombëtare. Si në mbarë Shqipërinë, sidomos në qytetet kryesore të vendit, edhe në Vlorë, arsimi lindi mbi një shtresë të pasur monumentesh të kulturës materiale dhe jomateriale (shpirtërore), si një vepër e gjenisë krijuese të popullit të krahinës së Vlorës, që, duke kaluar përmes furtunash shkombëtarizuese për mijëra vjet me radhë, diti të ruajë e të gdhendë më tej fizionominë e kulturës dhe të arsimit shqip me dinjitet kombëtar. Vlora ka dhënë një kontribut me vlerë historike përgjatë shekujve, ka krijuar dhe ka ruajtur visare të rralla monumentale në shërbim të edukimit dhe të arsimit shqip. Arsimi dhe edukimi në Vlorë ka një diagramë zhvillimi të dukshëm pozitivisht në hapësirë dhe në kohë. Një enciklopedi antologjike të mendimit kulturor për arsimin dhe edukimin në Vlorë i ka dhënë kësaj treve emërmadhe për historinë e arsimit kombëtar Prof. Dr. Bardhosh Gaçe, me monografitë e tij shkencore, me artikujt, punimet, kërkimet e studimet e shumta diturore. Për mbi 40 vjet, Bardhosh Gaçe, krahas punës titanike në fushën e etnokulturës dhe të albanologjisë, po jep një ndihmesë të rëndësishme për arsimin, me pishtarët e dijes, fillimtarët dhe vijuesit dritërues në qytet dhe në fshatrat e Vlorës, të etur për dije dhe liri. Botim pas botimi, vit pas viti e dekadë pas dekade, profesor Gaçe po e lartëson profilin e tij pedagogjiko- shkencor në përmasat e një personaliteti kombëtar. Disa nga monografitë e tij më të spikatura në fushën e arsimit janë : “Rapsodi Xhemil Veli Duka”, kushtuar luftëtarit për liri, arsim dhe këngë Xhemil Duka, 2000; “Dallgët joniane të jetës”, kushtuar atdhetarit, mësuesit dhe folkoristit Musa Muho, 2000; “Blerimi i mësuesit Besim F. Xhebraj”, 2007; “Rilindasi i Vlorës Ibrahim Abdullahu”, 2009; “Mbrëmje vere me Muço Delon”, 2011; “Mësuesi i Popullit Ibrahim Kushta”, 2012, etj. Veprimtaria kërkimore – shkencore e B. Gaçes ravijëzohet në këto piketa metologjike: dokumenta origjinale, monografi, dëshmi e botime, ekspedita vetiake dhe ekspedita kolektive, në grup, trajtuar në rrafshin kronologjik, si një vështrim në mënyrë të krahasuar. Ai është një eksplorator vigan, që di, si ai, të gërshetojë dobishëm vëzhgimin e palodhur në terren me punën këmbëngulëse në biblioteka e arkiva, brenda dhe jashtë vendit, duke iu referuar burimeve të mëparshme të botuara nga autorë shqiptarë dhe studiues të huaj. Nxjerrja në dritë të bardhë e arsimit në Vlorë, sidomos për periudhën, që kulmon me shpalljen e Pavarësisë Kombëtare, më 28 Nëntor 1912, është pothuaj meritë tërësore e studiuesit Bardhosh Gaçe, i cili, ndërkohë, u është mirënjohës autorëve të mëparshëm të historisë së arsimit në Vlorë, historianit Neil Shehu dhe Prof. As. Dr. Zeko Brako, të cilët botuan aq sa mundën dhe, për kohën, duhen falënderuar. Për këtë kontribut të jashtëzakonshëm, studiuesi Gaçe njihet dhe vlerësohet si kryemjeshtër i monografive të atdhetarëve të arsimit dhe të historisë së tij në rrjedhat e kohës. Pa hulumtimet e tij, Himara arsimore e shekujve XVI-XVIII do të na vinte e cunguar, me tjetër rrjedhë apo (larg qoftë) e tharë, aq më tepër