arch. Ylber Vokshi Ylli – Page 3 – Dielli

Bashkëpunimi ndërkufitarë Kosovë-Shqipëri

June 7, 2016 by dgreca

Gjakovë-Tropojë-Has dhe Prizren-Kukës /

Shkruan: arch. Ylber Vokshi -Ylli/

Ndoshta mundem të jam paksa emotiv apo subjektiv, por fillimi i realizimit të projektit për funksionalizimin e bashkëpunimi ndërkufitarë Kosovë-Shqipëri,është e arritura ma e madhe profesionale e Kosovës dhe Shqipërisë në fushën e Planifikimit Hapësinorë në dekadat e fundit,me një rëndësie të veçantë për të dy shtetet.

Para dhjetë (10) vite,në vlugun e përgatitjeve për përpilimin e Dokumenteve Hapësinore të Komunës së Gjakovës, iu kisha sugjeruar vendimmarrësve komunal të atëhershëm kthimin e lidhjeve ekonomike me Malësinë e Gjakovës, gjegjësisht me Shqipërinë,si mundësi reale për zhvillimin ma intensiv të territorit të dy shteteve. Asgjë konkrete nuk ndodhi këto vite, edhe se kushtet dhe rrethanat politike ndërkombëtare tërësisht kishin ndryshuar.

Evropa e bashkuar synim kryesor edhe sot e ka “zhdukjen”apo “shkrirjen”e kufijve ndërshtetëror,që në të ardhmen nuk duhet të jenë barriera të bashkëpunimit ndërkufitar në mes shteteve. Këto lëvizje pozitive duhet shfrytëzuar në maksimum populli ynë,këtë mundësi duhet funksionalizuar për me ia kthye namin e dikurshëm që historikisht e ka pasur Malësia e Gjakovës.

Isha i ri kur nga të vjetrit dëgjoja ndodhi të shumta se si ka funksionuar Malësia e Gjakovës dhe Malësia e Madhe me Shkodren,si një tërësi hapësinore kompakte me shekuj,e cila dhunshëm u ndërpre me vendimet fuqive të mëdha botërore në shekullin e kaluar. Qyteti i Gjakovës ekskluzivisht zhvillimin e vetë ekonomik dhe shpirtëror e ka pasur të ndërlidhur me Malësinë e saj dhe atë të Shkodrës.

Dalja në det ka qenë një favor i madh për tërë rajonin dikur, pasi mundësitë furnizuese të lidhnin me tërë botën nëpër mes detit,liqenit dhe lumit Buna ishin të hapura. Sot gjeneratat e reja vetëm kanë filluar ti përjetojnë favoret që i mundëson kjo lidhje territoriale vetëm në fushën e turizmit,e ku janë mundësitë tjera ekonomike që ende nuk kanë filluar të shfrytëzohen.

Të dy qytetet kryesore të saj Shkodra dhe Gjakova kanë funksionuar si një tërësi në të gjitha fushat e jetës urbane të identifikuara me Çarshinë e Madhe të Gjakovës dhe Qendrën historike, administrative dhe kulturore të Shkodrës ,që kanë influencuar në të gjithë territoret Shqiptare në shekujt e kaluar.

Malësia e Gjakovës ka funksionuar si një tërësi me shekuj në të gjitha aspektet, pasi ky bashkëpunimi ka të bëjë me rrënjët historike,me traditën,zakonet,kulturën, tregtinë etj. E pa shpjegueshme ishte se si u veprua me këto territore në shekullin e kaluar nga aspekti hapësinor,por kjo ka ndodhur shpesh në Ballkan. Riaktivizimi i lidhjeve ekonomike dhe tregtare, do të ishte një rizgjim natyrore në mes të saj me Malësinë e Madhe të Shkodrës. Një zgjerim i një tregu të përbashkët i cili ka funksionuar perfekt dikur,natyrisht përshtatja me rregullat e reja të ekonomisë së tregut është e domosdoshme.

Parapërgatitjet për këto iniciativa filluan që në vitin 2014. Punët intensive për përgatitjen e kornizës strategjike “Zhvillimi social-ekonomik i zonës Gjakovë – Has – Tropojë” vazhduan në Tiranë në Fondin Shqiptar të Zhvillimit në mars 2015, për t’u aprovuar si dokument strategjik në takimet e kaluara të radhës së dy Qeverive, Shqipëri dhe Kosovë. Qëllimi parësorë ishte për të nisur sa më parë me iniciativa konkrete bashkëpunimi. E rëndësishme ishte se ishte tejkaluar ajo barriera psikologjike e ngulitur në kokat e njerëzve, si pasojë e ndarjes mbi njëshekullore të ati territori në shekullin e kaluar.

Me të drejtë potencoi kryetarja e Komunë së Gjakovës,z. Mimoza Kusari-Lila se: “Është koha të korrigjojmë padrejtësitë historike lidhur me krijimin e mundësive për zhvillim të ndërsjellë në komunat këndej e andej kufirit. Duhet punuar në jetësimin e procesit të zhvillimit të qëndrueshëm në të dy anët e kufirit, sepse në këtë formë do të ngrihet mirëqenia e banorëve të Gjakovës, Hasit dhe Tropojës”. Këtë ajo e deklaroi në Prill 2015 në një takim pune në Gjakovë, me zyrtarët e pushteteve lokale dhe biznesmenëve gjakovarë, hasjanë e tropojanë për të zhvilluar ekonomikisht këto zona. Theksi parësorë u potencua në mundësitë e mëdha të angazhimit gjithëpërfshirës,pasi ka potencialet reale që duhen shfrytëzuar, për zhvillimin socio-ekonomik të zonës ndërkufitare,u hodhën ide për projekte të përbashkëta në fushën e bujqësisë, pemëtarisë,energjetikës,turizmit,artizanateve etj.

