Aleksander Moisiu – Page 2 – Dielli

ALEKSANDER MOISIU DHE AKUZAT: Bolshevik, Komunist, cifut e revolucionar

April 2, 2017 by dgreca

A ishte Aleksander Moisiu komunist?/

Me rastin e 138 vjetorit të lindjes së aktorit të madh/

Nga Pjeter Logoreci/

Gjatë përpunimit të qindra dokumentave, artikujsh, pjesë librash apo copza gazetash, që kisha nxjerrë nga arkivat në Vjenë mbi jetën dhe veprën e Aleksander Moisiut, më terhoqi vemendjen (në disa prej tyre) etiketimi i tij si:… bolshevik, komunist, cifut, revolucionar, filo-rus, i kuq…etj..etj… I joshur për të gjetë shpjegimin e këtyre epiteteve, vendosa të lexoj, ato materiale që kisha zgjedhur, duke u përqëndruar në zbulimin e argumentave të kësaj “akuze”. Vërejta me keqardhje që, mëndyra se si shkruhej ishte provokuese, e rëndë, fyese dhe ndikonte mjaft (por jo tek unë), që të prishej imazhi i një mjeshtri të kalibrit ndërkombëtar të skenës, të një aktori të pakrahasueshëm, për nga talenti, me kolegët e tij në të gjithë Europën…

Sot, për këtë shkrim, vendosa me qëllim titullin e mësipërm, pasi kjo pyetje ishte një temë e shumë diskutuar, në të gjitha trevat gjermanishtfolëse. Cili pra ishte shkaku që aktorit të madh ju veshën këto epitete? Cili ishte reagimi i tij në këtë rast? Sa ndikoi propaganda keqdashëse nacionalsocialiste, e qarqeve të caktuara, në jetën dhe aktivitetin e gjeniut të skenës Aleksander Moisi? Sa ndikuan tek ai levizjet revolucionare të kohës në Gjermani dhe simpatia e madhe që ai kishte për Rusinë Sovjetike? Edhe pse personalisht, e njoh shumë mirë historinë e jetës së Aleksander Moisiut, dëshëroj që sa më poshtë vijon, ti trajtoj problemet thjeshtë duke u mbështetur në shkrimet dhe artikujt e shtypit të kohës mbi ngjarjet apo rrethanat dhe jo mbi komentet dhe emocionet e mija përsonale, për elementët që shkaktuan këtë zemratë dhe fushatë kundër Moisiut tonë.

Ishin vitet 1918-1919, vite që sollën levizje të vrullëshme politike, kur përfaqësues të lëvizjeve e grupeve komuniste si Roza Luxemburgun e Karl Liebknecht, për të mbrojtur idete e tyre u flijuan nga ushtarët e gardës kombëtare gjermane.

Biografi i Moisiut, gjermani R. Schapër shkruan: …Ishte koha kur në Berlin, ishte rrezuar Kaiseri dhe mbi fortesën e qytetit valvitej flamuri i kuq. Kur turma të mëdha qytetarësh, punëtorësh, studentësh i drejtoheshin Reichstag-ut, me parulla ndër duar ku shkruheshin fjalët “Liri, Paqë, Bukë”. Kur u rrezua monarkia dhe socialdemokratet morën fuqinë. Moisiu ishte në Berlin. Ai nuk bënte sehir, por luante një rol aktiv, të rezikshëm për te, në revolucionin gjerman. Ai besonte në një revolucion mbarëbotëror, ndërsa, recitonte plot zjarr para turmave të mijëra punëtorëve Tolstoin, gjë që bëhet shkak të etiketohet nga gazetarët si bolshevik…Edhe regjisori i famshëm Max Reinhardt, tregon për turma demostruesish që i kalonin poshtë shtëpisë …Moisiu ishte me kryengritësit, ai mbante një shirit të kuq në krah… Nga mesi i demostruesve, Aleksandri i thërriste atij…“Ejani poshtë Profesor, këtu ka nevojë për ju. Këtu luhet teatri i vërtetë, ejani…

Në një gazetë të Salzburgut, nga Siegfried Geyer u botua një artikull ku autori i tërhiqte vëmendjen Moisiut me keto fjalë: …e keqja e Aleksander Moisiut është se ndjehet romantik e nga kjo ai i egzagjëron gjërat, por njekohësisht kërkon të jetë edhe njerzor; po ka vetëm një rrugë: Ai duhet të mbaje (mbyllë) gojën. Askush nuk do ngrihej kundër tij sikur ai të mos ligjëronte vazhdimisht në disa shoqëri të vogla të përkrahësve të komunizmit, gjë që bën që ai të marrë vulën e bolshevikut dhe të bëhet qesharak e i padashur në syrin e të tjerëve…

Por Aleksandri nuk ndalej. Ai dëshëronte të ishte sa më aktiv në përpjekjet për vëndosjen e barazisë sociale. “I dashur vëlla Moisi” i flisnin punëtorët dhe të vegjëlit, pranë të cilëve ishte kurdoherë me artin e punën e tij. Por kjo gjë nuk i pëlqente qarqeve të caktuara nacionaliste, të cilat e vendosën atë në shenjestër duke përgjuar me rreptësi aktivitetet e tija në publik. Me qëllim për ta denigruar dhe për ta larguar nga aktiviteti politik dhe jeta sociale që bënte, kundër tij filluan sanksionet e para.

Në numrin 176, të ditës së shtunë 28 qeshor 1919, në GAZETA E PUNETOREVE (ARBEITERZEITUNG), organ i socialdemokratëve austriak, në mes lajmëve të tjera, është botuar shkrimi me titullin

…MOISI NUK MUND TE SHKOJE NE PRAGE….

Nga Praga lajmerohet që… “Shfaqja e Aleksander Moisiut e cila është lajmëruar për javën që vjen në Pragë, do të anullohet; pasi Moisiut nuk i është dhënë lejeudhëtimi për në Republikën Ceko-Sllovake. Shkaku i refuzimit – BINDJET DHE AKTIVITETI I TIJ KOMUNIST NE VJENE…

Në një lajm tjetër nga Berlini, një bashkëpunëtor i gazetës vjeneze Neuen Wiener Jurnals, po në vitin 1919, lajmëron me fjalë befasuese nga zyra e gjëndjes civile atje, mbi kurorëzimin e aktorit Aleksander Moisiut me kolegen nga Deutsche Theater, aktoren Johanna Terwin. Autori i shkrimit kërkon të bëjë lajm, duke theksuar me qellim praninë e gruas së komunistit internacionalist Karl Liebknecht, si mike e familjes dhe dëshmitare e martesës e ciftit Moisiu.

LAJMI

…Moisiu, sipas bindjes së tij, shumë të kontestueshme BOLSHEVIKE, është celebruar sot , por, vetëm në gjendje civile. Si dëshmitare të martesës, Moisiu ka zgjedhur Togerin Bremer dhe gruan e vejë të Karl Liebknecht. Moisiu vetë, e përshkruan skenën e përjetuar në gjendjën civile kështu:…nënpunësi i zyrës u tregua me mua dhe Johannën shumë i ashpër e mospërfillës. Pastaj, krejt ndryshe, me ton shumë lutës e miqësor ftoi togerin Bremer që të firmosë. Kur erdhi radha e zonjës Liebknecht, ftoftë e pyeti atë për emrin e burrit të saj…dhe pastaj me një ton të ashpër e përbuzës, i tregoj asaj se ku duhej të qëndronte si dëshmitare…

Në një kronikë të 30 janarit 1920 nga Hamburgu me titull :

Një mbrëmje e dështuar kulturore e Moisiut në Hamburg

…shkruhet: …Një mbremje ku do të ligjëronte Aleksander Moissi, u prish nga pasuesit e partisë nacionaliste. Ato „përshëndetën“ hyrjen e Moisiut në sallë me vishkëllima, më pas hodhën pjesë karrigash të thyera aty ku ai qëndronte, shtinë me revolet e tyre fishekë zhurmues, duke e detyruar atë që të largohej nga podiumi. Ligjërimi i tij u desht të ndërpritej.

Në numrin 54 te shkurtit 1920, në Gazeta e Punës (Arbeiterzeitung), gazetari Heinrich Ströbel boton artikullin:

Nje provokim nacionalist

…se sa është shtuar nacionalizmi gjerman, si rezultat i presionit e propagandës së jashtme, e tregojnë vargu i grupimeve të oficerëve e ushtarakëve, studentëve e organizatave, të cilët për shkak të dobësisë e heshtjes së qeverisë, janë vëndosur jo vetëm kundër kriminelve të luftës e shkaktarve të dhunës, por edhe kundër revolucionarve të rinj, shpirtit paqësor dhe demokratik.

Aleksander Moisi, që dikur u përshendet me zjarr nga të gjithë gjermanët, sepse zgjodhi Gjermaninë fitimtare si atdhun e tij, tani u pengua dhe u ndalua që të lexonte Goethën dhe Moritz, për shkak se kohët e fundit në Hamburg por rritej influenca e Revolucionit dhe e shpirtit për ndryshime radikale… Ligjërimi i Moisiut nuk u zhvillua, pasi u pengua nga Organizata Nacionaliste e Studentëve, edhe pse ndjekësit e Moisiut, që mbushnin pjesvn më të madhe të sallës, ishin të gatshëm për ta mbrojtur atë, ndërsa policët në mëndyrë demostrative mbushnin korridoret…

Kjo ngjarje u pasqyrua edhe në gazetën Giornale D´Italia, në një kronikë të 31 janarit të po atij viti.