nga fakti që portat e Mesjetës, për ne, nuk hapeshin dot, sepse ishin të blinduara nga barbarët dhe shumë të rënda. Misionarët bazilianë të Italisë, që punuan edhe për Shqipen në trevën e Himarës, gjatë asaj periudhe historike të tranzicionit të vështirë kulturor dhe fetar, ringjallen me veprën e tyre të jashtëzakonshme, falë ndihmës së këtyre emrave dritërues: Nilo Borgia e Matteo Mandalà, Jup Kastrati e Petro Marko, Bardhosh Gaçe e Shaban Sinani, Pëllumb Xhufi e Mimoza Hysa. Studiuesi B. Gaçe, me rigorozitet shkencor, në një nga monografitë e tij, na sjell tërë pamjen e një historie të papërsëritur për njeriun, mësuesin dhe këngëtarin e paharruar Xhemil Duka, që i përkiste njerëzve të shquar që bënë Shqipërinë, si Sh. Gjeçovi, F. Noli, L. Gurakuqi, J. Minga, H. Xhelo, H. Lumi, A. Rustemi dhe shumë mëmëdhetarëve të tjerë si këta. Me jetën e tij, Xhemil Duka u bë shembull i gjallë për të përparuarit e arsimit kombëtar, shkruan Profesori. Ndërsa për pionierin tjetër të arsimit kombëtar, Musa Muho, ai ndërton një përmendore të bardhë me shkronja drite. Atdhetari, mësuesi dhe folkloristi Musa Muho vjen në penën e autorit si një pishtar i shqipes, qysh në vitin 1913 (kur u hapën 10 shkollat e para shqipe në trevën e Vlorës) dhe bëhet shembul i mësuesit të talentuar deri sa mbylli sytë më 3 Nëntor 1981, si personalitet i arsimit në Vlorë. Në Vlorë dhe në Labëri flitet shpesh për figura të ndritura të historisë, kulturës dhe arsimit kombëtar, gjurmët e të cilëve shkrepëtijnë në qiellin e kohës sonë. Shpirti i tyre duket sikur bie një frymë shenjtërimi për brezat e rinj. Njëri prej lisave të blertë të Vlorës dhe të Labërisë ëshët mësuesi atdhetar Besim Feim Xhebraj, jeta e të cilit është një frymëzim kombëtar. Zjarri i tij u ndez qysh në shoqërinë “Shtizat e Qytetërimit” dhe “Mbrojtja Shkollore”, në demonstratën antimperialiste të Vlorës, 28 Nëntor 1919, në Epopenë e Njëzetës, me shoqërinë “Bashkimi”, në Paris, në Kuçovë, udhëve të dritës si mësues vizionar, si veprimtar i palodhur i arsimit kombëtar, me përkushtim idealisti. Me këtë profil na vjen ky personazhi i nderuar i monografisë “Blerimi i mësuesit” i autorit B. Gaçe. Me dashuri dhe vërtetësi shkruan autori monografinë e shkëlqyer “Rilindasi i Vlorës Ibrahim Abdullahu”. Sipas tij, ekzistencën e shqiptarëve si komb, Ibrahim Abdullahu e shikonte edhe tek përhapja e gjuhës shqipe, ndaj shërbeu si mësues shëtitës në Vlorë dhe në trevat e saj. Ishte ndër iniciatorët e çeljes së shkollës shqipe të Muradies më 1908, përkrahës i flaktë i Kongresit të Manastirit, si dhe i përhapjes së librave shqipe të rilindasve tanë. “Pa u kulturuar dhe pa mësuar gjuhën shqipe – thoshte Ibrahim Kushta, – nuk mund të fitohet qytetërimi i shqiptarëve”. “Mësuesi i Popullit Ibrahim Kushta” është një tjetër monografi e studiuesit të talentuar Bardhosh Gaçe, kushtuar mësuesit me kulturë të thellë dhe mendimit të tij pedagogjik, sepse I. Kushta përfaqëson një figurë emblematike të traditës së arsimit në Vlorë. Mesazhi që përcillet nga studimi i monografive për pishtarët e arsimit në Shqipërinë Jugperëndimore mund të përmblidhet me shprehjen: “Mësuesi ka në dorë fatin e shtetit dhe fytyrën e ardhme të Atdheut”. Në librin “Mbrëmje vere me Muço Delon”, na shpaloset mësuesi i diturisë dhe lufëtari i lirisë, shkruar me pasion e dashuri nga autori B. Gaçe, i cili ka patur fatin e madh ta njohë shumë mirë heroin e librit, të bisedojë gjatë me të, ta zbërthejë deri në detaje dhe të na e japë portretin e tij me fakte e dokumente në një monografi përfaqësuese, që ndriçon historinë dhe kulturën e Labërisë dhe më gjerë. Vlora dhe Labëria është një hapësirë me yje të ndezur, se nuk mund të jetë një hapësirë me yje të shuar, sepse në ato vise, ndër të tjera, trimëria e dituria binjake ishin të dyja, sepse pushka dhe pena prunë dritë përmbi bedenat e kështjellës së trimave për liri, pavarësi dhe përparim. Memoria arsimore në Vlorë emrin e Bardhosh Gaçes e ka të ngulitur thellë, sepse ai ka gdhendur me shkronja floriri apostujt e shkollës shqipe dhe kombëtarisë në Vlorë. Opusi monografik i B. Gaçes është i pari monument i historisë së arsimit në Vlorë dhe çmueshmëria e tij vlerësohet më tepër për faktin se e përmendi nga harresa letargjike, e riformatoi vërtetësisht dhe bëri pronë të botës shkencore shqiptare. Shkrimtaria kërkimore- shkencore e Prof. Gaçes përbën një tren në fushën e historisë së arsimit. Duke udhëtuar me trenin e tij të shkrimtarisë arsimore, na shfaqet në horizont ndriçimi i traditës së mëparshme të shkollës shqipe në Vlorë, tradita shkollore në Himarë, ruajtja e frymës rilindase ndër banorët e këtyre trevave. Fokuson në tej përhapja e abetares, e shkronjave shqipe, floririt e kaluar floririt për shqiptarët, që nga koha e Rilindjes e deri ë vitet 1920, me artikujt në gazetën ‘Mësuesi”, në revistën “Arsimi” etj. Ravijëzohen marrëdhëniet e Vlorës, Himarës, Kurveleshit, Mesaplikut, Dukatit e Topalltisë me shoqëritë patriotike të kohës deri në Sofje, në Bukuresht, në Stamboll etj, po ashtu artikujt e spikatur për Jani Mingën si orator e filolog. Dom Mark Vasa, Musa Çakërri, Murat Tërbaçi, Gani Iliazi, Peço Doko, Beqir Velo Kanina, etj., që shquhen si mësuesit e parë në fillimshekullin XX në Vlorë, vijnë të gjallë me mesazhet e tyre rilindase përpëmjet punimeve shkencore të studiuesit skrupuloz B. Gaçe. Nevoja për të nxjerrë monografi për këto figura komplekse për gjurmët arsimore, sidomos nga shek. XX e në vijim gjetën në penën e Gaçes harmoninë e admirueshme të koherencës me emocionin e fuqishëm. Gjimnazi i Janinës e i Shën Mitër Koronës qenë vatrat e përgatitjes së mësuesve të parë të Shqipes. Të gjithë mësuesit që bënë dritë për arsimin u arsimuan jashtë, në Janinë, në Kalabri… Kjo del edhe nga monografië për I. Kushtën, M. Delon, Xh. Dukën, B. Xhebron, M. Muhon, më marrëdhëniet e tij me H. Xhelon, J. Mingën etj. Nxjerrja në dritë e statusit të shoqërive kulturore – arsimore e letrare, si e shoqërisë “Opinga”, “Mbrojtja Kombëtare”, “Mbrojtja Shkollore”, ‘Shtizat e Qytetërimit”, “Lidhja e Djelmoshave” dhe “Shoqëria Letrare e Vlorës”, të cilat u krijuan dhe vepruan në vitet 1918 -1920, ka qenë një merak dhe realizim dokumentar, sipas kritereve shkencore në laboratorin e “Punëtorit të madh të kulturës së kombit”, siç e quan arbëreshi i shquar Antonio Bellushi studiuesin Bardhosh Gaçe. Një objekt i rëndësishëm i punës studimore të Profesorit ka qenë e ngelen elementët pedagogjikë. Ai veçon “Abetaret dhe Këndimet për Shkollën Fillore” të Jani Mingës dhe thekson se, askush tjetër përveç J. Mingës nuk bëri abetare e këndime në vitet ‘20 – ’30, kur njerëzit ende ishin analfabetë apo dinin vetëm turqishja (turçe, thuhej në popull). Abetaret dhe këndimet e J. Mingës patën përhapje jo vetëm në krahinat jugperëndimore të vendit, por në pjesën më të madhe të Shqipërisë. Për të shkruar këto monografi të çmuara autori ka përfituar nga dijetarët e mëdhenj të vendit, se rrinte me ta, i dëgjonte, i respektonte dhe mësonte prej tyre. Konkretisht ai ka patur kontakte me Musa Krajën, Shefik Osmanin, Koli Xoxen, Shaban Demirajn, Musa Vyshkën, Ali Xhikun, Zihni Sakon, Fatmir Agalliun, Vangjel Gjikondin (Mësues i Popullit, nga Lekli), Kozma Vasilin, Dhimitër Grillon, Nasho Jorgaqin, Jup Kastratin, Bedri Dedjen, Hamit Boriçin, Iljaz Gogën, sidomos në fushën e zhvillimit të arsimit, psikologjisë, pedagogjisë, metodologjisë. Kur Bardhoshi ishte mësues në Kukës, në vitet 1977-1980, i shkon për inspektim një ekip nga Ministria e Arsimit dhe nga Akademia e Shkencave, me Bedri Dedjen (sekretar i Akademsë së Shkencave dhe zëvendës ministër i Arsimit për kohën) dhe Prof. Sotir Temo. Panë një orë mësimi që Bardhoshi po zhvillonte në Morinë. Panë dhe fletoret e nxënësve të klasave të shtata e të teta, të cilët kishin mbledhur folkor. Model! Në konkluzionet, që bënë për Seksionin e Arsimit Kukës, zhvilluar në sallën e gjimnazit të qytetit, Profesor Bedri Dedja tha: “Tashmë, me mësues të rinj, të përgatitur në Universitetin e Tiranës, siç është dhe mësuesi i Morinës Bardhosh Gaçe, ku gjatë vëzhgimeve tona, kemi vënë re disa orë mësimi Gjuhe dhe Letërsie të nivelit të lartë metodologjik e arsimor, mund të marrin përvojë edhe shkollat e kryeqytetit” (edhe pse Morina qe një fshat i largët i verilindjes malore). Edhe në auditoret e Universitetit “Ismail Qemali” të Vlorës, ku jep mësim, Prof. Dr. Bardhosh Gaçe kujton me nderim pedagogët dhe dijetarët e mëdhenj E. Çabej, Sh. Demiraj, M. Domi, A. Kostallari, A. Uçi, V. Bala, Z. Sako, N. Jorgaqi, J. Xoxa, F. Arapi, me të cilët organizonin debate dhe diskutime të hapura, që bënin me auditorët e Universitetit për Letërsinë dhe Gjuhën, si dhe për marrëdhëniet e Shqipes me gjuhët e tjera të Ballkanit. Bardhosh Gaçe thekson mendimin, si tek artikujt për J. Mingën dhe monografia për I. Kushtën, se arsimi shqiptar ka tendencë oksidentale dhe shpërfaqet mendimi për prirjen e arsimit kombëtar e të shkollës shqiptare sipas modeleve gjermano – austriake dhe franceze. E kush më mirë se shpirti i florinjtë i akademikut (ende të pashpallur vetëm zyrtarisht) Bardhosh Gaçe do të na sillte të gjallë zgjimin e kujtesës kombëtare të shkruar përmes monografive shkencore për pionierët e arsimit dhe njëkohësisht luftëtarë të paepur të lirisë?!
Vlorë, e martë, 10.03.2015

RESMIE BEQIRI – PINJOLLJA E FUNDIT E DINEJVE TË ÇAMËRISË

by

Shkruan: MSc. Albert HABAZAJ* /
Nga historia dimë, që krahas burrave të mëdhenj të Flamurit Kombëtar, Ismail Qemalit, Isa Boletinit e Luigj Gurakuqit me trima të mençur ka qenë po aq vigan edhe Rasih bej Dino. Edhe ata njerëz ishin, si gjithë të tjerët dhe fizikisht të vdekshëm. Është vepra në shërbim të dinjitetit dhe përparimit të Atdheut, që i bën ata të pavdekshëm, përjetësisht ikona nderimi ndër shqiptarë. Kam patur fatin e veçantë, që kam njohur mbesën e Rasih Dinos, fisniken e paharruar Resmie Muharrem Mane (Beqiri) dhe për mbi 35 vjet kam patur e ruaj miqësi familjare me çiftin ideal të përkushtuar ndaj çështjes kombëtare dhe ndershmërisë profesionale të Resmie e Skënder Beqirit, nga të cilët ke ç’mëson. Resmien, tani e tutje, nuk e kemi më. Na mungon fizikisht. Të gjithë jemi të ikshëm nga kjo jetë. Ajo qe zonjë. Në tërë kuptimin pozitiv të kësaj fjale. La emër, la respekt, la fëmijë, të mirë, të edukuar, shembullorë, la burrin, që do t’i përmbushë amanetin, si ai i përkushtuar. La një libër të përvëluar me mall e ëndrra lirie për Çamërinë, që dhe fryma i dhemb. Resmia ishte pinjollja e fundit e Dinejve të mëdhenj. Ajo lindi më 15 Maj 1935, në sarajet e Dinejve në Lops të Çamërisë. Mbylli sytë në Vlorë, të dielën e 7 Dhjetorit 2014, në 7 e 12 minuta të mëngjesit. Mëma e saj ishte Myrveti nga Dinejt, e bija e Safet bej Dinos, mbesë e Alizot Pashë Dinos, i cili njihej si luftëtar dhe atdhetar me kontribute konkrete. (Qe një nga shtatë pashallarët e kohës së Ali Pashë Tepelenës; ka qenë me suljotët dhe Ali Pashën. Dhe krushqitë i bënin brendapërbrenda, si gjirokastritët. Për të ruajtur pasurinë e kapitalin, për të mos prishur gjakun e fisin, në atë kohë, martohej kushëriri i parë me kushërirën e parë.) Skënder Beqiri rrëfen me lot të nxehtë në sytë që i xixëllojnë: Të paktën, nga sot, 250 vjet më parë, deri ku nga shkon me emër pema gjenealogjike, Dinejt e parë ishin tre vëllezër. Të tre banonin në Lops, në sarajet e tyre të njohura. Zenel Abedin Dino, babai i Abedin pashë Dinos me emër vajti në Prevezë. Vëllai tjetër, gjyshi i Nuri Dinos dhe Mazar Dinos, u vendos në Paramithi. Në Lops, në sarajet e Dinejve, te guri i themelit, sipas traditës e zakonit të të parëve, qëndroi vëllai i vogël, Alizot pasha Dino . Atje lindi e la tre djem. Njëri, Mehmeti u vra në luftë kundër osmanëve, ndërsa Safet Bej Dinon, gjyshin e Resmies, babain e nënës, Myrvetit, e rrëmbyen në shtëpi pabesisht dhe e hodhën në lumin e Kalamajt (Thíamis). Safeti qe intelektual i formuar i kohës, personalitet me peshë, që i dëgjohej zëri, që truri, shpirti e zemra e tij rrihte për dituri e për Çamëri. Shovenët grekë i hodhën trupin pabesisht në lumë, por jo idealin, sepse ideali i tij kishte lidhur besë me kombin, me qytetërimin mbarëshqiptar, për ta bërë mëmën Çamëri Nuse Bregdeti në Mesdhe. Myrvetit dhe Muharrem Manes, prindërve të Resmies, u lindën 5 fëmijë, 3 djem e 2 vajza, (sipas radhës): Resmia, Haxhiu (vëllai i madh, pas Resmies), Ruiser (motra tjetër, emër gjerman), Rustemi e Safeti (në kujtim të emrit të gjyshit). Resmia kishte ardhur në Durrës, më 1944, kur të gjithë çamët u endën muhaxhirë e një pjesë e tyre u kthye në trungun amë, në Shqipëri, të diktuar e të përzënë nga terrori shovinist grek. Rezistuan sa rezistuan, por s’mund të mbaheshin më 8 milionë egërsira me 25 mijë njerëz të pafajshëm, të pambrojtur. Për t’i shpëtuar masakrave dhe shfarosjes masive, rifilloi shpërngulja biblike e pupullsisë came. Katër a pesë mijë çamë u vranë rrugës. Të tjerët, që mbijetuan, gjetën strehë ca në Sarandë, ca në Vlorë, ca në Fier, ca në Durrës, Tiranë, Rrogozhinë, Elbasan, etj. Skënderi u vendos në Vlorë, një muaj pas çlirimit të qytetit, më nëntor 1943. Babai i tij, Damin Beqiri e ka shkruar historinë e tij me nder, qysh më Trembëdhejtën, në Janinë, krahas luftëtarëve të tjerë shqiptarë. Damini qe nacionalist idealist, anëtar i Këshillit Kombëtar për Bashkimin e Çamërisë me Shqipërinë. Duke shfletuar edhe nëpër faqet e Historisë së Çamërisë, vërejmë se vëllezërit Dino kanë qenë njerëz me infuncë dhe, më tej, lexojmë këtë paragraf : “Edhe pse Marrëveshja e Mukjes (gusht 1943) ishte denoncuar nga PKSH në mënyrë të njëanshme, nacionalistët çamë i referoheshin asaj si e vetmja rrugë për të zgjidhur çështjen kombëtare shqiptare. Për këtë ata bënë disa herë thirrje për të shmangur luftën vëllavrasëse dhe për bashkimin e të gjitha forcave për mbrojtjen e çështjes kombëtare, në këtë kuadër dhe atë të Çamërisë. Në një letër që Nuri Dino i dërgonte më 21 shkurt 1944 Sh. Peçit, konstatonte se në Greqi po bëheshin përpjekje për bashkimin e dy forcave kryesore politike të EAM-it dhe EDES-it me synimin që “grekët të shkatërrojnë Shqipërinë edhe nën maskën komuniste…”. Dhe më tej shkruan se “mjaft gjak shqiptari vaditi tokën tonë, mjaft larg u dëgjua afshi i popullit tonë për liri dhe kjo mjafton për të nesërmen, por e nesërmja duhet të na gjejë të bashkuar më shumë se kurrë”. Thelbin e kësaj letre e përbënte kërkesa këmbëngulëse për bashkim “për hir të gjakut që na bashkon dhe të zakonit që s’mund të na ndajë”. Ai kërkonte mendimin për bazat e bashkimit, por me “kusht që të mos preken parimet tona dhe karakteri kombëtar”. Mbas çlirimit, Skënderi u rrit dhe u edukua kombëtarisht nëpër aksionet e rindërtimit të Atdheut, nëpër hekurudhat e para, për hapjen e rrugëve të reja në malësitë shqiptare të Veriut, mbaroi dhe shkollën e mesme teknike (Teknikumin e Ndërtimit, si quhej atëherë, që u hap në Shijak). Bashkë me prof. Ibrahim Zejnon etj., gjithë kohës, ka marrë pjesë në aksionet e rinisë, ndërsa, më tej, për 40 vjet është marrë me fotografinë. Skënder Beqiri dhe fotografia në Vlorë u bënë simonime të njëri- tjetrit. Ai njihet si kryemjeshtri i fotografisë në qytet. Nga ana tjetër, Resmia rritej e zbukurohej me dinjitet. Mbaroi shkollën e mesme “Ali Demi”, gjimnazit të mbarënjohur shqiptarisht, që mban emrin e heroit çam, me të cilin ajo krenohej se e kishte patriot, bashkëkrahinar, që gjakun i fali lirisë si lule ylli. Ajo punoi me korrektesë