Astrit Lulushi – Page 2 – Dielli

Përrallë nga koha e shkuar

December 31, 2020 by dgreca

Nga Astrit LULUSHI/

Meqenëse ata guxojnë, edhe unë do të guxoj.
Më 15 mars 44 pes, ndodhi një ngjarje që ndryshoi përgjithmonë historinë e botës. Një grup komplotistësh vranë politikanin dhe gjeneralin romak Gaius Julius Caesar në teatrin Pompeu të Romës. Ishtë një atentat nga më të famshmit në histori. Vrasja e Julius Caesar ka qenë subjekt i shfaqjeve të panumërta, librave, filmave, dhe madje edhe lojërave video.
Shumë njerëz besojnë se fjalët e fundit të Jul Cesarit ishin, “Et tu, Brute?” – “Edhe ti, Brut?” – shprehje e tronditjes dhe tmerrit në tradhtinë e Marcus Junius Brutus. Në realitet, megjithatë, Julius Caesar historikisht kurrë nuk i shqiptoi këto fjalë. “Et tu, Brute?” asnjëherë nuk i atribuohet Julius Cezarit në asnjë tekst të lashtë që ka mbijetuar. Kjo frazë e famshme vjen nga Akti III, Skena I e tragjedisë Julius Caesar, e cila u shkrua nga poeti dhe dramaturgu anglez William Shakespeare aty rreth vitit 1599.
“Edhe ti, Brut? Pastaj Cezari bie.”
Sidoqoftë, këto fjalë janë krejt trilluese; Shekspiri i krijoi ato thjesht për efekt dramatik.
Historiani i lashtë Romak Gaius Suetonius Traquillus (69 – 122), thotë në biografinë The Life of Julius Caesar, se disa njerëz i atribuan Cezarit një shprehje të paqartë për fjalët e tij të fundit. Suetoni shprehet se kur Julius Caesar pa që Marcus Junius Brutus ishte midis komplotistëve, ai shqiptoi në greqishten e vjetër “Kai sy, teknon” që i është dhënë kuptimi “Edhe ti, bir”. Suetonius nuk jep asnjë shpjegim tjetër, dhe sot vazhdon të ekzistojë ende një debat mes studiuesve klasikë se çfarë mendohet të kenë thënë këto fjalë në kontekst. Grekët dhe Romakët e lashtë nuk përdornin shenja pikëpyetje, kështu që është e paqartë nëse fraza ka për qëllim pyetjen. Nëse fraza interpretohet si pyetje, atëherë mund ta konsiderojmë atë si një shprehje nga Cezari që edhe Marcus Junius Brutus, një nga miqtë e tij më të besuar, ishte anëtar i komplotit. Nëse është kështu, atëherë fraza mund të interpretohet pak a shumë si shprehja “Et tu, Brute?” nga shfaqja e Shekspirit.
Përndryshe, e njëjta frazë mund të interpretohet gjithashtu si një parashikim i vdekjes së afërt të Marcus Junius Brutus. Është e mundur që njerëzit të cilët fillimisht treguan këtë histori besuan se Cezari kishte thënë: “Edhe ti, bir!” si në, “Edhe ti, bir, do të vdesësh së shpejti!” Në fund të fundit, Brutus bëri vetëvrasje më 23 tetor 42 pes., pasi forcat e tij u mundën nga forcat e Triumviratit të Dytë në Betejën e Filipit. Ky interpretim do t’i jepte frazës “Edhe ti, bir” një kuptim shumë më të errët, më ogurzi; “kai sy teknon” – shpjegim etimologjik nga shqipja “qarja n’sy të knon (këndon), ose qaj sikur të knon”. Me këto fjalë Julius Caesar sikur parashikonte vdekjen e Brutit; ishin fjalë që mbartnin qartë nënkuptimin se, Bruti e vrau Caesarin nga egoizmi për pushtet dhe jo se ky ishte tiran.