Aktori Moisi në mes fishkëllimash

Aktori gjerman Aleksander Moisi, thuhet të jetë komunist, e kjo famë e keqe i solli atij gjatë shfaqjes fishkëllima nga nacionalistët në sallë. Nuk i mjaftoi atyre që ai luftoj për Gjermaninë dhe që mundohet të shmanget nga cdo propagandë politike. Aktori interpretoj pjesë të Schillerit, Heines, Tolstoit, dhe për këtë, u shpërblye nga publiku, parmbrëmë, me hudhje të plumbave plasës. Admiruesit e tij reaguan; disa studentë u ngjitën në skenë për ta detyruar atë të tërhiqej…

Pas kësaj ngjarje, Moisiu u detyrua të reagoj publikisht, për provokimet që ndodhën gjatë ligjëratave të tij në qytete të ndryshme. Në një shkrim të tij të titulluar Moisiu si Politikan, të botuar, në gazetën DIE ZEIT, të 7 korrikut 1919, ai shkruan:

…nuk po shkruaj që të mbrohem nga kjo propagandë e shfrenuar negative që gazetat e bëjnë falas kundër meje, por, sepse mua më bën të ndjehem keq, si në rolin e të akuzuarit në kërkim, që fshihet…, nuk jam marrë kurrë publikisht me politikë. Kanë dy motive, ato që më akuzojnë si komunist: i pari: se i kam premtuar studentëve vjenez që të flas në një takim të tyre dhe kisha zgjedhur për këtë qëllim një fjalim të Viktor Hygoit mbi Volterin, dhe i dyti: sepse kam firmosur për një protestë që do të shpëtonte një jetë njërzore… Në të vertetë, është e pamundur që të merrem me një lëvizje politike, sepse ka vite që kam vëndosur të gjitha forcat e mija, jo për ndonjë revolucion apo kundrarevolucion, por për artin tim, profesionin tim… Më akuzojnë që jam komunist e që fitoj shumë! Po, unë bëj një punë shumë të vështirë, që paguhet,… nuk i interson kujt, dhe është puna ime si i shpenzoj paratë… Këtë dëshiroj tua them të gjithë atyre që më akuzojnë si politikan,….në vend që të përqëndrohen në arritjet e mija në skenë…

Në gazetën Neue Wiener Jurnal të datës 14 shkurt 1920, në shkrimin me titull

Vetëmbrojtja e Moisiut

Gazetari shkruan:..”.Moisiu pretëndon se po akuzohet rëndë nga disa përsona e grupe, që nuk dihen e që nuk mund të vërtetohen konkretisht, se është i angazhuar në partitë politike si komunist e si kundërshtar i Gjermanisë. Kjo gjë ka zemëruar rininë nacionaliste të Hamburgut. Kur Moisiu po luante Kufomën e Gjallë në Thaliatheatër, filluan të ndigjoheshin fishkëllima të egra të cilat nuk lejonin që ai tv dëgjohej. Ndodhi edhe më keq, gjatë një ligjerate të Moisiut, që me sa duket prekte ndjenjat nacionaliste apo atakonte pjesë të propagandës antisemitiste, prekte grupe të rinisë të paangazhuar, të oficierëve, të familjarve të tyre, të shoqatave të vullnetarëve, studentëve, nxënësve, të cilët u grumbulluan dhe filluan të bëjnë zhurmë duke thirrur, fishkelluar, goditur trumpetat që mbanin me vehte, sapo Moisiu doli në podium. Shashka plasëse e tymuese, këmbë të thyera karrigash fluturuan në skenë. Perballë këtyre përsonave, por të pafuqishvm, qindra perkrahës të aktorit luteshin që ai ta vazhdonte ligjeratën, por thirrjet e tyre mbulosheshin nga këngë patriotike të rinisë nacionaliste. Pas kësaj, disa përsona të nxehur e agresiv, deshtën të sulmonin Moisiun në Podium, duke e detyruar atë të largohej në dhomën e aktorëve, që të ndalohej më e keqja. Vetëm pas pak kohe, arriti policia dhe punonjësit e sigurisë, të cilët ishin të lajmëruar për aktivitetin disa ditë përpara. Kjo mbrëmje për të cilën, të nesërmen, u debatua 3 orë në parlamentin e qytetit, la gjurmët të thella.”

Pas kësaj ngjarje të padenjë, Moisiu mendoj se duhet të sqaronte publikun për këtë keqkuptim, duke botuar në shtyp këtë mesazh: “…disa zëra më akuzuan si kriminel e tradhëtar i kombit. Pa ndonjë dëtyrim ligjor, vullnetarisht, me fillimin e luftës u lajmerova në armaten gjermane, ku si cdonjeri mora mësimet ushtarake, ….kalova të gjithë mundimet e luftës dhe të burgut si rob lufte, deri sa arrita që duke rrezikuar jetën, të arratisem. Gjatë burgosjes në Francë u sëmura nga tuberkulozi i mushkërive, nga i cili vuajta shumë në një klinikë në Zvicër. A është kjo një tradhëti ndaj atdheut?? Jam komunist thërrasin disa zëra. Unë pyes: Ku i mora unë këto mësime? Nuk kam pasë kurrë lidhje me politikën. Dhe kjo është e thjeshtë: unë nuk jam politikan dhe nuk dua që të jem i tillë. Qëllimi im i jetës është ti sherbej artit. Apo quhem Komunist se me punën që bëj i shërbej punëtorëve e të gjithë atyre që janë ndjekës të artit. A mundem unë ti ndaloj ndjekësit e mij të vizitojnë Shtepinë e Artit, Teatrin? Përkundrazi, unë do mundohem që kurdoherë të sjell në mes të errësirës të jetës së njërzve të thjeshtë, Diellin e Artit. Pra ose jam një lider i komunistëve ose jam një udhëheqës i të gjithë gjermanëve. Po e mbyll duke përdor fjalët e Goethës:…unë nuk njoh shoqëri tjetër, që është më e “vogël” se sa i gjithë njerzimi…”

Autorja Ursula L. Alex në librin e saj Deutsche Volksfront, faqe 23 shënon:”…Në vitin 1921, u themelua ne Gjermani IAH (Internationale Arbeiterhilfe – Solidariteti internacional i punëtorve). Kjo organizatë u formua që të mblidhte ndihma për të uriturit në Rusi, por edhe në botë, kjo si një ideologji e sforcuar e partisë komuniste në emër të “solidaritetit proletar”. Në këtë shoqatë ishin pjestar personalitete, si fizikanti Albert Einstein, shkrimtari Leonard Frank, shkencëtari Alfons Goldschmidt, piktori Georg Grosz, publicisti Maksimilian Harden ….aktori Aleksander Moissi. Shoqëria IAH, sipas sindikatës së përgjithëshme gjermane, ishte kolona e tretë e politikës komuniste.”

Kjo është pasqyruar edhe në thirrjen e kësaj shoqate që gazeta austriake Neue Freie Presse e datës 3 shkurt 1922 boton në rubrikën e quajtur…Drejtuar Artistëve dhe Intelektualëve të Austrisë…

“…vazhdojnë të vijnë lajme të këqia nga krahina të ndryshme të Rusisë, ku uria po bën kërdinë. 30 milion njerëz, sipas lajmeve tronditëse nga Rusia, janë prekur nga uria ekstreme…, kufoma të vdekurish dergjen rrugëve pa u varrosur. Gra dhe fëmij vdesin në rrugë nga semundjet dhe gjvndja e keqe… Rusia që na dha Dostojevskin dhe Tolstoin, Gogolin dhe Cehovin, poete që i shkruajtën dhimbjes e shpirtit njerzor, pret nga Europa një deshmi të dashurise njërzore…

…Vetëm Bukë…

Punëtorët tonë janë bashkuar në organizata të fuqishme, me qëllim që të ndihmojnë të uriturit. Por thirrja i drejtohet të gjithëve edhe artistëve të cilët e kanë mision të punës së tyre angazhimin kundër dhimbjeve njërzore…”

Poshtë thirrjes rreshtohen të gjithë emrat e komitetit organizator, ku bën pjesë edhe emri i Aleksander Moisiut.

Një gazetë tjetër që etiketon Moisiun si cifut komunist është dhe gazeta Prager Tagblatt, nr. 97 e datës 27 prill 1921, ku në mes të tjerash shkruhet: ”…shfaqja e tretë e Wedekind “Schloss Wetterstein” u anullua si rezultat i një theatërskandali. Drejtuesit e këtij theatri u detyruan që të refuzonin shfaqjen e planifikuar atë ditë, për një mbrëmje ku do të ligjeronte aktori Aleksander Moisi, NJE KOMUNIST CIFUT, ligjërate që në të vertetë nuk është e dobishme… “

Ndërsa në një link gjerman, me informacione për Theatrin, Filmin, TV-në, Show-n,…për aktorin Aleksander Moisiu ndër të tjera shkruhet: ”…Moisiu, në vitin 1918 vendosi që ti bashkohej lëvizjes Spartakiste të rezistencës në Gjermani…”

(Shënim i artikullshkruesit: Levizja Spartakiste ishte një bashkim i socialistëve marksist në Gjermani, të cilët gjatë luftës së parë botërore, synuan një Revolucion Proletar Internacional, për të rrëzuar Kapitalizmin, Imperializmin dhe Militarizmin e botës… Spartakistët morën pjesë aktive në revolucionin e nëntorit 1918-të…)

Edhe në shkrimin e Hamburger Abendblatt, 19.5.2000 në shkrimin Legjenda e Teatrit dhe Simpatizanti i grave, autori W. Mommert shkruan: “… Në historikun e karrierës së aktorit ka edhe një faqe politike, atë të luftës së parë botërore, kur ai u lajmërua vullnetar për në front, për të luftuar për Gjermaninë, por që më pas u izolua dhe u etiketua nga Nazistët si „ cifuti komunist“…”

Së fundi, duke e mbyllur shkrimin, dëshëroj të theksoj për lexuesin që, pothuajse e njëjta fushatë presioni ndaj aktorit Aleksander Moisiu, u përsërit në shtyp edhe në vjeshtën e vitit 1931. Kjo pas një ngjarje që në opinion njihet si “Skandali Moisiut”, ku propaganda nacionalsocialiste u bë shumë agresive, duke organizuar lëvizje, demostrata apo pengesa të ndryshme gjatë ligjeratave apo shfaqjeve të Aleksander Moisiut në skenë.