Ishte inkurajues përzgjedhja dhe prezantimi publik i projekteve fituese në konkurs,që u bë në Gjakovë këtyre ditëve të fundit të muajit Maj (28). Përfituesit e këtij konkursi do të jenë banorët e hapësirës rajonale Shqipëri-Kosovë,projekt idetë do të përdoren si shtytëse, për zhvillimin dhe promovimin e rajonit. Është kjo përpjekje konkrete për zhvillimin e integruar të këtyre zonave. Kjo u zyrtarizua në mbledhjen e përbashkët të dy Qeverive të Kosovës dhe Shqipërisë më 3 Qershor në Prishtinë, me nënshkrimin e “Marrëveshjes për Partneritet për bashkëpunimin ndërkufitar”.

Pa dyshim kjo hapë rrugën për përpilimin e projekteve të shumta realiste dhe konkurrimin në fonde shtetërore të dy Qeverive,si dhe thithjen e mjeteve të shumta që ofrojnë donatorët vendor,e posaçërisht ata ndërkombëtarë,si është Bashkimi Evropian,Banka Botërore,Banka e Këshillit të Evropës, Fondi Ndërkombëtar për Zhvillimin Rural (IFAD) etj.

Faza e parë e projektit u përmbyll me sukses falë angazhimit të paparë të strukturave komunale të qytetit të Gjakovës, në krye me kryetaren energjike z. Mimoza Kusari-Lila. Kontributi i ambasadorit Minxhozi dhe strukturave udhëheqëse të komunave të përfshira në projekt nga ana e Shqipërisë, janë shumë të rëndësishme në zhvillimin e projektit. Nga aspekti operativ kjo ishte faza ma e rëndësishme ku definohet strategjia e mëtutjeshme për zbërthimin e projektit,ku ne si shoqëri gjithnjë kemi çaluar. Fazat tjera operative po ashtu janë të rëndësishme dhe uroi që ky projekt, i një rëndësie të veçantë për të dy shtetet të realizohet, në tërësi me etapa dhe afate kohore realiste.

Jam i vetëdijshëm se ndarja e një tërësie funksionale territoriale mbi një shekull, nuk mundet të korrigjohet me shkop magjik,por rifillimi i bashkëpunimit ndërkufitar në mes të Shqipërisë dhe Kosovës,posaçërisht në zonat Gjakovë-Tropojë-Has dhe Prizren-Kukës,që dikur ishin shumë aktive,do të ndikon pozitivisht në zhvillimin e tyre në të gjitha aspektet,në të dy anët e kufirit Shqiptaro-Shqiptar drejt integrimeve Evropiane. Jemi të vetëdijshëm se të dy shtetet për momentin nuk kanë ndonjë projekte madhor të rëndësishme për zbatim,ka shumë vështirësi operative,se pari duhet ndryshuar mentalitetin provincial e besa edhe korruptim,e pastaj duhet punuar shumë me profesionalizëm të lartë për të arritur caqet e synuara,çka nuk ka ndodhur përpara.

Me punë të përkushtuar profesionale,bashkëpunim të ndërsjellë,të vetëdijshëm se posedojmë resurse të mëdha natyrore,si mbi tokë ashtu edhe në nëntokë,jam i bindur se do të joshim investitorë serioz vendor dhe të huaj, dhe do të kemi mbështetje financiare nga institucionet shtetërore dhe ndërkombëtare në të ardhmen.

Prishtinë arch. Ylber Vokshi -Ylli

07.06.2016 arkitekt i pavarur

ylberv@yahoo.com

Autori është ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK),

Përse dështoi procesi i legalizimit të ndërtimeve pa leje në Kosovë

March 28, 2016 by dgreca

“Ne me zgjidhjet e reja urbanistike vetëm bëjmë legalizimin e ndërtimeve informate (pa leje), e asgjë tjetër”/

Nga arch. Ylber Vokshi -Ylli/

Ashtu si është pritur,pas datës 16 mars 2016 u vërtetua se procesi për legalizimin e ndërtimeve pa leje në Kosovë tërësisht dështoi, si rezultat i shumë rrethanave kundër ligjore dhe anti-teknike që kanë ndodhur në Kosovën e pas luftës. Mashtrohen të gjithë ata se lejimi i ndërtimeve pa leje mundet të zgjidhet me direktiva ligjore në mënyrë mekanike,ky proces është shumë ma i ndërlikuar dhe kompleks, kërkon trajtim profesional e jo politik.

Duke u nisur nga numri i madh i ndërtimeve pa leje,gati është e pa mundur të zgjidhet kjo plagë e rëndë,që do ta pllakosë Kosovën në dekadat e ardhshme me pasoja të mëdha. Ndërtimet pa leje do të jenë pengesë e madhe në zhvillimin e ardhshëm hapësinor dhe urban të tërë territorit,do të ketë pasoja të rënda në proceset ekonomike,sociale,demografike,në mbrojtjen e mjedisit si dhe të trashëgimisë kulturore,që pak kush në Kosovë i din dhe i vlerëson.

Publikisht në një shkrim autorial në dhjetor 2014,kushtuar kësaj problematike, kamë shprehur dyshimin në suksesin e zbatimit të legalizimeve,në formën se si ishte paraparë të bëhet,dhe kamë kërkuar dhe argumentuar të bëhen ndryshime dhe plotësime të ligjit nr 04/L-188, të aprovuar në dhjetor 2013 në Kuvendin e Kosovës.

