Tregim nga Makensen BUNGO/Nju Jork/

Xha Sulua bashkë me të shoqen dhe të birin kishin  hyrë në Amerikë pa  ndonjë  shqetësim, mbasi ishte shkoqur Diktatura komuniste në vendn  tonë, sepse  babai i  atij  vite  më  parë  kishte  punuar atje për  një  kohë  të  gjatë  dhe  kishte  përfituar  nënshtetësinë  amerikane.

Xha Sulua në fillim nuk kishte dashur  të  largohej nga Shqipëria. Ai  kishte  menduar, që  tranzicioni  nuk  do të  sgjaste  shumë  dhe  gjendja  në Shqipëri do  të përmirësohej. Por  tranzicioni po vazhdonte dhe  ndonjë shpresë  përmirësimi nuk po dukej. Edhe i biri e nxiste  gjithëmonë për t’u larguar. Së fundi i ishte mbushur mendja  edhe atij.Kishte marrë  pashaportën  amerikane të  babait dhe ishte paraqitur në  Ambasadën  amerikane dhe  bazë këtyre fituan të  drejtën të hynin në Amerikë. Mbas disa ditësh i hypën aeroplanit  dhe mbërritën  në Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Në  fillim  vuajtën  ca,  se  fillimi   gjithëmonë  është  i  vështirë, por shpejt i biri  filloi  të punojë në një  firmë  në  zanatin  e  tij  si  mekanik  dhe atyre  të  dyve, burrë e  grua,  si  të  moshuar, që  ishin, shteti  amerikan  u  lidhën një ndihmë shoqërore. Dhe shperjt filluan të  bëjnë një jetë të mirë.

I  biri mbas  një  kohe të shkurtër i vuri vetes detyrë, që të  ecte  përpara. Ai ishte i guximshëm  dhe  me  guxim  njeriu  mbërrinë aty, ku synon. Dhe filloi  të bëjë edhe dy punë në ditë. Lodhej, për t’u  lodhur, por edhe  fitonte mirë dhe mbas  një kohe u bë  pronar i një faktorije të vogël dhe atje puna i  shkoi mbarë.

Xha Sulua cdo ditë, herë vetëm , herë  me  të  shoqen,dilte rrugëve të qytetit dhe vështronte  madhështinë e  Amerikës : ndërtesat madhështore, rrugët e gjëra,makinat e shumta, supermarketet,  reklamat me ngjyra verbuese dhe njerëzit, që shpejtonin për të  kryer punët e tyre.

Herë, herë, kur  dilte me të  shoqen  dhe shikonin gjithë atë  madhështi  të  Amerikës, i thoshte të  shoqes, se ajo nuk  kishte  dashur  të  shkonte në  Amerikë:-E, moj  grua, e  shikon  Amerikën, që s’deshe të  vije!

Mbas disa ditësh që  kishin shkuar  në  Amerikë, Xha  Sulua  mësoi  se, aty  afër  shtëpisë  së  tytre  ishte një  klub i  hapur nga një shqiptar. Vajti  dhe e pa.Në atë klub kishte vetëm shqiptar.Pinin  kafe ose caj , bisedonin, luanin me  letra,  me  domino  dhe  tavull. I  pëlqeu dhe që nga ajo ditë u bë një  frekuentues i rregullt i atij  klubi.

Kur gjente ndonjë të moshuar, shkonte e ulej pranë atij, këmbenin ndonjë cigare dhe bisedonin për  ngjarjet në Shqipëri,për punët e djemve të tyre, për hallet e shtëpisë e për punët,që kishin bërë në   Atdhe.Kur nuk gjente  ndonjë  të moshuar, ulej në karrike , porosiste  kafenë,nxirrte paketën, merrte një  cigare , e  ndiste dhe e thithte tymin ngadalë dhe  në heshtje. Me që nuk kishte njeri me të cilin të  bisedonte , kujtonte ngjarje të ndryshme, që kishte jetuar vetë në Shqipëri dhe shpesh herë edhe fliste me vete.Kur  gjente  gazetën  në  gjuhën  shqipe,që  botohet atje, shkonte dhe e merrte, nxirrte syzet  dhe e lexonte. Se  Shqipërinë nuk e harroi kurrë dhe të afërmit  dhe shokët e tij i  kujtonte gjithënjë.

