At Gjergj Fishta – Page 4 – Dielli

PARALAJMËRIMI I AT GJERGJ FISHTËS: KUJDES NGA RREZIKU I PËBRENDSHËM

January 18, 2017 by dgreca

Fishta konsideronte se “rreziku i mbrendshëm” i vinte kombit jo nga “armiqtë e mbrendshëm” siç i cilësonte regjimi komunist kundërshtarët e vet politikë. Jo, për At Gjergj Fishtën, rreziku i mbrendshëm për Shqipërinë dhe për shqiptarët ishin, “vagabondat, sallahanat, rrugaçat…këta njerëz, këta mikrobe të kombit”, siç i cilësonte ai, të cilët “po munden sot me shpresue se hynë ndër zyra të shtetit shqyptar e me marrë, madje, rrogat ar”./

Nga Frank Shkreli/Paralajmërimin për rrezikun e mbrendshëm, At Gjergj Fishta e ka bërë me shkrimin e titulluar, “Rreziku i Përbrëndshëm” në revisten e famshme françeskane të fillim shekullit të kaluar, Hylli i Dritës, numër 1 e vitit 1921. Megjithse artikulli është shkruar para 95 vjetëve, aktualiteti i fjalëve dhe paralajmrimi i At Gjergj Fishtës drejtuar klasës së atëhershme politike, mbi rrezikun e mbrëndshëm që i kanosej Shqipërisë dhe shqiptarëve, aktualisht dhe fatkeqsisht tingëllon aktuale si një kambanë kushtrimi që bie edhe sot për shqiptarët dhe autoritetet politike të dy shteteve — Shqipëri e Kosovë — pothuaj një shekull më vonë. At Gjergj Fishta e njihte mirë fizioniminë e shqiptarit. Ai nuk i kursente fjalët dhe nuk shkruante për të siguruar mbështetje politike nga autoritetet qeveritare dhe shtetërore të rastit ose të kohës, as për interesa personale ose politike dhe as nuk kishte për qëllim që me shkrimet e tija të argëtonte, “Damat e kalorësit e oborreve princore”, siç është shprehur dikur në një shënim, At Viktor Volaj, një mësim ky edhe për median e sotëme shqiptare. Fishta konsideronte se “rreziku i mbrendshëm” i vinte kombit jo nga “armiqtë e mbrendshëm” siç i cilësonte regjimi komunist kundërshtarët e vet politikë. Jo, për At Gjergj Fishtën, rreziku i mbrendshëm për Shqipërinë dhe për shqiptarët ishin, “vagabondat, sallahanat, rrugaçat…këta njerëz, këta mikrobe të kombit”, siç i cilësonte ai, të cilët “po munden sot me shpresue se hynë ndër zyra të shtetit shqyptar e me marrë, madje, rrogat ar”.

Mbi të gjitha, me këtë paralajmërim si edhe me të gjitha shkrimet e tija – pa marrë parasyshë se ç’mendojnë për të dhe për veprën e tij pseudo-historianët shqiptarë dhe nostalgjikët e sotëm të Enverit – At Gjergj Fishta synonte gjithmonë mbrojtjen e interesave të kombit shqiptar dhe të avancimit të imazhit dhe të shpirtit të tij heroik e fisnik, në botë. Frati i maleve paralajmëronte shqiptarët për ato që ai i konsideronte si rreziqe që i kanoseshin kombit shqiptar nga armiqët e mbrendshëm dhe të jashtëm.

Megjithëse për shqiptarët “modern” dhe për klasën e sotme politike, si në Tiranë ashtu edhe në Prishtinë, At Gjergj Fishta mund të konsiderohet shumë i largët dhe i pa konsekuenca për historinë dhe aktualitetin e sotëm shqiptar, unë u them se e kini gabim. Në sytë e vrejtësve të pa-anshëm, mendimet dhe paralajmërimi i Fishtes janë aq aktuale sot sa ishin pothuaj edhe një shekull më parë, pasi duket sikurë fatkeqsisht, një shekull më vonë, asgjë nuk ka ndryshuar në këtë pikëpamje. Sidomos kur të merret parasyshë gjëndja aktuale në Shqipëri dhe Kosovë, përfshirë grindjet politike dhe luftën për pushtet, korrupsionin, drogën, trafiqet e lloj-llojshme, mbrojtjen e interesave personale dhe familjare në punët e shtetit dhe të bizneseve nga ana e pushtetarëve, e të tjera — gjë që, historikisht, nuk e paraqet klasën e sotëme politike shqiptare në dritën më të mirë që mund të jetë, qoftë në Shqipëri, qoftë në Kosovë. Fatkeqsisht shqiptarët nuk kanë mësuar aspak nga gabimet e së kaluares, përfshirë periudhën historike dhe hallet për të cilat ka shkruar Gjergj Fishta, pothuaj një shekull më parë. Interesat personale dhe partiake sot po shkatërrojnë harmoninë e mbrendshme shoqërore të botës shqiptare dhe po nxisin armiqët e kombit që të peshkojnë në ujrat e turbullta shqiptare kurdo që shohin një rast të volitshëm dhe derën e hapur për realizimin e qëllimeve të tyre djallëzore kundër interesave shqiptare. Gjëndja politike aktuale në Shqipëri, sidomos në prak të zgjedhjeve të qershorit dhe situata e brishtë e mbrendshme dhe e jashtme e Kosovës, kërkon prej atyre që ia duan të mirën kombit shqiptar, e sdimos nga ta që sot kanë në dorë fatin e kombit, që t’i vihet vesh paralajmërimit shekullor të At Gjergj Fishtës: Kujdes nga rreziku i mbrendshëm!

Dallimet e theksuara shoqërore në fushën politike dhe ekonomike, ku një segment i vogël i shoqërisë që kontrollon politikën dhe ekonominë, favorizohet mbi të tjerët — sidomos në një shoqëri të varfër siç është bota shqiptare — përbëjnë një rrezik për të ardhmen e shqiptarëve, jo vetëm mbrenda trojeve shqiptare, por edhe në marrëdhënie me të tjerët. Por, me një harmoni të mbrendshme politike dhe ekonomike, kërcënimet e mbrendshme dhe të jashtme ndaj interesave kombëtare të shqiptarëve, sado serioze qofshin ato, do të mund të përballen më lehtë me bashkimin e shqiptarëve rreth një platforme të përbashkët interesash kombëtare që duhet të qëndrojnë mbi të gjitha interesat e tjera politike dhe ekonomike.

Në paralajmërimin për rrezikun e mbrendshëm nga At Gjergj Fishta në revistën e famshme françeskane, Hylli i Dritës, të vitit 1921, Poeti i Kombit, me një përspektivë historike të tijën, shkruan në se para fitimit të pavarsisë, shqiptarët ishin, “Të ndrydhun nën nji zgjedhë robnie pesëqindvjeçe, të rrejtun prej të huajve, të tradhtuem prej të mëdhenjve, deri shpresën e kishin bjerrë shqyptarët se shofin kurrë atdheun e vet të lirë e të pamverme; e prandej shumica e madhe e tyne s’pat as të nxetë as të ftoftë, kur u thamë se kishte Shqypni. Por, qe, sot koha na dha arsye. Sot Shqypnia ka nji qeveri të vetën, ka nji parlament të vetin, ka nji ushtri, nji financë, a ma tepër ka nji vijë kufijsh të njoftme ligjsisht prej Fuqive të qytetnueme: të tana sende këto qi na dëshmojnë se Shqypnia ashtë, e se ashtë e lirë dhe e pamvarun”.

Fishta shkruante se, “Ideali ynë përsa i përket pamvarsisë dhe lirisë së kombit shqyptar u realizue”, duke shtuar se “Shteti shqyptar leu”, por njëkohsisht shtron pyetjen: “Po mirë: por a jeton? A rritet? kombi shqiptar. Ai shprehet se, aty për aty, nuk dukej të kishte ndonjë kërcnim të menjëhershëm nga jashtë ndaj Shqipërisë së re të pavarur, por paralajmëron se për të shuar jetën e re të pavarësisë së shtetit të ri shqiptar, nuk ishte e nevojshme që rreziku të vijë, patjetër, nga jashtë. “Shumë herë ai rrezik vjen tue u pjekë e tue u nugë shi përbrenda tejzave mbi të cilat bulon jeta. Njato mikrobe të helmatosuna, qi vërvisin përbrenda gjakut të nji limfatiku, janë nji për nji të rrezikshëm për jetë të njeriut sa nji zhigjetë a nji plumb që të përshkohet nëpër trup të tij…” Prandaj, Fishta bën thirrje se, “Duhet pra që na, si edhe të gjithë njata që kanë për zemër Shqypninë edhe dijnë çka asht liria e vërtetë, çka asht atdheu, t’i mbledhin mendtë tok mbi nji çashtje kaq me randësi e mos të përkundena në nji optimizëm të pa arsyeshëm, tue mahitë vendin e popullin me fjalë entuziazmi. Kombi s’do rrejtë; asht mëkat me e rrejtë kombin! Kombit i duhen çilë sytë e i duhen çilë sytë me kohë, kur të shifet se jeta e tij ashtë në rrezik, kështu që me kohë të mund të marrë ato masa që vendi e mendoret t’ia këshillojnë me i përdorue për të shpëtue jetën e vet.” Fishta paralajmëron, siç shprehet, me fjalën e të moçmit se, “lëngatës i do ba ballë që në fillim, pse vonë e vonë mandej ka për t’iu gjetë bari”.

“Nuk ashtë mjaftë që të jetë ba Shqypnia; duhet ta mbajmë”, ka paralajmëruar Fishta dhe vazhdon se nëse duam të shohim se “Çfarë rreziku mund ti kërcënohet atdheut nga s’përmbrendi…simbas parimeve të etikës së popujve të qytetnuem” duhet të shohim, “natyrën e pëmbrendshme të autoritetit dhe rregullat simbas të cilave duhe përdorue financat e shtetit, e mandej të ndajmë elementin ma të rrezikshëm për autoritetin dhe financat…”Fishta i shikon ata që i quan “sundimtarë” të shtetit, qofshin ata “princë, bajraktarë, pashë a beg”, jo si të preferuarit e shoqërisë me privilegje, të drejta e pasuri, në krahasim me njerzit e thjeshtë, por si të barabartë me të gjithë të tjerët, sepse “gjaku i gjithë njerëzve ashtë nji.” Si rrjedhim, ai paralajmëron në artikullin e Hyllit të Dritës se, “Ditën, pra, që nji sundimtar i shtetit zen ta përdorojë autoritetin shtetnuer jo për dobi të shtetit mbarë, por për qëllime vetjake ase për interes të ndonji kastës në shtet, qëllimi i të cilës mos të ketë kurrnji të përpjekun me lehtësimin e gjallnimit të njeriut mbi tokë e me të përmirësuemit e tij individual e kolektiv, atë ditë fillon shkatërrimi i atij shteti, e sundimtari bahet mikrobi-gjaks i kombit të vet, pa qenë nevoja që armiku prej së jashtmi të harxhojë fishekë në të…”“Shqyptarë! Atdheu nuk mbahet me dokrra e me pallavra, por me fli e me punë”, paralajmëron Gjergj Fishta dhe pohon se, “ Elementi ma i rrezikshëm a, ma mirë me thanë, rreziku ma i madh i Shqypnisë janë vagabondat: njata shqyptarë që, pa mujtë me përfitue kurrë nji mendim të shëndoshë në mendje të vet, s’janë të zotët me i rreshtue dy shkrola bashkë pa gabim; që për atdhe filluen me u kapë së parit, a m’atëherë kur banë rrush e kumlla gjanë e të parëve të vet e ma s’u mbet asnji dysh…Njerëz rrugaça, njerëz shakllabana e të pa kurrfarë njerëzie e mirërritjeje, të pa kurrfarë mësimi të vlefshëm, që gjithë jetën e vet s’qenë të zotët me shtrue kund ndoj plang, me ngulë kund ndoj truell, me ngrefë kund ndoj shtëpi, me kapë kund ndoj punë, me zanë kund ndoj mik, por gjithmonë me valixhe nën dorë, të harlisun nga mendja, të përdhosun kah fjala, të çoroditun kah vepra; ku mbillen, s’korren; ku bijnë nuk çohen; veç nga, si mizat pakrye, skele në skele, fshat në fshat, qytet në qytet, gjithkund tue zanë ndoj ves të ri, gjithkund tue lanë ndonji marre të re për Shqypni…”

“…Qe, pra, se kush janë rreziku ma i madh i Shqypnisë: vagabondat, sallahanat, rrugaçat. Por, megjithkëte, këta njerëz, këta mikrobe të kombit, jo veç se po kanë sy e faqe me lypë, por edhe po munden sot me shpresue të hynë ndër zyra të shtetit shqyptar e me marrë, madje, rrogat ar. Po a përnjimend se, për me ushqye e me majtë këta njerëz të poshtër, tregtari ynë do të thithë miazmat e dugajave e të sokaqeve, bulku ynë do ta mbajë kryet në gërshanë gjatë shtigjeve të vështira? E po ku jemi na, o Zot? A përnjimend se edhe kuptimi i burrënisë asht harrue në këte dhe, që njerëzve kaq të poshtër po u delka me u ushqye me djersë – me gjak – të kombit shqyptar…?“Shqyptarë! A vagabondat jashta pune e jashta Shqypnie, ase ndryshe kemi sharrue me t’egër e me të butë”, përfundon porosinë dhe paralajmërimin At Gjergj Fishta në vitin 1921. Fatkeqsisht, paralajmërimi i Fishtës nuk u mor parasyshë në kohën e tij, as më vonë. Por ia vlenë që sot, pothuaj 100-vjetë më vonë, kjo kambanë kushtrimi të dëgjohet nga “sundimtarët” e sotëm anë e mbanë trojeve shqiptare që është një thirrje për bashkim me qëllim për të mënjanuar përsëritjen e historisë së 100-viteve të kaluara të shqiptarëve, ashtu që siç ka thënë At Gjergj Fishta, “lëngatës” të rrezikut të mbrendshëm, t’i bëhet ball që në fillim, para se të jetë tepër vonë.