A ka bërë pyetje ndonjëri nga vendimmarrësit Kosovar se përse ishte kaq i vogël numri i njerëzve që kishin aplikuar për legalizimin e objekteve të tyre pa leje ( 2.4 %). Numri prej 8493 vetave që kanë aplikuar për legalizim në tërë Kosovën,nga numri i përgjithshëm 352 836 vetave që janë paraqitur,që janë lejuar me ndërtuar pa leje është alarmant,shqetëson seriozisht, tregon një realitet të hidhët. Situatën e kanë krijuar të gjithë ata të cilët aspak nuk janë brengosur se në cilën humnerë urbane janë duke e dërguar një popullatë të tërë.

Arsyeja kryesore e kësaj jo-dëgjueshmërie qytetare qëndron në faktin se populli ma në fund ka kuptuar se faktorët vendimmarrës nuk janë të gatshëm, e besa edhe nuk kanë guximin me u ballafaquar me zbatimin e ligjit për ndërtimet pa leje,që vetë e kanë aprovuar pas 14 vite liri. E populli i gjorë është detyruar të ndërtoi dhe të blej banesa në objekte të ndërtuara pa leje ,e çka është ma e keqja,pa kontroll teknik shtetëror (mbikëqyrje shtetërore neutrale).Parat që i kanë paguar për “shërbime” komunale për fat të keq të tyre dhe të gjithë neve,kanë shkuar në xhepa private e jo në arkën e shtetit,ashtu si do të duhej. Për këtë e kemi këtë revoltën e heshtur e të gjithë atyre që janë detyruar të ndërtojnë pa leje.

Do të ketë legalizime të ndryshme të grupeve të interesit me ndërhyrje politike,por ma se pakti do të ketë legalizime profesionale duke respektuar normat dhe standardet e Planifikimit Hapësinor dhe Urban,edhe se kriteret janë mirë të definuar në ligj. Po vërtetohet ajo thënia e një urbanisti Shqiptar me nam se “Ne me zgjidhjet e reja urbanistike vetëm bëjmë legalizimin e ndërtimeve informate (pa leje),e asgjë tjetër”. Ky fenomen po na përsëritet me dekada edhe në vitet e pas luftës, në princip jemi të prirë të kemi zhvillime stihikë me inercion të territorit.

U nevojitën ma tepër se dy vite të konstatohet se ky ligj paska mangësi,dhe se duhet një ligj i ri i cili do to marr kohë të çmueshme, një vit e gjysmë, sipas prononcimit publik të Ministrit aktual të MMPH-së. Nëse supozohet të ketë disa ndryshime të dispozitave ligjore të ligjit, që konsiston me shtyrjen e afateve ligjore atëherë duhet bërë korrigjimin,plotësimin (amandamentimin) e tij,proces që merr shumë ma pak kohë,se sa përpilimi i një ligji të ri i cili prapë nuk do të zgjidhë problemet e ndërtimeve pa leje në Kosovë. Numri i vogël i aplikantëve për legalizim (2.4 % ) në tërë Kosovën nuk mundet të jetë argument për shtyrjen e afatit për një vit e gjysmë, sa do të propozohet me ligjin e ardhshëm për legalizim,e jo me AMANDEMINTIMIN e ekzistuesit.

Nuk ka ligj në botë i cili në këtë mënyrë e trajton problematikën e ndërtimeve pa leje,pa pasur guxim me e zbatuar këtë “plagë të rëndë” të shoqërisë kosovare. Kërkohen intervenime të dhimbshme, me pasoja të mëdha për të gjithë aktorët që ishin faktorë vendimmarrës në të dy nivelet shtetërore,çdo njëri duhet të jep përgjegjësi për veprimet e veta. Posaçërisht ata që e monopolizuan tërë situatën urbane në Kosovën e pas luftës,ndërtuan ashtu si deshën vet pa e respektuar asnjë ligj,udhëzim administrativ apo rregullore të nivelit qendror apo lokal.

Esenciale duhej të ishte se të gjitha këto ndërtimet e ndodhura pa leje duhej kategorizuar sipas kronologjisë së ndodhur dhe interesave klanore e jo vetëm ashtu si është kërkuar me ligjin aktual. Duhet me ndërmarrë veprime të dhimbshme radikale, pasi strukturat ekzistuese udhëheqëse lejuan këtë shoqëri të shkoi drejtë greminës hapësinore dhe urbane në tërë Kosovën e pas luftës. Pasojat e të cilës sot po vërehen,po pengojnë planifikimin e mirëfilltë hapësinor dhe urban. Po ulin në ekstrem kualitetin e një jete të dinjitetshme urbane të cilën ky popull i stër-vuajtur e ka merituar. Duhen ndryshime radikale politike në fushën e urbanistikës,po e cenuar demokracinë e brishtë kosovare,duke i aktivizuar të gjitha mekanizmat për mbrojtjen e sajë si llogaridhënia, përgjegjësia menaxhuese, transparenca etj.

Këtyre ditëve më rastisi të përcjelli një polemikë për rrënimin ndërtimeve pa leje në fshatin turistik të Prevallës, në mes të Ministrit aktual dhe ish Ministrit të MMPH-së. Fare nuk përmendet ajo çka ka ndodhur në kompleksin turistik të Brezovicës, janë lejuar ndërtime pa leje edhe nga këta dy Ministra të Qeverisë të Kosovës. As imagjinata e shfrenuar e ndonjë shoqërie të degjeneruar nuk do të mundte të paramendonte veprime të tillë,e shteti i ynë “demokratik” i lejoi këto ndërtime në parkun nacional “Mali i Sharit” dhe në tërë Kosovën.

Ka kërkesa absurde në këtë ligj të cilat askujt nuk do ti shërbejnë,për atë çdo garniturë e re ekzekutive (Ministër) do të prolongoi dhe shtyjë procesin në pafundësi, duke propozuar dhe aprovuar ligje të reja. Ky do të jetë fati i të gjitha atyre ndërtimeve pa leje në Kosovë me pasoja të mëdha dhe të pa riparueshme në të ardhmen.