Një ditë si kishte kaluar një kohë në  Amerikë, në klub hyri një djalë  dhe vështroi rreth e rrotull. Ishte  gati  tridhjetë  vjec, me një trup të  gjatë, me flokë  të  zes, por me fytyrë të venitur. Ai sa e pa  xha  Sulon, u  gëzua, fytyra iu cel dhe sytë  i  ndritën.U drejtua nga nga ai,  iu afrua dhe e përshëndeti. Xha  Sulua nuk e njohu dhe e shikoi për disa caste me  vemendje. Djali e kupotoi se  ai  nuk e njohu dhe i tha  emrin e tij dhe të  babait.Atëherë  xha  Sulua  mësoi , se cili  ishte dhe i buzëqeshi.

Ai ishte djali i një miku të tij, me të  cilin  kishte  bërë  tok  ushtrinë në një repart pune dhe më vonë si  xha  Sulua ashtu edhe babai  i këtij  djali e  kishin forcuar miqësinë  midis tyre dhe i ishin gjetur njëri  tjetrit si në ditë  të  mira ashtu edhe  në të vështira. Xha  Sulua  u  gëzua, që takoi djalin e një miku, i zgjati dorën,u  përshëndetën dhe e ftoi  të  ulej. Pastaj  porositi  kemerierin , që të sillte  një kafe. Djali, si me  turp, tha, se nuk e pinte kafenë. Atëherë  xha  Sulua  porositi një caj.Pastaj  ata  të  dy  filluan  të  bisedojnë  me njëri  tjetrin. Së pari  xha  Sulua e  pyeti  për njerzit e   shtëpisë.

-Vetëm  babai dhe nëna kanë mbetur tani në fshat,- iu  përgigj djali . -Vëllai  i  madh, si e di, është në  Gjermani që nga koha,që u hapën ambasadat, vëllai tjetër ka shkuar në  Greqi  dhe motra bashkë me të  shoqin  jetojnë  në  Itali .

-Paskan  ikur të  gjithë,-tha  i  helmuar  xha Sulua.

-Kanë  ikur,  xha Sulo, kanë  ikur.  Kanë  ikur  të  gjithë. Rrallë  sheh ndonjë të ri në fshat. Edhe  burrat  kanë  ikur. Vetëm  pleqtë  kanë  mbetur  në  fshat. Vetëm ata duken tani nëpër fshatra, si të harruar  nga njerzit dhe nga vdekja.

Xha  Sulos  i  erdhi  shumë  keq dhe  tha ngadalë:-Muarën udhët e botës djemtë tanë!I muarën nga ky i shktretë tranzicion, që nuk po mbaron,por  po  e  shkatarron fare  atë  vend!

Xha  Sulua  psherëtiti. Psherëtiti  edhe djali i mikut të  tij  .Pastaj  për  një  kohë  të  gjatë  heshtën  të  dy, edhe  xha Sulua ,  edhe  djali  i mikut.Xha Sulua heshti mendueshëm, ndërsa djali  i  mikut  heshti  ,  se  shikoi  fytyrën e xha Sulos , që  kishte filluar  të  bëhej me blana të  errta.

Pas pak  xha  Sulua e  pyeti:-Po  ti,  si  erdhe këtu,  me  llotari  ?

-Jo,  xha  Sulo, bleva një pashaportë fallso .

-Sa,-e  bleve ?

Djali tundi kokën me hidhërim dhe iu përgjigj: -Shtrenjt, xha  Sulo,  shtrenjt, Vetëm që të ikja prej andej.