Shqiptar! … Ndigjoni pashi Zotin!

November 26, 2016 by dgreca

28 Nentor 1913/

Gjergj Fishta/

Oj Zan!/

T’këndojm!/

Oh…, të vajtojm deshta me thanun./

Se sot dit’ kanget s’asht për mu’ e për ty,/

E ç’gzim kjo dit’ ne mundet me na dhanun,/

Kur qe pas kaq vitesh që ju pëlqye Evropës/

Shqiptarin zot, n’shi t’vet me e lanun,/

E kujt pos Hyut n’kët jet mos me i shërby,/

Shqiptari prap i ndam me vetvedi gjindet,

E ça asht ma zi, prej vedit edhe s’bindet

E ku kjo pun kish nodh pos e n’Shqipni,

Qi i’j popull s’pari dalun prej robnimit

Për kaq vjet t’rri aj n’anarki

E të bahet prralla e gazi i rruzullimit

Që i zoti s’asht me u vu n’hulli

E me i than anmiqve t’tan njerëzimit;

Ktu sundoj unë!

N’kët shkam mu m’vuni Zoti

E knej nuk luj pa u shumun stina e moti.

Ëhhh, t’mjerët na t’mjerët,

E sot me i’flamun t’kuq e me i orrl

Dum që shqiptaria e mjera t’dal vedit n’drit

Si vedit shin burbuq

Nji drandafile e njom kah kthen pranvera.

Ahhh, jo shqiptar!

Po ban’je flamurin duqe

zhytnje n’Dri t’mos ta zhvilloj kurr’ era.

Flamuri shqiptar nuk ka ç’ka ban ndër ne

Po kje se dashni s’kem për Atdhe.

E dru dashni për Atdhe, s’ka shqiptari

Me gjasë s’çan kryt shqiptari për komb t’vet

As për njat gjuh t’ambël qi i la i pari

As pse Shqipnia n’vedi u ba sot shtet.

Se e shoh se veç atje ku xhixhllon ari

Pa frym e tuj dihatun vrap ai nget.

Dru Atdheu ndër ne po shitet për i’zallot.

A thu mos fola keq?

Po lypi t’falun pse ktu me fy nuk du’ kërkendin

E pse asht mirë fjalën n’zemër t’fyt me dal

Po njai qi t’liru me e pas don vendin

A prej se s’mundet vet n’shkamb t’nalt me dalun

A prej se tjerve s’don me ua lshu’ rendin

A thua ai s’asht Judë?

Po. Ka me kris kariota

E pra, ksi nipash ka edhe shumë Kastriota.

Ohhh vaj, O kob,

O marr’ e turp për ne

Sot sheklli mar prin synin prej shqiptarve

Me pa si përkujdesmi për Atdhe

E si u dëshmojm’ me pun na kundërshtarve

Se jemi të zot me u lidh me bes’ e fe

Edhe vet me sundu ven’ e t’parëve.

E na harru,

e si peshq deti veç hapim syt’ me shky naj sen’ për vedi.

Shqiptar!

Ndigjoni pashi Zotin!

Pa ju kurr s’munet n’drit me dal Shqipnia,

A thu pra n’terr po e lini me shku motin

Tash qi ju dërgoi t’bardh fatin Perendia?

Flamur me ngrehun n’vede

E Gjergj Kastriotin e t’parët

A kështu do ti koris nipnia?

Qi shoq me shoq ene s’kena ra na n’fije

E vejm fitimin para çdo Shqipnie?

Ktu shqiptar, oh ktu shqiptar

Ktu e n’vorr t’Kastriotit

Përreth flamurit ton, t’gjith t’bana i vlla

E t’napim sho’ shojt besn e Zotit

Se për Atdhe na kem me u orvat pa da

Tuj shkri për te t’gjitha dit’t e motit

Se për at t’gjith n’vorr na kem mu kja

Se lam Shqipnin me e shkel prap themra huj

Pos Zotit n’qiell s’do ti shërbejm’ ma kuj.

GJIGANTI AT GJERGJ FISHTA DHE LILIPUTËT QE SULEN KUNDËR TIJ!

October 21, 2016 by dgreca

Nga Islam Spahiu/Ish i dënuar politik/

PREMISË – Duke shfletuar shtypin e ditës, hasa disa artikuj ku trajtohej figura e At Gjergj Fishtës. Këtë nismë e paskan marrë ca enveristë të njohur – sidomos njëri syresh – duke hapur kështu një debat, të thuash publik. Duke e ndjerë veten te pa-parapërgatitur (për arsye subjektive) nuk desha t’i hyj kësaj “valleje”. Mirëpo, tek shihja portretin e Poetit tonë kombëtar, të paraqitur në gazeta si objekt sulmi, m’u ngacmuan kujtimet e fëmijërisë për të cilat Dostojevski ka thënë që, mjafton një nga ato, kur është i shenjtë, e vlen më shumë se edukata e një jete të tërë. Kështu është vërtet, veç para se të parashtroj mendimin tim për këtë çështje, do të desha të tregoj ca prej tyre. Pata dëgjuar fjalimin që mbajti Enver Hoxha nga ballkoni i bashkisë, para sheshit “Skënderbej”; ishte viti 1946, në “kulmin” e “miqësisë” së tij me Titon. Duke dashur të shfaqë gjoja “dashurinë” e popullit tonë për Jugosllavinë e Mareshalit Tito, e deklaroi me zë shumë të lartë: “Ndjenjat e Fishtës nuk janë ato të popullit shqiptar!” Isha në moshën 16 vjeçare, e thashë me vete: Si gënjen pa skrupul ky njeri. E kujtimi më ktheu disa vite mbrapa, kur vazhdoja shkollën fillore në fshatin e lindjes, me mësues tim-atë. Qe koha e mbretit Zog. Në atë shkollë këndoheshin këngë të poezive të Fishtës, e ne të vegjlit rrëqetheshim duke kënduar:

Edhe hana do ta dije,

edhe djelli do t’ket pá

se përqark ksaj rrokullie

si Shqypnija i’ vend nuk ka!

E po në atê kohë, nëpër darsmat e malësorëve këndoheshin këngë trimërie e kreshnike. Nuk isha më shumë se 8 vjeç. Në një rast të tillë hyra te dhoma e burrave e dëgjova dy rapsodë që po këndonin këngën e Oso Kukës. Ata si analfabetë që ishin, nuk e dinin që atë këngë e kish shkruar një frat shkodran. Por ashtu siç ishin, me qeleshet e mbështjellat me shami, e musteqet “vesh e m’vesh” dukeshin vetë legjendarë tue vikatë:

Ke bje dielli e ke merr hana

Oso Kukë nuk ban ma nana

As n’beglerë e as n’kapidana!

– Kur këndohej kënga, “dhoma e miqve” ishte mbushur plot me burra malësorë, të ulur këmbëkryq, të heshtur ndërsa pinin duhan. Atmosfera e dhomës e mbushur me tym të turbullt, të reflektuar nga kandilët apo zjarri i oxhakut, krijonte një fantazmagori: të gjithë tashmë ishin në ekstazë; një solemnitet dehës. Kur e kujtoj këtë skenë shpeshherë mendoj: sa i ulët apo i cekët duhet të jetë ai njeri që edhe sot mendon si Enver Hoxha dikur. E shumë vite më vonë, pasi mbarova Liceun Artistik, (ku për pak më përjashtuan nga shkolla), sepse si adoleshent me temperament sanguin nuk pata kujdes, por, i ekzaltuar, u recitoja shokëve poezitë e Fishtës, ato që sot e kësaj dite i di përmendësh. Pasi m’u anulua bursa për studime jashtë shtetit nisi kalvari: u internova e pastaj u arrestova dhe u dënova për akuzën “agjitacion dhe propagandë” që tashmë ish bërë e zakonshme nën diktaturë (ky nen nuk ka ekzistuar në asnjë vend tjetër të botës komuniste). Një ndër çështjet që ishin radhitur në proçesin gjyqësor, ishte admirimi im për At Gjergj Fishtën. Kur prokurori më pyeti: “Ç’ne ti në këtë moshë, ku ke rënë në kontakt me veprat e atij, për të cilin shoku Enver ka thënë ‘Rroi e vdiq si akademik i fashizmit’?”. E këtu po tregoj pa u mburrur si u përgjigja: “Së pari ai ka qenë anëtar i Akademisë Mbretërore të Italisë e jo i një partie. Unë e kam çmuar si nder këtë edhe për popullin shqiptar, kur kemi parasysh që Italia është një shtet europian. Edhe pas kapitullimit të fashizmit, pra edhe pas luftës, Akademia në fjalë ekziston dhe emri i At Fishtës qëndron aty. Pastaj, përsa i përket se si “rashë në kontakt me veprën e Fishtës” u përgjigja kështu: Kur unë vazhdoja shkollën fillore, ishte koha e regjimit të mbretit Zog I-rë, dhe Fishta në atë kohë ishte shpallur Poet Kombëtar. Në librat e këndimit ishin poezitë e Fishtës të cilat ishin muzikuar dhe ne i këndonim me emocion, si psh:

“Edhe flamuri i Shqypnisë

Si flak mnije e Perëndisë

Do t’valvitet m’Kaçanik

M’Kaçanik po do t’valvitet

Kuqezi flamuri i shqyptarve

Përse toka shqyp ku flitet

Ajo vetë asht, qi prej t’parvet

Trashigim na e kemi pasë:

Mbrend i huej, jo, ma s’do t’shklasë,

Posë atëherë, kur vjen për mik.”

Këto vargje nuk i citova në gjyq se nuk të linin po i kisha ndërmend kur iu përgjigja prokurorit se ç‘ish arsyeja që isha i prirur ndaj vargjeve fishtjane. E mbaj mend mirë përgjigjen që dhashë, fare sinqerisht: Ato poezi më kanë ushqyer atdhedashurinë bashkë me qumështin e nënës. Çuditërisht trupi gjykues heshti dhe nuk bëri asnjë vërejtje për këtë. Nuk e kapa menjëherë këtë, veç më vonë e kuptova se pohimin tim e vlerësuan nga ana teknike. Ishte pranimi i akuzës dhe nuk pengonte procesin.

Besoj rrëfimi i mësipërm mjafton si premisë. Më poshtë po mundohem të ballafaqohem me enveristët e ditëve tona. Nuk besoj ta kem të vështirë sepse kam aleat figurën e një titani; kundërshtarët janë shumë të vegjël.

Në gazetën DITA të datës 14 gusht 2016, lexova me shumë interes artikullin e Hasan Ulqinit me titullin Faiku që nuk njohim. Dhe më vonë, po në këtë gazetë lexova po mbi këtë temë, artikujt që m’u dukën akoma më interesantë, të Fitim Çaushit, e që janë: 1. Faik Konica miti i një matrapazi – 2. Faik Konica, luftë Luftës se Vlorës – 3. Faiku: Zuzarët nga Frashëri! – 4. Konica me Esadin kundër qeverisë së Vlorës – 5. Faiku spektakël lajkash me Zogun. – Pasi i lexova këto analiza mbi këtë personalitet prestigjioz të letrave shqipe, mbeta sa i impresionuar aq i habitur nga këto hollësira që nuk i dija. Nga ana tjetër, më erdhi mirë që u demaskua një figurë të cilën, për arsyet që dihen, lobi grek po përpiqet ta përdorë këto kohët e fundit për të errësuar imazhin e Nolit tonë të madh.

Para ca kohësh kur më ra në dorë libri voluminoz Fan Noli i Nasho Jorgaqit, m’u dha rasti t’i shtrëngoj dorën dhe ta përgëzoj sinqerisht autorin; por pak më vonë, çuditërisht po e shihja që ky në media po e lavdëronte me superlativë Faik Konicën, më parë mik pastaj kundërshtar i Nolit, do të thosha si Niçe me Vagnerin. Prapë m’u dha rasti dhe e pyeta Jorgaqin për këtë gjë. Ai më shpjegoi me këndvështrimin e tij. E quante Faikun gjeni (!!!). –Se si mund të jetë gjeni një që nuk ka asnjë vepër, këtë vetëm ai e di. – Sigurisht këtu kisha të bëja me një zhgënjim nga ana e ime, dhe m’u kujtua epigrami i njohur i Nolit:

“Dhe Faiku faqe ndërron

Die shante sot lavdëron

Fryn bulçitë e trumbeton

Që katrani zbardhëllon”.

