Astrit Lulushi – Page 3 – Dielli

Natyrshëm

March 9, 2021 by dgreca

Nga Astrit Lulushi/ Feja është i lashtë. Shkenca është e re. Njerëzit që besojnë vazhdojnë të besojnë. Shkenca i ndryshon vazhdimisht vlerat e veta. Gjithashtu, njerëzit kërkojnë të vërtetën më të thellë për të mbushur boshllëqet e lëna nga shkenca. 600 vjet më parë të gjithë ishin të sigurt se bota ishte e sheshtë dhe se shushunjat ishin forma më e mirë mjekimi. 50 vjet më parë, kishte shkencëtarë që thonin se sot të gjithë do të fluturonim me makina, dhe parashikonin se në të gjithë botën nuk do të kishte nevojë për më shumë se 4 kompjuterë. Edhe sot shkencëtarët nuk mund të kuptojnë se si funksionon graviteti ose si disa peshq mund të migrojnë mijëra kilometra për t’u kthyer përsëri në vendin e saktë ku kanë lindur. E njëjta shkencë që hodhi poshtë Adamin dhe Evën si përrallë të largët, na dha teorinë Bing Bang të krijimit, apo të efektit të pavarur, ose të pasojës pa shkak.
Shkenca është e re. Feja është traditë. E reja, në sulm. Tradita është në mbrojtje. Kahjet nuk mund të jenë ndryshe, pasi do të kundërshtonin vetë natyrën e tyre. Ka shembuj të panumërt të shkencëtarëve të shquar, të kaluar dhe të tanishëm, që besojnë në Zot.
Bertrand Russell, matematikan dhe filozof i famshëm britanik, nuk besonte në Zot. Një herë u pyet nga një grua – “Z. Russell, ju nuk besoni në Zot, por çfarë do të bëni nëse, pasi të vdisni, papritur e gjeni veten para Zotit për gjykim?” Russell u përgjigj – “Në atë rast zonjë, unë do të jem i lumtur të ndryshoj mendim”.
Sondazhi i parë lidhur me besimin në Zot mes shkencëtarëve në Amerikë u krye më 1916, dhe krahasuar me rezultatet e një sondazhi të ngjashëm vitin e kaluar (2020) nga PEW, numri ishte njësoj: rreth 50 përqind e shkencëtarëve thanë se besojnë në Zot. Duket se 50 përqindshi tjetër pret ditën e gjykimit të fundit për të ndryshuar mendje.

Gojëdhëna dhe të vërteta

March 5, 2021 by dgreca

Nga Astrit Lulushi/
Truri përbën rreth 2 përqind të peshës së trupit të një personi, dhe kërkon 25 përqind të të gjithë oksigjenit të përdorur nga trupi. Në një ditë, truri gjeneron më shumë impulse elektrike sesa të gjithë telefonat së bashku në të gjithë botën. Këto impulse nervore mund të udhëtojnë deri me shpejtësi në 200 km në orë. Sipas një studimi të ri, trurit nuk vdes menjëherë pasi zemra ndalon. Njerëzit mund të jenë të vetëdijshëm se kanë vdekur edhe pasi zemra e tyre ndalon së rrahuri. Kjo sugjeron që truri dhe vetëdija duket se funksionojnë edhe pasi trupi ka ndaluar së punuari. Truri i njeriut është organi më kompleks dhe më i rregulluar se çdo materie e njohur në univers. Truri e bën njeriun njeri, e dallon atë nga kafsha; pa tru ai i ngjan një roboti pa program, pa vetëdije, pa ndjenja, pa bateri.
Truri nuk është i ndjeshëm ndaj dhimbjes. Dhimbja e kokës buron nga nervat, muskujt dhe indet që rrethojnë kafkën, por jo nga truri. Truri i burrave është më pak i formuar dhe tkurret më shpejtë sesa i grave.
Truri i njeriut vazhdon të dërgojë sinjale të valëve elektrike edhe 37 orë pas vdekjes së trupit. Jo rrallë, njerëz të konstatuar të vdekur janë përmendur pak para autopsisë ose në varreza. Legjenda thotë se një shkencëtar i dënuar me vdekje në gijotinë në vitet 1700 i tha ndihmësit të vet për të parë kokën e tij pasi t’i pritej, sepse ai do të shkelte syrin sa herë që të mundte për të provuar se koka mbetet e vetëdijshme edhe pas shkëputjes nga trupi. Ndihmësi raportoi se kishte numëruar deri në 20 hapje-mbyllje të shpejta të syve. Sipas një gojëdhëne tjetër, fytyra e Charlotte Cordays u skuq dhe dukej e indinjuar kur xhelati i ra me shuplakë në faqe pasi i kishte prerë kokën. Ndërsa, pasi dy rivalëve iu pre koka në gijotinë gjatë Revolucionit Francez dhe kokat e tyre u hodhën në të njëjtin thes, një kokë kafshoi tjetrën aq fort sa nuk mund të ndaheshin.