Xha  Sulos i erdhi  keq  për  fjalët, që i tha ai djalë dhe,  duke  tundur  kokën, i tha :-Mos i  thuaj këto  fjalë, djali  i xhaxhait !  Ai  është vendi  i  yt.

Djali  e  kuptoi  dëshpërimin e xha Sulos, por  me gjithë  ate vazhdoi :-Ashtu  është , xha  Sulo, ashtu është. Është  Atdheu ynë, është Shqipëria e  jonë, por c’të  bëjmë?  Nuk jetohet  më  atje.Vetëm  vrasje,  varfëri,    prostitucion dhe drogë ka  atje. U harrua nderi dhe burrëria. Rrëmbejnë  fëmijë  të  vegjël  në  rrugë dhe i shesin në shtete të ndryshëm për t’i  birësuar. Gënjejnë  vajza, se do të martohen me ato. i  nxjerrin  jasht  shtetit  dhe i detyrojnë të bëhen  prostituta.

Ndaloi, mori  frymë dhe vazhdoi:- Dhe  me pronat po bëhet e c’po  bëhet , o  xha Sulo!  Bjeri, t’i  biem!Kush mund të vjedhë më  shumë !Me  vendime pronësije të  gënjeshtra nga hipotekat dhe me vendime gjyqesh të paguara  janë bërë  pronarë  ata, që  nuk  kishin as një copë tokë  për varr. Dhe nuk ka ditë, që të  mos  vriten  për  pronat    sot  në  vendin tonë!

Dhe  vështroi  xha  Sulon. Ai ndëgjonte  djalin e mikut të tij me vemendje të madhe  dhe dukej si i  ngrirë, për ato që  po dëgjonte.Djali  vazhdoi:

-Unë  nuk  e di, se si do t’i vejë halli atij vendi.Por sot Shqipëria po bëhet cdo ditë e më keq. S’ka qenë  kurrë ndonjë herë si është sot ai vend. Zoti e ndihmoftë! Xha Sulua ra në mendime për gjendjen e vajtueshme Shqipërisë në atë tranzicion të egër.

E plagosën  shpirtërisht ato që i tha  djali  i  mikut  të  tij, kujtoi ato, që  kishte  parë  e  kishte    ndëgjuar  kur ishte vetë  në Shqipëri edhe solli ndër mend edhe ato, që  kishte  lexuar në  gazetën që  dilte në  gjuhën shqipe atje  dhe parafytyroi  ato që  shikonte pothuaj cdo  natë në një  stacion  televzivë  në  gjuhën shqipe, që e kishin ngritur dy djem aty dhe mendoi  se  Shqipëria e shkretë po rrokullisej  gjithënjë  e  më  shumë  drejtë një humnere të frikëshme.

Vështroi  djalin  e  mikut  të  tij  , mori  frymë  me  vështirësi  ,  tundi  kokën  , sgjati    dorën  ,  mori  një  cigare  nga  paketa   ,  e  ndezi  dhe  e  thithi  duhanin  disa  herë  në  heshtje duke  kujtuar  ,  menduar  dhe  parashikuar  për  të  ardhëmen e  Shqipërisë.

Në  këtë  kohë   ra  një  heshtje  e  trishtueshme dhe efrikëshme midis atyre të dyve, njëri i  moshuar i llahtarisur dhe tjetri i ri i gënjyer. Mbas  një  kohe  të  gjatë xha  Sulua  pa e  mbaruar  cigaren, e  shoi dhe,  për  të  ndërruar  bisedën, ngadalë e  pyeti  djalin e  mikut : -Ti  vuajte  shumë  për  të  ardhur  këtu  ?

-Shumë ,  xha  Sulo!  Me  frikë  në  zemër  dhe  me  gjak  të  ngrirë  nga  një  shtet   në  tjetrin  ,  se  mos  më  diktonin.