Epo, të tillë janë ata që ndërrojnë fytyrën. Por këtu na vjen rasti më i çuditshëm akoma: Fitim Çaushi paska nisur një fushatë tjetër fatkeqe: kësaj radhe e paska me gjigantin e letrave shqipe, Patër Gjergj Fishtën. Por edhe kjo mund të kishte një kuptim nëse nuk do të ishte absurdi që ky qenka mik i Jorgaqit me të cilin bie në kundërshtim përsa i përket Konicës. Atëherë: si është e mundur? Çdo gjë mund të jetë kjo përveç ndershmërisë. Këtu kemi të bëjmë me liliputë që i kundërvihen një gjiganti. Arsyet janë të shumta, na mjaftojnë këto që po parashtrojmë më poshtë:

Fitim Çaushi, sulmin kundër Fishtës e fillon ndaj një Gurakuqi të rremë për të cilin nuk dua të flas gjersa ky me deklaratat e tij rezulton të jetë një militant i PD, dhe çështjen në fjalë e banalizon me sloganet Edi Rama dhe Blloku i tij i aventurierëve kanabistë. U çudita kur mësova që ky zotëri na qenka profesor universiteti ndërsa jetoka me mentalitetin e një vulgari. Mjafton ky fakt, me të cilin do t’i jepja të drejtë Fitimit, por ai, duke e çuar më tej analizën, siç duket nuk bën më dallim nga Gurakuqët e rremë, me ata të vërtetët, por “rrëshqet përpjetë” duke i atribuar Luigj Gurakuqit historik, ide e veprime që nuk kanë qenë kurrë të natyrës së tij. Autori i artikullit në fjalë shkruan: “Po t’ishte gjallë Luigj Gurakuqi në vitin 1940, të parin që do të godiste, do t’ishte Gjergj Fishta, sikundër goditi Faik Konicën me shkop kokës në Vlorë, kur tentoi ta shkëpuste nga Ismail Qemali për ta lidhur me Esat Pashën”. Mirëpo, këtë lajthitje e hedh poshtë Gurakuqi i pavdekshëm me kushtimin monumental të veprës së tij «Vargënimi në gjuhë Shqype» :

Fort të ndritshmit Zot

AT GJERGJ FISHTA

Qi me vepra të larta e të shkëlqyeshme

I fitoi nderë e famë të pasosme

Zanave shqyptare

Në shej çmimit e bindjet

Ket punë të vogël

Auktori i përvûjtun

Kushton

Do të mjaftonte ky kushtim për të kuptuar se kush ishte Patër Gjergji dhe kush ishte miku i tij, “vigani liberator” siç e pat quajtur Noli, Luigj Gurakuqin. Por, jemi të shtrënguar t’i përgjigjemi fushatës propagandistike të komunistëve të sotëm që, çuditërisht, si asnjëherë tjetër kanë ndërmarrë këto kohët e fundit kundër vlerave më të mëdha të patriotizmit tonë kombëtar. Fitim Çaushi, çuditërisht e pranon që Gjergj Fishta njihej si kundërshtar i vendosur i Italisë, – por pastaj aty për aty rrëshqet: – por pas, 7 Prillit u mbulua me nder e shpërblime nga italianët, çka ndërroi qëndrimin dhe filloi bashkëpunimin me italianët. – Këtu kemi të bëjmë me një pohim të vërtetë në fillim i cili ndiqet me sajime e thashetheme nga më grotesket. Alergjia instinktive e një komunisti të indoktrinuar gjer në palcë, përpiqet me çdo kusht të eliminojë kundërshtarin në mënyrën më trashanike duke u bërë qesharak. Jo vetëm kaq, i verbuar nga urrejtja luan rolin e injorantit duke u bërë edhe cinik. I themi këto me këtë logjikë: Fishta pra, paska qenë i njohur si kundërshtar i Italisë; por këtu do të ndalemi dhe ta shqyrtojmë këtë dukuri. Kur themi për dikë apo për diçka që njihet, këtu nuk kemi të bëjmë me një thënie “kalimthi” apo me ndonjë individ të rëndomtë, por me një opinion publik, me një shoqëri të tërë. E këtu nuk ka kotësi. Ndërsa ajo që përcjell artikullshkruesi, pas 7 prillit 1939 kur qenka mbuluar me ndere e shpërblime nga italianët, e çka ndërroi qëndrimin e filloi bashkëpunimin me italianët, është pa asnjë bazë dhe vërtetohet lehtësisht e kundërta. Pas pushtimit (7 prill 1939) Fishta nuk është parë në publik. Por ka një fakt tjetër që e shemb përtokë kështjellën prej kartoni qe ngre komunisti enverist: në librin e shkrimtarit të njohur Injac Zamputi, “Fishta – koha, njeriu, vepra” lexojmë: “Akademik i Italisë (Fishta) duke qenë në konferencën që mbajti në kinemanë “Rozafa” për s’di se çfarë rasti përkujtimor – në fundin e jetës së tij, – e solli fjalën te paralelizmi i pushtimit fashist me pushtimin romak të lashtësisë. Dhe pati guximin të fliste për rezistencën që hasën romakët ndër fiset dhe mbretëritë ilire, deri tek kryengritja e kryesuar prej Batos. “Të gjitha këto – përfundoi ai – ndodhën sepse Ilirët e panë menjëherë se trupat romake po sillnin robërinë në vend të lirisë të cilën mburreshin se po ia sillnin botës bashkë me drejtësinë romake”. Aluzioni ishte i qartë. Nuk plasi skandali, por në fytyrat e të gjithëve lexohej habia e madhe për këtë guxim. Ç’rrjedhime do të kishte pasur nuk e dij, sepse në fund të atij viti Fishta vdiq.”

Atëherë, kështu e mbylli jetën ky njeri i madh dhe nuk u la kohë anatemuesve, “flirteve” ala-jorgaq, për të vazhduar lojën djallëzore. Mund të mohosh me fjalë edhe një realitet, por kur është fjala për pavdekësinë kushdo që i kundërvihet dështon. Jean Paul Sartre ka thënë “Ne jemi veprat tona”, e nëse është kështu, vepra universale e Fishtës nuk vdes për sa kohë flitet gjuha, bilbil i së cilës pat qenë ai vetë. Me atë vepër ai, si Horaci i lashtësisë, i ngriti monument vetes, një monument të atillë për të cilin poeti i madh latin pat shkruar: “Kam ngritur një përmendore më të qëndrueshme se tunxhi e më të lartë se piramidat e pamatura mbretërore; këtë përmendore, as shiu rrënues, as Akuiloni i tërbuar, as vargu i pambarim i vjetëve, as rryma e kohëve s’do të mund ta dërrmonin”. Kështu e ka dhe Fishta ynë i madh, të gjitha këto dukuri që përmend Horaci nuk kanë për ta rrëzuar monumentin e tij, e lëre më pastaj orvatjet e liliputëve, as mund t’i afrohen lartësisë së tij.

Tiranë, tetor 2016

Fishta: “Gja ma e lehtë nuk asht se me ia njitë vedit atdhetar e tjerët me i mbajtë se s’janë atdhetar”.

October 21, 2016 by dgreca

Një replikë me Prof. Nasho Jorgaqin/

Nga Kolec Cefa/

Per fat të mirë, dyert e replikës janë hapur, pakashumë, dhe ne mund të hyjmë nëpërmjet tyre në replika konstruktive, objektive, etike: pa indoktrinim m-l, pa mllefe latente, pa degraduar në vulgaritet, duke i dhënë hapësirë jetësore dokumenteve të shpëtuara e fakteve të jetuara e jo fjalëve pa baza, të hjedhura në erë, për të krijuar një atmosferë virulente, për të ftohur e shuar atë ngrohtësi të madhe zemre që nderonte prestigjin e poetit kombëtar.

Lexova me andje artikullin emotiv të Z. Frano Kullit, artikullin plot buon sens të Mustafa Nanos, si edhe artikullin me mbështetje historike të Romeo Gurakuqit. Mendova të shkruaj edhe unë disa fjalë të vërteta e jo pa vend, për të qartësuar figurën madhore të kombit tonë.

“Për fat të keq, shkruan Prof. Dr. Nasho Jorgaqi në artikullin e tij…, kleri katolik nuk u gjend me ato forca që u hodhën në luftë kundër pushtuesve fashistë. Përkundrazi, kleri katolik në një mënyrë a në një tjetër i hapi rrugën pushtimit italian, e mirëpriti ushtrinë agresore duke cilësuar legjionet e saj “Pëllumba të Krishtit”…”.

Fjalët e “mirëpriti”…,e “Fishta si prelat i lartë…nuk mundi t’i shpëtojë “tundimit”që i bëri fashizmi”… janë fjalë me nëntekst pejorativ, fjalë pa shije, pa vërtetësi, pa prudencë, fjalë të mbërthyera në pranga indoktrinimi. Një lajthitje: Shkruhet: “Fishta, prelat i lartë”, jo: Fishta nuk ka qenë prelat i lartë, por ka fituar autoritet të madh në saje të veprimtarisë së tij e dëgjohej me respekt. (më gjatë shif veprën time: “Nëpër gjurmët e Fishtës”).

Në fakt, në Shkodër edhe gjetkë dëshirohej e mirëpritej ndihmë italiane për rrëzimin e Zogut për të cilin kishin shumë dyshime, jo pushtimi italian. Kemi të drejtë të pyesim: Ku mbështetet autori që pohon një gënjeshtër? Pushtimi fashist u bëri shumë presione klerit katolik: fashistët ngulmonin të hiqej provinciali, Pader Ciperian Nikaj (më vonë i torturuar e i pushkatuar nga diktatura); të merren masa ndaj klerikëve antifashistë; kërkonin të zhvillohej lënda mësimore për fashizmin; ( u shënjua lënda në orar të mësimeve, u caktua profesori dhe dita, në fakt nuk u zhvillua asnjë orë mësimi, sipas bisedave gojore me gjuhëtarin P. Justin Rrota; ndersa Karl Gurakuqi shkruan: “Gjatë vjetëve 1939-1943 nuk asht vu si landë mësimi gjuha italiane” ); synonin të mbyllnin gjimnazin-lice Illyricum; të pezullonin revistën “Hylli i Dritës”, etj. Fashistët bënin çmos të trembnin françeskanët. Parini, përfaqësuesi i Musolinit, mbërriti me i thanë një ditë Pader Anton Harapit: “In somma, voi altri volete essere stato dentro lo stato”(Pra, ju doni të jeni shtet mbrenda shtetit”). Shkollës ia hoqën subvencionin. Po, mbi të gjitha mungonin mësuesit. Atëherë, Pader Donati, drejtori, shkoi te ministri i arsimit për të kërkuar mësues. Ministri iu përgjigj: “Ju e keni krye misionin tuej. Tash ka ardhë koha me vu nji rrasë perkujtimore në shkollën tuej e mos me e çue ma gjatë”. Ndërsa Mëkambësi Meloni përsëriti fjalën: “Hiqni Provincialin e të gjitha ndreqën”.

U lajmërua Fishta që gjëndej në Romë, i cili ngulmoi në Vatikan e çoi përgjigje: “Për së shpejti keni me i çilë shkollat… e mos ta lëshojmë”. (Këto të dhëna, edhe më gjatë, i kam pasë prej gojës së Pader Donatit, drejtorit të shkollës dhe, kur erdhi koha e u hapen kishat, i kerkova provincialit, Pader Kavolinit, dorëshkrimin, e kompiuterizova me Z. Klajdi Kapinovën e redaktova dhe P. Kavolini e botoi).

“Pader, e pata pyetë njëherë Justinin: Pse keni botue në revistën tuej materiale fashiste, si p.sh. Statuti i Partisë Fashiste”? Më pati përgjigjur: “Na çuen materialin, na nuk e botuem. Na thirren e na thënë se do t’ ju mbyllim revistën (na e pezulluan). Na u mblodhem dhe vendosem ta mbajmë revistën”. Kështu u botuan ato materiale!

U zgjata në presionet e fashistëve në fushën shkollore, por presione tjera kanë rënduar edhe në fusha tjera, si: në kuadrin klerikal, në anën financiare, në diskritimin e klerit, françeskanët i paditnin në Vatikan, se merren me politikë, etj.

Kuptohet këtu nuk është vendi të sqarohet ana financiare, por nuk mund ta besojmë në asnjë mënyrë, sa shkruan një historian, si konkluzion: “Kisha katolike, e kushtëzuar dhe nga nevojat e mëdha financiare, përkrahu si partner të mundshem shtetin fashist”…Kisha katolike ka qenë kontigjenti i parë i flijimit. Pra, të flasin dokumentat, jo na. Që kanë marrë pare klerikët kryesorë të katër feve në formë subsidesh, kjo dihet. Këtu duhet vërtetuar çfarë trathtiet kanë bërë klerikët si shpërblim të pareve të marrura. Në jetën e vet, kleri katolik në Shqipëri është gjetur shumë herë ngusht, por nuk ka ceduar, si shkruan Fishta: “frangar non flectar”. Ndersa dokumenti që sjell Profesori është mirë, besohet më shumë duke u dhënë letra e plotë, e jo “ndër të tjera”, pa të ndyeme mizash, në origjinal e në përkthim, kuj i drejtohet e rrethana e udhëzime tjera, që të mos lihet hije dyshimi, sidomos kur je duke i marrë nderin tjetrit.

Nikollë Mazreku (Nikë Barcolla), autori i punimit “Skandali i Kordinjanos” më ka treguar:

Një ditë erdhi një personalitet ushtarak fashist e më hodhi në tavolinë një zarf.

-Më tha: Jepja famullitarit.

-Çka ka zarfi mbrenda, e pyeta.

-U pergjegj: C’të duhet ty, ti je sekretar, jepja famullitarit.

-Nuk marr zarfa të mbyllun dhe pa adresë të shkrueme dhe ia hodha në tavolinë zarfin në mënyrë jo fort të njerzishme.

E mori zarfin me pare dhe u largue tanë nerva.

Mbas pak kohe, Dom Nikollën (autorin e “Skandalit Kordiniano”) e transferuan në Kryezi të Pukës ku e arrestoi partia e bëri kështu afro 40 vjet burg e internim. Edhe një pasazh.

Kam lexuar korespondencën e shumë klerikëve katolikë (letrat janë të ruajtura në AQSH) e më ka çuditë fakti që shumë prej tyre dalin borxhlij. Kështu borxh janë P.P. Gjeçovi, Marlaskaj, Anton Harapi, Bernardi Palaj, Mati Prendushi etj. etj.

Pader, i drejtohet P. A. Harapi A. Marlaskajt, ti po shkon në Tiranë. Luigji (Gurakuqi) më ka do pare borxh. Ti mos ia përmend, por në t’i dhaftë, m’i nis shpejt se jam ngusht”.

Por, po kthehemi te klerikët “fashistë”

Lexoni“ Përkujtesën” (promemorien)( botohet per here të parë), për të parë si e “mirëpriten” françeskanët fashizmin.

Promemorje

Së pari, Per autoritetet civile e ushtarake, në rrethana jo të zakonshme, ose në rrethana të tensioneve politike nderkombtare, dyshimi asht një detyrë.

Së dyti, Per detyrë mirësie, klerikët janë mbajtë në kufijt e drejtësisë e mbrenda fushës së natyrës të gjendjes së tyne, me ndihmue autoritetet në fuqinë krejt atë që mund të nxisin të mirën e vërtetë morale e material të shtetit.

Kjo premtue edhe në lidhje me propozimet të bame prej Kom. Melonit Provincialatit Françeskan të Shqipnisë lidhun me vendosjen e disa fretenve tanë në liceun françeskan të Shkodres, pra: Dr. Atanas Gegaj, Dr. Gjon Shllaku, P. Lekë Luli e P. Antonin Fishta dhe Pader Anton Harapi, të gjithë mësues në gjimnazin – lice të Shkodres, Provincialati ka marrë masat që vazhdojnë: (nenvizimi im, K.C.).

Pader Atanas Gegaj e Pader Gjon Shllaku do të mbahen jashtë Provincës per një kohë të pacaktueme.
Pader Lekë Luli prej Shkodre do të vendoset në një prej famullive tona të Malsisë, mbas gjaset, në dioqezën e Pultit.
Pader Antonin Fishtës, pjesëtar I Këshillit, do t’ikerkohet rregull .
Persa i takon P. Anton Harapit, provincialati nuk e mendon të nevojshme me marrë masa speciale, e kjo, per këto arsye:

Së pari, provincialati ka bindjen e plotë që P. Anton Harapi, as me fjalë, as me vepra nuk ka dhanë kurr rasë me dyshue në sinqeritetin e besnikërinë ndaj regjimit të ri në Shqipni.

Së dyti, komisioni perfaqësues shkodran shkoi në asamblenë kombtare me mandatin t’i ofrojë kunorën shqiptare një anëtari të dinastisë së lavdishme të Savojës e jo Madhnisë së Tij aktual mbretit e perandorit tonë. Qe Pader Antoni që, me fjalën e tij të meçme, i paraqiti idenë e bashkimit personal.

Në fund, provincialati mban pozitivisht të sigurtë, se dyshimet mbi sinqeritetin e besnikërinë e Pader Anton Harapit dhe të motrave të nderueme stigmatine kanë qenë krijue nga insinuacionet malinje e të interesueme ndonjë të treti që, ma pak se kushdo tjeter, do ta kishte dashtë me e ba.

Nga e gjitha kjo (sa thamë ma nalt) arrijmë te fakti që P. Anton Harapi asht një personalitet i njohun, mundet me u thanë në tanë Shqipninë, e per ma teper një meshtar rregulltar që nuk të jep shkas me e qortue.

Për këtë, Provincialati e mbanë se çdo masë e improvizueme, marrë në ngarkim të P. Harapit, në kuptimin e propozimeve të Kom. Melonit do të ishte një padrejtësi e besoj mjaft në politikë.

P.G. Fishta ofm

Shënoj: Pader Antoni ka qenë kundërshtar i Italisë, ka pasë probleme, madje i internuar (me forma të ndryshme) nga Italia, prandej të mbrohej ai, ishte si të vepronte kunder politikës italiane. Më thonte Pader Justini: “Pader Antoni ka qenë regjent në kohën e gjermanëve e na thonte: “Luftën e fitojnë anglezët”. Pra, asht mbajtë si filoanglez! Me rastin e 12 prillit, Dergata shkodrane paraqiti kërkesat që të çojshin tek ruajtja e Pavarësisë.( ma gjatë, lexo Prof. Dr. A. Plasari, “Anton Harapi redimensus”. Këto kerkesa i nenshkrou edhe Fishta.

Ka gjurmë në letërkëmbim që Fishta u del zot fretenve të perfolun më lart. Po e ilustrojmë me një shembull: Ndonëse P.Gjon Shllaku pati debate politike, herë edhe kundërshtare me Fishten, Pader Gjergji i dha lejen e nderhyri të shkonte në Perëndim për specializim, i propozoi provincialatit që “Hyllin e Dritë ta drejtonte P. Gjon Shllaku.

Dela Roka nuk e paraqet si duhet P. Anton Harapin:

asnjë fjalë per perpjekjet e tij në dobi të ruajtjes së tërësisë territoriale të atdheut, asnjë fjalë për bashkëpunimin me Fishten e Gurakuqin për memorandumin dhënë konsullit francez në Shkodër të përpiluar nga ai e firmosur nga malsorët tanë të Veriut, përkthyer nga Gurakuqi e dërguar Konferencës së Paqes në Paris, asnjë fjalë për qëndrimin opozitar ndaj zullumeve të qeverisë së kohës, as për përpjekjet për një arsim kombëtar, asnjë fjalë per veprimtarinë e tij shoqërore, letrare, për veprat e tij. etj.

Kleri katolik e ka nderuar, e ka dashur Pader Antonin, i ka besuar në çdo kohë detyra të rëndësishme.

Kryeipeshkvi zgjodhi At Antonin të merrte pjesë në Dergatën e 12 prillit, ndonëse ishte i njohur si antiitalian, apostafat per t’u thanë italianëve se qëndrimi i Pader Antonit asht qëndrimi i klerit katolik. Dela Roka nuk tregon, pse u zgjodh Pader Antoni e ç’qendrim mbajti ai në këtë Dergatë.

Po japim një dokument që flet për besimin e nderimin e klerit ndaj P. Anton Harapit edhe më vonë.

Shkoder, 24. VIII. 42

Shkelqesë

Me rasën e ardhjes së P. A.Harapit në Tiranë, Ju paraqesim nderimet e përshëndetjet t’ona të përzemërta.

Shka ka me folë P. Antoni me Shkelqesën t’Uej, asht edhe fjalë e jona, posaçe per shka u perket shkollave katholike, sistemit të dhetave e kerkesës të taksave të enteve kishtare.

Jena të sigurtë se keni me i marrë para sysh me kujdes të veçantë.

Gasper Thaçi A.M. d.v.

Luigj Bumçi, Ip. i Lezhës d.v.

Po nxjerri nga dorëshkrimet e Fishtes edhe letrën e mëposhtme, shumë sqaruese):

E ejte, 24 gusht 19…

Fort i nderti At Provincial,

Mbasi më duhet me shkue në Luogotenencë e neser kam në mendë me u nisë per Tiranë, po deshe, interesohem pranë Ekselencës së Tij Jakomonit per çeshtjen e Pader Antonit (Harapi) e të Pader Lekës (Luli), si kemi pasë rasë me folë goja-gojas.

Ju lutem me më autorizue me shkrim per këte punë, tue më diftue njiheri, në e pranoni, mbas gjithë hallit, që Pader Antoni të largohet per do kohë jashtë Shkodret e Pader Leka të dalë, edhe ky per do kohë prej Shqypnie, pse mundet me ndodhë, që s’më del me ia mbushë menden Luogotenentit mos me e tjerrë çashtjen ma gjatë.

Nderkaq, Ju puthi dorën e Ju lypi bekimin,

Gjergj Fishta OFM

Besoj, se vetem këto fjalë që shkrova e që janë të dokumentuara me shkrim, mjaftojnë t’u përgjigjën fjalëve të profesorit se kleri katolik e “mirëpriti” pushtimin fashist e se Fishta“nuk mundi t’i shpëtojë tundimit që i bëri fashizmi”.

Pastaj, nuk na duket e drejtë të përgjithësohet qëndrimi i tërë klerit katolik me qëndrimin e ndonjë rregulltari a kleriku të veçuar që shkruan për “Pëllumbat e Krishtit”. Po t’i kishte shkruar këto fjalë kryeipeshkvi metropolitan, që perfaqësonte klerin katolik, katolikëve u duhet ta ulin zërin në këtë rasë.

Në periudhën e Luftës Nacionalçlirimtare, pa ndonjë angazhim direkt, pergjithësisht, kleri u afrua, në parim, me Ballin Kombëtar që përfaqësonte idenë kombëtare, Shqipërinë Etnike, por nuk hyni në partinë e Ballit.

Edhe gjindet ndonjë rast i rrallë, si: Dom Zef Shestani që punonte me rininë balliste. Kleri katolik shqiptar e dinte çfarë do ta gjente nën komunizmin ateist, se e kishte parë në Bashkimin Sovjetik.

Kleri katolik përfaqësoi elementin më kundërshtar ndaj fashizmit në vendin tonë, duke perjashtuar ndonjë klerik , si: D. Lazer Shantoja e P. Bernardin Palaj që kishin bindjen se ideja fashiste do ta përballësojë idenë bolshevike: kruente e ateiste që në 1939 kishte zhdukur, pothuaj, tërë klerin e vet të krishterë. Sa per pader Bernardinin, dimë që është kritikuar nga provincialati per përzierje në çështje politike, më 1925, madje deri në kërcnim për ndeshkim brenda Urdhërit.

Unë që kam listën e klerit katolik në tryezë, shoh se shumë më tepër janë klerikë antifashistë se klerikë “profashistë”. Kujtojmë këtu klerikët e internuar a të arratisur, si: Pader Anton Harapi, P. Lekë Luli, P. Gjon Shllaku, P. Atanas Gegaj, si edhe klerikë tjerë, si: P. Frano Kiri, P. Donat Kurti, P. Justin Rrota, Dom Nikollë Mazrreku, D. Ndre Zadeja, P. Pjeter Meshkalla, P. Aleks Baqli, P. Zef Pllumi etj., etj. antifashistë të thekur.

Politikisht, Fishta akuzohet, se 1) “Ka përgatitur pushtimin fashist”, (Në asnjë dokument të derisotëm nuk del ndonjë firmë nga Fishta (veç ndonjë artikull), as nga kleri katolik që të kenë thirrë a përgatitë pushtimin fashist. (Pastaj edhe nga kleri katolik pati të internuar, e të arratisur nga fashizmi).

Më tregonte P. Frano Kiri, atëherë drejtor i shkollës françeskane: “Unë nuk i kam xjerrë nxanësit me përshëndetë fashistat. Ndersa shkolla shtetnore i ka xjerrë”. Kanë ardhë e më kanë ba presion. E pra, drejtori i përgjithshem i shkollave françeskane ka qenë Fishta!

2) Eshtë përpjekur të fashistizojë popullin tonë; 3)“Ka përshëndetur pushtimin fashist”; pohime të hjedhura në erë, pa kurrfarëvërtetësie.

Fishta ka kenë ksenofob, më thonte P. Viktori, komentuesi më i sakti, më i vërteti e më i besueshmi i Fishtës, e ka shkruar Valentini dhe e dokumenton “Lahuta… Për të huajt në Shqipëri (italianët) Fishta shkruante: në satirën “Barabba” (1898)

“Kot me rrahun uj n’havan:

Se ktu i hueji s’ka çka ban.

Barni rraqet, pra, edhe shkoni…”.

Ndërsa për të huajt që vinin si miq, shkruante: “… bukën para por t’ia shtroni… me i besue mos u besoni”.

Fishta pranoi që Shqipnia të jetë nën udhëheqjen e Princit të Savojës, per të ruajtur kufijtë etnikë të atdheut, sikur me 1911 pranoi që Shqipëria të rrinte në çadrën e sulltanit per të ruajtur kufijtë etnikë të atdheut. (“… do të kishte kenë dam fort ma i vogël me vuejtë nën zgjedhë të turkut, se me kenë gri prej kristianëve” (Proza 1, f.324). Njashtu si pranoi të rrinte nën Princ Vidin, pikërisht për të ruajtur kufijtë, e atdheut.

Pranuan edhe një radhë politikanësh që Italia të dërgonte një princ nga shtëpia e Savojës per fronin e Shqipërisë. Përmendim: M.Kruja, M.Libohova, Mehdi Frasheri, Turhan Pasha, L.Gurakuqi (më i rezervuari) etj. As në telegramin drejtuar Duçes që ftojnë Italinë me kusht të na garantojë pavarësinë e integritetin…(shih, K. Cefa, “Nëpër gjurmët e Fishtës” f.86-87), nuk figuron asnjë firmë kleriku katolik, as në pohimin e Valentinit: “ Ernesti (Koliqi) me Mustafen (Kruja), me D. Lazrin (Shantoja), me Sheuqet Verlacin, Gjon Marka Gjonin, me Kolë Bibë Mirakaj, u zhgënjyen e u hidhëruan shpejt, kur nga ana italiane u ndërruan kartat në tavolinë e iu dha regjimit të ri një impostim jo komunuelth, siç ishte bashkëpajtuar, por një perandori. Por zarja e hedhur qëndronte e fiksuar në tavolinë e kush mundte ta terhiqte”? Në Dergatën e 12 prillit Fishta qe pjesëtar, por pa të drejtë fjale. Kleri katolik ngarkoi të flasë Pader A. Harapin e jo Fishten. Mendojmë se Fishta ka qenë dakord me çka do të thojë Pader Antoni, ndryshe nuk do të kishte shkuar, aq më tepër, për të firmosur. Antoni njihej si antiitalian, madje kishte pasë përndjekje nga Italia. Me këtë, kleri donte t’i thonte Italisë, se qëndrimi i P. A. Harapit, është njëkohësisht qëndrimi i mbarë klerit katolik.

Nji ditë pyeta Pader Justinin: Pader, pse ka kryesuar në Dergatë një françeskan, kur dihet që klerin katolik e përfaqëson kleri dioqezan, Kryeipeshkvi metropolitan, ipeshkvi etj., dhe pse nuk qe kryesor Fishta, poeti kombëtar. M’u pergjigj: Kryeipeshkvi ka diskutuar me P. Antonin e kanë përgatitur çfarë do të flasë P. Antoni në mbledhje. Fishta ishte afruar me Italinë, se nuk shihte alternativë tjetër, Pader Antoni njihej si kundërshtari më i fortë.

(Sa shkrova, ma kanë dëshmuar gojarisht P. Justin Rrota para 1964, e Dom Mikel Koliqi, Kardinali, anëtar i kësaj Dergate ku perfaqësonte klerin dioqezan, mbas 1992). Një herë tjetër, më bisedonte P. Justini,”na mblodhi Fishta në rafretorium e na tha: “Sot do të vijë e do të na flasë një personalitet fashist. Të mos mungojë kush”. U mblodhem. Kur hyri Fishta me personalitetin fashist, u ngritën dhe dolën jashtë P. Gjon Shllaku (i torturuar e i pushkatuar më vonë nga diktatura), P. Lekë Luli ( i torturuar e i pushkatuar nga diktatura), P. A. Harapi (i torturuar e i pushkatuar), P. Atanas Gega, P. Antonin Fishta e ndonjë tjetër që s’po më kujtohet.

Edhe një indikacion i besueshem:

“Sot asht zhvillue takimi me Cianon në Legatën Italiane në Tiranë… Nga pala shqiptare ishin: Gjon Marka Gjoni, Pater Anton Harapi, Ndoc Pistulli, Zenel Broja e të tjerë. Arsyetimeve të Cianos për rendin e ri që do të sillte… Gjon Marka Gjoni iu pergjigj shkurt: “Nuk i kemi pasë fjalët kështu. Na e kemi kërkue ndihmën italiane për rrëzimin e Zogut, por jo per ta zevendsue me pushtimin italian, as me bashkimin e kunorave”… Por Pater Antoni, gjoja tue perkthye fjalët e Gjonit, iu pergjigj Cianos se populli shqiptar pikësëpari mendonte per pavarsinë e vet politike e se nuk do të pranonte asnji “rend”, sado i mirë t’ishte, po të mos respektonte pavarsinë e sovranitetin e shtetit dhe të popullit shqiptar…Ndoc Pistulli në emër të asamblistave shkodranë lexoi deklaratën e perpiluar prej Pater Anton Harapit…”.(Ejell Coba, “Jetë e humbun”, T.2012, 126-7).

Fishta ka qenë i bindur se Shqipëria mund të ruajë kufijtë e të zhvillohej vetëm me mbështetjen e një shteti të madh. Austro-Hungaria e, më vonë, Italia interesoheshin per Shqipërinë, per një Shqipëri jo të cunguar. Astro-Hungaria ndiqte politikën e luftës kundër pansllavizmit. Për këtë, aspironte ose të pushtonte Shqipërinë që të mos lejonte sllavët të delshin në Durrës, të pushtonin Veriun shqiptar, ose të ringjallnin ndërgjegjën kombëtare nëpërmjet shkollave, a duke përgatitë kuadro etj. etj., që shqiptarët të ndërgjegjësoheshin e ta mbronin vetë atdhenë e tyre. Zgjodhi rrugën e dytë. Rivaliteti austro-italian mbante pezull fatin e Shqipërisë. Fishta shkruan: “Desh Austria e Italia, / prandej n’veti duel Shqipnia”.”Veprimeve austro-italiane u shoqëroheshin edhe manevrat dinake të qeverisë osmane, që nuk deshi të pranonte as humbjen e Shqipërisë, as pavarësinë e saj”, shkruante Fishta në Letrën derguar V. Prendushit. Fishta kishte të rrënjosur bindjen se Shqipëria nuk i kishte elementet e nevojshme per t’u themeluar si shtet i pavarur. Fishta nuk njihte teorinë e mbështetjes në forcat e veta, sikurse nuk e njifnin as nacionalistët tjerë. Enver Hoxha e shpiku, populli e vuajti. Teza e Fishtës ishte: “ Shqipnia me Italinë”. “Unë nuk them që italianët do ta shpëtojnë, por them e pohoj se askush nuk mud ta humbasë Shqipërinë pa pelqimin e qeverisë italiane. Të ashtuquajturit nacionalistë shqiptarë e kanë hedhur poshtë formulën Shqipëria me ndihmën e Italisë, por ata nuk kanë mundur akoma të na percaktojnë një formulë tjeter politike…”.

Pra, deri më 1918 Fishta donte mbrojtjen austriake. Madje tallej me synimet italiane: “Orëpremja Itale\ Vlonen e Durrcin\Lakmon der n’Tale\. Pse i muer çikën\Kjo Malit t’ Zi\Don me i dhanë Shkoder\ Plavë e Guci.

Mandej erdhen ngjarjet që bënë jehonë: Konferenca e Paqes (e Fishta kishte formulën “Shqipnia me ndihmën e Italisë”); Kongresi i Lushnjes, Lufta e Vlonës, (Në prozën, “Kufijt e Shqypnis” Fishta deklaroi“Pa Vlonë nuk ka Shqypni”! Edhe pse, për interesa kombëtare mund të pranonte alternativë), ngjarje që të ndërrojnë mendim, të ndërrojnë qëndrim, të ndërrojnë rrugë. Marrëdhëniet e reja me Italinë i shikonte me dyshim e mosbesim e i demaskonte me bindje e energji. Fishta demaskoi qëndrimin antishqiptar të Italisë në çështjen e Shkodrës (në këmbim me Fiumen; në mbrojtjen ndaj Esat Toptanit, në çeshtjen e Princ Vidit)… Gjatë vjetëve 1913-1914 Italia komplotoi kunder ekzistences së shtetit shqiptar. Kujtojmë pastaj Luftën e Vlonës, qëndrimin antiitalian tek poema “Palokë Cuca”(1922), ku tallë propaganden italiane ndër njerëzit e thjeshtë, predikuar nga shkollat e huaja që pa na shkimbin çdo ide kombëtare. Kam pasur bindje se Shqipëria nuk mund të formohej, veçse me ndihmën e një fuqie të madhe dhe se, pas zhdukjes së Austro-Hungarisë, vetem Italia ishte ajo që do të kishte pasur të gjithë interesin të formonte një Shqipëri, mundësisht sa më të madhe”. (Lufta e pop.shqip. për çlirimin kombëtar 1918-1920, v.II, f.214-219}.

Për të mos u zgjatë, po citojmë konsullin jugosllav për klerikët katolikë:

“ Që janë antisllavë, e kam dijtë; që janë antiitalianë, nuk ma ka marrë mendja”. (Fjala është për qarqet politike agresive).

“Ditën kur u pushtue Shqipnia, takova Dom Ndre Zadejën, më thonte një plak, po shkonte me thanë meshën. I thashë: Dom Ndre, Italia po pushton Shqipninë. Iu mbushen sytë me lot e u largue tue thanë: “Eh, Shqipnia e shkretë, tesh po humbë””. (kalimthi po shënoj se poeti i “Letres së hapun” kundër Kordinianit u torturua e u u pushkatuamë 1945). Kardinal Koliqi më ka tregue: Dom Ndrenë e kanë mundue shumë. Kam pasë qelinë ngjitë me qelinë e Dom Ndreut. Pa pushim, ndigjojshe tanë dhimbje, eh, eh. E njofta se ishte zani i Dom Ndreut.

Sa herë që Italia kishte synime ekspansioniste ndaj Shqipërisë, Fishta ishte italofob.

Sa herë që e sillnin konjukturat pro Shqipërisë, Fishta bëhej italofil. Shumë politikanë nuk panë rrugë tjeter.

7 prilli permbysi mendime protektorati, asistence, komunuelthi e bashkimi. Qe vetem pushtim. Italia gënjeu sheshazi, se kishte premtuar se do të ruhej pavarësia e Shqipërisë, mashtroi haptazi qëndrimin e vet pushtues.

Fishta ishte per Shqipërinë me Italinë, jo nën Italinë;

për bashkëpunim, jo per nënshtrim;

per zhvillim paralel, jo të diferencuar;

për një Shqipëri të zhvilluar europiane, jo të privuar e të izoluar.

Fishta mbetet flamurtari më i madh i Shqipërisë europiane!

Një episod: Tek po bisedojshim një ditë, Pader Marini (Sirdani) më pyeti:

Hee, Kolec, çka ke lexue?
Iu përgjigja: Kam lexuar veprën tande, Pader, “Shqypnija e Shqyptarët”.
A të ka pelqye?
Po pader, veç pak faqeve, (atyne që flitshin per Italinë e Musolinin).
U kuq e m’u drejtue: “Ndigjo, Kolec, mos i lexo librat me sytë e komunistavet. Më foli per klerin ortodokës e musliman. Mandej shtoi: “Kleri katolik ka kenë krejt patriotik, veç ndonjë rasti të veçantë, të cilin e ka dënue vetë kleri. I vetmi gabim që kemi ba, asht se jemi afrue me Italinë ma shumë se duhej”.
Perfundoj: Fishtës iu ba një nderim i veçantë ditën e vorrimit. Homelinë e mbajti Imzot Thaçi, i cili, nder tjera tha: “Para dy-tri ditësh shkova me pa Fishtën në spital, më tha: “Po më vjen keq, se po ju la Shqypninë e pushtueme”.

Fishta:“Dersa t’mundem me ligjrue/E sa gjall’ me frymë un jam/ Kurr, Shqypni,s’kam me t’harrue/Edhe n’vorr me t’permend kam”.

At Gjergj Fishta (1871-1940) – ungjill i ngrohtë atdhedashurie

August 22, 2016 by dgreca

“Shqipnia pat nji fat t’ madh e t’jashtzakonshem, shka nuk e paten popujt e tjer, veçse mbas qindra vjetsh të nji jete letrare, pat të madhin, të naltuemin përmbi t’gjith, atë, qi u pshtet në popull t’vetin e n’ gjuhen e tij e qi me vjersha t’veta ndezi flak zemrat n’popull, pat zhenin poetike t’At Gjergj Fishtes” – Maksimiliam Lamberz

Nga Klajd Kapinova/

Një “curriculum vitae” e shkurtër e Fishtës/

Mësohet nga burimet familjare, se kishte lindur pas tre vëllezërve dhe një motër të cilën e donte shumë. Në moshën 7 vjeçare, nis mësimet e para të edukatës në qytetin e lashtë të traditës kulturore Shkodër në vitin 1878. Dy vjet më pas, vijon mësimet e rregullta në Seminarin e Troshanit (shkollë e klerikëve katolikë).6 vjet më vonë shkon për të ndjekur studimet në Bosnje (në Kuvendin e Sutiekës), ku, merr dijet e qendrushme në degën filozofike, ndërsa në Kuvendin e Livnos, mëson me adhurim në linjën teologjike.Në një ndër ditët e ftohta të 25 shkurtit të vitit 1894, në kishën e Troshanit çon meshën e parë, duke qenë i veshun me zhgunin e sandalet e zbathura të shën Françeskut të Asizit. Në vitet në vijim, ishte kapelan në famullinë e Lezhës, mësimdhënës e meshtar në Kolegjin e Troshanit dhe për 12 muaj gjendet në Gomsiqe të Pukës. Në bashkëpunim me abatin e Mirditës, imzot Prenk Doçi, i jep jetë tek themelon Shoqninë Letrare dhe Kulturore “Bashkimi”, boton artikuj të rëndësishëm e të mprehtë, duke përhapur të vërtetën në një numër sa më të madh njerëzish. Ishte i pari që hapi klasat qytetëse, duke futur gjuhën shqipe në mësim, në kohën që ishte emëruar drejtor i shkollës fillore françeskane. Më pas ishte kryetar i Komisionit të Alfabetit të gjuhës shqipe në Manastir (1908), si dhe themelon dhe drejton deri sa mbylli sytë revistën e njohur kulturore-shkencore “Ylli i Dritës” (Shkodër, 1913).Ai, hapi Shtypshkronjën Françeskane, nga ku nisën të dalin rregullisht periodikë të shtypit katolik dhe kulturorë në qytetin e Shkodrës. Krijoi lidhje dhe ura bashkëpunimi me të gjithë albanologët e njohur evropian asokohe, duke i pasur si bashkëpunëtorë dhe bashkëtrajtues të shumë temave interesante mbi Shqipërinë, gjuhën, visaret e kombit, traditën, letërsinë dhe krishtërimin e hershëm ndër shqiptarë. Në bashkëpunim me të madhin liberator Luigj Gurakuqin (të cilit i kishte venë në ambientet e Kuvendin Françeskan në Shkodër një dhomë përsonale në dispozicion, ku shpesh Gurakuqi strehohej, sa herë që nga kundërshtarët politikë vihej në rrezik jeta e tij, shënimi im K.K.), themelon “Komisien letrare” (1916) të Shkodrës dhe paralelisht me këtë drejton gazetën e rëndësishme “Posta e Shqypnisë”.

Përvoja e tij e gjërë në zotimin për çështje nacionale shqiptare bëri të mundur që ai me veshjen e fratit, të përfaqësojë Atdheun e vet, në Konferencën e Paqes në Paris, ku kryeson delegacionin diplomatik.Duke përfaqësuar denjësisht alternativën e opozitës, Fishta ishte deputet i Shkodrës dhe zgjidhet nënkryetar i Parlamentit. Me dorën e vet, përuron hapjen e gjimnazit të njohur “Illyricum” në Shkodër, që pas vdekjes do të marrë emrin e tij, por komunistët e suprimojnë menjëherë me të ardhur dhunshëm në pushtet. Në vitin 1924, merr pjesë në lëvizjet politike të kohës, duke qenë përkrah opozitës noliste dhe më pas emigron në Itali.Për kulturën e gjerë që kishte, emërohet Lektor Jubilar në Teologji e Filozofi. Më pas, dy herë është përfaqësues i delegacionit shqiptar në Athinë e Stamboll. Për 3 vjet me radhë zgjidhet si Provinçial i Urdhërit Françeskan në Shqipëri (ky urdhër është ndër më të vjetrat në vendin tonë, së bashku me benediktinët, të cilët janë vendosur për herë të parë në shëk.XII-XIII, shënim im K.K.) dhe një vit para se të mbyllte sytë ishte akademik i Italisë, një ndër titujt më të mëdhenj, që ende se ka fituar asnjë njeri i nacionit të vet deri më sot. Pikërisht për këtë fat dhe nder historiografia komuniste, e anatemoi Fishtën deri në përbaltje për gjysëm shekulli, duke mos thënë asnjëherë arsyen, se ishte një atdhetar dhe kundër shovinizmit pushtues barbar sllav.

5 ditë pas Krishtlindjeve, më 30 dhjetor 1940 mbylli sytë, ai, që i hapi sytë gjithë popullit shqiptar. Fishta varroset në Shkodër, mes lotëve dhe pikëllimit të madh të bashkëqytetarëve, bashkëluftëtarëve të idealeve të senjta të lirisë dhe demokracisë perëndimore, vëllezërve të dashur në Krishtin e Atdheun. Kur eshtrat e tij, ishin pajtuar me lumninë e pasosur, ndodhi ai akti më antinjerëzor, kur zvarroset nga regjimi ateist i Enver Hoxhës, ashtu sikurse kishin vepruar turqit me eshtrat e Pjetër Bogdanit autorit të “Çetës së Profetëve”, serbët me babain e grumbulluesit të zellshëm e kodifikimit të “Kanunit të Lekë Dukagjinit” at Shtjefen Gjeçovit dhe së fundi përsëri komunistët eshtrat e Dedë Gjo Lulit fatosit trim të Kryengritjes së Malësisë së Madhe (më 6 prill 1911) të cilat me përbuzje i hodhën në ujërat e ftohta të lumit Drin… Pushtuesit e huaj dhe komunistët trathtarë me gjak e gjuhë shqiptari, kishin një emërues të përbashkët: të shkatërronin sa më themel, çdo vlerë dhe figurë të ndritur të trojeve amtare shqiptare.

6 vjet pas vendosjes së demokracisë, për vlerat e së cilës ai punoi e jetoi gjithnjë, më 28 dhjetor 1996, pas 56 vjetësh rivarroset me një cerëmoni, ku, merr pjesë gjithë hierarkia e klerit katolik, duke i bërë edhe një herë nderim relikeve të rigjetura të eshtarave të tij. Para atyre pak eshtrave që Zoti deshti t’i ruante, u bënë nderime e humazhe në qendër të kishës françeskane dhe filloi puna për të ribotuar serinë e veprave të tij…

Pa Fishtën historia e letrave shqipe do të ishte e mangët

Esencialisht, për të gjithë françeskanët e përvujtur, Fishta, ishte një intelektual dhe klerik i madh.Një njeri me vizione të kjarta. Vepra e tij u bë burim frymëzimi dhe dashurie për Fe e Atdhe dhe përparim, çka në mendjen e Fishtës, ato jetonin në një unitet, duke e ngritur gjeniun në nivele të reja cilësore, që i kanë qendruar kohës edhe sot.

Vlerësime pozitive kishte vazhdimisht sipas këndvështrimeve të ndryshme, për Fishtën e letrat shqipe, si njohës i kthjellët i tërësisë së kulturës së tabanit të lashtë autentik dhe përtej tij. Opinione pozitive kanë shprehur përmes pendës dhe mendjes në kohë dhe në rrethana të ndryshme shumë intelektualë të shquar, albanologë evropianë ashtu dhe bashkëatdhetarët e tij në Veri dhe Jug të Shqipërisë, shkrimtarë dhe studiues të kulturës shqiptare asokohe dhe sot.

Kështu Karl Shtainmes e krahason Fishtën me Gëten e Shilerin, ndërsa francezët e thërrasin “Tirteu i Shqipërisë”. Albanologu i njohur italian at Fulvio Kordinjano, që punoi dhe jetoi për një kohë të gjatë në Shqipëri, radhiti këto fjalë të ngrohta zemre: “Pak kush kujtoj, në letërsi të mbarë botës, ia del at Fishtës si poet satirik, si i tillë me nji fui të çuditshme ther e pren aty ku djeg”. Ndërsa 5 vjet më vonë, albanologu i shquar italian, Prof. Gaetano Petrotta, me pendën dhe mendjen e tij ka lënë të gdhendur këtë vlerësim shumë domethënës: “Ndër veprat e këtij është shprehur e pasqyruar në mënyrë më të kthjellët shpirti i popullit shqiptar. Këto vepra kanë për të mbetur të pavdeshme e kanë për t’u bërë poezia e kombit të Skënderbeut…”. I madhi për të madhin Faik Konica për at Gjergj Fishtën, në shenjë nderimi dhe respkti të thellë ka lënë si dëshmi të tij vlerësimin konçiz: “Kot së koti përpiqen grekët e sotëm të kërkojnë në letërsinë e tyre një vepër më të plotë se “Lahuta” e Gjergj Fishtës”. Prof. Ernest Koliqi, thotë: “Fishta, ishte vravashka e shqiptarizmës, e bashkimit në gjakun dhe gjuhën e përbashkët”.

Për poetin e pendës, që ka luajtur një rol të rëndësishëm në Rilindjen Nacionale, Prof. Abaz Ermenji shkruan: “At Gjergj Fishta, është ndoshta m’i madhi poet shqiptar gjer më sot. Edhe ky pjesën më të rëndëishme të veprave të tij, ia pat kushtuar çështjes nacionale”. Në vitin 1989, At Daniel Gjeçaj (që këto ditë ndërroi jetë), studiues i afërt, (botues i “Lahutës së Malcis” në Itali), jep esencialisht këtë formulim: “…Fishta, këndohej pa dijtë se i thojshin emnin; këndohej përse në këngët e tija ishte shqiptar; shqiptari në doke, në kanu, në mitologji, në folklor, në aspirata, në jetë, në luftë e në ngallnime”. Poeti i madh i valëve të liqenit të Pogradecit dhe miku i tij Lasgush Poradeci, e pati cilësiar bukur meshtarin françeskan, si: “Shkëmbi i tokës dhe shkëmbi i shpirtit shqiptar”. Gjykim të mirë ka hartuar edhe albanologu dr. Antonio Baldacci, ku midis të tjerave sintetizon: “At Fishta mund të thirret apostull i Atdheut të vet…”.

Shkurt e saktë, duke bërë paralelizëm në historinë shumëshekullore shqiptare ka lënë të shkruar edhe at Augusto Gemelli, kur vlerëson: “Në historin e Shqypnis, emni i at Fishtes do të rrijë krahas me atë të Gjergj Kastriotit. Dy emna këta, të cilat janë e do të mbesin nji flamur i vetëm, nji nxitje e vetme e nji lumni e vetme”. Prof. Martin Camaj, shkruan: “…Mua më ka bërë përshtypje një gjë në seleksionimin e shkrimtarëve të vendit, janë ndalur shkrimtarë që ishin krejtësisht të talentuar është edhe Fishta, që ishte shumë i kulturuar në pikëpamjet e letërsisë”. Kritiku i sotshëm bashkëkohorë Dr. Aurel Plasari midis shumë konsideratave për jetën dhe veprën e Fishtës ka dhënë edhe vlerësimin e veçantë: “Gjysmëshekulli që ka kaluar prej vdekjes së tij fizike, e ka vërtetuar jetëgjatësinë e veprës së tij letrare, me gjithë kushtet specifike të vështira në të cilat i është dashur asaj të gjallojë”.

Dr. Sabri Hamiti, një ndër njohësit më të mirë të letërsisë së traditës dhe bashkëkohores, mbi lirikën dhe poetikën nacionale, renditë edhe këto fjalë në parathënien e lirika fishtiane: “…zotërojnë figurat ambientale dikund edhe figurat historike, por gjithnjë më të freskëta janë krahasimet që dalin nga një botë elementare shqiptare e shkëmbit, malit, fushës, lules, erës; pra një botë e tërë konkrete që don të pavdeksohet e të përgjithësohet në art”. Mbi korpusin e botuar të veprave të Fishtës në Kosovë, të ndara në katër vëllime, shquhet edhe shkrimi hyrës që shoqëron kryeveprën “Lahuta e Malcis”, shkruar me art nga studiuesi i shquar i ditëve tona Dr. Anton Nikë Berisha, ku mund të kundrohet me endeje parathënia me titull kuptimplotë: “Vepër e qenësisë së botës dhe shpirtit shqiptar”, ku ndër të tjera autori Dr. Berisha sintetizon: “Rëndësia dhe vlera e “Lahuta e Malcis” dëshmohet pos tjerash edhe me aktualitetin që ka kjo sot, qoftë si tematikë, qoftë si pasuri gjuhësore shprehëse dhe si kuptimësi: – ruatja e qenësisë shqiptare, forcimi dhe pasurimi i vetëdijes dhe vetëdijësimit kombëtar, për atë qëllimin e fundit thelbësor që del nga gjithë vepra letrare e këtij krijuesi madhor – për mirëqënien tonë të sotme dhe të nersërme”.

Vepra e Fishtës një ungjill i ngrohtë atdhedashurie

Mund të thuhet hapur, se kontributi i Fishtës, është simbol i shqiptarizmit të kulluar dhe gjithë vepra e tij madhore përbën një ungjill të ngrohtë atdhedashurie. Si meshtar i përvujtë i popullit të vet që e donte dhe e respektonte aq shumë, u nderua, u respektu si bari shpirtëror shembullor nga delet e veta dhe bashkëkohësit, mbasi si një shqiptar i vërtetë ruante besë e burrëri, kishte guxim e trimëri, për të cilat gdhendi me pendën e fuqishme magjinë e madhe të veprave që krijoi mendja e begatë, duke ia bërë dhuratë krenarie gjithë Shqipërisë.

Pikërisht për këto virtyte të çmueshme, vepra e “poetit nacional” shpaloset me vizione mjaft të gjëra, me vlera të shumta e të një rëndësie të madhe për letërsinë shqipe. Ajo që e dallon më së shumti poetin si gjeni origjinal, midis shumë të tjerave është arsyetimi bindës se: Homeri shqiptar nuk është aspak transplantim i teologjisë a i parimeve të Urdhërit Françeskan, të cilit me devocion ai i përkiste, por ndryshe, ishte më shumë se kaq, sepse ishte gjithnjë një vlerë e re që ripërtërihej e ridimensionohej në një sistem origjinal vlerash, që asnjëherë nuk i kundërvihej kuptimit esencial kristian, në veprat e të cilit identifikohet si një lloj bagazhi i pasur me vlera ripërtëritëse bashkëkohore. Për me tepër, kjo dëshmohet në tërësinë e kulturës solide që kishte pasur fatin e mirë të merrte Fishta, duke përthithur ajkën kulturore botërore e në veçanti atë evropiane dhe e transmetoi nektarin si një trashëgim të denjë brez pas brezi përmes puplës së shkrimtarit.

Pohimi i thjeshtë i autorit, shpjegon dukshëm mesazhin filozofik të tij të shprehur në veprat “Odisea”, “Shën Françesku i Azisit”, “Kryepremja e Shën Gjonit”, të cilat janë respektivisht: ngallnjimi i lirisë, vëllazërimi dhe inifikimi sipas vështrimit të kthjellët të doktrinës kristiane. Gjithsesi mund të pohohet me të drejtën e qytetarisë shqiptare, se kryevepra aq shumë e adhuruar nga shumë breza si një margaritar brilant shkëlqen brenda universit që shpalosë mendja dhe dora e palodhur e shkrimtarit të përkushtuar tërësisht interesave të nacionit shqiptar. Ky prodhimtar i begatë i fushës së letrave shqipe, asokohe me të drejtë ishte përfshirë me të drejtë vlerësimi, në listën e Çmimit Nobël, si i nagjishëm në pendën artistike, çka në këtë mënyrë kishte kaluar kufijtë etnikë dhe i përkiste tashmë edhe fondit të artë të letërsisë botëore.

Si një intektual universal, eruditi i gjërë e i thellë Fishta, ka lënë gjurmë në fusha po aq të vështira sa ajo e letërsisë, ku në mënyrë të dukshme, është shquar si arkitekt shqiptar me shije të hollë.

Disa nga projektet e realizuar nga mendja krijuese e Fishtës janë: balli i kishës së Rubikut, qela e Lezhës. Ndërsa në Dukagjin (Malësi e Madhe) ka mbetur si gjurmë e freskët dora mjeshtërore e tij, që e skicoi në kartë kishën e Prekalit, kishën e “Zojës Rruzare” në qytetin e Shkodrës, ashtu sikurse projektoi kishës së Troshanit. Po ashtu Fishta organizon me vetëinsiativë ekspozitën simbolike me titull kuptimplotë “Rozafat”, ku për vizitorët e shumtë ardashës, ofroi 25 punime të nënshkruara nga dora e frymëzimit të padër Gjergjit.

Kraharori i poetit ruajti tituj nderi e fisnikërie

Fishta i madh nuk mbeti pa u vlerësuar nga qarqet e interesuara të kancelarisë së kulturës dhe të civilizimit evropian dhe nga bashkëkohësit e vet.Ai është nderuar me kurora dafinash argjendi nga Klubi “Gjuha Shqype” i Shkodrës në vitin 1911, “Penda e Artë” dhënë për merita të spikatura në cilësi shkrimore dhënë nga qyteti po aq i Beratit në vitin 1917. Medalja “Mearif” e Klasit II, dhënë nga shteti i Turqisë më 1912, “Rihter-Kreuz” të dorëzuar nga Austro-Hungaria në vitin 1912, “Benemerenza” dhuruar nga Selia e Shenjtë në Vatikan më 1925, medalja me emrin e një zogu mitologjik “Phoenix” dorëzuar nga shteti i Greqisë në vitin 1931, etj.

At Gjergj Fishta, duke u vlerësuar, ka sot një trashëgimi, një mal të tërë me emrin dhe rrymën e pastër gjithsesi të vlerësuara sa dhe si duhet. Ekzistenca e plotë e botimit të tij, do të nxisë kërshërinë e studiuesve letrarë që t’i qasen kësaj vepre dhe t’a vështrojnë atë mbi bazën e studimit të kohës në mënyrë sa më komplekse e më të gjithanshme.

Të rindertojmë Fishtën e gjithshqiptarëve

Çdo ditë e më shumë, po zgjohet ndërgjegja kombëtare e gjeneratës së re, në trojet shqiptare dhe diasporë. Ata natyrshëm, po kërkojnë të shkundin qeveritë e papërgjeshme, për indiferentizmin, që kanë manifestuar gjithnjë tash 24 vjet, ndaj figurës së madhe të shpirtit shqiptar At Gjergj Fishtës.Duhen përgëzuar Nismëtarët në rrjetin social Facebook (1 Milion Shqiptarë Që Shtepia e At Gjergj Fishtës Të Rikonstruktohet ose Albanian Genocide – Turkey 1385-1912 etj.), për idenë qëllimmirë, të Rilindjes me Zemër të Poetit të Madh Kombëtar.Ne s’kemi pse të presim deri sa të behemi një milion vete, për të Ngritur një Qendër të Madhe Kulturore, kushtuar Pader Gjergj Fishtës!?

Nuk është tashme fjala të rindërtohet shtëpia e tij (pse është jashtë kohës), por duhet të rikonceptohet Një Qendër e Re e Madhe Kulturore Mbarëkombëtare; të blehet tokë me hapësirë të mjaftueshme apo mbi tabanin e kësaj kulle përdhese dhe perreth ndertesës autoktone, mund të Ringrihet Identiteti Ynë Arbëror, ku,për fat të keq, sot streheza e tij fëminore, është braktisur deri në përdhunim…Arkitektet e “huaj”, që jetojnë dhe punojnë nëpër botë dhe kanë përvoj, sëbashku me ekspertët e urbanistikës në vendlindje, kanë mundësi të hapin një konkurs profesional bashkëpunimi, për një projekt serioz dhe ambicioz cilësorë, plot vlera funksionale, duke respektuar traditën.

Aty mund të pranifikohet të ndërtohen disa dhoma apo salla e komode funksionale, të departamentit të albanologjise, auditore bashkëkohore kumtesash, muzeume moderne, me relike të ndryshme dhe pavione në dy gjuhe shqip-anglisht, një restorant të vetëadministruar nga stafi etj.

Gjithashtu mendoj, se duhet të ketë mirëmbajtës vendas dhe disa cicerone shumë të mirë, të traditës, që të dinë shumë gjuhë të huaja; të ketë numër llogarie bankare të përhershem në vendlindje, për dhurime fondmbledhëse, fotoarkiv, libra të larmishëm dhe dokumente të kontributit të madh të shkollave me ëmër të shquar të Kuvendeve Franceskane dhe Jezuite të Shkodrës, në ndihme të cështjes shqiptare.

Ne, duhet të jemi krenar, për këtë nismë mbarëshqiptare në trojet etnike dhe diasporë, sepse në çdo hap është e gdhendur dukshëm në histori vlera e ndihmës së madhe, për çështjen e mirëfilltë kombëtare të vetë fratit të përvuajtur dhe modest të Shën Françeskut, që ishte dhe mbeti deri sa kaloi në amshim Pader Gjergj Fishta.

Ky mendoj, se është një investim i së ardhmes sonë, per të na treguar ne dhe brezave vijimësinë shqiptare dhe një Falënderim nga zemra, për të gjithë eterit e shquar shpirtëror ndër shekuj, të atdhedashurisë për Fe-Atdhe-Përparim.

Të ngrihet me keto fondmbledhje Biblioteka e librave dhe të gjithë kolana të ndryshme të botimeve shqiptare, për dhe rreth veprës së pavdekshme të Fishtës.

Mendoj, se çdo autor shqiptar apo albanolog i huaj, pa problem, mund të dërgoi 5 kopje librash të poetit kombëtar, (sikurse i dërgohen rregullisht çdo botim i ri Bibliotekës Kombëtare në Tiranë dhe Prishtinë, që kthehen automatikisht në pasuri mbarëkombëtare), të cilat në vite e kohë të ndryshme, i janë përkushtuar At Gjergj Fishtës.

Atë e ka dashur dhe e do sërisht (edhe mbas 74 vjetëve të kalimit në amëshim) çdo brez, që ka jetuar dhe jeton në trojet etnike shqiptare.

Shikoni rastin pozitiv të luftëtarit martir trimit Adem Jashari, sa investime dhe kontribut i madh po jepet nga diaspora, për të rindërtuar (me të drejtë) përkujtimin e veprës se tij heroike dhe përmes kësaj natyrshëm përkujtohen trimat liridashës deshmor të Dardanisë, të renë për liri e pavarësi ndër shekuj…

Kompleksi i Ri Shumëfunksional, i Qendrës Kulturore Kushtuar Pader Gjergj Fishtës, natyrshëm mund të shërbej si vend peligranazhi atdhedashurie, për ne, që jetojme larg vendlindjes në Perëndim dhe Amerikë.

Kudo në botën e civilizuar qendrat kulturore atdhetare, janë muze origjinale të gjalle ose pasaportat e identitetit tonë arbëror ndër shekuj…

Aty mund të hapen disa panaire libri të përvitshëm, komplekse dyqanesh me suvenire apo produkte kombëtare të markës ‘Made in Albania’ nga çdo zonë dhe krahinë të trojeve etnike shqiptare.

Fishta ynë i papërsëritshëm në histori dhe letërsi, është sot për sot shkrimtari më i përfolur me gojë, por dhe më i lënë në harrese me apo paqëllim, sa askush tjetër. Kështu kolana e veprave të tij, tash 24 vjet asnjëherë nuk është rishtypur, nga kujdesi i qeverive, sikurse disa shkrimtarëve të tjerë. Shtëpia e tij dhe banorët e katundit Fishtë, janë lënë mbas dore, sikurse të ishin nga një planet tjetër. Varfëria dhe prapambetja, janë ulur këmbkryq atje.

Fishta shumëdimensional, ka një të veçantë brilante, se vetëflasin veprat e tij të madhe, dhe s’ka nevoj të flas Fishta, sikurse ndodh rendom sot në media, ku, shkrimtarët vetëintervistohen dhe flasin ‘non stop’, për veten e tyre dhe jo të tjerët për librat e tyre.

E pra, për fat të mirë të historisë së djeshme dhe sotme Fishta respektohet nga të gjithë. Ai adhurohet, dhe mbahet me krenari identitetit shqiptar fotot e shumta dhe kryevepra “Lahuta e Malcisë”, recitohet me mall nostalgjik poezia e tij atdhetare permendesh, permenden me respekt si shembull brilant fjalimet e tij të zjarrta, me nota shpirti të thekshme patritotizmi, në Konferencën e Paqes në Paris, për çeshtjen thellësisht shqiptare.

Kësisoj, Fishta, është tjetër esencialisht si personalitet i kompletuar një njeri me virtyte positive dhe shembull patriotizmi, meshtarë i përvuajtur, që iu gjend pranë grigjës së vet edhe në momentet më tëvështira historike dhe shkrimtarë, i një vlerë dhe cilësie shumë të lartë, mbasi ka hyrë natyrshëm në zemrat dhe familjet e çdo shqiptari, pa dallim feje, krahine e ideje.

Ai, është simboli i shqiptarisë së kulluar, modeli i një njeriu të thjeshtë, të përvuajtur deri në madhështi….

Në Amerikë, bëhen shumë gjëra te bukura positive jo nga Qeveria apo Presidenti Obama, por nga vetë inisiativa e lirë e njerzve të lirë, në një botë të lirë demokratike.

Sot, përmes internetit dhe rrjeteve sociale si Facebook etj., ne mund të komunikojmë dhe bëjme misione atdhedashurie të vlefshme, për vendlindjen, pa pasur nevoj të bëjmë mbledhje rutine të lodhshme dhe stergjata me burokracinë e korruptuar shqiptare.

Këto rrjete po ndryshojnë sot botën dhe po e bejnë atë dhe njerëzimin me transparente, para ngjarjeve dhe fakteve, të cilat shpesh media elektronike e “pavarur”, i ka fshehur dhe ka abuzuar me qëllime kompromentimi me qeveritë dhe sistemet e ndryshme.