Vjene, me 26.3.2017

Aleksander Moisiu – Ylli i teatrit boteror – Nderi i Kombit

March 21, 2015 by dgreca

Nga Sadik Elshani/
Yjet – trupat qiellore kur shuhen e humbin driten, shkelqimin e tyre. Yjet ne toke edhe kur shuhen, shkelqejne edhe me teper se ne te gjalle te tyre, shkelqejne ne perjetesi me vepren, trashegimine e tyre. I tille eshte Aleksander Moisiu – Ylli i teatrit boteror – Nderi i Kombit tone. Aleksander Moisiu hyn ne radhen e atyre figurave te ndritura te kombit tone si: Leonik Tomeu, Marin Bicikemi, Elena Gjika, Karl Gega, Viktor Eftimiu, Nene Tereza, Ibrahim Kodra, Ferid Murati si dhe shumica e Rilindesve tane qe tere veprimtarine e tyre atdhetare, shkencore, artistike, kulturore, humanitare e zhvilluan jashte hapesires shqiptare, por me vepren e tyre, me punen e tyre e ngrene lart emrin e Shqiperise, i ben nder kombit tone, u ben burim frymezimi e krenarie per te gjithe shqiptaret.

Aleksander Moisiu u lind ne Triesht me 2 prill, 1879 (diku shkruhet 1880) nga prinder shqiptare. I ati, Konstantin Moisiu ishte nje tregtar nga Kavaja, ndersa mamaja, Amali de Rada, arbereshe, e bija e nje mjeku fiorentin. Kur Aleksandri ishte kater vjec, familja u kthye ne Shqiper – Durres e Kavaje dhe aty qendroi per pese vite, per t’u kthyer pastaj prape ne Itali. Me siguri ky qendrim ne Shqiperi do t’i kete lene mbresa te pashlyera Aleksandrit te vogel. Ne moshen 19-20 vjecare Aleksander Moisiu dhe familja e tij vendosen ne Vjene. Me ndihmen dhe perkrahjen e aktorit te madhe austriak, Jozef Kainz (1858 – 1910), iu perkushtua aktrimit. Me 1898 e nis karrieren e vet si kompars (aktore qe luajne ne role te vogla), madje edhe ne role qe nuk fliste fare, per shkak te theksit te tij te forte italian. Ne Vjene i fillon edhe studimet vokale – kanto.
Nganjehere rastesite jane faktore percaktues ne jeten dhe karrieren e shume njerezve te medhenj dhe jane bere kthese vendimtare ne jeten e tyre, kane vulosur fatin e jetes se tyre profesionale. Nje rastesi e tille fatlume i ka ndodhur edhe Moisiut. Nje nate kur duhej te shfaqej “Tartufi” i Molierit, njeri nga aktoret kryesor semuret dhe ate e zevendeson Moisiu. Ishte aktrimi i tij ne kete shfaqje ne Burgteater ne sezonin 1899/1900 qe e mahniti, e magjepsi aktorin e famshem austriak, Jozef Kainz. Keshtu, me perkrahjen dhe inkurajimin e Kainzit fillon karriera e shkelqyeshme e Moisiut ne skenat teatrore europiane, duke u ngritur si n jeri nder aktoret me te medhenj europiane te fillimit dhe gjysmes se pare te shekullit XX. Pastaj ai karrieren e vazhdon ne Prage (1901), ndersa me 1903 i bashkohet trupes se Teatrit Gjerman ne Berlin ku gezon perkrahjen dhe patronazhin e regjisorit te njohur Max Reinhardt (1873 – 1943). Me trupen e Reinhardit, Moisiu e ben nje turne ne Rusi me 1911, ku ai korr nje sukses te madhe me rolin e Edipit te Sofokliut. Roli i Hamletit i interpretuar nga Moisiu, eshte i paarritshem nga ndonje aktor tjeter. Per kete Max Brod (1884 – 1968) eshte shprehur: “Hamleti eshte shkruar per Moisiun, ndersa Moisiu eshte i vetmi qe ka lindur per ta interpretuar Princin e Danimarkes”. Nje tjeter rol i tij i famshem ka qene Fedja ne dramen e Tolstoit, “Kufoma e gjalle” – rol te cilin e ka interpretuar me shume se 1400 here gjate turneve te tij ne Europe dhe Amerike. Repertori i Moisiut pershkon tere literaturen dramaturgjike europiane, duke filluar nga dramat e tragjedite e vjetra greke e deri te dramat moderne te kohes se tij.

Me 1933 Moisiu largohet nga Gjermania – nuk ka qene ne sy te mire te nazisteve per shkak te mbeimrit te tij Moissi, sepse lidhej me emrin e Profetit te hebrenjve, por edhe per faktin se ai i ka mbrojtur koleget e vet aktore me kombesi hebreje. Pak kohe para vdekjes ai ka kerkuar shtetesine shqiptare, kerkese te cilen qeveria e atehershme shqiptare e ka miratuar duke ia leshuar dokumentin nga zyra e Gjendjes Civile ne Durres me 17 mars, 1934. “Une nuk dua te vdes si aktor gjerman” – ka deklaruar Moisiu. Gjithashtu ai e ka marre edhe shtetesine italiane. Aleksander Moisiu i mbylli syte pergjithmone me 22 mars te vitit 1935 ne Vjene, ndersa eshte i varrosur ne varrezat Morcote ne Lugano te Zvicres. Gruaja e pare e Moisiut ka qene aktorja Maria Urfus, ndersa gruaja e dyte, aktorja Johanna Terwin (1884 – 1962). Moisiu i ka patur dy vajza: Beate Moissi (1908 – 1998) – aktore dhe shkrimtare dhe Bettina Moissi (1923 – jeton) – aktore. Bettina ka qene e martuar me mbledhesin e famshem te artit, Heinz Berggruen, ndersa djali i saj eshte financieri dhe filantropisti (bemiresi), Nicolas Berggruen (1961), i cili jeton ne Gjermani dhe ShBA. Aktori gjerman Gedeon Burkhard (1969) eshte sternipi i Aleksander Moisiut.

Interpretimet e Aleksander Moisiut ishin unike, te pakrahasueshme me ndonje aktor te kohes se tij dhe kane ngelur te perjetshme ne historine e teatrit boteror. Ajo qe e dallonte aktrimin e Moisiut, ishin levizjet, gjestet, mimika dhe sidomos zeri i tij i bukur. Per kete Franc Kafka (1883 – 1924) eshte shprehur: “Zeri dhe gjestet e Moisiut na shfaqen si dicka e papare gjer me tani ne skenen europiane”. Kam patur rastin te takoj ne France nje zonje te vjeter nga Zagrebi, Vera Warnier, e cila ishte e martuar me nje profesor francez qe e drejtonte kursin veror te gjuhes frenge ne qytetin Menton, dhe kur njehere ra biseda per Moisiun, ajo me tregoi kete ngjarje: ” Kur kemi qene te rinj, me babain shpesh shkonim nga Zagrebi ne Vjene per te pare ne teater shfaqjet ku luante Moisiu. Dhe kur kthehesha ne Zagreb, per nje jave, apo dhjete dite nuk doja te flisja me njeri, vetem qe zeri i Moisiut te mos me dilte nga koka”. Kur degjon nje vleresim te tille, mbetesh pa fjale dhe nuk ka nevoje per ndonje koment tjeter. Gazeta “Daily mail” e vleresonte Moisiun: “Njeriu me zerin e arte” (Londer, 24, maj, 1930), ndersa gazeta “New York Evening Post e quante ate: “Moisiu i zerit te famshem” (14, nentor, 1927). Me vone pata rastin ta degjoj edhe vete zerin e Moisiut, nje ze i paster, kumbues, melodik, i ngrohet, i artikuluar mire, i rrjedhshem – kishte nje shqiptim (diksion) te perkryer. Por shprehja e zonjes Warnier ngerthen ne vete jo vetem karakteristikat fizike te zerit te Moisiut, por edhe emocionet qe ai ngjallte dhe mbresat qe vuloste te adhuruesit e teatrit, mbresa qe ishin bere pjese e pandare e jetes se tyre. Ky ishte arti magjik, i perjetshem, i paperseritshem i Aleksander Moisiut. Ky ishte ai Moisiu i famshem qe me lojen dhe zerin e tij magjepes i bente per vete artdashesit, ngjallte ndjenjat e tyre dhe linte mbresa te pashlyeshme ne zemrat dhe mendjet e tyre. Gjithe gjeniun e tij, gjithe talentin e tij e shkriu ne sherbim te artit boteror me nje temperament e force shprehese artistike te papare gjer atehere ne skenen teatrore boterore. Kjo sigurisht ka te bej dicka edhe me gjenet e tij shqiptare. Ne epiqender te artit te tij, Moisiu e vuri njeriun. “Njeriu eshte fenomeni me i larte dhe me i rendesishem i botes dhe duke qene i tille, shpejt ose vone, teatri do ta veje ne epiqender te krijimtarise, pikerisht njeriun” – eshte shprehur ai. Moisiu jo vetem qe i interpretonte rolet e tij me nje mjeshteri te rralle artistike, por ai karakereve te tij u jepte jete – i sillte te gjalle perpara syve te shikuesve. Aktrimi i Moisiut eshte nje dukuri (fenomen) artistike qe rralle paraqitet ne skenat teatrore boterore. Dramaturgu i njohur italian, Luigji Pirandello (1867 – 1936) eshte shprehur: “I bej homazhe Moisiut, te cilit perjete i jam mirenjohes si njerit nga interpretuesit me brilant te karaktereve te mia”. Pas ketij arti madheshtor qendron personaliteti fisnik, human i Aleksander Moisiut, i cili me artin e tij dhe angazhimet shoqerore te tija u mundua per te drejtat, lirine e njeriut dhe mireqenjen e njerezimit. Keto jane tiparet dalluese te artistit, intelektualit, njeriut te vertete. “Nje artist dhe njeri kaq i madhe sa Moisiu, i perket gjithe botes” – eshte shprehur regjisori i njohur rus, Konstantin Stanisllavski (1863 – 1938). Edhepse Moisiu kryesisht njihet si aktor i skenes, ai nga viti 1910 e gjer ne vitin 1935, ka luajtur edhe ne dhjete filma, shtate prej te cileve kane qene pa ze. Moisiu ka shkruar edhe nje drame, “I burgosuri”, qe ben fjale per vitet e fundit te jetes se Napoleonit ne ishullin Shen Helena.

