Astrit Lulushi/

Asnjë njeri, sado i zoti, nuk është shfaqur. Ata janë të rrallë edhe në historinë e botës. Konkursi vazhdon.

Ka oratorë, politikanë dhe njerëz elokuentë, me mijëra; por folësi i vërtetë nuk e ka hapur ende gojën për të treguar se është i aftë të zgjidhë pyetjet shumë të shqetësuara të ditës, siç është shpërbërja e kombit.

E duam elokuencën për hir të saj, dhe jo për ndonjë të vërtetë që mund të thotë, apo ndonjë heroizëm që mund të frymëzojë.

Njerëzit në përgjithësi, politikanët, nuk i kanë mësuar ende vlerat krahasuese të tregtisë së lirë, bashkimit dhe ndershmërisë. Këto janë të domosdoshme për një komb, krijojnë atmosferën. Për ndryshe ajri bëhet mbytës, nuk ka zgjuarsi, as talent, as dëshirë për t’u kapur me çështje relativisht praktike, të përulura. Njeriu përtërihet, por vesh robën nga trupi i të vdekurit dhe e quan këtë, “traditë”.

Nëse do t’ia vishnin zgjuarsisë fjalëpakë vizionit tonë, Shqipëria do të kishte përfundiuar tranzicionin, për të cilin as nuk flitet më; dhe nuk do të mbajë me fanatizëm renditjen në fund të botës, thuajse në të gjithë aspektet.

Njerëzit do t’u bindeshin me gëzim atyre që dinë dhe mund të bënin më të mirën e mundshme. Por as dinë dhe as nuk mund të bëjnë më mirë – janë të papastër. Qeveria nuk mund të ketë asnjë të drejtë mbi personin dhe pronën e tjetrit. Po të kishte fuqi, është si agresioni ndaj nje vendi tjetër. Përparim nga një diktaturë absolute në autokraci. Edhe filozofi kinez ishte mjaft i mençur për ta konsideruar individin si bazën e perandorisë. A është demokracia e mirëfilltë, përmirësimi i fundit i mundshëm në qeveri? A nuk është e mundur të hidhet një hap më tej drejt njohjes dhe organizimit të të drejtave? Nuk do të ketë kurrë një shtet vërtet të lirë derisa të arrijë ta njohë individin si një fuqi më të lartë dhe të pavarur, nga i cili rrjedh gjithë fuqia dhe autoriteti i shtetit. Unë e kënaq veten duke imagjinuar një shtet që mund të përballojë të jetë i drejtë për të gjithë njerëzit dhe ta trajtojë si një fqinj të barabartë me veten. Një shtet që jepte këtë lloj fruti dhe e linte të binte sapo të piqej, do të përgatiste rrugën për një shtet akoma më të përsosur, të cilin e kam imagjinuar, por ende nuk e kam prekur.

Astrit Lulushi/

Në fund të karrierës së tij, në 1872, Charles Darwin botoi studimin “The Expression of the Emotions in Man and Animals”. Deri kohët e fundit, shumica e diskutimeve shkencore të teorive të Darvinit ishin fokusuar në Origjinën e Specieve (1859) dhe Prejardhjen e Njeriut (1871). Por studimi Shprehja e Emocioneve rezulton të jetë një eksplorim i jetës emocionale. Është gjithashtu një pikë referimi në ilustrimin e librave – një nga librat e parë që përfshin fotografi. (Fotografia ishte ende një teknologji relativisht e re dhe, si shumica e shkencëtarëve, Darvini donte të përdorte teknikat më të fundit për të shprehur idetë e tij.)

Ai e nis diskutimin duke vënë në dukje organizimin fizik të përbashkët për të gjithë gjitarët, duke përfshirë qeniet njerëzore.

“Njeriu dhe kafshët më të larta kanë instinkte të përbashkëta. Të gjithë kanë të njëjtat shqisa, intuitë, ndjesi, pasione, afeksione dhe emocione, madje edhe ato më komplekset si, xhelozia, emulimi i dyshimit, mirënjohja dhe zemërgjerësia.”

Darvini vëren se njerëzit ndajmë disa nga shenjat fizike të emocioneve të kafshëve, si ndjenja e rrëqethjes (ngritjes se qimeve) kur jemi të frikësuar, ose shtrëngimi i dhëmbëve kur jemi të zemëruar, mund të kuptohen vetëm si gjurmë të një procesi të gjatë evolucioni.

“Kur një njeri shfryn, dhëmbi i qenit ose i syrit drejtohet përballë personit nga i cili kërcënohet.”

Për Darvinin, emocionet e gjitarëve janë të rrënjosura në biologji; burimi i domosdoshëm i motivimit për të filluar veprimin. Emocionet (nga latinishtja emovere – për t’u larguar) i japin formë dhe drejtim çdo gjëje që bëjmë; shprehja kryesore është përmes muskujve të fytyrës dhe trupit, që u komunikojnë të tjerëve gjendjen dhe qëllimin tonë mendor: Shprehjet e zemërimit dhe qëndrimet kërcënuese i paralajmërojnë ata të tërhiqen; trishtimi tërheq kujdesin dhe vëmendjen; frika sinjalizon pafuqinë ose paralajmëron rrezikun. Ne lexojmë instinktivisht dinamikën e njerëzve, thjesht nga tensioni ose relaksimi i tyre; nga qëndrimet dhe toni i zërit, apo shprehjet e ndryshimit të fytyrës s tyre. Shikoni një film në një gjuhë që nuk e dini dhe mund të merrni me mend cilësinë e marrëdhënies midis personazheve. Ne shpesh mund të lexojmë gjitarët e tjerë (majmunët, qentë, kuajt) në të njëjtën mënyrë.