FLAMURI

December 29, 2020 by dgreca

Nga Astrit Lulushi/

Flamuri permbledh kujtimet e një kombi, shkruante Faik Konica,….Cilat jane kujtimet që shfaq, duke valuar, Flamuri yne? Përkundër kujtimeve që duket të jenë, në të vërtetë nuk janë.
Një nga simbolet më të lidhura me Perandorinë Bizantine është shqiponja dykrenare. Sidoqoftë, ky simbol nuk u bë i dukshëm deri afër fundit të historisë bizantine; për herë të parë u bë i famshëm gjatë sundimit të Dinastisë Palaiologe 1261 – 1453), e cila ishte dinastia e fundit në pushtet e Perandorisë Bizantine.

Flamuri Bizantin

Motivi me shqiponjën dykrenare është përdorur si emblemë nga vende, kombe dhe dinasti mbretërore në Evropë që nga periudha e hershme mesjetare. Para përdorimit në periudhën Bizantine, shqiponja dykrenare ishte përdorur nga turqit selxhukë.
Flamuri i sulxhuk

Është e qartë se arbërit e shekullit XIV qëllimisht përpiqeshin të kanalizonin trashëgiminë e Perandorisë Bizantine, edhe pse nuk mund të thuhet që flamuri i sotëm shqiptar është një kopje e shqiponjës dykrenare bizantine, sepse duket e stilizuar pak më ndryshe.
Flamuri shqiptar

Duket se shqiptarët thjesht ndjeheshin dembelë kur hartuan flamurin e tyre, kështu që vendosën të riciklonin një emblemë të vjetër nga një perandori që nuk ekzistonte. Përkundrazi, është mjaft e qartë se shumë mendime u hodhën në hartimin e flamurit shqiptar, dhe vendimi për të përdorur shqiponjën dykrenare ishte i qëllimshëm që përfshinte një konsideratë të madhe. Ata që hartuan flamurin kombëtar shqiptar donin që njerëzit të njihnin ngjashmërinë midis flamurit të tyre dhe shqiponjës dykrenare bizantine, dhe zgjodhën shqiponjën dykrenare për flamurin e tyre sepse, duke vepruar kështu, lidheshin qëllimisht me Perandorinë Bizantine dhe përpiqeshin të portretizonin veten si pasardhës së trashëgimisë Bizantine. Vlen të përmendet gjithashtu se me origjinalitetin në ikonografi, as bizantinët nuk ishin të parët që dolën me simbolin e shqiponjës dykrenare; shqiponja dykrenare është në të fakt një simbol shumë antik me një histori të gjatë që shkon deri tek Hititët e lashtë.
Bizantinët thjesht e miratuan atë.
Emblemë Hitite

A mos ishte intuita e lashtë që i shtyu rilindasit të zgjidhnin si flamur shqiponjën dykrenare? Megjithëse ia vlen të përmendet gjithashtu se disa shqiptarë përdornin shqiponjën dykrenare të periudhës së vonë bizantine. Për shembull, këtu është stema e Principatës së Kastriotëve (1389 – 1444), një principatë e madhe dhe e rëndësishme e Shqipërisë mesjetare. Shqiponja ngjan më shumë me atë të periudhës bizantine ose hitite, sesa flamuri i sotëm shqiptar ngjan me flamurin e Kastriotëve.