Kur qielli i skenes se teatrit shqiptar ishte i erret, teatri i mirefillte nuk ekzistonte – ne qiellin e skenes teatrore boterore shkelqente nje yll shqiptar, Aleksander Moisiu. Populli yne ka nje shpirt artistik, nje pasuri te madhe shpirterore dhe talentet kurre nuk na kane munguar, por per fat te keq, historia nuk ka qene ne anen tone. Shqiptaret nuk paten mundesi te krijonin me heret skenat teatrore, sepse pushtuesit e shumte e kishin shnderruar Shqiperine ne skene betejash e intrigash ku luheshin dramat e njemendta (reale) te fatit te popullit tone, dramat e ekzistences sone, shpesh me pasoja tragjike per ne. Por nuk do te kalojne as njezet vite pas shuarjes se Moisiut dhe ne hapesirat shqiptare do te paraqitet nje tjeter aktor i kalibrit boteror, nje tjeter yll – Bekim Fefmiu.
Moisiu gjithmone e ka shprehur me krenari prejardhjen e tij kombetare shqiptare. Sa here qe ka patur mundesi, eshte takuar me bashkatdhetaret – jane te njohura takimet e tij te ngrohta me shqiptaret e Bukureshtit. “Shqiperia eshte vendi qe aq shume e dashuroi Moisiu” – keshtu ka thene zonja e tij Johanna Terwin – Moissi. Edhe ne krenohemi qe i kemi dhene botes nje artist, nje njeri te madhe si Aleksander Moisiu. Ai gezon dashurine dhe respektin e cdo shqiptari. Me 1960 i eshte akorduar titulli: “Artist i Popullit”. Emrin e tij e mbajne shume rruge ne gjithe hapesiren shqiptare. Teatri dhe Universiteti i Durresit e mbajne emrin e tij, shkolla e artit dramatik ne Tirane dhe shume shkolla te mesme e fillore e mbajne emrin e aktorit tone te madhe. Ne Vjene, Berlin, Salzburg dhe ne disa qytete tjera te Europes ka rruge qe e mbajne emrin e Aleksander Moisiut. Ndersa arti i tij i paperseritshem do te kujtohet dhe do te vleresohet brez pas brezi. Sa here qe do te flitet per teatrin, do te flitet edhe per Aleksander Moisiun – aktorin gjenial dhe njeriun me shpirt fisnik.
I paharrueshem qofte kujtimi i tij!
, Philadelphia, 18 mars, 2015

Shenim: Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

Zeri i Aleksander Moisiut – Nje deshmi origjinale

March 13, 2015 by dgreca

Disa tema shqiptare ne nje kurs veror te gjuhes frenge.
Nga Sadik ELSHANI*/
Me 22 mars mbushen plot 80 vite qekur Aleksander Moisiu (1879 – 1935) i ka mbyllur syte pergjithmone, por ky yll nuk shuhet kurre – do te shkelqeje per jete te jeteve. Per Aleksander Moisiun, yllin e teatrit dhe te filmit te gjysmes se pare te shekullit XX eshte shkruar mjaft. Prandaj, ne kete shkrim nuk do te bej fjale per jeten dhe vepren e tij, por do te sjell dicka origjinale, nje deshmi nga nje artdashese qe e kishte pare disa here Aleksander Moisiun ne skene. Kete rrefim ka kohe qe e mbaj ne kujtesen time dhe ja tani me rastin e 80 vjetorit te vdekjes se Moisiut po e sjell per lexuesit e Diellit. Qe ky rrefim te jete sa me i plote dhe me i kuptueshem per lexuesin, duhet nisur nga fillimi.
Kur isha duke vazhduar studimet ne Universitetin e Zagrebit, kisha vendosur qe gjate pushimeve te veres te shkoja ne nje vend perendimor per te mesuar nje gjuhe boterore, anglisht, ose frengjisht. Meqenese kurset verore ishin me te lira ne France, atehere u percaktova per frengjishten. Shkova ne Institutin Francez ne Zagreb dhe mora nje broshure per kurset verore qe zhvilloheshin ne France. Ata me rekomanduan nje kurs qe organizohej ne qytetin Menton ne Bregdetin Azur, sepse drejtues i atij kursi ishte profesori Raymond Warnier, lektori i pare i gjuhes frenge ne Universitetin e Zagrebit (1921) dhe themeluesi i Instituti Francez ne Zagreb (1922). Po ashtu, me thane se ai kujdesej dhe i ndihmonte shume studentet qe vinin nga ish Jugosllavia. Regjistrimet per keto kurse beheshin me heret, por meqenese kisha vendosur ne momentin e fundit, nuk kishte me kohe per regjistrime. Vendosa te shkoja, nese kishte vend do te rrija , nese jo, do te kaloja ca dite pushimi dhe do te kthehesha prape. Duhet theksuar se une nuk dija fare frengjisht, ne shkolle kisha mesuar rusisht. Pas nje udhetimi te gjate me tren, mberrita ne Menton dhe shkova ne bashki, se ajo ishte adresa qe e kisha ne broshure dhe vetem e thoja emrin e profesorit. Ata me cuan ne nje lice ku do te mbahej kursi dhe aty takova profesorin Warnier, nje burre i gjate me floke te thinjura dhe me moshe diku rreth te tetedhjetave. U pershendetem – ai fliste nje kroatishte shume te paster, kishte nje kujtese te jashtezakonshme. Kembyem fjalet qe kembehen ne raste te tilla dhe me tha se nuk kishte problem per vendosjen time. Une shkova nja dy – tri dite perpara se te fillonte kursi dhe isha studenti i vetem. Profesoret ishin aty dhe po pergatiteshin per fillimin e kursit. Nje profesoreshe me tha se zonja e profesorit ishte polake. Mire thashe, permes rusishtes dhe kroatishtes mund te komunikoja me te gjtha gjuhet sllave. Nipi i profesorit kishte ardhur nga Parisi per t’i kaluar pushimet dhe shoqerohej me mua. Nje dite me tha se gjyshja e tij donte te me takone (une ende nuk e kisha takuar ate). Ajo me te birin dhe nusen e tij ishin ne plazh dhe ne shkuam t’i vizitonim. Edhe zonja e profesorit ishte ne moshe ralativisht te shtyre dhe po me fliste kroatisht. Une u habita, sepse e dija qe ishte polake. E pyeta se prej nga ishte dhe ajo me tha se ishte nga Zagrebi dhe quhej Vera. I tregova se c’me kishte thene profesoresha franceze, ndersa ajo me tha se, francezet i ngaterrojne vendet e Lindjes. Per mua kjo ishte nje befasi e kendshme. Meqenese une studioja ne Zagreb, atehere biseduam per Zagrebin, gjendjen ne Jugosllavi, Kosove, etj. Me kalimin e diteve une isha bere shume i afert me ta, gati si anetar i familjes se tyre. Gjate bisedave me ta mesova shume per jeten e tyre dinamike, mjaft te angazhuar e interesante. Ata kishin qendruar ne Zagreb gjer ne vitin 1935, pastaj Profesori kishte shkuar ne Portugali si atashe kulturor prane ambasades franceze atje e me vone kishin shkuar ne Brazil me te njejten detyre. Ne Zagreb ishin shoqeruar e miqesuar me eliten kulturore e intelektuale te Kroacise se atehershme, sidomos kishin patur shume miqesi me skulptorin kroat me fame boterore, Ivan Meshtroviq (1883 – 1962), piktoret e bashkuar rreth grupit “Zemlja” (shqip, Toka) te udhehequr nga piktori i njohur kroat, Kersto Hegedushiq (1901 – 1975). Shume piktoreve kroate, profesori Warnier u kishte siguruar bursa per te studiuar ne France. Ata kishin qene ne shume vende te botes, por Zagrebin e mbanin ne zemren e tyre. Gjithashtu, profesori Warnier ishte nje njohes shume i mire i Ballkanit.
Dreken dhe darken e hanin me ne ne kuzhinen shume te mire te liceut. Kete kohe e shfrytezonim per te biseduar, per t’u njohur me mire me njeri – tjetrin. Nje profesoreshe nga Sarajeva qe njihej me ta me heret e sillte nje grup te madhe studentesh. Une isha shqiptari i vetem. Nje dite ne nje nga keto biseda po bisedonim per udhetimet e tyre ne vende te ndryshme. Zonja Warnier u kthye nga une dhe me tha se kishin qene edhe ne Shqiperi. Po si, e pyeta une, kur udhetimi per ne Shqiperi ne ate kohe ishte shume i veshtire, edhepse Shqiperia kishte marredhenje relativisht te mira me Francen, krahasuar me vendet tjera perendimore. Ajo me tha se kishin qene para Luftes se Dyte Boterore, sepse nje miku i tyre ne ate kohe po benta germime arkeologjike ne Shqiperi. Leon Rei (1877 – 1956), i thashe une. Ajo me pyeti me habi se ku ia kisha degjuar emrin atij. I tregova se emri i tij permendej ne librin “Historia e popullit shqiptar” dhe se ai ishte arkeologu i pare qe kishte bere germime arkeologjike ilire ne Shqiperi. Pastaj ajo tregoi sesi kishin udhetuar me makine neper rruge te paasfaltuara, kishin pare gra te mbuluara me ferexhe, etj. Per shkak te moshes, profesori Warnier fliste shume pak, por pasi perfundoi zonja e tij, ai shtoi se gjate qendrimit te tyre ne Shqiperi ishin takuar edhe me Lumo Skendon. Une nga habia u shtanga kur degjove emrin e Lumo Skendos, sepse e dija qe ai ishte siemri (pseudonimi) i Mit’hat Frasherit (1880 – 1949), intelektualit, shkrimtarit, diplomatit, publicistit, atdhetarit te pashoq, kryetarit te Kongresit te Manastirit, birit te Abdyl Frasherit. Ne ne shkolle, ne oret e gjuhes shqipe e kishim permendur per ato qe shkrova me lart dhe per prozat e tij te bukura poetike. I tregova profesorit per figuren e Lumo Skendos dhe vendin qe ai zinte ne letersine dhe kulturen tone kombetare, edhepse ne ate kohe kur ne po bisedonim, emri i tij nuk permendej fare ne Shqiperi. U habita edhe per faktin sesi profesori ende e mbante ne mend emrin e tij, edhepse nga takimi i tyre kishin kaluar gati 55 vite. Me siguri, biseda e tyre do te kete qene ne nje nivel te larte intelektual. Dhe ja une tani po bisedoja me njeriun qe i kishte shtrenguar doren Mit’hat Frasherit. Pastaj profesori tregoi se ne librarine e Lumo Skendos kishin blere ca libra te vjeter. Dihet mire se ne ate kohe Mit’hat Frasheri kishte patur nje librari – biblioteke shume te pasur.
Meqenese po bisedonim per Shqiperine, une nga kurreshtja i pyeta nese kishin degjuar per Aleksander Moisiun. Me teper u nxita edhe nga fakti se ata kishin qene ne moshe te pjekur kur Moisiu kishte qene ne kulmin e karrieres se tij, dhe se ata ishin intelektuale te nje kalibri te tille. Profesori beri nje levizje te ngadalshme me koke ne drejtim te zonjes se tij, sikur donte te thoshte se ajo ka per te thene dicka. Ajo kishte marre nje shikim, nje pamje te fytyres sikur ishte tretur diku ne kujtime dhe shume e habitur me pyeti: “Po ti ku ke degjuar per te?!” Sigurisht i eshte dukur e cuditshme qe nje djalosh nga Kosova kishte degjuar per nje aktor qe kishte gati 45 vite qe ishte ndare nga kjo bote. Une i thashe se kisha degjuar e kisha lexuar shume per te, pasi ai ishte aktor i lindur nga prinder shqiptare dhe ai ishte i vetedijshem per prejardhjen e tij shqiptare. Ajo u shpreh me shume habi: “Shqiptar?!” Une pastaj nder te tjera i tregova per kerkesen e Moisiut qe i kishte bere Zyres se Gjendjes Civile ne Durres per te marre shtetesine shqiptare dhe deklaraten e tij se ai nuk donte te vdiste si aktor gjerman. Pasi u bind, ajo ma ktheu: “Ja, jam para vdekjes dhe nuk e paskam ditur kombesine e Moisiut!”. Ajo pastaj tha se per per shkak te mbiemrit te tij Moissi, atehere ishte perhapur fjala se ai ishte hebre, prandaj edhe ishte perndjekur nga nazistet. Me tutje ajo vazhdoi: “Kur kemi qene te rinj, me babain shpesh shkonim nga Zagrebi ne Vjene per te pare ne teater shfaqjet ku luante Moisiu. Dhe kur kthehesha ne Zagreb, per nje jave, apo djhete dite nuk doja ta hapja gojen e te flisja me njeri, vetem qe zeri i Moisiut te mos me dilte nga koka”. Kjo shprehje e Zonjes Warnier ngerthen ne vete jo vetem karakteristikat fizike te zerit te Moisiut, por edhe emocionet qe ai ngjallte dhe mbresat qe vuloste te adhuruesit e teatrit, mbresa qe ishin bere pjese e jetes se tyre. Duhet te kesh nje imagjinate shume te zhvilluar per te parafytyruar sesi e ka ndier veten ne ato caste ajo vajze e re dhe shume artdashes te tjere. Vertet mbetesh pa fjale kur degjon nje rrefim te tille, nje vleresim te tille, por edhe ndihesh shume krenar, se personi per te cilin flitet eshte bashkekombasi yt. Ky ishte ai Moisiu i famshem qe me lojen dhe zerin e tij i bente per vete artdashesit, ngjallte ndjenjat e tyre dhe linte mbresa te pashlyeshme ne zemrat dhe mendjet e tyre. Ky ishte arti magjik, i perjetshem e i paperseritshem i Aleksander Moisiut. Une atehere ende nuk kisha patur rastin ta degjoja zerin e Moisiut, por kisha lexuar per zerin e tij te bukur. Madje eshte edhe nje thenje e Franc Kafkes: “Zeri dhe gjestet e Moisiut na shfaqen si dicka e papare gjer me tani ne skenen europiane”.
Ne vitin 1980 kur ende isha student ne Universitetin e Zagrebit, klubi i studenteve shqiptare, “Shkendia”, festoi ne menyre madheshtore 100 Vjetorin e Lindjes se Moisiut. U organizua nje ekspozite dinjitoze me fotografi te Moisiut, u shfaq edhe nje recital per jeten dhe vepren e tij, ndersa te pranishem ishin shume personalitete te njohura te jetes kulturore e publike te Zagrebit. Nje bashkatdhetar nga Maqedonia kishte degjuar per kete manifestim dhe kishte sjellur disa incizime me zerin origjinal te Moisiut. (Duhet cekur se autoritetet shoviniste maqedonase nuk e kishin lejuar ate qe te zhvillonte nje veprimtari te tille ne Shkup). Zeri i Moisiut ishte nje ze i paster, kumbues, melodik, i artikuluar mire, i rrjedhshem – kishte nje shqiptim (diksion ) te perkryer. E kam te veshtire ta pershkruaj ate ze, prandaj po e cuaj “ze moisian”, qe eshte karakteristik vetem per te. Ne ate cast m’u kujtua Zonja Warnier dhe vleresimi i saj per zerin e Moisiut. Vleresim me te mire nuk mund t’i bej asnje kritik teatri dhe askush tjeter – vleresimin me te mire e ben publiku. Kush mund te bej pershkrim, karakterizim me te mire se “ze qe te mos dale nga koka”?!