Histori civilizimi

March 4, 2021 by dgreca

Nga Astrit LULUSHI/Njerëzit mund të jenë 1.8 milion vjet të vjetër. Por ne dimë se 500,000 vjet më parë ata gatuanin mishin në zjarr.
Rrënojat më të vjetra që janë zbuluar datojnë 10 mijë vjet pes., ose afërsisht 12 mijë vjet më parë, në Gobekli Tepe, në Turqinë moderne. Ka figurina të gdhendura dhe piktura shpellash edhe më të vjetra.
10,000 pes: Bujqësia u zbulua në Lindjen e Mesme.
8,000 pes: Bujqësia u shfaq në Kinë.
7,000 pes: Bujqësia mbërriti në Evropë.
6000 pes: Qytetet më të hershme ishin Jericho dhe Catal Huyuk.
3,000 pes: Qytetërimet e para komplekse u krijuan në Luginën Indus, Sumer, dhe Egjipt.
1,200 pes: Fundi i epokës së bronzit.
323 pes: Aleksandri i Madh vdiq.
Periudha helenistike merr hov; kultura dhe fuqia helene zgjerohen deri në Lindjen e Mesme.
229 pes: Fillojnë Lufrat Ilire – Romake.
27 pes: Krijohet Perandoria Romake.
476 : Bie Perandoria Romake Perëndimore.
1453: Merr fund Perandoria Romake Lindore.
1480: Shteti i Arbërit bie plotësisht nën pushtimi Osman.
1776: Revolucioni Amerikan.
1940: Lufta e Dytë Botërore.
1948: Fillon Lufta e Ftohtë.
1989: Diktatura komuniste bie.
2019: Shpërthen Pandemia Kovid.
2021: Jeta vazhdon e pa sigurt me maska.
Pra, fillimisht historianët mendonin se viti 3,000 pes vërtet shënonte fillimin e Qytetërimit. Pastaj u zbulua Gobekli Tepe dhe gjithçka ndryshoi. Gobekli, ndërtuar rreth vitit 10,000 pes – është më shumë se 3 herë më e vjetër se civilizimi më i vjetër. Struktura në Gobekli Tepe ishte po aq e vjetër për Sumerianët dhe Egjiptianët e parë sa është për ne sot.
Nga Sumeria antike deri tani është më pak se gjysma e historisë. Çfarë ndodhi nga viti 10,000 pes – 3,000 pes? Historianët nuk kanë asnjë fjalë për të thënë. Për më tepër, çfarë ndodhi nga viti 500,000 deri 10,000 pes? Përsëri, asnjë ide. Mund të ketë pasur civilizime të përparuara, luftëra masive, teknologji të reja – nuk dimë gjë. Mund të ketë pasur epoka të shumta bronzi. Kjo është kohë e mjaftueshme që Njerëzimi të arrijë standardet e sotme dhe pastaj të bjerë përsëri në jetën primitive. Njerëzit kanë qenë aq të përparuar sa jemi ne sot (ose më të përparuar) dhe pas një kolapsi të madh janë kthyer në gjendje primitive. Ky është super spekulim (nuk ka asnjë provë) dhe super e pamundur. Historia është studim i përvojës njerëzore, dhe një pjesë e mirë e saj ka qenë fatkeqësisht brutale. Nga e gjithë kjo periudhë, njeriu di vetëm 1 përqind, ndërsa 99 përqind e saj mbetet e panjohur.