Nuk mundën ata që lejuan këto ndërtime pa leje me e rregulluar situatën e krijuar nga vetë ata,që vazhdimisht e prolongojnë këtë problematikë.Tek tani pas 17 vite po konstatojnë se ligji ekzistues i aprovuar para dy vite po na del i mangët dhe duhet me bërë ligj të ri, e kështu në vazhdimësi. Si duket zgjidhja shihet në shtyrjen e problemit në pafundësi,me përpilimin e ligjeve të reja.

Ligji aktual u aprovua pas presioneve të mëdha të bashkësisë ndërkombëtare,në dhjetor 2013 për ligjshmëri funksionale, dështimi i plotë i tij do të ketë pasoja të rënda edhe ndaj obligimeve ndërkombëtare. Ky popull do të tejkaloi edhe këtë katrahurë urbane,do të ripërtërihet dhe do të ndërtoi,i njeh strukturat vendimmarrëse vendore se si kanë punuar këto vite në fushën e planifikimit hapësinor,urbanizmit dhe arkitekturës.

Prishtinë arch. Ylber Vokshi -Ylli

28.03.2016 arkitekt i pavarur

ylberv@gmail.com

Autori është ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK)

Vërshimet – deri kur ma kështu ?

March 9, 2016 by dgreca

Nga arch. Ylber Vokshi -Ylli/

Nevojitën të reshura shiu ma të dendura që në Kosovë të kemi vërshime me pasoja të mëdha materiale e në disa raste edhe me viktima në njerëz,si në fshatin Kushavec-Dol të Gjakovës ku një individ humbi jetën. Nuk kaluan as dy muaj kur në Janar patëm vërshime shqetësuese në disa rejone të Kosovës si në Malishevë, Shtime,Lipjan,Drenas, Suharekë dhe në disa rrethe tjera. Organet ekzekutive shtetërore të nivelit qendror (Qeveria) dhe ati lokal (Komunat),u pajtuan vetëm me konstatimet e dëmeve që i kishte shkaktuar kjo dukuri e rrezikshme e natyrës e asgjë tjetër.

Nga qyteti i Pejës dhe regjionet tjera me 7 Mars na vijnë lajme shqetësuese se atje jeta normale urbane është paralizuar,ka vështirësi të mëdha në funksionim të aktiviteteve të përditshme në qytete, që përkon me pasoja të mëdha jo vetëm materiale. Ishin imazhet televizive nga të gjitha anët e Kosovës që treguan se cilën situate të tendosur mundet të krijon një ditë me shi, e përcjell me dëme të mëdha materiale të cilat po iu shkaktohen banorëve,pa përjashtim si në fshatra dhe qytetet tona. Kryeqyteti këtë herë kaloi ma lehtë,kryetari mobilizoi shtabin emergjent dhe si shenjë solidariteti i ofroi ndihmë Komunës së Pejës.

Zëdhënësi i Komunës së Pejës na informon se vërshimet në Pejë u evituan të jenë me pasoja ma të mëdha këtë herë,pasi ekipet nga shtabi i krijuar i emergjencës arritën të rrënojnë dy ura të bizneseve të ndërtuara mu mbi kanalin e Çakolicës,i ndërtuar në vitet e shtatëdhjeta për bartjen e ujërave të bjeshkëve,potenciale për vërshimin e qytetit. Kjo e tregon një të vërtetë të hidhët se në Kosovë,si rezultat i lejimit të veprimeve të tilla nga vetë ne, kemi dame të mëdha nga vërshimet dhe dukuritë tjera që i krijon natyra.

Pyetja elementare që duhen parashtruar vetvetes është përse e kemi pru veten në situatë të tillë, kur duhemi të frikohemi nga reshjet e rëndomta të shirave. Realiteti i ynë këtë po e vërteton, në këto vite ndërtimet e shumta janë përcjell me mangësi të mëdha teknike, posaçërisht në trajtimin profesional të ujërave atmosferike, si nga objektet e ndryshme të ndërtuara,po ashtu edhe nga sheshet publike,hapësirat private dhe publike si dhe rrugët komunikuese urbane dhe ndër urbane. Natyra din të dënoi shumë keq dhe rëndë,për fat tonin këto vite nuk ka pasur ndëshkime të tilla,edhe se në mënyrë të turpshme jemi duke vepruar kundër saj.

Këtë herë prognozat e Agjencisë Evropiane për paralajmërimin e hershëm të vërshimeve dhe menaxhimin e tyre, e cila përmes Institutit Hidrometeorologjik të Kosovës (IHMK),i paralajmëroi të gjitha komunat në Kosovë,nuk ishin tërësisht të sakta. Për fatin tonë na “shpëtoi”nga sanimi i pasojave ma të mëdha që pa na shkaktojnë këto vërshime,që në rastin tonë po na përsëriten sa herë që ka shira ma të rrepta,pasi me mos punën tonë kemi krijuar teren të përshtatshëm për këtë. Ky duhej të ishte paralajmërim shumë serioz për të gjithë ne që jemi në limitet kritike me kohën, duhemi të ndërmarrim veprime konkretë të cilat do të na kushtojnë shumë,pasi që e kemi neglizhuar këtë problematike që 17 vite,për të evituar ndonjë katastrofë eventuale të natyrës që na kërcënon në çdo moment.

Ky institut na del vetëm me konstatime shterpe,shumë herë të përsëritura se “Këto vërshime janë pasojë e infrastrukturës së dobët që e ka pothuaj gjithë vendi. Prishja e shtratit të lumenjve dhe prerja e pyjeve në të kaluarën nga faktori njeri e ka sjellë këtë situatë, e cila do të na përcjell edhe më tutje.” A është e mjaftueshme kjo qasje e një institucioni shtetëror të nivelit qendrorë pas kalimit të stuhisë,sigurisht se jo, por askush nuk brengoset për këtë.