Permbyllje (epilog)

Nga viti 1978 kur kam qene per here te pare e gjer ne vitin 1988 kur kam ardhur ne Amerike, pese here kam qene pjesemarres i atij kursi. Profesoreve dhe miqve te mi si dhurate u sillja prodhime artizanale shqiptare dhe ne librarite e Nices u bleja veprat e Kadarese, per te cilin disa kishin degjuar, por nuk i kishin lexuar veprat e tij. Me vone Kadareja u be i adhuruari i tyre. Mesova me vone se profesori Warnier kishte lindur me 1899 dhe ishte studiues shume autoritativ i jetes dhe vepres se Apollinerit (Guillaume Apollinaire) dhe kishte bere shume studime per Ballkanin. Ne vitin 1981, bashkeshortet Warnier kane qene per vizite ne Dubrovnik dhe une i kam vizituar. Profesori Warnier ka nderruar jete me 1987, ndersa korrespondencen e fundit me Zonjen Warnier e kam patur me 1990. Nga djali i saj, disa vite me vone, kam marre nje leter dhe me njoftonte se mamaja e tij ishte ne nje azil pleqesh. Ka vite qe nuk kam kontakte me djalin e profesorit, por e marre me mend se Zonja Warnier nuk eshte me ne kete bote. Ata ishin njerezit me te mire qe une kam takuar ndonjehere ne jeten time, ishin misherim i intelektualit, qenjes njerezore – ishin engjellore. E ndiej veten shume te lumtur, shpirterisht shume te pasur qe kam njohur dhe kam patur miqesi me njerez te kalibrit te tille. Per nje djale nga Suhareka/Theranda, nga Kosova, kjo do te thote shume. Sidomos per keto tema shqiptare qe pershkrova me lart. Atehere as qe me ka shkuar nder mend se do te degjoja rrefime te tilla ne ate kurs veror te gjuhes frenge. Nganjehere jeta ruan shume te papriturat te kendshme!
Philadelphia, 12 mars, 2015
Shenim: Sadik Elshani eshte doktor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.