Xha  Sulos  i  erdhi  keq  për   ate   dhe, duke shtërnguar  të  dyja  duarët  tok   grusht tha , sa  u  ndëgjua  : – I   shkreti  djalë!

Ai  shtërngim  duarësh  në  ato  caste   para   atij  djali    shorrehte   një      urrejtje  ,  që  ai  më    parë nuk  e  kishte    ushqyer    kurrë   n ë  vetvete  . . .

Pastaj  mendueshëm ,  tundi  kokën, mori  frymë  me  vëshshtirësi , shikoi  djalin  e  mikut  dhe  e pyeti  i  inatosur:-Po  ata  politikanët  c’bëjnë  atje  në  Shqipëri?

Djali   tundi  kokën  dhe    me  ironi  fë  hollë  dhe  duke  psherëtitur  iu  përgjigj:-Xhaxha ,  kur  të   pllakos  e liga  ,  duhet  guxim  dhe  trimëri!

Xha  Sulua  nuk  e  priste  këtë  përgigje  nga  ai  djalë , u  mendua  dhe  tha  ngadalë:-Po, more bir, po. Ke të drejtë!

Pastaj, pas  një  kohe të  gjatë, e pyeti djalin,  në se  kishte  zënë ndonjë  punë. Djali u gëzua, se i erdhi fjala në  shteg  dhe, si  me tur ,iu përgjigj: -Për  këtë kam ardhur këtu sot, xha Sulo, që të  bisedoj me  ju.  U kollit  dhe  vazhdoi:- Më  porisiti  babai  në  telefon , që t’ju  them, nëse  mundet t’më marri  djali  i  juaj  në  punë  në  faktorinë  e tij. Para  dy  ditësh  vajta  vetë  tek  djali i juaj dhe i  thashë, që  t’më  merrte  në  punë, por ai  nuk pranoi.

Xha Sulua e  dëgjoi, por nuk  nuk  foli. Mbasi u mendua,me një zë të  ulët, sa  mezi  u  ndëgjua, e  pyeti: -Domethënë , ti  je  pa  punë ?

-Po ! -ia  ktheu  djali. Kam  shumë  ditë, që kam ardhur dhe po sorollatem e s’po gjej  dot ndonjë  punë.

Xha  Sulua   tundi  kokën ,  u  mendua  për  një  kohë  të  gjatë,përfytyroi  të  birin,  kujtoi porosinë e atij,  solli ndër mend  kohën, kur kishin kaluar me babanë e atij  djali në  repartin  e  punës  dhe  mireqënein  midis  atyre  dhe  i  tha:

-Për  punë  është  ca  e  vështirë.

–  E  di, -foli  ngadalë  djali  .

Xha  Sulua heshti  për  një  kohë fë  gjatë,  pastaj,  duke  mos e  shkuar ndër sy, i  tha   ngadalë  :

-Me  gjithë  ate   ti  duku  një  herë  nesër  këndej.

Djali  u  ngrof  nga  fjalët  e  xha  Sulos ,  e   falënderoi  ate  ,ndejti  dhe  pak,  u  përshëndet  me  ate dhe  u ngrit  e  iku.  Mbas  pak  u  ngrit  edhe  xha  Sulua,  pagoi  kamerierin  dhe  mendueshëm   doli  jasht dhe  mori  rrugën  për  në  shtëpi .

Gjatë  rrugës  mendoi  për  djalin  e  mikut  të  tij.

Në  darkë  e  priti  të  birin  me  një  hall  të  madh  . Do  të  bisedonte  me  ate    ,  që  të merrte  djalin  e  mikut   në  punë,  por   a   do  ta  merrte,  vallë?   Ata  të  dy,  atë  e  birë ,  kishin   maradhënje  të  mira  midis  tyre .I  biri  e  respektonte dhe e  nderonte  si  baba,  që  e  kishte,  bisedonte  shtruar  me  ate  për  cdo  problem  dhe  i  vlerësonte  mendimet e  tij. Vetëm  për  një  gjë  nuk  ishte  i  një  mendje  i  biri  me  babanë, i  biri  nuk  donte , që  babai  t’i  ndërhynte  në  punët  e  faktorisë.

Kur  erdhi  i  biri  në   shtëpi, u  përshëndet  me prindërit  e tij, u  sorollat  nëpër  shtëpi   për  ndonjë  gjë  dhe  shkoi  në  kuzhinë  dhe  u   ul    në  një  karrike  përballë  babait  dhe  ,si  zakonisht  ,biseduan  të  dy   për  ngjarjet  e  ditës .  Mbas një  kohe  xha  Sulua,  si  me  lezet   dhe  larg  e  larg,  i  tha  se ,  kishte  takuar   me  djalin  e  një  miku  të  tij ,  që  kishte   shkuar  ato  ditë  në  Amerikë  .

– Cilin  ? – e  pyeti  i  biri.

Xha  Sulua    i  tha  emrin.

– E  njoh,- i  tha i biri me ngadalë.

Xha  Sulua i  tregoi, se  ishte  takuar  me ate  në  klub.Pushoi pak  dhe shtoi  :

– Më  tha, se  është pa punë.

-Edhe  në  Amerikë,-i  tha  i  biri,-është  vështirësuar  ca   tani, që  të  gjeshë  punë lehtë .

Xha  Sulua e  kishte  para  syshë  porosinë  e  të  birit,  që  të  mois  i ndërhynte  në  punët e  faktorisë ,  por  me  gjithë  ate  mendoi,  se  duhej  të  ndërhynte. U mendua  dhe  i  tha:

-Është  punëtor  i  mirë ai.

-Unë  e  njof  ate,  baba  ! -u  shpreh  i  biri.

Babai  nuk  u tërhoq. Vazhdoi:

-Është  rrobaqepës.

-Po  e  di,  more  baba , e  di,- tha i  biri  dhe  nxorri nga  xhepi disa letra  të  punës dhe  filloi  t’i  lexojë    me  kujdes.

Në  kuzhinë  ngadalë  ra  një  heshtje  e  lehtë  dhe  në  mes  të  asaj  heshtje njëri  mendohej  për  punën  e  atij  djali ,  ndërsa  tjetri   lexonte  shkresat  e  punës  me  vemendje .

Dëgjohej   vetëm  fërfëritja  e  letrave ,  kur i  kthente  i  biri  mbasi  i  lexonte .

Pastaj xha  Sulua,  mbas  një  kohe  të  gjatë,  duke  u  menduar  për  gjendjen  e   djalit   të  mikut ,  i  tha  të  birit:

– Me  babanë e tij  kam  kryer  ushtrinë   në  një  repart  pune.

– Ma  ke  thënë  .  Dhe  keni  vuajtur  shumë  në  atë  repart  gjatë  kohës  së  diktaturës ,-tha   i  biri  pa  e  ngritur  kokën nga  letrat.

– Miku  i  burgut  dhe  i  ushtrisë  nuk  harrohet  kurrë  . Ata  i  lidh  një  dashuri    e  heshtur   por  e  madhe- i  tha    xha  Sulua- Kemi  qenë  gjithë  ato  vite  miq, si  vllezër e shkuar vëllezërve ,prandaj   duhet  ta  marrës  në  punë  atë  djalë.

I  biri    ngriti  kokën,  shikoi  të  atin  dhe i tha prerazi:-Nuk  kam mundësi, baba!