Stema e Kastriotëve

Nëse i hidhet një vështrim të 5 flamurëve, dallohet se ndahen në dy grupe; flamuri sulxhuk dhe shqiptar formojnë një grup, atë të shqiponjës që fluturon horizontalisht (zgjerim); dhe flamurët hitit, bizantinë dhe të Kastriotëve, që fluturojnë vertikalisht (lartësim). Megjithëse historikisht nuk është regjistruar ndonjë Kuvend mbi Flamurin, ngjashëm me Kuvendin e Manastirit mbi Alfabetin, duket se zgjedhja e flamurit që kemi sot mund të ketë qenë një zgjidhje kompromisi mes rilindasve myslimanë e të krishterët, dhe për shtrirje e dorës së pajtimit mes besimeve, pas 500 vjetësh nën pushtimin osman.
Konica pyet – “Cilat jane kujtimet që shfaq, duke valuar, Flamuri ynë?”, dhe përgjigjet – “Nuk janë kujtime lakmirash…dhe rrëmbimesh: janë kujtime…me mundime dhe…trimërira që kanë lënë gjurma mes gjithë popujve të qytetëruar. Nga kjo pikepamje mund të mburremi se Flamuri ynë, siç është një nga më të vjetrit e botës, është dhe një nga më të drejtët”. Faik Konica njihet si zbulues apo identifikues i ngjyrave të flamurit të Skenderbeu the afirmuesi më i madh i flamurit kombtar që kemi sot. Në librin “Fletoret Koniciane”, biografi dhe studiuesi i njohur Fotaq Andrea shkruan: “Fan Noli i njeh Faik Konicës, bashkëluftëtarit të tij në Kryqëzatën e shenjtë Kombëtare, meritën e zbulimit të Flamurit të Skënderbeut. Meritë madhore, për gjithë sa simbolizon vetë flamuri kombëtar, sidomos kur sjellim në vëmendje ato kohëra të errëta e të egra që përjetonin shqiptarët nën pushtimin osman. Që më 1897, Konica 21 vjeçar iu drejtua me thirrje zemre shqiptarëve për t’u mbledhur rreth flamurit tonë. Shumë herë ngjeu penën për bëmat dhe në bëmat skënderbejane, që shkëlqyen në Europë nën flamurin kastriotas, me emrin e Albanisë, emër me të cilin ai pagëzoi revistën e tij”.

Jo-legjitimët

December 26, 2020 by dgreca

Nga Astrit Lulushi/

Të majtët në pushtet vazhdojnë të përdorin dhunën. Kjo lë të kuptohet se pushteti që mbajnë nuk është i ligjshëm. Komunistët do të kishin dashur të vinin në pushtet me revolucion, si ai i Leninit. Kjo do t’u kishte dhënë edhe legjitimitetin e pushtetit, dhe krimet e tmerrshme të mëpastajme ndoshta nuk do të kishin ndodhur, as dhuna e tanishme policore.
Pasi gjermanët, më 1944, ikën, Shqipëria mbeti pa qeveri, politikisht ishte bosh; komunistët e shpallën veten çlirimtarë, sepse pushteti u mbeti në duar. Ata filluan një fushatë të hakmarrjes, pasi e kuptuan se në sy të të tjerëve nuk e meritonin pushtetin, e ndjenin veten të pa-legjitimë; u duhej të krijonin armiq dhe të dilni fitimtarë ndaj tyre; kështu mendonin se do të lehtësoheshin nga barra e kompleksitetit.