SHOQATA KULTURORE SHQIPTARE”ALEKSANDËR MOISIU”NË AUSTRI-TË NJËZËSHËM NË PUNËN E TYRE

April 3, 2014 by dgreca

Shkruan:Shaban Cakolli/ Në Austri sot ka shqiptarë thuajse në çdo qytet austriak,madje edhe në disa qytete të vogla ku më parë nuk mund të bëhej fjalë për këtë,raste të rralla para viteve të 90-ta,do të jenë vendosur këtu individ të shtyrë nga motivet ekonomike.Presioni i pushtuesit sërb mbi shqiptarët me qëllim të ndryshimit të strukturës etnike në Kosovë,në dobi të elementit sërb,mbyllja e të gjitha institucioneve kulturore e shkencore,pozita e vështirë ekonomike e sociale,mobilizimi i dhunshëm në ushtrinë sërbe,bënë që në shumë shtete të Evropës Përendimore të vendosen shumë shqiptarë të përndjekur nga regjimi pushtues sërb.Edhe Austria është vendi ku nga vitet 90-ta janë vendosur shumë shqiptarë.E rëndësishme ishte dhe mbetet,se shqiptarët e strehuar në Austri nuk ndejën duarkryq,ata kishin aftësitë e nevojshme,bindjet e drejta,vullnetin dhe guximin për të shtruar çështjen shqiptare para popullit mik austriak,madje duke ngritur lart vetitë e mira të karakterit të tyre,kulturës e traditës kombëtare shqiptare.Padyshim çdo shqiptarë i strehuar atje ka bartur me vete një copë malli për atdheun e vet në të cilin kanë nisur rininë e tyre.Ky mall venitej gjithnjë e më shumë, andaj mërgimtarët tonë në Austri nuk e patën të lehtë të kalonin këtë piramidë dhimbjesh,për ta u desht një punë e mundimshme,vetdijësim i gjeneratave të mërguara,vendosje e njerëzve të aftë e veprimtarë në krye të kësaj piramide,punë e rreshtur për organizim,internacionalizim të çështjes kombëtare para popullit austriak,organizimin e hapjeve të shkollave shqipe atje,mbrojtëjen e gjuhës,kulturës dhe traditës kombëtare,ndihmën e atdheut,etj…Shqiptarët këtu e kuptuan me kohë se kishin vetëm dy rrugë;njëra ishte të punosh shumë punë krahu,i pa përfillur nga askush,pa liri e dinjitet,llustragji i rrugëve të huaja,kurse rruga tjetër ishte e mundimshme por e drejtë,e kjo ishte aktivizimi i çdo shqiptari këtu për çështjen e vet kombëtare,një organizim i fuqishëm me veprimtarë e intelegjent në krye të organizimit,pra këtë e zgjodhën shqiptarët e mërguar në Austri.Shqiptarët në Austri dolën të pregaditur mirë,të organizuar nëpër dhjetëra klube e shoqata,duke mos kursyar mund as lek,sepse vetëm kështu mund të realizonin qëllimin final.Rreth këtyre Qendrave Kulturore Shqiptare „A MOISIU“ në Austri edhe sot e kësaj dite me zell punojnë veprimtarë të dalluar, të cilët premtojnë se këto vatra kulturore te mërgimtarëve, e themeluar ndër të parat me përcaktim kombëtarë në diasporën shqiptare në Austri, do të vargoj suksese të mëtejshme në të gjitha sferat e veprimit. Vazhdimësia e traditës shumëvjeçare të punës ka rëndësi të veçantë edhe aktualisht, mbase numri i klubeve shqiptare jo vetëm në Austri po pakësohet,në vend të tyre po themelohen Qendra të ndryshme kulturore,Lidhje shkrimtaresh e artistesh,organizime të fuqishme,me njerëz intelegjent veprimtarë e atdhetarë të shquar të kombit,të cilët pa hezitim i ndjek pas mërgata jonë.Në Austri lindin nisma, dije, aksione e aktivitete nga më të ndryshmet dhe të rëndësishme kombëtare. Ndaj, me të drejtë thuhet se aktivitetet këtu nuk kan të ndalur.Në Vjene dy vite më parë është themeluar shoqata kulturore „Aleksander Moisiu“. Anëtaret e shoqatës vijnë nga treva të ndryshme shqiptare si: Kosova, Shqiperia e Maqedonia. Kryetar i saj u zgjodh Besim Xhelili.Qëllimi i formimit të kësaj shoqate, sipas anëtarëve të kryesisë, është promovimi i kulturës shqiptare në Austri si dhe bashkimi i krijuesve të rinjë shqiptarë që jetojnë në kryeqytetin Vienez.E kujtoj kur kjo Shoqatë me veprimtarë të zgjedhur shprehu dëshira për të bashkëpunuar me mërgimtarët shqiptarë kudo në Evropë dhe më gjërë,ku bashkëpunimin e parë e nisi me ne Lidhjen e Shkrimtarëve Artistëve dhe Krijuesve Shqiptarë nëGjermani (LSHAKSH).Ishte një moment gëzimi e kënaqësie kur u takuam dhe u njohëm me ta,mbase ajo çka zgjoi interesimin tonë ishte se kjo shoqatë e sapo krijuar kishte realizuar një mori aksione e aktivitete me rëndësi kombëtare.Takuam burra të mençur e veprimtarë të cilët për punën e tyre i njihnim si emra, por nuk i kishim njohur për së afërmi si:Hazir Mehmetin një mësues i shkollës shqipe në Austri,gazetar i cili na njihte në faqet e shtypit rregullisht rreth aktiviteteve të mërgimtarëve tanë në austri,Anton Markun,një njeri i ngrohët,intelektual e veprimtarë,poet,Besim Xhelilin,Dan Kosumin, Ragip Dragushen,e shumë të tjerë.Edhe sot pas dy vjetësh njohëje me ta,ndajë mendimin se në asnjë qytet tjetër atje nuk mund të gjejmë shqiptarë më të organizuar,më të bashkuar ,më të njëzëshëm në punën e tyre se kjo Lidhje Shkrimtaresh”Aleksandër Moisiu”.Aleksander Moisiu,aktori i madh shqiptarë i cili ngriti lartë vetitë më të mira të karakterit,traditës e kulturës shqiptare para botës,sikur dëshmohet me sukseset dhe organizimet e këtyre veprimtarëve atje,të cilët lidhjen e tyre e pagëzuan”A.Moisiu”.Një veprimtari e tyre mjaft e frytshme e me ndikim,ka kontribuar që shqiptarët të kenë imazh të mirë tek autoritetet austriake.

Lidhja e Shkrimtarëve dhe Krijuesve Shqiptarë në Austri “Aleksandër Moisiu” (LSHKSHA) , po arrin suksese të vazhdueshme në afirmimin e krijimtarisë artistike e letrare. Fryti kulmor ishte antologjia “Illiricum” e cila u promovua me sukses me rastin e 100 vjetorit të shtetit shqiptarë, duke krijuar një interesim tek vendorët dhe shoqatat kulturore të kombeve tjera. Kjo solli aktivitet e shumta në kontaktet dhe leximet letrare në disa qytete në Austri dhe jashtë saj. Njëra nga sukseset e fundit ishte kontakti me Shoqatën e Shkrimtarëve P.E.N-Club me seli në Vjenë.Në fakt, kjo shoqatë e mirënjohur në Austri dhe jashtë saj në ruajtjen, mbështetjen dhe afirmimin e krijuesve nga popujt e mundësoj promovimin e “Illiricum”-it i përkthyer në gjuhën gjermane. Ishte hera e parë që krijuesit shqiptarë po mbanin promovim dhe lexim në lokalet e P.E.N-Club-it. Kryetari i saj, shkrimtari i njohur në botë z. Helmuth A. Niederle e hapi mbrëmjen. “Është kënaqësi që po hapim sonte një mbrëmje promovimi të krijuesve shqiptar këtu në Austri. Ne do jemi të gatshëm në përkrahjen e aktiviteteve dhe pjesëmarrjen në shfaqjet në vazhdimësi”.

Illyricum – gjermanisht -shqip.Padyshim gjuha dhe kultura kombëtare,janë ura që lidhin shqiptarët me kultura të popujve tjerë,andaj botimi të cilin bëjnë shqiptarët atje në gjuhën gjermane është shumë i rëndësishëm për kulturën tonë.

Kryetari i Lidhjes… “Aleksander Moisiu” në Austri z.Besim Xhelili ,në një takim me LSHAKSH;falemnderoi për pritjen dhe përkrahjen në aktivitetet e përbashkëta. Ai foli edhe mbi historikun e Lidhjes “Aleksandër Moisiu”. “Lidhja e jonë ka një histori të shkurtër, më pak se dy vjet, por kemi bërë hapa të mirë në bashkimin e krijuesve nga shumë lëmë krijimi dhe nga disa qytete të Austrisë. Para pak muajsh ishim 18 anëtarë të rregullt tani në “Illiricumi” në gjermanisht jemi 26 anëtarë. Shpresojmë se Lidhjes sonë do i bashkëngjitën edhe krijuesit tjerë nga gjithë Austria.

Ne jemi të hapur edhe për krijuesit shqiptarë, e të tjerë, nga shtetet tjera.” Rreth botimit në gjermanisht foli z.Anton Marku, duke i falënderuar të gjithë krijuesit dhe donatoret, në veçanti përkthyesin. Z. Kurt Gostenschnigg, përkthyes, në fjalën e tij shprehu kënaqësinë që ndihmon në ofrimin e lexuesve austriak një antologjie të krijuesve shqiptarë në Austri. Ne jemi të hapur edhe për krijuesit shqiptarë, e të tjerë, nga shtetet tjera.”kështu pat thënë kryetari i LSHKSHA,z.Besim

Xhelili një vit më parë në mesin e LSHAKSH në Gjermani,e cila tani gjashtë muaj më parë është bërë realitet.Më 23-24 nëntor 2013,në Koblenz të Gjermanisë me nismën e LSHAKSH e cila bashkoi të gjithë krijuesit shqiptarë të mërguar kudo në botë,organizoi kuvendin themelues të krijuesve shqiptarë në mërgatë,ku si rezultat i këtij kuvendi doli LKSHM.Ne mërgimtarët kudo që jemi të strehuar këtë themelim të LKSHM e kemi pritur me shumë gëzim,sepse koha na kërkon më të bashkuar, më të dijshëm,më të fuqishëm,nga se intelektualët shqiptarë,krijuesit tanë sidomos në mërgatë duhet të jenë vetëm në shërbim të kombit,intelegjenca jonë thërret gjallëri e shpërthim ,jo vetëm të krijuesve që tani kanë bërë emër,por nevojë urgjente është në gjirin tonë të i bashkoj të rinjët e mërguar,të i aftësojmë ata,të i afirmojmë, pregadisim dhe shpëtojmë nga asimilimi.Të presish kohë më të mira se tani për të bashkuar zërin dhe dijen,mund të vonohemi.Duhet të bashkohemi sado më shumë që është e mundshme të përfaqesohemi para botës ku jemi strehuar si shqiptarë të dijshëm,të përfaqësojmë çështjen tonë,kulturën tonë,duke punuar me përkushtim të madh me rininë tonë,e cila është e ardhmja jonë.Rinia jonë e mërguar është si pema me rrënjë të dobëta,për të cilën po nuk u përkujdesëm ashtu si duhet,nuk do jep fruta.Mos vetdijësimi i rinisë,sjell deri te asimilimi,i cili vite më vonë do të bëjë të vetën,kohën kur asimilimi do të mbisundonte kjo nuk do të jetë vetëm klithmë e rinisë sonë,do të jetë klithma e vet kombit,urojmë që rininë tonë të e mbajmë sa më larg asimilimit.