Janë dëshpëruese shpjegimet në opinion të Drejtorit të Agjencisë për Menaxhimin i Emergjencave e cila vepron në kuadër të Ministrisë të Punëve të Brendshme (MPB). Pas 17 vite tenton të na shpjegon kompetencat e nivelit lokal dhe ati qendror,edhe se rregullativa ligjore që e mbulon këtë fushë ekziston që nga pas lufta, e definuar me ligje që nga viti 2006 ,e modifikuar,plotësuar në vitin 2013. I kanë përpiluar edhe disa dokumente si “Sistemin e integruar të emergjencave për menaxhimin e rreziqeve” dhe “Planin e reagimit kombëtar”. Shtrohet me të drejtë pyetja sa është punuar në operocionaizimin,zbatimin e tyre në praktikë,deri me sot nuk kemi vërejtur diçka të tillë nga ana e pushtetit ekzekutiv (AME).

Të dy nivelet i kanë përgjegjësitë dhe obligimet mirë të definuar,por fati i keq i të gjithë neve është se ato nuk janë përfillur asnjëherë deri me tani. Komunat kanë autorizime vetëm për territorin e vet,kurse niveli Qendror – Qeveria ka obligime dhe përgjegjësi shumë ma të mëdha, pasi përfshinë tërë terrorin e shtetit,për atë ata edhe ekzistojnë e jo për “sy e faqe”. Mungon bashkëpunimi i sinqertë profesional i të dy niveleve,i cili ende vuan nga sindroma paternaliste e të kaluarës,që sot në botën e civilizuar është i tejkaluar, Si kanë vepruar dhe po veprojnë disa koka të krisura me mentalitet klanor,me përkrahje politike e jo profesionale,qartë po vërehet vitet e fundit. Mu këtu qëndron thelbi i problemeve të shumta në Kosovë që gjithsesi duhet tejkaluar në shekullin e 21-të,jo vetëm në fushën e emergjencave.

Në një territor prej afro 11 000 km2 të lejosh të ndërtohen mbi 350 000 ndërtime pa leje, është çmenduri të cilën askush nga profesionistët e paktë Kosovar nuk ka mundur ta imagjinoi. Janë këto bomba të kurdisura që kërcënojnë të shpërthejnë në çdo moment,pengojnë në mirëvajtjen normale të jetës pa rreziqe në zonat urbane dhe rurale në Kosovë. Ata që e dinë rëndësinë e planifikimit te territorit, lutën që mos të kemi fatkeqësi tjera të mëdha natyrore,për evitimin e të cilave kërkohet punë profesionale dhe shpenzim i madh i mjeteve materiale, të cilat në kushte normale do ti destinonim për projekte zhvillimore të shtetit, e kështu …

Të gjithë ne duhet të bindemi një herë e përgjithmonë se përpilimi dhe zbatimi Dokumenteve realiste Hapësinore dhe Urbane në nivelin lokal dhe qendrorë është parakushti kryesor për të parandaluar të gjitha fatkeqësitë natyrore që munden me atakuar territorin e vendit tonë. Ato dokumente duhet ti shërbejnë qëllimit të vetë,e jo të na shërbejnë si dekor në raftet e Drejtorive Komunale të Urbanizmit dhe të Ministrisë së Planifikimit Hapësinor të Kosovës,ashtu si kanë shërbyer deri me tani. Ka ardhur koha dhe domosdoshmëria për të ndryshuar qasjen ndaj kësaj problematike,u tepruar së tepërmi,prandaj pyetja që ma së shumti e bëjnë banorët e Kosovës është deri kur ma kështu ?

Neve banorëve të thjeshtë të Kosovë na mbet vetëm ti lutemi natyrës që të mos na ndëshkoi ma shumë, se sa po na ndëshkojnë faktorët vendimmarrës në Kosovë, në të gjitha sferat e jetë, kryesorja është tendenca për zhdukjen e dinjitetit dhe respektit njerëzor që e ka karakterizuar popullin Shqiptarë me shekuj.

Prishtinë arch. Ylber Vokshi -Ylli

09.03.2016 arkitekt i pavarur

ylberv@gmail.com

*Autori është ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK)

Demarkacioni i kufirit me Malin e Zi

December 10, 2015 by dgreca

Shkruan:arch. Ylber Vokshi -Ylli/Për të shkruar për këtë fushë,shumë të rëndësishme,për të formësuar-definuar kufijtë e shtetit të Kosovës,duhet me qenë mirë i informuar,me pas qasje të duhur e transparente në punën e Komisionit shtetëror,aq sa e lejojnë rregullat për sigurinë kombëtare të shtetit. Për fat të keq ky proces ka qenë tërësisht jo transparent,së paku për opinionin profesional,i cili do të kishte mundësi të kontribuoi me diturit e tyre në këto punë të ndërlikuara të vijave kufitare,posaçërisht në Ballkan. Kufijtë e ndarjes se popullit Shqiptarë në pesë shtete i kanë përcaktuar fuqitë e mëdha,që për ne Shqiptarët në të gjitha rastet kanë qenë të dëmshme,pasi asnjëherë nuk jemi renditur pas ndonjë fuqie të madhe botërore,me fjalë tjera kemi qenë të vetmuar,jetim.Kohë pas kohe opinioni është informuar për reagimet e banorëve që kanë prona në atë zonë kufitare. Komisioni shtetëror i ka përcaktuar disa kritere skajshmërisht të dëmshme për ata banorë, të cilët u detyruan edhe në mënyrë demonstrative të shprehin pakënaqësitë e tyre me punën e komisionit, i cili në mënyrë autoritative ka vepruar duke përdorur vetëm kriteret gjeodezike (ngastrave-parcelat kadastrale),apo Dokumentet Hapësinore të Komunës së Pejës, çka tregon jo seriozitet ekstrem në punën e tyre. Çështja e caktimit të vijës së demarkacionit është shumë ma komplekse,është dashur të përfshihen të gjitha elementet e duhura, për të pasur rezultate sa ma precize në këtë proces të ndërlikuar .