Mes viktimave të para të raprezaljes e terrorit ishin personat, tregtarë e fermerë, të cilët me punë e zotësi kishin vënë një farë pasurie. Plaçkitësit e hajdutët në çeta të udhëhequra nga anarkistë, rrugaçë e aventurierë të sëmurë me maninë e madhështisë, zbritën nga malet, zunë shtigje e vunë prita, ndaluan çdo njeri të dilte nga vendi. Shqipëria u kthye në një gropë të përbashkët me viktima të gjallë e të vdekur, pa varr të vetin e pa emra. Mbi mbarë vendin frynte era e keqe e përndjekjeve dhe pushkatimeve; njerëz kufoma me panje të friksuar të ekspozuar në publik qëlloheshin e ndoteshin nga turmat. Partizanë në grupe hynin në çdo shtëpi e lokal, dhe tërhiqnin zvarrë pa shkak njerëz, pa i njohur, vetëm se shprehja e fytyrës së tyre nuk u pëlqente, ose sepse shtëpitë i kishin luksoze a vila të ndërtuara me punë e djersë, dhe ua rrëmbenin.
Shumë prej tyre mblidheshin për t’u ekzekutuar; të tjerë gjykoheshin shpejt në gjykatat e improvizuara me drejtësinë e kolektivit a sheshit. Vrasjet ishin të shpejta dhe shpesh përfshinin të pafajshëm. Ata që njiheshin hapur si armiq të komunizmit u vranë; gratë, fëmijët e familjarët e tyre u dënuan me burgime të rënda e internime; dhe këta nuk ishin të sigurt për jetën. Kishte mes tyre edhe ish-partizanë e ish-komunistë, për të cilët, për ironi e keqardhje, fjala e fundit para skuadrës së pushkatimit ishte “Rroftë Enveri, Rroftë Partia”. Disa ishin lloji i heronjve të minutës së fundit që shtuan radhët e partizane, pasi luftimet e vërteta kishin mbaruar. Të tjerë ishin kriminelë që përdornin statusin e tyre të ri “patriotik” për të shantazhuar tregtarë të pasur, biznesmenë, ose pronarë tokash, për të plaçkitur pronat e tyre.
Në Shqipëri, hakmarrja komuniste kishte axhendë politike; ishte një zgjidhje që morri emrin ‘luftë e klasave’. Komunistët i panë spastrimet si të domosdoshme që të mbijetonin dhe sulmuan tregtarët që nuk paguanin detyrimet që u kërkoheshin, përveç taksave që i kishin paguar; fermerë që nuk dorëzonin prodhimet e tepërta; dhe intelektualët që akuzoheshin për bashkëpunim me ambasada perëndimore; këta u panë si shënjestra të ligjshme për të mbrojtur pushtetin.
Si zakon për krenarinë partizane, parada organizoheshin, me komandantët aleatë rusë a jugosllavë përkrah në tribuna, që merrnin përshëndetjen e njësive ushtarake të zbukuruar me shalle të kuq, simbol i besnikërisë ndaj të kuqve, ndaj komunizmit, dhe jo ndaj vendit.
Në këmbim të shtrirjes së perandorisë së tij në Evropën Qëndrore e Lindore, Stalini ra dakord të linte Mesdheun për Perëndimin. Më pas Shqipëria do të mbetej vetëm, por lufta e klasave apo hakmarrjet vrasëse vazhduan; frika dhe ndjenjat e dyshimta të tradhtisë nuk do të shuheshin; dhe në disa raste e forma do të vazhdonin edhe në shekullin XXI.
Pa mohuar krejtësisht atë ideologji që i sundoi 45 vjet, pra, pa një de-komunistizim të sinqertë, Shqipëria nuk bëhet as për 30 vjet të tjera. Pas kësaj, nuk dihet se ç’mund të ndodhë.