Eshtë koha për veprim! Të ngrihet grupi i punës, me përfaqsues nga gjithë trojet etnike shqiptare dhe diaspora dhe hapet llogaria bankare dhe ne i kalojmë atje ndihmat apo kontributet tona.

Komisioni, duhet të jetë transparent, pa futur hundët apo duart qeveritarët parazitë të babëzitur apo sikurse thotë poeti kombetar:

“Ju rrugaça sallahana

vagabonda shakllabana,

rriçna t’ndyet, mikrobe të kqi

qi të mjerës moj Shqipni

kthelltë hi i keni në mushkni

pa dhimbë gjakun tuj ia pi,

por der kur, bre batakçi!

Bre coftina, kalbe mbi dhè

der kur ju, tu tallë npër ne,

do t’na qelbi fis e atdhè…”

Fishta, ishte dhe mbeti Poeti Mbarëkombëtar dhe projekti, duhet të ketë këtë ide, vizion dhe dimension, me qëllimin fisnik mbarëkombëtarë, për brezat që do të vijnë.

Pamja e zymtë e medaljes shfaqet para nesh.Eshtë fjala për një shkrimtar tjetër shqiptar gegë, por që nga vëllezërit shqiptarë është lënë në harresë me ose paqëllim.

Shtëpitë e Gurakuqit dhe Fishtës, gradualisht po shemben, për t’ia zhdukur qytetit kultudashës Shkodërlocës gjurmët e identitetit dhe historinë e lavdishme ndër shekuj…

Kështu, poeti i ndjenjave shqiptare At Gjergj Fishta O.F.M. (1870-1940), nuk ka varr, ku, mund t’a përkujtojmë me lule dhe lutje, sepse për eshtrat e tij, nuk u kujdesen asnjë nga qeveritë “demokratike“, duke filluar me komunistët, që i vodhen e hodhën në lum me fanatizëm anadollak mbetjet relike dhe deri tek ato të erës “demokratike”, që drejtojne sot me fjalë të bukura përmes “rilindjes”…

Komunistët dhe postkomunistët, me kostume perëndimore sot, si s’mirëzi ia shkatërruan me heshtje varri shtëpinë, u muduan t’i tjetërsonin historinë, gjurmë të pashlyeshme të lavdisë së perkushtimit ndaj Atdheut, Kuvendin shpirtëror dhe kombëtar, arkivat, antikuaret e rralla me një fond të pasur origjinal, muzeun e parë kombëtar, sepse aty françeskanët e Fishtës strehuan liberatorin e madh Luigj Gurakuqin, për të mos e vrarë kundërshqiptarët, ruajten flamurin e Deciqit dhe eshtrat e Dedë Gjon Lulit, duke i varrosur me respekt, në zemër të Kuvendit; ngritën me mund dhe djersë stacionin e parë meterologjik, muzeun filatelik, bandën e parë muzikore të qytetit, sollën në Shkodër topin e parë dhe hapën sportin popullor të futbollit etj.

Në këtë Kuvend shqiptaresh të kulluar, brez mbas brezi françeskanët nder shekuj realizuan me sukses misionin pranë popullit shqiptar nën moton: “Lutu dhe Puno“, duke bërë që Shqipëria (si vijim i Arbërisë krenare të Gjergj Kastriotit) të mos jetë një lagje e vjetër e Turqisë anadollake…

Pse u masakrua Fishta?

‘’Kontributi i çmueshëm që dha Fishta në laminë e letrave dhe në edukimin e kombit, në ruajtjen e kulturës dhe në naltësimin e e gjuhës, vërtetojnë njëherë e përgjithmonë, se Shqipnija pa Fishtën, kishte për të qenë e mangët, ashtu si letrat tona pa penden fishtjane kishin për të paraqitë nji golle (boshllëk) të paplotsueshme. Këndej del e qartë, se vetëm mënija e vëneri ndaj zhgunit e ndaj meshtarit katolik, terratisin mendjet dhe ia mohojnë Fishtës vlerën e vendin, që ai xen në panteonin e Kombit.’’ – Prof. Namik ResuliUniversiteti i Napolit, Itali

Pa koment, po ofrojmë pjesë të fjalës së diktatorit të egër komunist dhe ateist Enver Hoxhës, para një grupi të rinjsh, që morën pjesë në Pleniumin e IV të Rinisë Popullore Komuniste.

“… Dashuria e popujve të Jugosllavisë e mareshallit Tito dhe e gjithë udhëheqësve të Jugosllavisë për popullin shqiptar është shumë e madhe.Ne kemi fatin e madh e të lumtur që kemi në kufirin tonë të veriut një aleate e nje mike kaq të fortë, kaq të sinqertë siç është Jugoallavia….Po të studjojmë historinë e vërtetë të popullit tonë dhe jo atë të shkruajtur prej agjentëve të imperializmit, do të shohim se populli ynë, pa qenë një popull sllav, ka pasur një lidhje të ngushtë dhe të përzemërt me popujt sllavë.Kurdoherë, që krerët feudalë të Shqipërisë si Ballshët (Balshajt ‑ shënim) e të tjerë, kanë qenë në aleancë të mirë me sllavët e jugut që kanë pasur përkrahjen e malësorëve…Çdo gjë e lidhte popullin tonë me sllavët e jugut, jeta zakoni, burrëria, lufta për indipendencën kundër të njejtëve armiq…Miqësia ka ekzistuar përgjatë shekujve e rrebeshesh në mes të popujve tanë dhe atyre malazezë.Këtë miqësi nuk mund ta errësonte shërbëtori i imperializmit dhe i fashizmit italian, shovinisti At Gjergj Fishta, me “Lahutën e Malësisë”, ku ai nga një vepër kusare të thjeshtë, kërkon t’i bëjë apologjinë shovinizmit më të tërbuar dhe ta ngrerë armiqësinë që nuk ka ekzistuar në mes të malësive të veriut dhe Malit të Zi, në një teori të çmendur…Fishta dhe Vlladan Gjeorgjeviçi janë njerëz të po një shkolle dhe shërbëtorë të një ideje skllavëruese.Populli shqiptar dhe sllavët e jugut, me malazezët e serbët në krye, nuk mendojnë dhe nuk ndiejnë si as si Gjergj Fishta dhe as si Vladan Gjeorgjeviçi.Poetët popullorë malazezë e serbë kanë shkuar me entuziazëm për trimërinë dhe bujarinë e shqiptarëve.Këngët autentike të malësorëve të Shqipërisë së Veriut, këndojnë anasjelltas trimërinë dhe besnikërinë e malazezëve. Si mund të këndonte populli kësisoj kur ekzistonte një armiqësi siç kërkon ta përshkruajë At Gjergj Fishta e agjentët e tjerë të imperializmit.Populli shqiptar, ka luftuar së bashku me popujt sllavë të Jugut, kundër Turqisë në Kosovë e gjetkë. Në kohën e Gjon Kastriotit dhe Skënderbeut, ne kemi pasur marrëdhënie të ngushta me këta popuj, ne kemi pasur krushqira dhe aleanca.”

Sulmi dhe lufta, kundër klerit katolik në Shqipëri prej 1944-1990, ka qenë e mirëorganizuar nga sistemi komunist dhe veglat e propagandës, që më pas në vitin e zi 1976, shpalli Shqipërinë si shteti i vetëm ateist në botë.Në ndihmë të kësaj lufte katastrofike vdekjeprurëse dhe shkatërruese të vlerave kombëtare, një rol të madh kanë luajtur shkrimtarët dhe artistët e numeklaturës komuniste, që për të fituar poste dhe privilegje apo foto me buzëqeshje para apo në krah të diktatorit Hoxha, shkruan dhe përbaltën sistematikisht patriotin dhe shkrimtarin e shquar françeskan At Gjergj Fishtën O.F.M.

Për të parë poetin fisnik, po ofrojmë një shkrim të shkurtër esencial nga dora e tij, që paralajmëron dhe fton lexuesin, përmes rubrikës së botimit të librave të rinj, daljen në dritë të poezive brilante me titull: “Juvenilia”, të shkruar me dashuri dhe përkujdesje ndaj veprës letrare, të kolegut poet dhe patriotin e madh të papërsëritshëm Dom Ndre Mjedën.

“Literaturë shqype

Si e kemi lajmue edhe nji herë tjetër, fort i Nderti Zotni Dom Ndre Mjedja në këto kohët e mbrame, tue herrë lulishtën e Zanave, ka mbledhë e ba tubë do lule të bukura poezie plot njomësi e hijeshi e i quejti “Juvenilia”, nën të cillin emën kuptohen vjershat e kangët e tija të shkrueme në moshë të re.

Prej emnit të përvujtë të të mbledhunit të këtyne kangëve, njeriu s’kishte me pritë se gjenë aty mbrendë nji poezi të naltueshme e vjersha të punueme me zeje.Por puna âsht krejt ndryshe.

Në atë libër ke nji poezi plot ndiesi, nji zeje të pashoqe e nji gjuhë fort të hijshme. Kur ti këndon ato vjersha, të ngjallet menjiherë uzdaja se me gjuhë shqype ka me mujtë dikur me u mëkambë nji literaturë e zgjedhme e e hijshme.

Kur këndon ato kangë, as nëpërmend nuk të kalon me thanë: Jo, kjo âsht gjuha e Shkodrës, ase e Korçës, ase e Elbasanit, por thue: Kjo âsht gjuha shqype.

Në ato kangë, nuk janë shartue mollat me morriza, as lilat me hitha, si me thanë se ajo gjuhë nuk âsht e perbame me fjalë të trillueme mbas qejfit e me hamendje; por âsht e ujdisme me shije estetike e e xjerrme prej gurret të vet të gjallë, që âsht goja e popullit, prej visarit të kombit që âsht literatura e perbame me mund e me kohë.

Prej këtij libri, shifet kjarisht sesa arsye kanë ata që thonë, se gjuhën letrare e ban pupla e letrarve e jo pallavrat e thata. Prandaj na po jau porosisim këte libër gjithë dashamirësve të literaturës kombtare e, sidomos mësueasve e nxanësave të shkollave si fillestare, si të mesme.

E shpresojmë, se shqyptarët, kanë me iu pergjegjë kësaj porosie tonën, psekujtojmë që ata e dijnë, se, kur na flasim mbi Shqypnì a lavdojmë ndonji vepër shqyptare në fletore tonë, atëherë e kemi përnjimend e jo per me shkarravitë leter.

Libri “Juvenilia”, në këto ditë âsht qitë me u shitë e kush don me e ble, t’i sillet Shtypshkrojës Françeskane në Shkoder, tue dërgue çmimin e tij, që âsht tri koronash, si edhe shpenzimet e postës, kush e porositë me postë.”(At Gjergj Fishta, “Posta e Shqypnís”, nr.54, f.3, Shkoder, 22 qershuer 1918).

Ai na paraqitet në harresë të qëllimshme, pra, në një formë të re të vijimit të persekutimit të ri ndaj poetit tonë të madh Fishta, i cili, kësisoj dretjpërdrejtë del i huaj në tokën shqiptare, sepse nuk ka varr dhe shtepi…

Ndërsa Fishta i pagojë, që nuk është ankuar dhe nuk ankohet, s’ka asgjë, përvec veprave, që populli dhe në vecanti malësorët kreshnikë dhe fisnike, pa ditur shkrim dhe këndim, i dinin permendesh dhe këndonin me lahutë e cifteli plot dashuri në odat e burrave me mijëra vargje të ‘Lahutës së Malcis’.

Kujtoj, se aktori i famshëm malësori dukagjinas Ndrek Luca, tronditi të gjithë shqiptarët, në Kuvendin e Motrave Stigmatine në Gjuhadol në Shkodër (në vitin 1991), kur recitoi permendesh për 1 orë pjesë brilante nga “Lahuta e Malcisë”, që ishte dhe mbeti kryevepër mbarëkombëtare e Poetit Kombëtar Fishta…

Homeri shqiptar Pader Gjergj Fishta, është monument kulture dhe atdhedashurie mbarëshqiptare.

“Mënyra me të cilën Fishta u del zot ideve të veta, që janë ide lirie, mbrojtje për tagre të veta, mësimit komtar mbi mbshtetjen e gjuhës komtare, bashkimit të zemrave për qëllime e në veprim për të përtëri popullin shqyptar – ashtë nji mënyrë luftarake, nga nji herë e përcjellme prej nji fuqie të pafrigueshme. Ai këndon në mes të poterës së stuhisë ballkanike, në mes të ngatrresave të fuqive të mëdha, që me një politikë plot dredhi ja mohojnë tagret popujve të vëgjelë; këndon sa i kërcnohet Shqypnisë përmbrenda ndasia e partive, interesat e veçanta, pabesia, korrupsioni e tradhti politike gjithfarësh.”, vlerëson albanologu i shquar italian At Fulvio Cordignano, (Shih ‘Epopeja Komtare’, Shkodër, 1925).