Në rastin konkret nuk është punuar sa duhet me banorët që i kanë pronat atje,nuk është tentuar që me durim dhe me argumente profesionale të bindin pronarët në të drejtën-arsyet se si kanë vepruar ata si Komision. Vetëm kyçja aktive e tyre në këtë proces do të pastronte shumë dilema,por pushtetarët tonë nuk ishin të gatshëm për këtë pasi kjo kërkon punë shumë,e kjo s’duket po iu kthehet si bumerang.

Nuk duhet përjashtuar as anën manipulative të disave,që dëshirojnë të shfrytëzojnë momentin e favorshëm për të përfituar,por ato tendenca që në start është dashur të izolohen me forcën e argumenteve teknike që janë të shumta,vetëm duhej një punë e mundimshme që si duket ka munguar nga ana e komisionit. Për atë puna e tyre kërkon kohë( në rastin konkret 3 vite),duhet përkushtim dhe angazhim i madh,duhej të ishte punë parësore e Komisionit,e jo si është vepruar në rastin konkret. Natyrisht kjo punë duhet kompensuar si në tërë botën,e mos të trajtohet si punë dytësore,apo si ndonjë “honorar i lehtë përfitues” si janë mësuar disa, pasi ka përgjegjësi ekstrem të madhe si po shihet në rastin konkret, nuk caktohet vija ndërshtetërore për çdo vit.

Nëse do të ishte punuar me profesionalizëm të lartë atëherë edhe ndërhyrja e politikës nuk do të kishte hapësirë,por ajo u implikua mu nga mungesa elementare e bashkëpunimit e të gjithë spektrit profesional, që u vërtetua se në Kosovë nuk mungon. Edhe Rezoluta e Qershorit e aprovuar në Kuvendin e Kosovës lidhur me shënimin s kufirit me Malin e ZI,u tregua së nuk ishte obliguese për Qeverinë tonë, që paraprakisht duhej të bënte harmonizimin e qëndrimeve me opozitën dhe të tjerët,para nënshkrimit të marrëveshjes. Befasoi kryeneçësia e politik bërësve tonë që në princip tërësisht i injoruan sugjerimet,vërejtjet që u shpalosën para nënshkrimit të marrëveshjes për demarkacionin e kufirit,të cilën e bëri me 26 gusht në Vjenë. Fati i mirë është që ajo u aktualizua dhe duhet të ratifikohet në Parlamentin e Kosovës,ku nëse dokumentohen shkeljet e pretenduara,nuk duhej të kalonte,edhe se pozita me numrin e votave ka mundësi të bënë një veprim të tillë, me premisa të tradhtisë kombëtare,si na ka ndodhur disa herë gjatë historisë tonë.

Sot e kemi GIS teknologjinë me anën e të cilës me një punë të përkushtuar profesionale,shumë lehtë ka qenë e mundur që së bashku me Komisionin Shtetëror të Malit të zi të definohen të gjitha çështjet kontestuese,posaçërisht ato të banorëve të zonës ndërkufitare nga ana e Kosovës,që për shkaqe të ndryshme historike dhe hegjemoniste sllave apo gjeostrategjike kanë mbetur të pa zgjidhura,ashtu si pretendohet nga ana e banorëve. Botërisht dihet se si janë caktuar vijat kufitare para 100 vite,zakonisht në dëm të Shqiptarëve të këtyre anëve.

Së paku kur për herë të parë kishim mundësi të vendosim për vetveten,është dashur që ky proces të jetë transparent,gjithëpërfshirës, detal i analizuar,në mënyrë korrekte i punuar,që të korrigjohen dhe të plotësohen padrejtësitë e mëdha që iu kanë bërë këtyre banorëve të Kosovës,në të kaluarën. Për të arritur këto objektiva është dashur me kërkuar punë të vazhdueshme të Komisionit Shtetëror,bashkëpunim dhe angazhim të tërë spektrit profesional si bashkëpunëtor të jashtëm të Komisionit,pa ndasi politike,pasi Kosova i përket të gjithë neve dhe është absurde të ketë këso dallime.

Kundërshtarët e vijës kufitare po e argumentojnë këtë proces,por vetëm në mjetet e informimit,për mua është indikativë përse nuk pati ballafaqim televiziv pro dhe kontra,ku të dy palët do ti shpalosnin argumentet e tyre. Po supozoi se kanë të drejtë kundërshtarët në punën e Komisionit,kjo mundet të jetë vetëm njëra anë e medaljes,po shpresoi me argumente teknike e jo politike si e kemi ves të bëjmë. Tek tani na pret ballafaqimi i ri me palën Malazeze,ku shpresoi se do të dominojnë argumentet profesionale nga ana jonë,me i korrigjuar gabimet paraprake të Komisionit e që kërkon dituri,punë dhe angazhim të madh e të mundimshëm, që deri me tani nuk i ka karakterizuar shqiptarët e Kosovës.