Palath, pelazg, e bardhë

December 22, 2020 by dgreca

NGA ASTRIT LULUSHI/

Për origjinën, kur shkenca ngec, bibla merret si pikë fillimi, dhe pastaj historia bëhet e ngatërruar. Konflikti i Adamit dhe Evës me Satanin është një vepër e krishterë e shekullit të 6-të, e përkthyer nga një origjinal arabisht. Nuk bën pjesë në kanunin e ndonjë kishe. Libri, së pari u përkthye në gjermanisht nga ku u përkthye në anglisht, dhe fillon menjëherë pas dëbimit nga Kopshti i Edenit dhe përfundon me testamentin e përkthimin e Enokut. Theks i madh është vendosur mbi hidhërimin dhe pafuqinë e Adamit në botën jashtë kopshtit, ku Gjarpri i ndëshkuar përpiqet të vrasë Adamin dhe Evën, por parandalohet nga Zoti, i cili përsëri e ndëshkon Gjarprin duke e bërë atë memec. Satani gjithashtu përpiqet të mashtrojë dhe të vrasë Adamin dhe Evën disa herë. Por Zoti i shpëton dhe e krahason këtë ngjarje me Ringjalljen e ardhshme të Krishtit. Kaini vrasësi i parë, përshkruhet si tepër ‘i keq’. Pasardhësit e tij bëhen Nefilimë – (të parët), “njerëzit e fuqishëm” të Zanafillës.
Zoti parashikon edhe disa ngjarje të tjera biblike në të ardhmen, përfshirë Noen dhe përmbytjen e madhe. Pasardhësit e Noas themeluan nga një komb, dhe secili komb formoi gjuhën e vet. Konfuzioni ndodhi në kohën e Pelegut, birit të Eberit, që ishte biri i Semit, birit të Noes. Pelegu ishte i pari i Pellazgëve, i cili fillimisht u vendos poshtë malit Ararat, vend pushimi mitik i Arkës së Noes, siç përmendet në Librin e Zanafillës.
Është pranuar se Pellazgët ishin paraardhësit e lashtë të fiseve proto greke. Herodoti dhe autorë të tjerë antikë tregojnë që Pellazgët erdhën përpara se Grekët të vendoseshin në Greqi, Azinë e Vogël dhe në shumë pjesë të Italisë. Me emrin e Pellazgëve në kohërat antike u quajt Gadishulli i Peloponezit, dhe ndoshta kulti i perëndeshës Athena-Pallada, nga vjen fjala “Palladium”, imazhi prej druri i një perëndeshë. Qyteti që zotëronte palladiumin konsiderohej të ishte nën kujdesin e perëndeshës. Rreth palladiumit, që ruhej në Trojë, ekzistonte një legjendë që ai ra nga qielli. Pasardhësit e Eneas e sollën atë në Romë dhe që atëherë palladiumi u mbajt në tempull. Hesiodi thotë se Enea ishte një paraardhës i Adriatikut Veneti (Heneti) në Etruria. ‘Pelasg’ vepron si përfaqësues i popullsisë autoktone të Italisë. Është e mundur që një pjesë e Pellazgëve, gjatë zhvendosjes, të kenë shkuar fillimisht në Arkadia dhe prej andej në Itali. Kjo u dha shkas autorëve të mëvonshëm t’i thërrisnin me një emër të ri Pellazgët italianë – Arkadët. Është gjithashtu domethënës, për shembull, që emrat e popujve baltikë të Letonisë, Lituanisë dhe popullit të Italisë – Latinët kanë të njëjtën rrënjë – Lat, duke ruajtur lidhjen me emrin antik të Pellazgëve (Palathi)
Etimologjia e emrit “Pellazg” është e ngjashme me shqipen e “bardhë”, me të njëjtin përkthim ruajtur në kuptimin origjinal në gjuhët latine dhe balto-sllave. Krahaso baltas (lituanisht) – beliy (rusisht) – do të thotë ‘e bardhë’, balts (letonisht) – do të thotë ‘e bardhë’, blanc, alba (latinisht) – do të thotë ‘e bardhë’.
E njëjta origjinë, që do të thotë ‘e bardhë’ është termi ‘Baltika (Baltik)’ – përmes formës më të lashtë ‘Plada’, që rrjedh nga etnonimi – Palathi (Pellazgë). Gjithashtu në kufirin me Lituaninë dhe Letoninë janë edhe Bjellorusët, në etnogjenezën e të cilëve morën pjesë edhe fiset Balltike. Nuk është rastësi që një nga emrat historikë të Bjellorusëve ishte Baltorusët, që do të thotë ‘rusë të bardhë’. Pasardhësit e Pellazgëve ose të lidhur me Pellazgët, mund të jenë shfaqur në Shtetet Balltike në 1300 – 1200 para erës sonë, pasi morën pjesë në Luftën e Trojës. Pellazgët luftuan në anën e Trojanëve dhe pas disfatës, një pjesë e tyre, si Lelegët, Brezhanët, Dardanët, Veneti, etj., të kryesuar nga Enea migruan nga Troja në Itali, duke sjellë këtu emrin e etruskëve (Etruria).

