Nga Dalip Greca/
New York, 26 tetor 2004- Të martën më 26 tetor, në “A. Azzara Funeral Home” në Staten Island, një javë pas tragjedisë, shqiptarët i kanë dhënë lamtumirën e fundit këngëtares
Anita Bitri, vajzës së saj Sibora dhe nënës Hazbije. Ishte një ndarje e përlotur, ku vëllai i Anitës, Arbeni priti ngushëllime nga komuniteti shqiptar dhe ai amerikan. Një pjesëmarrje e jashtzakonshme e medias amerikane dhe pjesës më të madhe të artistëve shqiptar që jetojnë në Amerikë. Nga ora 2 pasdite deri në në orën 10 të darkës kanë vazhduar homazhet. Kanë ardhur edhe nxënësit e shkollës ku mësonte Sibora e vogël, të cilët kanë krijuar një situat tepër emocionale në Funeral Home duke u endur pranë arkivolit të tejdukshëm ku prehej përjetësisht Sibora. Qindra vetë kanë shkuar nga “A. Azzara Funeral Home” tek shtëpia ku ndodhi tragjedia. Qindra qirinj, tufa me lule, kukulla për Siborën e vogël. Nga shtëpia vargu i gjatë i komunitetit shqiptar shkonte sërish në Funeral Home. Në mbyllje të ceremonis mortore, muzikanti Vait Hajdari, ka ngushëlluar në emër të artistëve dhe ka falenderuar pjesmarrësit që në këto 8 ditë nuk i kanë lënë të vetmuara tri jetët e shuara.

E SHTUNA E PËRLOTUR
E shtuna, 23 tetorit, ishte një ditë dënesash dhe lotësh në sallën e lutjeve të First Evangelical Free Church në Brooklyn New York. Përreth kishës, aq shumë vizitorë, me fytyra të përvajshme, ndoshta nuk ishin parë ndonjëherë. Shumë kamera televizive dhe dhjetëra gazetarë e fotoreporterë të gazetave njujorkeze përcollën ngjarjen. Në sfond portreti i këngëtares së njohur, ku rrezaton një buzëqeshje e përjetshme; dhe një buqetë lulesh. Salla ishte e mbushur plot, sa që shumë janë detyruar të ngjiten në lozhë, por ka shumë që qëndrojnë në këmbë. Ndërsa një këngë e përzishme kurbeti na kujton se… të huaj jemi në këtë vend. Kënga të rëngjeth shtatin. Dënesa, psherëtima, përzjehen me ritmin e këngës. Shoh në një cep mikun tim, shkrimtarin Ramiz Gjini, dhe shkoj për ta takuar. Kishim kohë pa u parë. Ra ky mort dhe u pamë, do të thoshte prijësi i letrave shqipe. Por as unë, as Ramizi nuk arrijmë të shqiptojmë fjalë, ishim të pazëshëm; një ngërç dhimbjeje na ka ngirë fjalët. Unë shoh lotët e mikut tim, vargu i këngës labe, përshtatur me këtë atmosfer të përzishme, sërish më trondit. Edhe burri qan si grua! E pra s`është turp të qash; është dhimbja njerëzore për tri jetët e shuara, por është dhe qënia emigrant në dhe’ të huaj që na trondit shpirtrat e trishtë. Ramizi diçka më thotë, por unë dëgjoj vetëm një shkulmë ofshame; patjetër po mundohet të shprehë diçka për dhimbjen që ndjente, diçka për jetët e shuara, por ç`rëndësi kanë fjalët, kur sytë po shfryjnë dhimbjen e pa zbutur nga lotët? Kadri Brogi me të cilin kisha udhëtuar nga Bronxi në Brooklyn ishte tërësisht i mpirë. Qemal Zylo; organizatori kryesor i kësaj përshpirtje, padyshim që nuk arrin ta marrë veten pas një përkushtimi shumë ditorë së bashku me të bashkëshorten, Kozetën. Nuk është kjo e para sipërmarrje bamirësie në raste të tilla që ata organizojnë!
Dhimbja që nuk tretet nga lotët!
Kush e shpiku kurbetin? Ah, ç`gjëmë që na ka dhuruar! Ajo kënga labe për kurbetin na e bëri shpirtin ujë! Frederik Ndoci e ka të vështirë që të përballojë dhimbjen, por ai arrin që ta drejtoj mrekullisht koncertin duke e lënë të lirë shpirtin e tij, të qajë, të qeshë dhe të këndoj njëherazi, të nxisë sallën, përmes lotëve të qajë, por cuditërisht shpërthen në duartrokitje! Vetëm artistët janë të aftë për t`i dhuruar njëkosishtë të gjitha këto emocione; do të thoshte më pas, në fjalën e tij ngushëlluese, regjisori dhe shkrimtari Pëllumb Kulla, i cili do ta përcillte ngushëllimin në emër të familjes së madhe të artistëve edhe me një dridhje të lehtë zëri! Ambasadori shqiptar pranë Kombeve të Bashkuara, Agim Nesho, që ka ardhur së bashku me z. Lublin Dilja, ngushëlloi në emër të shtetit shqiptar. Sot, tha ai, kemi ardhur këtu të përcjellim dhimbshëm shuarjen e një familje. Po përcjellim artisten e shquar Anita Bitri, vajzën e saj të vogël, Siborën dhe nënën Hazbije. Hikja tragjike, tha ai, ishte humbje jo vetëm për komunitetin shqiptar këtu, por për të gjithë shqiptarët, kudo ku jetojnë; në Vlorë, në Prishtinë, në Tetovë apo në Ulqin! Anita i përkiste atij brezi të talentuar të artistëve si Agim Krajka, Frederik Ndoci, Merita Halili e të tjerë…që i dhanë emër kulturës shqiptare!
Si të lashë e më s`të pashë- Homazh për Anitën…/
Artistët shqiptarë, ata që e kanë qarë me lot prej ditës së martë artisten kolege, kur mësuan lajmin e zi, sot kanë pushtuar skenën e sallës së madhe të
lutjeve. Të veshur me të zeza, me sy të skuqur nga lotët e dhimbja, me zërat e dridhur, me intimitetin e kujtimeve për këngëtaren që s`jeton më, ata na e
ringjallën edhe njëherë Antia Bitrin! Si për të kujtuar shtegtimet e hershme të shqiptarëve shekujve të shkuar, realizuesit e koncertit përcjellës, kishin menduar që përshpirtjen me emrin e Anitës ta bënin me këngën “Moj e bukura More”! Vargje malli që të përzjer me dhimbjen e zisë, krijojnë një mjedis dridhërues! Kënga që e pati kënduar shpesh nëpër koncerte Anita, kalon zë më zë:
Si të lashë e më s`të pashë,
Si të lashë, si të lashë,
Siç të gjeta nuk të pashë!
Atje kam lënë unë Zotin At,
Atje kam unë zonjën mëmë,
Atje kam dhe detin vëlla,
Gjithë mbuluar…
Të gjithë mbuluar
Të gjithë mbuluar nën dhe’
Ah, e bukura More!…
Frederiku kalon nga njëri artist tek tjetri me mikrofonin në dorë, dhe secili prej tyre shqiptonte vargjet :
Si të lashë e më s`të pashë!.!
Si të lashë; si të lashë!…
Merita Halili, Justina Aliaj, Haxhi Maqellara, Gëzim Çela, Erion Mustafaraj, Aida Ndoci, Artan Kushi, Edmond Xhani, Zana Thaçi, Arenc Leka, instrumentistët…përcjellin mesazhe shpirtrash që dhembin! E gjithë salla përcjell këngën e dhimbshme së bashku me artistët. Kush di ta lexoj shpirtin e artistit, e ka kuptuar në ato çaste, se sa dhimbje përcillnin ata zëra që drithëroheshin nga trishtimi…! Salla nuk ndjehet, është bërë e pagojë, ndërsa artistët këndojnë dhimbshëm për shpirtin e artistes, që nuk jeton më!
Kur krijohej pauza e ndërrimit të mikrofonit, dëgjohej kori i dënesave të sallës. Hedh sytë dhe shoh dr. Anna Kohen që përlotet, Shqipe Biba, Kozeta, Flora Selfo më tej, shumë vajza e gra që nuk ua di emrat, por ua lexoj dhimbjen në sytë e skuqur dhe buzët e dridhura!