Janë dëshpëruese veprimet e këtyre ditëve të Qeveris së Kosovës,pas presioneve të mëdha të banorëve të zonës kufitare,të opozitës e së fundi edhe të disa ekspertëve,propozon formimin e një komisioni ndërkombëtar për demarkacion, për të verifikuar atë çka ka bërë komisioni shtetëror e në bazë të cilit është nënshkruar marrëveshja me Malin e Zi. Parësore duhej të ishte puna e përbashkët e të gjithë ekspertëve vendor pa dallime regjionale,klanore apo partiake që duhej të ishte obligim kryesor i Qeveris së Kosovës të iu siguroi kushtet, si bartësi kryesor i procesit. Këtu unë e shoh dështimin ma të madh të vendimmarrësve tonë, e jo formimin e një komisioni tjetër. Ndërkombëtarët munden me u angazhuar vetëm si konsulent të jashtëm në proces,pasi Kosova ka specialist të kësaj dhe fushave tjera,vetëm duhet me i angazhuar të punojnë së bashku në punë ekipore,gjë e cila ka munguar deri me tani me u bërë,e përse nuk është vepruar kështu duhet pyetur vendimmarrësit tonë .

Kjo tregon një të vërtetë tragjikomike se si deri me tani ka punuar Qeveria aktuale,asgjë nuk është e re në këtë aspekt pasi edhe Qeveria e kaluar si edhe ato parapraket,kanë vepruar ngjashëm duke mos dhënë përgjegjësi,llogaridhënie për veprimet e tyre,duke i margjinalizuar,anatemuar,nënçmuar ekspertët e vërtetë të fushave përkatëse,duke favorizuar ”ekspertët partiak” e të pa dijshëm. Nuk duhet harruar edhe obligimet ndërkombëtare që jemi të detyruar ti kryejmë, në të shumtën e rasteve edhe gabimisht nga mos dija dhe mos puna e jonë. Për atë e kemi situatën e tillë në Kosovë,të pa perspektivë për gjeneratat e reja.

Njëjtë si duket është vepruar edhe me caktimin e kufirit me Maqedoninë para disa vite, po banorët e këtyre anëve nuk ishin këmbëngulës si këta të Rugovës. Jo-zyrtarisht flitet për mbi 3000 km2 të humbura,në zonat e Debëldesë dhe Mjakut,por atë duhet argumentuar me fakte relevante e jo me thashethëna.

Dëmet që janë duke iu shkaktuar shtetit të Kosovës janë marramendëse,me pasoja afatgjate. Vendimmarrësit kosovar duhet ta kenë të qartë njëherë e përgjithmonë se për çështje madhore,si është shënimi i vijës kufitare me Malin e Zi,duhet domosdo të vendosin së bashku pozita dhe opozita në Parlamentin e Kosovës,pasi kemi sfida edhe ma të ndërlikuara që do të pësojnë në të ardhmen e afërme. Faktori KOHË nuk po merret në konsideratë,për këtë të gjitha këto veprime të dëmshme po i paguajmë të gjithë ne, e reputacioni i Shtetit të Kosovës për çdo ditë po degradon, deri kur kështu ?

*Autori është ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK).