Këto  fjalë  ranë  si  bombë  dhe  babait  iu  duk  sikur  e plagosën.  Mbas  këtyre  fjalëve   nuk  foli  më  njeri, as  babai, as  i  biri . Me  këto  fjalë i  biri  kishte  thënë  cdo  gjë  dhe  babai  kishte  mësuar  gjithëcka.Në  kuzhinë  ra  prap  heshtja dhe në  këtë  heshtje  xha  Sulua  u  krodh në  mendime  të  thella  tani  jo  vetëm  për  djalin  e  mikut ,  por  edhe për  të  birin , se  nuk  po  poranonte  të   merrte  ne  punë   djalin   e  një  miku  të  tij  me  të  cilin  kishte  vuajtur në  kohën  e  diktaturës.Tundi  kokën  disa  herë  dhe   me  keqardhje, i  tha  të  birit:-Më  duket, se  nuk po  bisedoj me tim bir.

I  biri dëgjoi fjalët e babait,la letrat, ngriti kokën, e shikoi të atin me habi dhe tha:- Baba…! …

Deshi të  vazhdoj, por i ati nuk e la . Ai  i  tha :

-Erdhe  në  këtë  vend  të  begatë  pa  asnjë  pengesë, vure mall e  pasuri  dhe tani nuk po pyet për njerzit  tuaj. Ai  është birë  miku, djalë i  një miku me të cilin kemi  vuajtur tok.

I  biri  nuk  foli. Priti, se cfarë do të shtonte  i  ati.

Babai  vazhdoi :

-Por, a e di ti , se  sa  ka  vuajtur ai  djalë  për  të  ardhur  deri këtu me një  pashaportë fallso, të blerë në tregun e zi?    Me cfarë frike e me cfarë tmerri  ka udhëtar ai  më shumë natën  se  sa ditën?

-E  kam   mësuar  nga  të  tjerët, iu  përgjigj  i  biri  ngadalë  .

Babai  e  shikoi  të  birin  me  keqardhje  dhe  shtoi më  shumë   si  këshillë,  se  sa si  urdhër:- Po  mjerimin  e  madh,  që  e  ka  pllakosur  vendin  tënd, e  di  ti ?Po  varfërinë  e  madhe  në  të cilën  e  kanë  zhytur  atë  popull  të  shktretë,  e  ke  mësuar  ti ? Po  për shpërbërjen  e  padëgjuar, që  kanë pësuar atje të kanë  folur ? Të  të  vijë  keq  , more  bir,  për ata njerëz  atje në Shqipëri,që nuk  dinë  se  c’ të  bëjnë nga  ajo  gjendje  e  mjerueshme,  në  të  clilën  jetojnë, në atë  tranzicion  që  nuk   po  mbaron

Mbas  këtyre  fjalëve i  ati  heshti   dhe   në  heshtje  priti,  se  c’farë  do  të  thoshte i  biri. Por  edhe ai  heshti.  Atëherë, mbasi  djali i  tij nuk po fliste, me ngadalë i  tha  :

-Unë  po  pres, bir!

– Për  cfarë  ?-  pyeti  i  biri.

-Për  atë  djalin.

-Nuk  kam, si  ta  ndihmoi,-  iu  përgjigj i biri  .

Dhe  heshti  pak  dhe shtoi:-Se  nuk  kam  punë!

Xha  Sulos i erdhi  keq nga përgjigjia e të  birit  dhe  u nevrikos . U  kollit  dhe  duke  e  shkuar të  birin  me  inat, i  tha:- Nuk  ke  punë  ti, ë  ?!

Dhe  duke  marrë  frymë  me  vështirësi,përsëriti pyetjen :-Nuk  paske  punë   ti  për  atë  djalë  ?!

I  biri   tani  nga  toni , që  i  foli  i  ati,  e  kuptoi , që  ai  ishte  inatosur  dhe  nuk i foli.  Babai  u  mendua,  parafytyroi   gjendjen e mjeruar të  vendit  të  tij,  mendoi  djalin  e  mikut , kujtoi vuajtjet  e  tij  deri  sa  kishte  mbërritur  në  Amerikë   dhe  e  pyeti  të  birin :

-Po  bukë  ke  ?

