Nga Besim NDREGJONI/
Lufta e dyte botërore solli në Shqipëri me pushtimin fashistë element politike që për interesa të tyre në shërbim të planeve djallzore të fqinjeve nxoren një forcë kriminale siç ishte partia komuniste e cila në emer të luftës për çlirim shtriu tentakulat e saja ideologjike staliniste dhe ushtroi barbarizma ndaj popullsisë , ndaj nacionalistëve shqiptarë që nuk pranononin diktatin e urdhëruar nga emisarët serbë malazez ndaj shqiptarëve. Kryengritja antikomuniste nuk ishte një ngjarje e rastesishme , ajo ishte një organizim i menduar e programuar nga nacionalistët dhe antikomunistët e Malësisë së Madhe . Nevoja e këtij organizimi kishte lindur që kur u themelua Partia Komuniste Shqiptare nga armiqt shekullor të malësorëve e shqiptarëve , nga sllavët e jugut ,me të deleguarit e tyre Miladin Popoviç Dushan Mugosha e Velimir Stoiniç. Kryengritja antikomuniste e janarit 1945 ishte vijim i luftës mbrojtëse të organizuar nga nacionalizmi shqiptar ndër mote e shekuj. Ky nacionalizëm kishte në Malësi simbolet e gjalla që njiheshin, nderoheshin e respektoheshin nga Malesia e Madhe e më gjërë. Kryengritja antikomuniste e janarit 1945 e filloi luftën e saj ndaj planeve antishqiptare me trimat e kësaj krahine që ndër shekuj ishte e shquar në mbrotje të truallit kombëtar.. e si do të pranonte Preng Cali mbrojtësi i kufive të Shqiperisë me trimat e maleve Gjekë Selcën e Gjergj Lul Tomën , luanin e kësaj krahine Llesh Marashin, e si mund të ishte i qetë Gjelosh Luli -kushririn i parë i heroit të popullit e trimit legjendar Dedë Gjon Lulit , e shqiptari i njohur për atdhetari Pjeter Zekun Camaj , trimi i urtë Smajl Haxhin , nacionalisti Luketë Marash Grishajn, oficeri i karierës e njohësi i disa gjuhëve të huaja -Gjon Martin Lulatin, trimin si zana Mirot Palokë Kokën , trashigimtarin e bajraktarit trim e të urtë të Vuklit e Kelmendit Kolë Gjon Bajraktarin , Lucë  Gjon Rapuken , trashigimtarin e Çun Mulës -Mul Deli Bajraktarin e Hotit , Dodë Nikollen e Grudës , Pretash Zeken e Kojës , Gjokë Dodë Broqin djalin e bajraktarit famëmadh të Kastratit Dodë Preçit , Pjeter Gjokë Bajraktarin e Shkrelit , Nikollë Preken ,Tom Lekë Daken- nipin e kreshnikut të malesisë Gjeto Daka , Osman Haxhin e Postribës , Kolë Zefin e Grudës e tjer burra trima të trevës trime e atdhetare të Malesisë Madhe planet antikombëtare të serbëve e komunistave shqiptar për të nënshtrua malsorët . Këta trima e lidhën besen me treva të tjera antikomuniste që nga Shkodra , Nëshkodra , Dukagjini ,Mirdita , Lezha e tjer, për të luftuar kundër pushtuesve komunist, që ishin të pa fe , pa atdhe , pa nderë , pa besë e pa burrni. . Data14 janar (1945) është data tragjike që detyroi Kelmendasit të fillojnë rezistencen me pushkë kunder ekspeditave të brigadave komuniste te Ura e Tamarës ,për ta vijuar në Brojë , Nikçë , Vukel , Selcë e në të gjithë Kelmendin.. Janari i vitit 1945 për malsorët trima filloi lufta civile e cila njohi kurorizimin e vete me date 23 janar 1945 ku forcat popullore të kësaj zone u shtri dhe po shkonte drejt Shodrës. Me datën 23 janar 1945 ,do të fillonte lufta e vërtet e kryengritësve në Bajzë, Shkrel e më gjerë. Lulash Cuk Curri i Jeranit dhe Zef Tomë Çekaj nga Bzheta e Shkrelit vriten sëbashku me Gjon Martin Lulati e Mirotë Palokë Kokaj,dhe u plagosë Gjon Nikë Preçetaj..Ndërsa në Kelmend që prej 14 janarit nuk ishte ndalur lufta mbrojtese e trimave kreshnikë kelmendas që mbroheshin heroikisht nga ekspeditat ndëshkimore të barbarëve të kuq me frymzim sllavo-komunist. Qëndresa e antikomunisteve të Kelmendit të udhequr nga Prekë Cali , Gjekë Selca , Gjergj Lul Toma , Kolë Gjon Bajraktari , Lucë  Gjon Rapuka e tjer trima të Kelmendit zgjati më shumë se një muaj ,deri me daten 17 shkurt 1945 , kur Prekë Cali vendosi me u dorzuar në “besë” të të pabeseve për të mos dëmtuar më shumë Kelmendin. Bilanci i kesaj lufte mbrojtese ishte tragjik ,u vranë gjatë kesaj lufte 44 këlmendas dhe 52 partizan komunist. Por kjo luftë nuk mbaroi me kaq pasi vijoj deri sa komunizmi u rrëzua nga pushteti . Deri ateherë në Malesi të Madhe kishin dhënë jetën në luftë kundër komunizmit 182 malësor , si dhe ishin burgosu , internuar, shpronsuar e persekutuar qindra e qindra të tjer.. u vranë nga ata shqiptare që e quanin veten komuniste dhe vritnin malsorët në tokën e tyre në shtëpine e tyre.. Këlmendi kjo zonë atdhetare kombëtare u shëndrua në një shesh tragjedie ku derdhej gjak shqiptari në mes të shqiptarëve.. Borovën në jug e vrau nazizmi që ishte pushtues i huaj, po a nuk u shëndrua dhe Këlmendi në veri një Borove e dytë me vrasje më shumë se në Borovën e jugut nga komunistët shqiptarë që për idealet e sllavokomunizmit bënë në Këlmend barbarizma ndaj malsorëvë që nuk kishin asnjë faj e vriteshin pa faj.. Sot mbas 71 vitesh e themi me plot dinjitet se po të kishin vepruar krahinat e tjera si Malsia e Madhe të bashkuar pa ra pre e ndasisë fati i shqiptarve dhe Shqipërise do të ishte ndryshe. A mund të besojmë se po shkojmë në rrugën e duhur nëse flejmë në harresën e së shkurës?
A duhet të besojmë se ata që nuk kanë guximin të kujtojnë të djeshmen të marrin vendime të guximshme në favor të qytetarve për të nesërmen? Përmes këtyre ngjarjeve madhore historike ne sjellim njëballafaqim të së shkuarës, duke përshkruar lumin e së keqes që përshkruan shqiptarët për vite e vite, por pa shkuar ne vetë në shtratin e urretjes. Këto ngjarje nuk janë romane, por historia tragjike e tyre jep romane të tëra. Në këto histori është njeriu i sulmuar nga bisha e mungesës njerzore. Dhe sot kur kujton për jetët e ketyre burrave e grave që kan mundur ta ruajnë veteveten dhe pse janë fyer , gjakosur , dhunuar poshtëruar, nuk mund të mos ndalesh gjatë , e të besosh se duhet thënë me zë të lartë të vërtetat e Njeriut. Përpara këtyre malsorve shqiptar do të habisnin edhe vetë Danten, siç e thotë në parathanjen e kujtimeve të françeskanit At Zef Pëllumitm njeriut që kaloi gjithë rrathët e “ferrit komunist”e që pati fatin të ishte gjallë, si për të mos lënë në harresë vuatjet eatyre që pati në qeli e jashtë qelive. Përball kësaj heshtje dhe indiference, përball këtij ndërgjegjësimi të pamaftueshëm shoqëror, ne të mbijetuarit e ferrit komunistë a duhet të tërhiqemi para një realiteti të tillë qysh në fillim, a duhet të reagojmë dhe të denojmë këto masakra çnjerzore? Është primare që të përpiqemi me tejkalue, tue zhvesh lakuriq murtajën e terrorit komunist para botës së qyetetnueme, duke fituar simpatinë e botës demokratike , si viktima të pafajshme që refuzon dorzimin pa kusht? Mesazhi i kryengritjes antikomuniste të Malsisë Madhe është: Garancia e besës se nuk do të ketë halmarrje , e na që e provuam terrorin nuk do ta lejojmë! Përndryshe , do të dështojmë në përpjekjen tone me këput zingjirët e dhunës në vendin tone. Angazhimi jonë asht me adoptuar vlerat politikem shpirtnore të perendimit. Nuk duhet të heshtim së publikuar e dokumentuar krimet e komunizmit që helmin ideologjik që e përçojnë ideollogët të ashtuquajtur historian ti ballafaqojmë me të vërtetën që brezi i ri të njohi historinë e krimit komunist e ta denojë atë. Shoqëria ka nevojë për të vërtetën, për moralin e heronjve që u martirizuan për liri. Për besën e fisnikërine e malsorve, e kur ata të njihen me këto vlera morale, atëhere ndërtojmë shtet të së drejtës. Borova në jug u masakrua nga nazizmi, Malsine e Madhe e masakroi komunizmi, drejtsia duhet të denojë si krimet e nazizmit dhe krimet e komunizmit.. Borova dhe Malsia e Madhe, kërkojnë Drejtsi! Neve na takon të bëjmë paqen!