XHEXHA…

January 13, 2015 by dgreca

(Kujtim i përjetshëm për doajenin e arkitekturës shqiptare në Kosovë)/
Nga: arch. Ylber Vokshi-Ylli/
Iku nga ne edhe njëri nga arkitektët e parë shqiptar të Kosovës Rexhep Vula të cilin ne në Gjakovë e kemi njohur me emrin Xhexha. I lindur në një familje të vjetër gjakovare në vazhdën e luftës së dytë botërore (1943),i frymëzuar me ideale të larta për të bukurën,e vijoj rrugën e paraardhësve të vendlindjes së tij,që vetëm i arsimuar dhe me dituri dhe punë të pa lodhshme,mundet ma së shumti të kontribuoi për kombin e tij. Në kohën kur popullit shqiptar të Kosovës iu lejua shkollimi,pas atyre viteve represive nëpër të cilat kaloi pas luftës së dytë botërore,ai së bashku me disa shoke e shoqe të tjera ndoqi rrugën e shkollimit dhe morri titullin arkitekt,që për rrethanat tona atë kohë ishte profesion i huaj,por i një rëndësie të veçantë,që së bashku me arkeologjinë ishte e ndaluar për shqiptarët,posaçërisht në hulumtimin e trashëgimisë arkitektonike dhe arkeologjike,që duhej të tregonte dhe dokumentonte rrënjët shekullore të popullit shqiptar (pellazgo –ilirët) në këto troje të Evropës.
I frymëzuar nga ndikimet e rilindësve të çështjes kombëtare,i ndikuar nga artistët e mëdhenj shqiptarë që kishin vepruar si arkitekt të mëdhenj në tërë botën, si ishin arkitekt Sinani,Andrea Alessi-Durraci i cili veproi në Dallmaci apo Qemal Butka i cili veproi së bashku me gruan e tij arkitekte Celila në Shqipëri, Turqi,Egjipt dhe së fundit në SHBA (në grupin e projektimit të kullave Binjake në New York,në aeroportin Kennedy e shume objekte tjera të projektuara në Amerikë). Në vitet e shtatëdhjeta u formësuar si arkitekt i rinj u kthye në Gjakovë e pastaj në Prishtinë,për të kontribuar në përhapjen e ideve progresive të kohës, të udhëhequra nga arkitektët e njohur ndërkombëtar si Le Corbusier,Frank Lloyd Wright si dhe profesori i tij Juraj Neidhard.
Pas përfundimit të fakultetit të arkitekturës në Sarajevë kishte oferta joshëse të vazhdon karrierën profesionale atje,si dhe në Angli (Londër nga ishte edhe gruaja e tij),por ai e ndjeu peshën e obligimit moral që e kishte ndaj popullit të tij,i cili kishte nevojë të madhe për profilet e profesionit të tij dhe u kthye të veproi në Kosovë,për të kontribuar sado pak në arkitekturën dhe në urbanistikën e qyteteve kosovare. Pasi ishin kërkesat e mëdha për këta profesionist menjëherë u angazhua në sferën e ndërtimit, arsimimit dhe projektimit së pari në vendlindje e pastaj edhe në Prishtinë dhe qytetet tjera në Kosovë.
Duhet theksuar se për të vepruar dhe zbatuar kriteret e profesionit në ato vite, ishte jashtëzakonisht vështirë në tërë Kosovën,ishin kushtet specifike të zanatit të cilat duhej përballuar. Kur filluan disa investime kapitale në Kosovën e rehabilituar,pas shumë katrahurave nëpër të cilat kaloi populli ynë,ai dha kontribut të çmueshëm me angazhimin e tij profesional,ishte prijesetarë në ekipet e pakta profesionale që vepronin në Kosovë. Ishte i detyruar të ballafaqohej me problemet elementare të funksionimit të një komuniteti të cilat në aspektin arkitektonik dhe urban ishin të huaja për ata.
Në ato vite nevojitej angazhim maksimal në të gjitha fushat e profesionit të cilat me sukses i kryente,si në projektime arkitektonike të shumë objekteve,si dhe zgjidhjeve urbanistike të zonave të ndryshme urbane në disa qytete të Kosovës të cilat i ka realizuar. Njërën nga fushat e rëndësishme në të cilën ka punuar dhe kontribuar me dekada ishte ajo e trashëgimisë arkitektonike,arkeologjike dhe historike,të cilës iu ishte përkushtuar me pasion të madh duke e ditur rëndësinë e kësaj fushe për popullin shqiptar të Kosovës. Identiteti arkitektonik dhe urban i objekteve dhe tërësive urbane në Kosovë ishte obsesion i tij e për të cilin shumë shpesh bisedonim dhe polemizonim me orë të tëra.
Pas vitit 1999 shumë çështje në mënyrë të çuditshme ndryshuan,mungoi ajo vazhdimësia arkitektonike,urbane dhe hapësinore që gjenerata e Xhexhës,e neve ma të rinjve,që me vështirësi të mëdha i kishim mbrojtur me sakrifica të mëdha. Ai nuk mund të pajtohej me atë se arkitektët u dirigjuan dhe u nënshtruan nga politik-bërja, vendimmarrësit kosovar dhe grupet e ndryshme të interesit, ata u “dhunuan” që ketë profesion të shenjët dikur ta degradonin në ekstrem të pa para në shekujt e kaluara në këto territore.
Ishte i brengosur dhe i zhgënjyer në veprimet e pa përgjegjshme posaçërisht të kolegëve të profesionit – arkitektëve dhe të atyre që kanë vepruar në fushën e urbanistikës në të gjitha qytetet e Kosovës me theks të veçanet në Prishtinë. Për këto çështje shpesh kemi diskutuar,në qarqe të caktuara intelektuale të cilat edhe sot janë të pakta. Theksonte se tërë shoqërinë kosovare e ka kapluar një defetizëm i cili do të na dërgon në vet shkatërrim urban, nëse nuk dalin forcat progresive të gjeneratave të reja të arkitektëve për të ndryshuar ketë gjendje. Të kota ishin apelet e heshtura dhe publike ndaj të gjitha këtyre dukurive të shëmtuara në katrahurën urbane të Kosovës,interesat individuale ishin dhe si duket ende do të jenë më të rëndësishme se ato të përbashkëta. Janë këto dukuri të cilat ishte dashur të tejkalohen që në shekullin e kaluara e për fat të keq pjesa ma e madhe e shoqërisë kosovare ende i preferojmë vetëm për interesa të mjera personale.
Posaçërisht ishte i indinjuar në ndasitë e arkitektëve,të cilat u manifestuan edhe me “demonstrata” të inskenuara vetëm e vetëm për të arritur disa qellim të pa arsyeshme për te. Shpesh kemi diskutuar se si mundemi të tejkalojmë ketë situatë e cila ende edhe sot vetëm se vjen e ashpërsohet. Për ketë ai brengosej dhe nuk e kishte të qartë se përse kjo ndasi pasi komuniteti i arkitektëve në Kosovë nuk është i madh. Ishte ëndërr e gjeneratës së tij të kanë me këndë të diskutojnë problemet urbane dhe arkitektonike që lindin gjatë punës, si në çdo shoqëri të civilizuar. Disa herë apeloi të kthehemi kah realiteti,të korrigjohemi,në demokraci problemet të zgjidhen me dialog,që çështjet e hapura te debatohen,mospajtimet të shqyrtohen dhe të zgjidhen në mënyrë transparente së bashku,në frymën e ligjeve ekzistuese,në kuadër të institucioneve shtetërore,në mënyrë që të mos kemi këso veprimesh të pa kontrolluara si ka ngjarë në kohën e fundit. Iku në amshim pa i arritur këto synime humane.
Vajza e tij Lala Meridith – Vula dizajnere dhe fotografe e njohur, që jeton dhe vepron në Anglinë, mënyrë dinjitoze dha kontribut të madh për kulturën shqiptare në Kosovë dhe Shqipëri, natyrisht me instruksionet dhe këshillat e babit të saj. Vitet e fundit të jetës së tij u anatemua nga pjesa ma e madhe e bashkëmendimtarëve, jetoi në varfëri materiale,por nuk i tradhtoi idealet e tija prej një intelektuali të madh dhe doajeni të arkitekturës shqiptare.
I tillë ishte dhe shkoi në rrugën e pa kthim me një breng të thellë në veprimet e pa kontrolluara të shoqërisë kosovare në fushën e planifikimit hapësinor dhe urbanistik, pasojat që të gjithë ne po i përjetojmë sot dhe do ti ndiejnë edhe gjeneratat e ardhshme, pasi këto veprime janë prezentë në të gjithë vendbanimet kosovare dhe janë të kapshme pasi vërehen.
Prishtinë arch. Ylber Vokshi-Ylli
13.01.2015 arkitekt i pavarur
ylberv@gmail.com

Autori është ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK),