Corriere Della Sera – Page 2 – Dielli

E ARDHMJA E PLANETIT ËSHTË TANI

August 21, 2021 by s p

Nga PAOLO LEPRI

“Corriere della Sera”, 14 gusht 2021 Përktheu Eugjen Merlika

Skenari është i përsosur, montimi është i ngjeshur, efektet e veçanta të sendërtuara mirë. Por nuk bëhet fjalë për një film katastrofik, janë pamje të prodhuara nga një realitet në të cilin, secili prej nesh është viktima e, në një farë mase, edhe fajtori. Jemi spektatorë të ngatërruar në çdo vend, e nuk ka vlerë të fiket ekrani e të shihet diku tjetër.Toka është në një alarm të kuq.

Ky është realiteti (që nuk është një film). Pak ditë mbas shpërndarjes së raportit të gjashtë të Intergovernmental Panel on Climate Change – studimi i përgatitur nga një grup ekspertësh të OKB e të miratuar nga 195 qeveri të gjithë botës, në të cilin është vërtetuar se ngrohja e përgjithëshme i shkakton”dëme të pakthyeshme” planetit, përcakton valët e temperaturave të larta e ndihmon shirat me rrebeshe – një të nxehtë rekord ka minuar qëndresat tona, të vëna në një provë të rreptë nga pandemia, duke dërguar shënja alarmante të një spikame të vërtetë që kushtëzon stilet e jetës, kërcënon “normalitetin” për të cilin kemi nevojë, na bën të kuptojmë domosdoshmërinë për të ndryshuar qëndrimet tona. E nuk mund të ngushullohemi duke ngritur ledhe mendore n’emër të largësisë. Shtylla e zhivës pothuajse u çmënd pikërisht këtu, n’Italinë tonë të ndezur.

E ardhmja është tashmë e sotmja e jonë. Nuk duhet më të pyesim nëse jemi të bindur për nevojën e shpëtimit të planetit që mund të vrapojë drejt rrënimit të tij. Ky është një fakt i sigurtë. Duhet të pyesim nëse jemi ende në kohë për të shmangur katastrofën. Një shkrimtar i madh si amerikani Jonathan Franzen, prej vitesh i zotuar mbi problemet e mjedisit, mendon se është tepër vonë. Më mirë të shpresojmë se ai gabon.

Në të vërtetë, raporti i Ipcc i jep pjesërisht të drejtë autorit të Korigjimet kur ai ve në dukje se nuk jemi në gjëndje, aktualisht, të ndalojmë ngrohjen e përgjithëshme dhe kur siguron se shtimi i temperaturës do të vazhdojë në çdo rast deri në gjysmën e shekullit tonë. Një tjetër përkeqësim i mëtejshëm është i pashmangshëm “nëse nuk do të ketë në dhjetëvjeçarët e ardhshëm pakësime të thella në shlirimin e gazit karbonik dhe të gazeve të tjerë të efektit serra”. Duhet të dijmë se çdo vonesë është e barabartë me një rrezik vetëvrasjeje kolektive. Asnjëherë si tani nuk është aktuale thënia latine”nihil difficile volenti”. Vullneti mund të mos mjaftojë, nëse nuk është vullnet i të gjithëve.

Duhet thënë (si për fushatën e vaksinimeve, pavarësisht vonesave fillestare) që veprimi i Bashkimit evropian po tregohet bindës, në mos për tjetër për seriozitetin e synimeve të paracaktuara. Paketa “Fit for 55”, e paraqitur në korrik, parashikon pakësimin me së paku 55 % të gazrave në krahasim me nivelin e vitit 1990 brënda vitit 2030, për t’arritur “carbon neutrality” në 2050. Plani parashikon ndërmjet të tjerave një vepër viganore pyllëzimi (tre miliard pemë të mbjella në dhjetë vitet e ardhëshme) dhe ndalimin e shitjes së makinave me benzinë dhe diezel që nga 2035. “Ekonomia e bazuar mbi lëndët djegëse fosile ka arritur caqet e saj – ka nënvizuar kryetarja e Komisionit të BE, Ursula fon der Leyen – e jemi të parët që po paraqesim një tabelë ecjeje konkrete”. Është e qartë, natyrisht që Evropës i takon edhe detyra të shtyjë Kinën dhe Hindinë të bëjnë pjesën e tyre. G20 e Romës dhe Cop 26 e Glasgow janë në program mbas pak muajsh.

Duke u kthyer tek Italia, dhe tek jeta e jonë e çdo dite, agresiviteti i klimës (dhe pasojat e tij shkatërruese) që kemi njohur nga afër na kujton se sigurisht nuk jemi në rradhën e dytë nga dora e shkujdesur e fajtore e njeriut për çfarë ndodh e për prishjet e shkaktuara mbi territorin tonë. Madje ekspertët na kanë shpjeguar se Mesdheu është një katror shumë i brishtë i fushës së shahut botërore, në kufi të zonave të ndryshme, në të cilat temperaturat shtohen gjithënjë e më shumë e reshjet janë të paracaktuara të pakësohen duke u rritur si intensitet. Nëse kjo e gjitha është e vërtetë nuk na mbetet veçse të përveshim mëngët. Përveç asaj që secili prej nesh mund të bëjë për mjedisin, që nga veprimi më i vogël, duhet të mëtojmë të mos mbetemi mbrapa.

Një piskamë e kësaj madhësie duhet përballuar, në muajt e ardhshëm e në vitet e ardhëshme, me të njëjtën frymë bashkëpunimi që kishte zotëruar në fazën e parë të pandemisë. Politika duhet të gjejë mbi këto tema bashkësinë sa më të gjërë të mundëshme. Si atë që ka lejuar lindjen e qeverisë së kryesuar nga Mario Draghi. N’Itali nuk ka një parti të fuqishme “të gjelbër”, në të kundërt t’asaj që ndodh në Gjermani. Arsyet janë të ndryshme, por bëhet fjalë për një fakt që mund të shtyjë forcat e pranishme në Parlament të marrin përsipër problemet mjedisore me vetëdijen se duhet punuar për të mirën e të gjithëve.

Një utopi? Ndoshta. Por vlera e saj është aq e lartë sa që leverdis të luhet. E të provohet për të mos e humbur.

“Corriere della Sera”, 14 gusht 2021 Përktheu Eugjen Merlika

PAKËSIMI I BLETËVE VË NË RREZIK JO VETËM MJALTIN E TYRE

August 15, 2021 by s p

Nga DANILO TAINO

“Corriere della Sera”, 5 gusht 2021 Përktheu Eugjen Merlika

Zhdukja e bletëve, për të cilën flitet shumë, do t’ishte një humbje e pamasë për njerëzimin. Si ajo e fluturave dhe e të tjerë insekteve nga ana tjetër. Nuk janë vetëm arinjtë polarë që meritojnë të mbrohen. Gjithshka do t’ishte më e trishtueshme e më e keqe nëse do të zhdukeshin (por nuk po ndodh). Pohimi se zhdukja e bletëve do të shpinte mbas pak vitesh në shuarjen e njerëzimit duket megjithatëi zmadhuar. Edhe në skenarin teorik të skajshëm dhe jashtë mase të pamundur të zhdukjes së plotë të insekteve, jeta e grave dhe burrave të planetit me gjasënuk do t’ishte në rrezik: më pak e larmishme e më e trishtuar, sigurisht, por jo e paracaktuar në shuarje.

Për të përcaktuar rolin e insekteve mbi qënien tonë, shihet më shumë në aftësinë e tyre të polenizimit, veçanërisht për bletët, grerëzat, flatrafortët, mizat, milingonat, fluturat në llojet e nënllojet e ndryshme të tyre. Fao – Food and Agriculture Organization e Kombeve të Bashkuara llogarit se 75 % e të vjelave botërore varet nga insektet polenizues. Kjo llogari ka të bëjë me numërin e llojeve të të vjelave. Nëse merret për bazë prodhimi i përgjithshëm në tonelata, kuota ulet në35 %, nënvizon në një botim të fundit ourworldindata.com e universitetit të Oxfordit. Kjo ndodh sepse të vjelat më të përhapura, si për shembull orizi dhe gruri, nuk varen nga polenizimi. Jo vetëm aq: pjesa m’e madhe e të vjelave ka vetëm pjesërisht nevojë për polenizim. Ndërsa drithërat, zhardhokët, bishtajorët, bananet, marulet e shumë të tjera rriten pa polenizimin e insekteve, ky i funditështë i domosdoshëm për kungujt, shalqinjtë, farat e kakaos, në kuptimin që pa atë do të humbiste më shumë se 90 % e prodhimit të tyre. Nga agrumet dhe bizelet do të merrnim 10 % më pak, nga farat e sojës, kafeja, luleshtrydhet, fiqtë e patllixhanat do të kishim një pakësim nga dhjetë deri në40 %; m’e madhe, nga 40 e 90 % do t’ishte humbja e mollëve, dardhave, pjeshkëve, kumbullave, qershive, arrave. Një botë pa insekte do t’ishte një botë pa çokollatë e shumë më pak e pëlqyeshme.

Llogaritë e sjellura nga ourworldindata.com tregojnë se, në tërësi, pakësimi i prodhimeve do t’ishte 8 % në Vendet më të varfër dhe 5 % në ata më të pasur. Bëhet fjalë përllogari(më të fundit) të një dhjetëvjeçari më parë: sot me gjasë përfytyrohetse janë ngritur në10 %. Nuk është pak, si sepse dietat priren të drejtohen gjithënjë e më shumë drejt prodhimeve të ndjeshme ndaj polenizimit, ashtu sikurse sepse humbja e t’ardhurave të kultivuesve do t’ishte e pallogaritëshme. Shpesh mbi pasojën e zhdukjes së bletëve ka një tepri alarmizmi. Por të sigurohet biodiversiteti e të përdoren helme e plehra të mira do të shpëtonin shumë më tepër se sa mjalti i mëngjezit tonë.

“Corriere della Sera”, 5 gusht 2021 Përktheu Eugjen Merlika

RREZIQET E VARFËRISË “ENERGJITIKE”

July 31, 2021 by s p

Nga DANILO TAINO

“Corriere della Sera”, 28 korrik 2021 Përktheu: Eugjen Merlika

Nëse nuk keni elektricitet, dita juaj mbaron kur të perëndojë dielli. Por edhe në orët me diell nuk mund të përdorni frigoriferin, elektroshtëpijaket, kompiuterin. Nëse nuk keni as gazin, të gatuarit bëhet një veprimtari me rrezik të lartë. Një nga arsyet e vdekshmërisë në vendet me “varfëri energjitike” është që 40 % e popullsisë botërore nuk ka hyrje në burimet relativisht bashkëkohore të energjisë dhe është e shtrënguar të gatuajë ushqimet me lëndë djegëse që mbushin guzhinat e shtëpitë me tymra të rrezikëshme për shëndetin: dru, mbeturina të të korrave, bajga të thara. Instituti for Health Metrics and Evaluation e Washingtonit vlerëson se çdo vit vdesin nga ndotja shtëpiake 2.3 milion njerëz. Organizata Botërore e Shëndetësisë e ngre shifrën në 3.8 milionë. Për të bërë krahasimin, të vdekurit nga Covid 19, në një vit e gjysmë pandemia kanë qënë pak më shumë se katër milionë.

Shfaqja kronike ndaj gazeve shtëpiake të dëmëshme shkakton polmonite, tumore në mushkëri, shton rreziqet e kataratës, rrit numurin e fëmijëve të vdekur.

OBSH ka përpiluar një “shkallë të energjisë”, në bazë të së cilës janë Vëndet me t’ardhura shumë të ulta që përdorin për të gatuar vetëm mbeturina; më sipër ata me t’ardhura t’ulta e mesatare që djegin dru, qymyr, vajguri, etanol; më lart janë më të pasurit që punojnë me gaz dhe rrymë elektrike. Në Burundi, në Republikën e Afrikës Qëndrore, në Liberi – ku t’ardhurat për frymë janë nga 600 deri në 800 dollarë në vit – më pak se 1% e popullsisë përdor rrymë elektrike ose gaz për të gatuar. N’Evropë, në Amerikën e Veriut e në Vendet e përparuara 100 % e guzhinave nuk kanë këtë problem. Por simbas studimeve të Ourworldindata.com – pjesa m’e madhe e Vendeve me t’ardhura më të ulta vjetore se dhjetëmijë dollarë nuk arrin në 60 % të shtëpive të shëndetëshme. Kina është në 59 %, Hindia 41 %. Mesatarja botërore është 59 % (të dhënat e vitit 2016). Kjo gjëndje nuk ka pasoja vetëm mbi shëndetin: gati 50 % të lëndëve drusore të nxjerra nga pyjet shërben për të prodhuar energji, pjesa m’e madhe e së cilës për të gatuar ushqimet. Në fakt pyjet zgjerohen në Vendet e pasura e ngushtohen n’ata të varfëra. Zgjidhjet? Më e rëndësishmja: një rritje ekonomike që t’i japë t’ardhura Vendeve të varfëra për të hyrë në energjitë e hijshme dhe popullsive t’ardhura për t’u çliruar nga ndotja shtëpiake.