Gjeneral Asllan Bushati/
Nuk ka njeri në botë, që nga viti 1945 e deri më sot, i vetëdijshëm apo i pa vetëdijshëm, politikan apo punëtor, biznesmen apo hileqar, shkencëtar apo analfabet, ushtarë apo gjeneral, që nuk ka pësuar dëmtime në një formë a në një tjetër nga prania midis nesh e armëve të dëmtimit në masë (ADM). Armët bërthamore (AB), kimike e biologjike, diktuan politikat, diplomacinë, ekonominë, mendimin ushtarak, organizimet shtetrore e shoqrore, veprimtaritë kombëtare e ndërkombëtare. Armët bërthamore morën pjesën e “luanit në fondet e zhvillimit”. Pa praninë e tyre në planet, do të kishim pasur më shumë shkolla, më shumë dituri, më shumë mjekë, spitale, më shumë mbrojtje shëndetsore e për rrjedhojë një jetëgjatësi mesatare më të madhe se sot. Do të kishim më shumë mirqenie e siguri, më shumë energji nga studimet shkencore për përdorimin e oksigjenit, hidrogjenit, shfrytëzimin e energjisë së fushave elekrtomagnetike, ndarjes së thërmijave të zeza, diellore etj . Nëntoka nuk do të ishte shfrytëzuar barbarisht për hidrokarburet (nafta, gazi, bitumi, gymyret etj), nuk do të kishim këtë ndotje ambientale shkatërrimtare, nuk do të kishim këto ndëshkime të natyrës në format e stuhive të nxehta e të ftohta, nuk do të kishim kaq erozion sa pasuria e madhe e maleve, kodrave dhe e fushave të varroset në fundin e deteve e oqeaneve. Këtë gjëmë shoqërore e kanë bërë njerzit kundër njerëzimit. Nuk do të ishte gabim (madje ndoshta gjëja më e drejtë) të hedhim shikimin prapa, dhe mbi bazën e përvojës negative të nxjerrim mësime për të ardhmen tonë e të gjeneratave që do të pasojnë. Njohja e përgjithëshme, (aq më mirë e thelluar) e ADM-ve, do të na shtynte të mendojmë si njerëz të civilizuar të këtij këtij globi, për një të ardhme më të mirë, më jetgjatë, më të kulturuar për vehte dhe breznitë e ardhëshme.
Termi “Armë Bërthamore”, teknikisht mund të themi se eshte: shpërthimi që realizohet nga reaksioni bërthamor i ndarjes së atomeve te elementëve radioaktiv ose një kombinim i ndarjes dhe i bashkimit (shkrirjes) së grimcave bërthamore . Gjatë procesit të zhvillimit të këtyre reaksioneve, clirohet një sasi shumë e madhe energjie nga një sasi relativisht e vogël e materies. Kështu një bombë modern termo- bërthamore peshon më pak se 1000 kilogramë dhe mund të shkaktojë një shpërthim të krahasueshëm me shpërthimin e më shumë se një milliard kilogramë material shpërthyes cilësor konvencional.
Përdorimi i AB-së nisi më 6 dhe 9 gusht të vitit 1945 nga amerikanët, mbi qytetet japoneze Hiroshima e Nagasaki, të cilat sollën 106 mijë të vdekur, 98 mijë të plagosur dhe mijra të tjerë të vdekur më pas nga rrezatimi mbetës. Ky sulm bërthamor erdhi si pasojë e sulmit të pabesë japonez mbi flotën amerikane të Paqsorit (ku paarsye, paparalajmërim dhe në kundërshtim me konventën ndërkombëtare), brenda një nate gjetën vdekjen 9 mijë ushtarakë amerikanë. Po ashtu para sulmit bërthamor amerikanët ju bë me dije japonezve të dorzoheshin pakushte ose do të asgjësoheshin në mënyrë masive me një armë të re.
AB-të, që nga 1945, vec të tjerave sollën përmbysje fondamentale në fushën e mendimit ushtarak. Ato e ndanë përgjithmonë historinë e luftrave në konvencionale e bërthamore. Arsenali bërthamor në botë (shtator 2022) është si më poshtë: Rusia =6,257, SHBA=5550, Kina=350, Franca=290, UK (Mbretëria e Bashkuar)=225, Pakistani=165, India= 156, Israeli=90, dhe Koreja e Veriut=40-50. Por në tentativë për të futur në dorë AB-në janë edhe disa shtete të tjera, me qëndrueshmëri të pabesueshme. Ky opsion e ven këtë qytetërim (të paktën 7 mijë vjecar), përditë e më shumë përpara rrezikut real të cfarosjes.
Rusia nëpërmet Putinit, pas sulmit mbi Ukrahinë, jo rrallë ka vënë në dukje se kërcënimi i interesave jetike të saj, do të mbrohet edhe me përdorimin e AB-ve. Kina në heshtje e shton arsenalin e saj bërthamor përditë, Koreja e Veriut rregullisht bën prova me raketa balestike bartëse të AB-ve, dhe Irani bën trysni të hapur për pasurimin e materialit radioaktiv dhe fillimin e punës për AB-në (në se akoma nuk e ka bërë realitet).
Duke e hedhur shikimin 78 vite më pas, se cfarë ndodhi në Hiroshima e Nagasaki, cdo njeri në këtë botë që jetojmë, lypset që ta shohë drejt në sy rrezikun real që na kanoset, nga politikanë të papërgjegjshëm, qeveri, qarqe, organizma, grupe rraciste etj.
Dhe së fundmi , si ish ushtarak i lartë në Ushtrinë Shqiptare për këtë fushë, do të ju lutesha strategjistëve në Uashington, të rishohin opsionet e së ardhmes në dritën e problemeve dhe dukurive të kohës që po jetojmë. T’ju bëhet me dije politikanëve të të dy krahëve të politikës, rreziku që ekziston dhe se të qënit e Amerikës e fortë politikisht, ekonomikisht dhe ushtarakisht nuk është vetëm nje ceshtje krenarie amerikane, por është domosdoshmëri në mbajtjen e ekuilibrave botëror. Është domosdoshmëri për ruajtjen e trazhgimnisë së deri tanishme botrore dhe lënien e tyre të sigurtë breznive që do të vijnë.