SHQIPTARËT NË VJENË TË BASHKUAR RRETH EMRIT TE ARTISTIT TE MADH, ALEKSANDER MOISIU

March 30, 2013 by dgreca

Shkruan:Shaban Cakolli/

Nëse në këtë rruzull,ka popull që duhet të jetë krenar me historinë kombëtare,padyshim se krenaria u takon shqiptarëve.E themi këtë,nga se shqiptarët jeta dhe fati i ka përballur me shumë vështërsi,të cilat ua shklaktuan armiq të njëpasnjëshëm,të mbështetur nga Fuqitë e Mëdha,të cilat padrejtësisht ua mundësuan pushtuesëve të shfrytëzonin vendin tonë dhe të na mohonin lirinë dhe atdheun tanë nëpër shekuj,duke na privuar nga çdo e drejtë elementare e jetës.Shqiptarët,pavarësisht nga pushtimet e egra të cilat ua bënë armiqët

nëpër shekuj,kanë gjetur qëndresë të pashterrshme,asnjëherë nuk janë përulur para pushtuesëve,kanë përjetuar varfëri,dhunë,shtypje,përndjekëje,sakrifica të të gjitha llojeve,masakrime,por kanë qëndruar shkëmbinjë të pa lëkundur,gjithmonë në rezistencë, me synim të pashterrshëm për lirinë kombëtare.Shumë popuj të cilët kanë përjetuar fatin si ne,nuk kanë mundur të gjejnë qëndrueshmëri për të iu përballur këtyre vërshimeve,si dhe dal-ngadal janë asimiluar dhe zhdukur tërësisht.Populli shqiptarë nga gjiri i vet ka nxjerrur figura të ndritshme nëpër historinë kombëtare,kapedan,njerëz të pushkës e penës, të cilët me veprat e veta i kanë bërë emër të madh kombit,e vetës së tyre krenarinë që ishin shqiptarë.Këto figura të ndritshme,jo vetëm që kanë lënë vepër e nam në trojet shqiptare,por edhe nëpër shumë vende të botës,të cilët bota do të donte që këto figura të ndritshme të i kishte të gjirit të vet,si ishin:Gjergj Kastrioti, Aleksander Moisiu,Nënë Tereza,e të tjerë,të cilët bota i prezantonte si njerëz të origjinës së vet,por ata ballëhapur

e krenarë u thonin jo,ne veprojmë në veprojmë në vendet tuaja,por jemi shqiptarë.Edhe viteve të 90-ta,pushtuesi sërbo sllav,volli dhunë të hekurt mbi popullin shqiptarë të Kosovës,mbi një popull të pafajshëm e liridashës,i cili jetonte në trojet e veta shekullore, por pushtuesi lakmitar sllav donte të e bënte zap,shtonte mbi ta maltretime,burgosje,vrasje, dhe përndjekje në masë nga trojet e tyre.Njerëzit e privuar me dhunë nga vendlindjet e tyre,u detyruan të kërkojnë strehë nëpër vendet e ndryshme të Europës dhe botës.

Shqiptarët e përndjekur me dhunë nga trojet e tyre,të shkapërderdhur nëpër Europë dhe botë,u përballen me vështërsi të njëpasnjëshme nëpër vendet e huaja,me një gjuhë e kulturë të huaj, me punët më të rënda dhe pagat më minimale,punë të cilat si bënin të tjerët, kurse ata shkrinë muskujt dhe rininë e tyre, për Kosovën, kombin, shkollën, familjet, të varfërit,por gjetën kohë të bashkohen rreth organizimit ,vetdijësimit kombëtarë,internacionalizimit të çështjes kombëtare,para popujve ku ishin strehuar. Shqiptarët kudo që u strehuan në diasporë,punuan të hapin shkolla në gjuhën shqipe,nxjerrëjen e gazetave dhe revistave në gjuhën shqipe,,mbrojtëjen dhe pasurimin e gjuhës,kulturës,traditave kombëtare,ata u organizuan,hapen klube,,lidhje e grupime të ndryshme,për të u organizuar në baza kombëtare.

Nëpër këto shoqata e klube,shqiptarët organizoheshin të ndihmonin gjitha interesat kombëtare dhe shkrinë edhe atomin e fundit të energjisë së tyre, vetëm të ndihmonin çlirimin e atdheut nga pushtuesi. Këto forma organizimi,shqiptarët po i bëjnë edhe sot me shumë pedantëri.

Ndër shqiptarët aktiv,të cilët përkohësisht janë të përqëndruar me banim në Austri,nga maji i vitit 2011, nisën pregatitëjet e tyre për themelimin e ndonjë Qendre,e cila do të i bashkonte shqiptarët atje, fillimisht për të mbrojtur dhe pasuruar gjuhë,kulturë,art dhe traditë shqiptare, për të mbrojtur të rinjët nga asimilimi,si dhe integrimin më të lehtë dhe më efikas ,të etnitetit tonë në shoqërinë dhe shtetin austriak,ku ata jetojnë.Njerëz të mençur e veprimtarë, u desh të derdhin mund,kohë e shkëmbime mendimesh,se çka do të themelojnë:ndonjë grup letrarë,

ndonjë Qendër kulturore,apo ndonjë lidhje tjetër organizimi.Nismëtarët intelektual dhe aktiv,në konsultime të njëpas njëshme,erdhën në përfundim të formojë një Shoqatë Kulturore Shqiptare(SHKSH),me Seli në Vjenë, të cilën e emërtuan: Shoqata Kulturore Shqiptare”Aleksandër Moisiu”,të cilën edhe e regjistruan tek organet shtetërore austriake.Nismëtar të kësaj nisme kaq të rëndësishme e të nevojshme,ishin veprimtarët e shquar intelektual:Anton Marku,Besim Xhelili,Hazir Mehmeti dhe Amir Jonuzaj.Themelimi i Qendrës ndodhi me 14 janar 2012, ku edhe u bë promovimi i kësaj QKSH,,u zgjodh kryesia e kompletuar,tuboi antarësimin dhe shënoi një program të pasur kulturoro-artistik.Themelimi i kësaj shoqate,jo vetëm që ka rëndësi për shqiptarët tanë atje,por ka një rëndësi edhe për austriakët,nga se aty po vepron një shoqatë shqiptare e emërtuar me emrin e Aleksandër Moisiut,artistit të madh shqiptarë me famë botërore,i cili një pjesë të jetës së tij e jetoi në Austri. ShKSh”A.Moisiu”,brenda kësaj kohe bëri një punë të madhe,veq kësaj ajo hapi porta bashkëpunimi me shoqata,klube,lidhje dhe grupime të ndryshme,

shqiptare,austriake,jo vetëm të atyre që veprojnë në Austri,por edhe me qendra tjera kudo ku veprojnë shqiptarët,la porta të hapura bashkëpunimi dhe i ftoi ata për bashkëpunim.Deri më tani Shoqata Kulturore Shqiptare”Aleksandër Moisiu” në Vjenë,ka nënshkruar memorandiume bashkëpunimi me Shoqërinë e Akademikëve Shqiptarë në Gjermani,me Lidhjen e Shkrimtarëve,Artistëve dhe Krijuesve Shqiptarë në Gjermani(LSHAKSH) si dhe me Lëvizjen e Gruas Shqiptare,në Linz.Bashkëpunimi ka qenë i frytshëm në mes palëve dhe puna e tyre po shkon për çdo lavdatë.

Duke nxjerrë persona të edukuar dhe adekuatë, kemi një zë më të fortë dhe prezanim më pozitiv për veten tonë para botës, kur kujton paraardhësit e denjë shqiptar, Ilirët me kulturën dhe traditën e tyre, e cila ruhet edhe sot në të gjitha trojet shqiptare. Në aspektin artistik-kulturor shqiptarët e diasporës kanë arritur majat në secilën fushë/ zhanër të artit që ia futur nëpër krijimtarinë e këtyre veprimtarëve të çmuar .

Aleksandër Moisiu ose Alexander, Alessandro – Moissi ose Moisi, lindi më 2 prill të vitit 1879 në Trieste dhe vdiq më 23 mars të vitit 1935 në Vjenë, ishte aktor austriak me origjinë shqiptare.

Moisiu tek “Zgjim pranvere” të Frank Wedekind, 1906

Në moshën 19 vjeçare shkon në Vjenë, ku me ndihmën e Jozef Kainc iu përkushtua aktrimit. Më 1898 e nisi karrierën e vet si kompars (aktorë që luajnë rol të vogël) në Burgtheatër. Pastaj vijuan angazhime në teatër në Pragë dhe Berlin. Në Berlin Aleksandër Moisiu u pranua në seminarin e Max Reinhardt me të cilin shkoi në turne në Petersburg (1911). Atje u dallua për rolin e Edipit. Pas këtij suksesi ai u angazhua në shumë vende të Evropës dhe Amerikës Veriore.

Fusha e veprimit të Moisiut përmblidhte të gjithë spektrin e literaturës evropiane të teatrit, duke filluar që nga tragjedia antike greke e deri te koha moderne. Shumë të njohura u bënë interpretimet e tij të Hamletit, të Edipit, të Jedermann dhe të Fedja në veprën e Leon Tolstoit “Kufoma e gjallë”. Ai luajti po ashtu edhe rolet kryesore në premierat e pjesëve teatrale të Hauptmann-it (“Der weiße Heiland“), të Wedekind-it (“Frühlings Erwachen”) dhe të Hofmannsthal-it (“Jedermann”).

Në vitin 1920 ishte i pari që në Lojërat Festive të Salzburgut (Salzburger Festspiele) luajti rolin kryesor në “Jedermann”.

Moisiu vlerësohej shumë nga publiku i tij për shkak të zërit të tij të bukur si dhe për angazhimin e tij emocional. Ai llogaritej sidomos në vitet para fillimit të Luftës së Parë Botërore si një nga aktorët më të mëdhenj në hapësirën gjermanofolëse. Në periudhën mes dy luftërave ishte shumë kohë në turne. Në Berlin aktronte në këtë kohë vetëm si mysafir. Stili i tij i aktrimit llogaritej këtu si i vjetëruar dhe nuk mund të matej më me zhvillimet teatrore si ai i ekspresionizmit, apo teatri politik i Brecht-it apo i Piscator-it.

Prej vitit 1910 e deri më 1935 mori pjesë në 10 produksione të filmave, 8 prej tyre ishin filma pa zë.

Në vitin 1935, pak kohë para vdekjes së tij, Moisiu kërkoi shtetësinë e Shqipërisë si dhe atë të Italisë. Shqipëria refuzoi këtë kërkesë, kurse Italia ia dha shtetësinë Moisiut, kur ai ishte i shtrirë në shtratin e vdekjes.

Varri në Morcote

Ai vdiq më 23 mars të vitit 1935 në Vjenë. Ai është i varrosur në varrezat e komunës së Morcote-së, pranë qytetit Lugano në kantonin e Tessin-it në Zvicër.

Moisiu sot adhurohet dhe respektohet sidomos në Shqipëri si një ndër aktorët më të mëdhenj të vendit, edhe pse ai që nga rinia e tij më nuk e vizitoi Shqipërinë. Shkolla e aktrimit në Tiranë, Universiteti i Durresit, Shkolla e mesme e pergjithshme në Kavajë dhe teatri i Durrësit

e mbajnë emrin e tij.

Vec aktiviteteve të njëpasnjëshme SHKSH”A.Moisiu” në Vjenë,në 100 vjetorin e Pavarësisë së Shtetit Shqiptarë,botoi librin e parë të titulluar ILLYRICUM,ku përfshihen krijues shqiptarë që jetojnë në Austri, në lëmi të ndryshme si: poezi,prozë,,tregim,studim,piktura,skulptura,etj….

Ky libër historiko-letrarë,më ka rënë në dorë javën e kaluar më 23 mars,në orën letrare të Pavarësisë,në Koblenz të Gjermanisë,të cilën çdo vit e organizon Lidhja e Shkrimtarëve Artistëve dhe Krijuesve Shqiptarë në Gjermani(LSHAKSH).Duke rrespektuar bashkëpunimet me LSHAKSH,

Shoqata Kulturore Shqiptare”Aleksandër Moisiu” nga Vjena,aty patëm rastin të njiheshim me miq,veprimtarë e intelektual,si:Anton Marku,Dan Kosumi,Besim Xhelili,etj…Ata,jo vetëm që na bënë nderë,me pjesëmarrëjen dhe kontributin e tyre në orën Letrare të Pavarësisë,por na bënë

nderë edhe me ofrimin e këtij libri të çmuarILLYRICUM,për të cilin u jemi mirënjohës,si dhe duke e lexuar,nuk munda të qëndroj duarkryq,pa shkruar pak rreshta për te.Padyshim,këtë libër e kanë mirëpritur edhe ambasadori i Shqipërisë D.r.Vili Minaroli,ambasadori i Kosovës në Austri Dr.Sabri Kiçmari.Që të dy ambasadorët kanë shprehur gëzimin e tyre për këtë libër dhe kanë dhënë nga një vështrim të shkurtër për te.Shqiptarët që jetojnë dhe veprojnë në Austri,sikur kanë pasur fatin e tyre,nga se një ambasador si është Sabri Kiçmari,do të i përfaqësoj ata në mënyrën më të dinjitetshme,çka është shumë e rëndësishme për mërgimtarët. Dr.Sabri Kiçmari,ky intelektual e veprimtarë i shquar i çështjes kombëtare,ka shkri nga vetja çdo ind,për atdheun dhe kombin.Ai është gjindur kudo ku ka qenë nevoja për atdheun dhe kombin.Sabri Kiçmarin e njoha në Gjermani, jetonim dhe vepronim në të njejtin qytet gjerman.E kujtoj si sot,atë mik të madh e të çmuar,atë veprimtarë pedant e të paepur,zëdhënës i çështjes kombëtare në Gjermani,i cili diti aq mirë të organizoi shqiptarët e mërguar rreth çështjes kombëtare,i cili aq bukur dhe drejt e senzibilizoj çështjen kombëtare shqiptare tek gjermanët.Habitesha si ky njeri kishte aq forcë,energji,vendosmëri,punonte në senzibilizimin e çështjes kombëtare,organizonte shqiptarët e mërguar,punonte,studjonte, mirrej me gazetari,shkruante libra,por edhe gjente kohë të kontribonte në një shoqatë sikur kjo e juaja Shoqata Kulturore Shqiptare”Aleksandër Moisiu” në Gladbeck të Gjermanisë e cila për dhjetë vite ishte shumë aktive.Të përfaqësoj mërgimtarët një njeri si Dr.Sabri Kiçmari,i cili me vullnet,qëndrushmëri,me pushkë e penë,mbrojti interestit kombëtare,është fat dhe krenari.Nik ka kohë që nuk më kujtohet ky veprimtarë i madh i kombit dhe nuk e fsheh se kam mall për një shtrëngim duarsh dhe përqafim me te.I njejtë është edhe zavendes konsuli i tij i akredituar në Vjenë,Mr.Isa Kosumi.Gjërat që i them i them me bindje të plotë,

i them ato që i njoh: Isa Kosumi rrjedh nga një familje e çmuar atdhetare,e përndjekur,burgosur e persekutuar nëpër dekadat e regjimit sllav.Isa Kosumin e njoha kur ishte fëmijë,jetonim në një lagje,ai u burrërua në fëmijëri,ishte i mençur,i urtër me qëndrime burrërore.Me vite kishim

diferencë,unë isha më i vjetër për tri vjet se ai,por kam kaluar një kohë të gjatë me te,kam zbuluar në rini burrërinë,vendosmërinë,qëndrushmërinë dhe shumë vyrtyte të tjera.Ideolog,atdhetar e veprimtar i shquar i çështjes kombëtare,intelegjent,promotorë i shumë aktiviteteve në

çështjen e gjuhës,kulturës dhe traditës shqiptare,magjistër i shkencave ekonomike,njeri me të cilin krenohem vet unë,Dardana dhe mbarë viset tona.

Të kthehemi sërish te libri ILLYRICUM;libër ky shumë i pregaditur,i dëshiruar për çdo lexues,libër i kompletuar, në të cilën njohim veprimtarë,poet,prozator.artist,,gazetar,publicist,mësues,piktor e skulptor,me një fjalë emra të mëdhenj dhe vlera kombëtare.Libri është i ndarë

në tri kaptina:Në Kaptinën e parë kemiAutobiografi të veprimtarëve të kombit e kulturës,si:Besim Xhelili,Anton Marku,Hazir Mehmeti, Amir Jonuzaj,Gazmend Freitag,Dan Kosumi,Ragip Dragusha,Edona Ramadani,Zef Ndrecaj,Zaim Toska,Destan Gashi,Driton Smakaj,Majlinda Zeneli-Salihaj,

Isa Kosumi,Ramiz Selimi,Prekë Brahimi,Halit Ramadani dhe Izri Rexha.Të gjithë këta emra për lexuesit tanë janë të njohur,veprimtarë e njerëz të kulturave.Kjo për ne është një krenari,Vjena po i bashkon shqiptarët,në fakt jo Vjena,por shqiptarët në Vjenë,po bashkohen për të mirën e kombit, pa dallime në bindjet fetare,politike,ideore,krahinore apo dialektore,shqiptarë të të gjitha viseve,po i bashkon puna e tyre kombëtare,arti,poezia,proza,piktura,,skulptura,mew një fjalë gjithçka shqiptare. KAPITULLI II(KRIJIME), ku lexuesit tanë mund të kënaqen me prozë,poezi,tregime, piktura e skulptura,me një fjalë vlera të çmuara arti.Lexuesi ynë mund të zë vlera moderne arti,me emocione të fuqishme,për ngjarje të mëdha për të cilat është sakrifikuar,ngjarje që kanë ndryshuar fatin e kombit.Megjithatë këto vlera të shkruara në mërgim kanë ngarkesën e tyre emocionale, kanë peshën e mallit,dashurinë për atdhe,njerëz të tyre, shkollën, lirinë, flamurin, kanë tema kurbeti,me një fjalë kudo hasesh në këto tema,por që janë trajtuar aq bukur artistikisht.Pra që nga fillimi i poezisë të parë, kudo në poezi,prozë,tregim,gjenë tema malli,dashuri për atdheun,kombin,

simbolet,etj.Që në poezinë e parë të Besim Xhelilit”DALLËNDYSHET E MIA”, ndihet pesha e mallit,kur poeti shprehet:Dallëndyshe që fluturoni/Rrugëve ku kam ecur përditë,/Mua a më kërkoni,/Mua a jeni duke më pritë?Më tej të njejtat dhimbje e pesha i gjejmë te Anton Marku,në poezinë

PA ADRESË,ku poeti shprehet:Dhembja ime mbeti atje/Ku gurët i rrokulliste era,duke veneruar më tej dalim te ky krijues,mësues e publicist,të cilin nëpër shtypin tonë e ndjekim me vemendje dhe na njeh me gjëra interesante z.Hazir Mehmeti,i cili trajton temën;

VJENA,VENDQËNDRIM E VEPRIM I HASAN Prishtinës,edhe këtu gjenë si motiv dhimbjen,sakrificën,qëndresën dhe krenarinë kombëtare,për të kaluar më pas në përzgjedhjen e një poezie nga Amir Jonuzaj;DY MOLLA TË KUQE,e cila sapo të lexohet strofi i parë,nuk do koment për asnjë lexues,

nga se poeti shprehet çiltër:Dy molla të kuqe/ që shpirtin më thanë/njëra është në këtë anë/tjetra në t´jetrën anë.Të shkruash dhe të analizosh punimet krijuese të çdo krijuesi këtu,nuk arrihet me një shkrim gazetaresk,por është një muzë e çmuar, të cilën lexuesi i vemendshëm

do e analizoj e vlerësoj ngadal dhe qetë,ashtu si u vlerësua poezia “ÇLIRIMTARËT”, e Dan Kosumit, e cila në orën letrare të Pavarësisë në Koblenz,mori çmimin e dytë.Do mbeteshim borxh si mos të përmendim poezitë e bukura të z.Ragip Dragusha, Isa Kosumit,Edona Ramadanit,Majlinda Zejnelit

punime të Ramiz Selimit,i cili ka një eksperiencë në shkrime dhe jo rrallë na njofton për aktivitetet tuaja,të gjitha punimet e çdo autori në këtë libër,që nuk po mund mes natyrës së këtij shkrimi të i zbërthej në nga një,këndojnë,vargërojnë,rreshtojnë,pikturojnë,ngrisin figura të ndritshme,

si motiv të veshur me art letrarë kanë atdhedashurinë,mallin dhe krenarinë,si të tilla me vlera të çmuara,autorët i japin vulën letrare të një libri të mirë.

Libri përmbyllet me kaptinën e tretë”SHTOJCË” që nis me një ftesë nga Ambasada e Shqipërisë në Vjenë, veprimtarëve të kësaj shoqate,Një kafe me Bacë Adem Demaqin,Vizita e shkrimtarit Arif Demolli në Vjenë,si dhe përfundon me disa foto mjaft domethënëse të organizimeve

të mërgimtarëve tanë rrethuar rreth kësaj Shoqate.Mund të themi se këta veprimtarë me zgjuarsi i kanë hyrë punës dhe kanë sjellur një libër të mirë para lexuesëve.Ne i përgëzojmë,u dëshirojmë edhe shumë libra tjerë. si dhe aktivitete të frytshme e të njëpas njëshme , nëShoqatën Kulturore Shqiptare”Aleksandër Moisiu” në Vjenë.