Fjalët e fundit

December 19, 2020 by dgreca

Nga Astrit LULUSHI/ Thellësia e fjalës tregohet në thjeshtësinë e saj. Në fjalët e fundit të njeriut përmblidhet ndonjëherë gjithë urtësia e jetës së tij. Gjatë shekullit të 3-të, Shën Laurenti u dënua me vdekje në Romë se ishte i krishterë. Zyrtari romak e dënoi me një vdekje mizore. Ai do të digjej i gjallë. Fjalët e tij të fundit ishin: “Kur të më kesh pjekur mirë në njërën anë, mos harro të më kthesh në anën tjetër”. Ironia e tij e tërboi romakun, i cili s’mund t’i bënte gjë tjetër veçse ta digjte.
Arkimedi i lashtë ishte matematicien, i cili shpiku shkencat e mekanikës dhe hidro-statikës, dhe zbuloi metoda të ndryshme për të lëvizur objekte të rënda duke përdorur forca të vogla, të tilla si levën dhe rrotën. Fjalët e fundit të Arkimedit ishin jo “mos më vrit” por “mos i prish rrathët e mia”, një referencë për qarqet në vizatimin matematik që ai po studionte para se të vritej nga një ushtar romak.
Volteri, filozof, ishte i njohur për rebelim kundër intolerancës fetare dhe monarkisë absolute. Gjatë gjithë jetës, përpjekja e tij më e gjatë dhe e vështirë ishte për liri për të komunikuar. Liria e fjalës, besonte Volteri, ishte rrënja e të gjitha lirive, sepse vetëm liria e fjalës ka aftësinë t’i hapë sytë dikujt në rrugën drejt së vërtetës. Kur prifti e nxiti atë të hiqte dorë nga Satanai, Volteri u përgjigj: “Kjo nuk është koha për të bërë armiq të rinj”., duke iu referuar njëkohësish Satanait dhe priftit.
“Dashuri—-Tragjedi” jane fjalët e fundit që Wagneri la të shkruar në një notë muzikore, si për të thënë se la pas sa miq edhe armiq. Richard Wagner dominoi muzikën evropiane si ndoshta askush tjetër. Pas vdekjes së tij në 1883, bota mbajti zi, kompozitorët u tronditën nga vdekja e tij. “Vagner è morto !!!” shkroi Giuseppe Verdi, antipodi italian i Wagnerit. “Duke lexuar lajmet dje, u trondita nga tmerri”. Johannes Brahms, i parë si kundërshtari kryesor gjerman i Wagnerit, dërgoi një kurorë të madhe dafine në funeral. Gustav Mahler vrapoi nëpër rrugë me lot, duke qarë, “Mjeshtri ka vdekur!” Pietro Mascagni u veçua për disa ditë, duke shkruar me shpejtësi Elegjinë për orkestër mbi vdekjen e Wagnerit. Liszt e përkujtoi dhëndrin e tij me një skicë të çuditshme pianoje.
Cili është fjalimi më tërheqës në histori?
Nga Çikago, më 1942, ajo, krahas Zonjës së Parë Eleonor Ruzvelt, qëndroi përpara një turme të madhe, duke i qortuar se nuk mbështesnin hapjen e frontit të dytë. “Zotërinj,” tha ajo, “unë jam 25 vjeç dhe kam vrarë 309 okupatorë fashistë deri tani. A nuk mendoni se mjaft jeni fshehur pas shpinës time?” Këto fjalë u pasuan me duartrokitje të forta dhe po, fjalimi mbahej nga një grua, Lyudmila Pavliçenko, snajpera femër më vdekjeprurëse në botë. Pavarësisht se në fillim u refuzua të pranohej si snajpere dhe hyri në kurs për infermiere, asaj iu dha një provë që e kaloi me lehtësi. Brenda 75 ditëve të para si snajpere, ndërsa luftonte në Odessa, Pavliçenko bëri 309 vrasje të konfirmuara, “pa llogaritur dy që i kishte vrarë kur dha provimin”, dhe shumë të tjera të pa-konfirmuara. Ajo u bë famëkeqe mes gjermanëve, të cilët u përpoqën ta tërhiqnin në anën e tyre përmes transmetimeve në radio. Pastaj e kërcënuan se do ta copëtonin atë në 309 copa. “Ata madje e dinin edhe rezultatin tim!” – tregonte Pavlichenko më vonë duke qeshur. Pavliçenko është e para shtetase sovjetike (ajo ishte nga Ukraina) që vizitoi Shtëpinë e Bardhë, në kuadër të fushatës të Stalinit për hapjen e frontit të dytë në Europë.
Ka edhe raste të tjera të njerëzve që ndikuan me vepra e fjalë të thjeshta në këtë botë të ndërlikuar. Bota është e lidhur me fije të padukshme. Qëndron e varur rrotulluese. Fijet jane gurtësuara. Janë kthyer në vargonj. Sado herë pas here njerëzit përpiqen të shkëputen prej tyre, në fund përsëri bien në to. Është rrjetë merimange Bota, të gjithë jemi kapur prej saj. Sepse nuk ka si shpjegohet që një revoltë pas një qetësie shoqerohet me revoltë, kryengritja me kryengritje, trazira me trazira dhe njeriu përfundon përsëri nën zgjedhën që kishte; një dorë e vetme e padukshme e kontrollon botën të rrokulliset drejt vetes.