Darvini vëren se qëllimi themelor i emocioneve është të fillojë lëvizjen që do të rivendosë trupin në sigurinë dhe ekuilibrin fizik. Këtu është komenti i tij mbi origjinën e asaj që ne sot e quajmë PTSD:

“Sjelljet për të shmangur rrezikun kanë evoluar shumë për ta bërë çdo organizëm konkurrues në aspektin e mbijetesës. Por sjelljet e papërshtatshme do ta vendosin kafshën në disavantazh pasi ruajtja e suksesshme e specieve kërkon riprodhim, i cili, nga ana tjetër, varet nga ushqimi, strehimi dhe aktivitetet e çiftëzimit.”

Nëse një organizëm është i mbërthyer në modalitetin e mbijetesës, energjitë e tij përqendrohen në luftimin e armiqve të padukshëm, gjë që nuk lë vend për edukim, kujdes dhe dashuri. Për ne, kjo do të thotë se për sa kohë që mendja mbrohet nga sulmet e padukshme, lidhjet tona më të afërta kërcënohen, së bashku me aftësitë për të imagjinuar, planifikuar, luajtur, mësuar dhe për t’i kushtuar vëmendje nevojave të njerëzve të tjerë.

Darvini shkroi gjithashtu për lidhjet trup-tru që shkencëtarët ende janë duke i eksploruar sot. Emocionet intensive përfshijnë jo vetëm mendjen, por edhe stomakun dhe zemrën;

“Zemra, stomaku dhe truri komunikojnë nëpërmjet nervit “pneumogastrik”, nerv i përfshirë në shprehjen dhe menaxhimin e emocioneve si tek njerëzit ashtu edhe tek kafshët. Kur mendja është shumë e ngacmuar, ajo ndikon në gjendjen e organeve të brendshme.”

Natyrisht, ne përjetojmë emocionet më shkatërruese si ndjenja të dhimbshme të stomakut dhe zemrës. Por sa probleme të shëndetit mendor, nga varësia ndaj drogës tek sjellja vetëdëmtuese, nisin si përpjekje për të përballuar dhimbjen e padurueshme fizike të emocioneve tona?

Deri kohët e fundit, ky komunikim i dyanshëm midis trupit dhe mendjes ishte injoruar kryesisht nga shkenca perëndimore, edhe pse kishte qenë prej kohësh qendrore në praktikat tradicionale të shërimit në shumë pjesë të tjera të botës, veçanërisht në Indi dhe Kinë. Sot ajo po transformon të kuptuarit tonë për traumën dhe shërimin.

Astrit Lulushi/

Në fund të fundit, arsyeja praktike pse një shumicë lejohet për një periudhë të gjatë të sundojë, nuk është sepse ata kanë shumë gjasa të jenë në të djathtë, as sepse kjo duket më e drejta për pakicën, por sepse ata janë fizikisht më të fortët. Një qeveri në të cilën sundon shumica në të gjitha rastet nuk mund të bazohet në drejtësi. A nuk mund të ketë një qeveri në të cilën shumica nuk vendos të drejtën dhe të gabuarën, por ndërgjegjen? – shumica vendos vetëm ato çështje për të cilat zbatohet rregulli. A duhet që qytetari për një moment, ose në masën më të vogël, t’ia japë ndërgjegjen e tij ligjvënësve? Pse atëherë çdo njeri ka vetëm një ndërgjegje? Mendoj se fillimisht duhet të jemi njerëz dhe më pas subjekt i rregullit dhe ligjit. Nuk është e dëshirueshme të kultivohet një respekt për ligjin, aq sa për të drejtën.

Jeta është si uji në lumë. Mund të ngrihet këtë vit më lart dhe të vërshojë tokat e thara; edhe ky mund të jetë viti që do të mbytë të gjithë myshqet. Nuk ishte gjithmonë tokë e thatë. Në brendësi të brigjeve që përroi lagte në kohët e lashta, përpara se shkenca të fillonte të regjistronte temperaturat. Secili ka dëgjuar historinë që ka bërë xhiron, për një insekt të fortë dhe të bukur që doli nga gjethja e thatë e një tavoline të vjetër me dru molle, e cila kishte qëndruar në kuzhinën e një fermeri për gjashtëdhjetë vjet – nga një vezë e depozituar në pemën e gjallë shumë vite më parë – e cila u dëgjua duke gërryer për disa javë, e çelur mbase nga nxehtësia. Kush nuk e ndjen besimin në ringjallje dhe pavdekësi, duke dëgjuar këtë? Kush e di se çfarë jete e bukur dhe me krahë, veza e së cilës është varrosur për shekuj nën shumë shtresa të drurit në jetën e thatë të vdekur të shoqërisë, e depozituar në fillim në alburnumin e pemës së gjelbër dhe të gjallë, e cila u shndërruar gradualisht në pamjen e varrit të saj – është dëgjuar mbase duke u gërryer për vite me rradhë nga njerëzit e mahnitur; nga mesi i mobiljeve më të parëndësishme dhe më të shitura, për të shijuar më në fund jetën e saj. Nuk them se njerëzit do t’i kuptojnë të gjitha këto; por i tillë është karakteri i asaj të nesërme që thjesht kalimi i kohës nuk mund ta bëjë kurrë të agojë. Drita që na nxjerr sytë është errësirë ​​për ne. Agon vetëm ajo ditë në të cilën jemi zgjuar. Ka më shumë ditë për të gdhirë. Dielli nuk është veçse një yll mëngjesi.

See Insights and Ads

Create Ad

All reactions:

11