Ai  nuk  iu  përgjigj  se  nuk  e  kuptoi,  se  cfarë  donte të  thoshte  i  ati  me  ato  fjalë. Babai   tani  i  nevrikosur   vazhdoi:-Jepi  bukë  atëherë  nga  buka  e jote ! Ndaje  bukën  tënde  për  gjyësm  me  atë!  Ndaje  ! Se ai mund të mos ketë bukë! Në s’ke punë,atëherë jepi  bukë !

I  biri  dëgjoi  fjalët, që tha i ati  dhe  i  habitur e  pyeti  babanë :-T ‘ i  jap  bukë  ?!

–  Po ! – përsëriti i ati, t‘i  japësh  bukë,!

Tundi kokën me inat  dhe  ripërsëriti:-Po  nuk pate punë,  jepi  bukë, se  bukë ti  ke, ndërsa  ai  mund të  mos  ketë  as  bukë  dhe  as  para  për  të  blerë  bukë !

I  biri  sa dëgjoi fjalët e babait,  e  vështroi  ate  me  vemendje  për  një  kohë  të  gjatë,  pastaj u ngrit dhe qëndroi përpara  babait  për  disa  caste,  pa  e ditur,se  cfarë  të  bënte.Pastaj u  kthye  nga  dritarja, që e  kishte  mbrapa dhe nëpërmjet asaj  pa kopshtin e shtëpisë, ku  rrinin me  qera, një  kopësht i vogël, si  ai, që  kishin  në  shtëpinë  e  tyre  në  atë  fshatin e largët të Shqipërisë  së shumëvuajtur. E vështroi  për  disa  caste  në  një  heshtje  të  madhe.Dhe duke vështruar atë  kopësht, iu kujtua Atdheu i  tij  në atë tranzicion të egër, kur  e  ëma  merrte  një  grusht  miell , e  përziente  me lakra  e  gatuante  një  bukë  të  vetme  për  të  gjithë  njerzit  e shtëpisë, një  bukë  të  zezë me më shumë  lakra  se sa miell.U  drodh  dhe  balli  iu  mbush  me  djersë  të  ftohta. U drithërua.Psherëtiti  thellë  dhe  gjatë.Pastaj  iu  afrua  më pranë dritares,  qëndroi  pranë  asaj dhe hodhi  vështrimin larg.

Nuk  shikoi  asgjë  tani  përmes  asaj dritarje. As  pemët e cveshura  në mes të kopshtit në atë dimër të egër, as  lulishten e shkretë  në  fund  të  kopshtit ,as  tavolinën me katër karrike në mes të  atij kopshti të  heshtur.As gjë.

U  zhyt  në  një  botë  tjetër, të  largët, shumë të largët, të mjerë, të varfër, të shkretë, të përgjakur. Dhe mes asaj bote iu kujtuan shokët e tij në  fshat, gëzimet e hidhërimet me ata. Midis atyre iu kujtua njëri nga  ata,që në kohën e Diktaturës , kishte tentuar  të  arratisej,  por  e  k ishin  vrarë  dhe  të   vdekur   e  kishin  lidhur  mbrapa  një   zetori   dhe    e  kishin  tërhekur    svarrë  nëpër  fshat  ,  që  të  tmerrohej  populli .  Iu  kujtuan  demostratat  dhe  greva  e  rinisë  për  të  përqafuar  lirinë  e  ëndërruar   gjatë    atyre  dekadave  të  përgjakura  , iu  kujtua  kur  kishte  hyrë  tok  me  shokët  e  tij  në  ambasadën  gjermane  ,  por  kishte  dalë    nga  ajo  ,  se  kishte  menduar ,  se  ku  po  i  linte  prindërit  e  tij  vetëm  atje  në  fshat   në  një  varfeëri  marramendëse  ,   iu  kujtua  rrëximi  i   trupores  së  diktatorit   . Iu  kujtua  përmbysja  e  diktaturës  dhe  gëzimi   i  popullit  ato  ditë  , Iu  kujtuan  se  si  grupe  të  rinjsh  pastaj  tentonin  të  kalonin  kufirin  nga  malet   ,  por  i  mbulonte  dëbora  dhe  vdisnin  nën  ate  ,  kujtoi  edhe    se   të    tjerë  u  kishin  hypur  gomoneve  dhe  ishin nisur  për  në  vende   përtej   detit, por   i  kishin  përpirë  dallgët  dhe  kishin  përfunduar  në fund  të   detit.