Qeveri e mirëqenie

March 2, 2021 by dgreca

Nga Astrit Lulushi/Qëllimi i komunistëve dhe i trashëgimtarëve të tyre socialistë – siç del nga rekordi i dekadave të kaluara dhe i ditëve të sotme – ishte ta fusnin vendin në një gjendje status-quo korruptive – pashpresë, pa sens moral, ku askush nuk shqetësohet më për drejtësinë ose padrejtësinë e diçkaje – duke zgjeruar rrethin e sundimit në emër të mirëqenies. Kështu, statizmi duhej të vinte, jo me votim, as me dhunë, por me prishje të kujtesës. Dhe për këtë u duhej kohë, të paktën një brez (30 vjet).
Është gabim të mendohet se njerëzit e varfër përfitojnë nga sistemi i mirëqenies. Është mashtrim total. Shumica e mirëqenies shkon tek të pasurit të cilët pasurohen edhe më shumë nën sqetullat e pushtetit. Idea se qeveria ka shërbime ose mallra që mund t’u ofrojë njerëzve është një farsë e plotë. Qeveria nuk ka asgjë. Ajo nuk mund të krijojë asgjë. Ajo kurrë nuk ka pasur. Udhëheqësi del në kufi a aeroport për të pritur një pako me vaksina për pleqtë “e mençur” që Shqipërinë e bënë siç është sot; e shkuara të ruhet dhe e ardhmja (fëmijët, të rinjtë) t’i mbajë ëndrrat pezull. E gjithë ajo që kjo qeveri po bën është vjedhje nga një grup për t’ia dhënë grupit tjetër, duke shkatërruar parimet e lirisë dhe barazisë. Ky koncept (topi është i imi, penalltinë e gjuaj vetë) duhet sfiduar. E vërteta është se, për shumë njerëz që e quajnë veten socialistë, thotë George Orwell, revolucion nuk do të thotë lëvizje e masave me të cilën komunistët shpresojnë të shoqërohen; por do të thotë një sërë reformash të cilat ata, “të zgjuarit”, do t’ua imponojnë atyre, “budallenjëve”.