qytetare dhe ndershmëri profesionale në institucione të ndryshme të Vlorës. Skënderi u fejua me Resmien në vitin 1953 dhe, një vit më von, në Vlorë, në korrik 1954 u martua e lidhi jetë me pinjollen e vetme të fisit të madh shqiptar të Dinejve në Vlorë. Shembullorë në familje në fis, në mëhallë, në lagje, në qytet. Një jetë të tërë – model i pastër i familjes tradicionale shqiptare. U lindën 3 fëmijë, 2 vajza e 1 djalë: Vjollca, Erenata dhe Arjani. Vjollca është ekonomiste e lartë, menaxhere, martuar më 1991 në Çamëri, ka dy djem: Gerhart dhe Dinaj. Janë shumë domethënëse këto doke (zakone) edhe në Çamëri, që, për të përngjallur gjyshin e tyre, e kujtojnë brezash në emrat e fëmijëve. Djali i parë është në universitet, i vogli maturant. Erenata është me të mesme, punon rrobaqepse, jeton në Itali, martuar më 1989 me Namik Nurin, tregtar çam (e kanë vrarë më 15.11. 1998 e s’dihet ende kush). Erenata ka dy fëmijë, një djalë e një vajzë. Djali quhet Arnold dhe është në vit të fundit në universitet, studion për elektronikë. Vajza është në Universitetin e Tiranës , në vit të dytë për stomatologji. Arjani, drita e syrit për Skënderin dhe Resmien, është me arsim të lartë për mësuesi, por sot ushtron një biznes të vogël privat si ndërtues. Është martuar në 2004 me Arkidën nga Isufajt e Çamërisë, (mësuese anglishteje në Vlorë) Kanë tre fëmijë, tre djem. Ata quhen Damian, Dilan dhe Bijan, janë të vegjël. Damiani (i kanë vënë emrin t’i afrohet babait të gjyshit) është në klasë të tretë fillore, Dilani në klasë të parë dhe Bijani në kopësht. Të rregullt, të pastër, korrekt, në gjurmët e prindërve dhe të gjyshërve. Vazhdimisht, unë kam shkruar e kam botuar në gazetë shkrime për Çështjen Çame dhe etnokulturën e Çamërisë; kam shkruar e botuar edhe për veprimtarinë e dalluar atdhetare të Skënderit dhe të zonjës Resmie, dritë bëftë atje ku prehet. Resmia ka botuar edhe një libër me mall e dhembje, titulluar “Lot i brengosur”. Edhe për të kam shkruar një artikull. Ajo e la frymën në moshën e bardhë 80 vjeçare, se e bardhë qe, si bora e malit që shndrit nga dielli i kthjellët qiellor. E la frymën mbi një fletore të shtrenjtë, me kujtimet e jetës së saj, me fjalët e nënës dhe të babës, me rrëfimet e gjyshes dhe të të parëve të saj, që kanë ardhur gojë më gojë nga kujtesa familjare e memoria sociale, ku ajo u rrit e u edukua si pinjolle e një fisi emërmadh në historinë e Çamërisë e të mbarë shqiptarisë. Vetë ia vuri emrinasaj fletoreje të madhe: “Çamëri, lot’ i brengosur”. Do t’ja botojë Skënderi me vajzat edhe djalin, me nipërit dhe mbesat, që lulëzojnë si shpresa të gjelbra. Skënderi po tretet si qiriri dhe s’ka për t’u fikur, sepse ka ende detyra për të kryer. Po përmbush amanetet e gruas, të asaj fisnikje të ndritur; sepse po përmbush, aq sa mundet maksimalisht, amanetet Çamërisë, krahut të plagosur të shqiponjës në fluturim. Ja kështu, Resmia dritëruese, mikeshë e nderuar e Nermin Vlora Falaschit, po shkon e qetë në paharrim.
*) Drejtor i Bibliotekës Qendrore “Nermin Vlora Falaschi”
Universiteti”Ismail Qemali”, Vlorë,