Kujtoi  shumë  skena  të  tilla  të  atyre  kohrave  dhe  nxorri  një  oh  të  gjatë  .  Ishte  një  dhimbje  e  madhe  për  atë  vend  dhe  një  urrejtje  e  heshtur për ata, që  i  kishin  kryer  ato  krime   monstruoze .

Dhe   pas    atyre  kujtimeve  i  doli  para  syshë  djali  i  mikut  të  babait   duke  blerë  pashaportën  fallco ,  rrugëtimin e tij  nëpër ato vende  të  largët  dhe  të panjohur ,vuajtjet,lodhjen ,frikën,  dëshpërimin ,  urinë  , ndjekjet  ,  poshtërimin  ,  që  kishte    pësuar  ai  djalë  deri  sa  kishte  mbërritur  në  Amerikë  . Pastaj  e  parafytyroi  ate   ,  kur  i  kishte  shkuar    në   faktori  për  ta  marrë  në  punë . Kujtoi  bisedën  ,  që  kishte  bërë  me  ate ,  psherëtimën  e gjatë   dhe  të  thellë  ,  që  kishte  nxjerrë  ai  , kur  i  kishte  thënë  ,  se  nuk  mund  ta  merrte  në  punë  dhe  si  ishte  larguar  pastaj  ai   nga  faktoria,  kokëulur  ,  me duar  në  xhepa   dhe  i  bërë  helm.

Ndejti  ashtu   pranë  dritares  mes  kujtimeve  për  një  kohë  të  gjatë  . Pastaj  i  ktheu  kurrizin  dritares  ,  u  khye   nga  i  ati  ,  eci   ngadalë  drejtë  atij , qëndroi  para  babait  dhe  u  ul  në  karriken , ku  kishte  qëndruar  më  parë,  i  heshtur ,  kokëulur  .

Xha  Sulua   priti, që  i  biri  t’i  thoshte  ndonjë fjalë,por  ai  heshti  . Atëherë  ai  si  një  baba  i  dhëmbshur  dhe  plak  i  vuajtur,  i  tha  ngadalë  :

-Zgjatja  krahun  dhe  jepja  dorën  atij  djali  ,  o  birë  ,  se  ai  është  shoku  i  yt  !

Pushoi, mori  frymë    dhe  vazhdoi  :  – Mbi  të  gjitha  ai  është  shqiptar,  ai  është  yt  vëlla.

Kur  ndëgjoi  fjalët  e  fundit  të  babait, i  biri   e   vështroi  ate  për  një  kohë  të  gjatë.  E  vështroi  edhe  i  ati.  Vështruan  njëri  tjetrin  në heshtje. Pak  mbas  kësaj  heshtje    babai e  pyeti  ngadalë  të  birin     :

-Pse  më   shikon  ?

I  biri  kokën  ulur, iu  përgjigj:  -Për  fjalët,  që  më  the!

Nuk  tha  më  asnjë  fjalë  tjetër,   Heshti. Pastaj, mbas asaj heshtje kuptimplote, ngriti  kokën , e shikoi  të  atin  ndër  sy, ia  kapi të  dyja  duarët, ia  shtërngoi  fort dhe i  tha:-Thuaji, të  vijë nesër në punë                                                                                                                                                    *Marrë   nga  vëllimi  ne doreshkrim“ DHIMBJE QË  S’ DUHEN  HARRUAR “