Gjuhë e vjetër dhe e re

February 26, 2021 by dgreca

Astrit Lulush/ Sa i përket ADN-së, studimet tregojnë se shqiptarët janë të lidhur me grekët, italianët e Jugut, sllavët e jugut, keltët dhe gjermanikët. Ka ende debate se nga vijnë shqiptarët. Por fakti që shqiptarët flasin një gjuhë e cila zë degë të pavarur të IE dhe fjalët e tyre të huazimit janë nga latinishtja dhe greqishtja e lashtë, tregon se paraardhësit e tyre kanë qenë në Ballkan të paktën që nga koha e Greqisë së Lashtë.
Emri i shqiptarëve të sotëm ka qenë arbnor, nga i njëjti emër i një Fisi Ilir të quajtur Albanoi dhe qyteti i tyre i quajtur Albanopolis në zonën e Shqipërisë Veriore-Qendrore. Kjo është përmendur nga Ptolemeu, por askush nuk e ka parë, faqja e librit është zhdukur.
Disa thonë se historia dhe gjuha shqipe i paraprinë greqishtes dhe se disa fjalë greke janë me origjinë shqipe. Nëse shqipja është më e vjetër se greqishtja varet nga ajo që kuptojmë me “shqip”, çfarë kuptojmë me “greqisht”, dhe çfarë kuptojmë me “më e vjetër”.
Forma më e hershme e vërtetuar e gjuhës greke është greqishtja mikenase, e cila së pari është dëshmuar në mes të mijëvjeçarit të dytë para Krishtit, e shkruar me shkrimin Linear B. Ndërkohë, përmendja më e hershme e mbijetuar e gjuhës shqipe daton në fund të shekullit XIII pes. Gjuha shqipe dëshmohet për herë të parë me shkrim në shekullin XV të erës sonë (Formula e Pagëzimit). Leksiku i Arnold Ritter von Harff është dokumenti i dytë më i vjetër në gjuhën shqipe. Leksiku u shkrua nga Arnold Ritter von Harff, udhëtar gjerman, i cili në 1496 qendroi disa orë në portin e Durrësit dhe transkriptoi disa fjalë të vendasve, duke shkruar anash përkthimin gjermanisht të tyre.
Sidoqoftë, kjo dëshmi nuk tregon domosdoshmërisht origjinën e shqiptarëve dhe gjuhës së tyre.
Në përgjithësi është rënë dakord midis gjuhëtarëve që greqishtja dhe shqipja janë të dyja gjuhë Indo-Evropiane, që do të thotë se të dyja rrjedhin nga Proto-Indo-Evropianishtja, një gjuhë parahistorike e rindërtuar që besohet të jetë folur nga barinjtë nomadë në stepat në veri të Detit të Zi rreth 6 mijë vjet më parë. Në gjuhën shqipe ka hua nga latinishtja dhe greqishtja e lashtë, që tregon se paraardhësit e shqiptarëve kanë qenë në Ballkan para Perandorisë Romake dhe gjatë Greqisë klasike. Ndërsa për pasardhësit e kujt janë shqiptarët ekzistojnë 3 teori: ilire, dake, trake; teza ilire (falë kryesisht albanologëve të huaj) shpëtoi nga harresa hakmarrëse e periudhës osmane, u ringjall dhe vazhdon të mbizotërojë sot.
Ndërkohë, greqishtja gjithashtu përfshin degën e vet të familjes gjuhësore indo-evropiane, degën helene. Ka të ngjarë që degët helene dhe shqipe të jenë shkëputur nga proto-indo-evropianishtja në të njëjtën kohë, pasi ato ndajnë një numër izoglosesh me njëra-tjetrën.
Të gjitha gjuhët vazhdimisht evoluojnë dhe ndryshojnë. Disa gjuhë ndryshojnë më shpejt se të tjerat, por të gjitha gjuhët gjithmonë ndryshojnë. Cilado formë e gjuhës shqipe që mund të jetë folur në antikitet ishte sigurisht shumë e ndryshme nga çdo formë e shqipes së sotme – ashtu siç dihet se greqishtja e re ndryshon nga greqishtja e lashtë në mënyrë thelbësore. Cila gjuhë është “më e vjetër” varet tërësisht nga vendi se ku fillon forma moderne e gjuhës.
Është e vërtetë që disa fjalë në greqishten e re rrjedhin nga shqipja, por këto janë huazime të kohëve të fundit që ose zëvendësuan fjalë të vjetra në greqishten e vjetër ose janë fjalë që përdoren për të përshkruar koncepte që nuk ekzistonin në kohërat antike. Për shembull, fjala e greqishtes së re “louloúdhi”, ka shumë të ngjarë të vijë nga shqipja, që do të thotë “lule”. Fjala greke e lashtë për “lule”, megjithatë, ka qenë “anthos”, e cila sigurisht nuk vjen nga shqipja.
Ka edhe fjalë në greqishten moderne që janë huazuar nga latinishtja, anglishtja, italishtja, frëngjishtja, gjermanishtja, etj. Fakti që ka disa fjalë në greqishten e re që rrjedhin nga shqipja do të thotë se greqishtfolësit dhe shqipfolësit kanë ardhur në kontakt me njëri-tjetrin gjatë rreth 600 viteve të fundit. Është gjithashtu e rëndësishme të theksohet se ka edhe shumë fjalë shqipe që rrjedhin nga greqishtja.