Merita Halili dhe Aurela Gace qajnë me këngë që përcjell dhimbje, Raif Hyseni ofshan në”Vetmi”…
Merita Halili ka zgjedhur një këngë vaji nga Shqipëria e mesme për ta qarë
shoqen e saj artiste! Vargjet ta këpusin shpirtin:
Qani shoqe, mos më lini vetëm, oh!
Qani për motrat, motrat fatzeza, oh!
Qani shoqe mos më lini vetëm-oh!
Qanë vëllai për motrën-o
Qaje-qaje vëlla nënën-o
Motrën dhe mbesën-o
Qaje-qaje, mos push-o
Qani shoqe mos më lini vetëm-o
Posi ëngjëj duken motrat-o!!….
Zëri i përvajshëm dhe i dridhur i Meritës, të shpon gjoksin nga dhimbja, është një këngë e përvajshme, tipike që këndohet në vaj në Shqipërinë e Mesme! Merita, kur i telefonova të dielën, më tregoi se kjo këngë është interpretuar nga grupi folklorik i Elbasanit në Festivalin Kombëtar Folklorik në vitin 2000, ndërsa vargjet ajo i ka përshtatur për artisten Anita Bitri, me të cilën ka një njohje dhe bashkëpunim të gjatë. Nuk e di se ku e gjen forcën Merita të përballojë një jetë kaq të mbingarkuar: Sapo u kthye nga Festivali Kombëtar i Gjirokastrës, së bashku me Raifin, përfaqësuan Shqipërinë në një festival Botëror në Texas, tani sërish e palodhur në aktivitet e tjera të komunitetit! Erion Mustafaraj ka zgjedhur vargje nga Dritëro Agolli për të shprehur atmosferën e përzishme të rënduar nga dhimbja. Mjeshtri i fizarmonikës Raif Hyseni e ka bërë të vajtojë sallën tek ka luajtur mjeshtrisht pjesën instrumentale “Vetmia”. Fizarmonika e mjeshtrit ofshan me një zhurmë drithëruese, pastaj rënkon thellë, më pas sërish me gulç, e shpërthen dhimbjen. Gulçimi është i trefishtë, aq sa ishin edhe ato; tre gulçime të dhimbshme që të drithërojnë, nga një gulçimë për secilën nga shpirtrat për të cilat po luten kaq shumë shqiptarë e amerikanë në këtë kishë, që u ka hapur dyert shumë herë shqiptarëve që kanë patur fatkeqësi! E pyes zëulët Raifin; si do ta shprehje me fjalë atë që luajte në tastierën e instrumentit? Është e vështirë të gjejë fjalët, ndaj përdora notat e fizarmonikës! Tash ndjehem më i lehtësuar,- thotë Raifi. Aurela Gaçe tha se do ta qante shoqen, vlonjaten e saj, Anitën, me ligje, siç qajnë nga Labëria, nga anët tyre, nga Vlora e isove. Shpesh fjalët e saj ndërpriten nga një Oooohhh e zgjatur dhe një lemze, që e pengon në të folur. Kujton njohjen me Anitën; kujton magjinë e zërit tësaj, kur dilte në skenën e pallatit të sportit të Vlorës, kur Anita, me këngën e saj, ngrinte në këmbë vlonjatët. Meditonte aso kohe Aurela:- Thosha me vete: Lum kjo, që i bënë të gëzuar gjithë këta njerëz! Dikur, kur isha ende e panjohur, ajo më zgjodhi ta shoqëroja në një koncert të përbashkët. U ndjeva e lumtur që më zgjodhi mua…Ah…iku…!

Duke dëgjuar këngët e Anitës!…/

Po, kjo? Zëri i Anitës shpërndahet në sallën e madhe. Na u duk se ishte sërish mes nesh duke kënduar! “Mos u nxito, mos u gabo”, dëgjojmë zërin e saj.Por jo, është incizim… Diku projektohet dhe portreti i Anitës në skenë; të duket se nuk ka ikur! Salla duartroket, thërret, për një çast, ndoshta shumë të shkurtër, harrojmë se jemi në një koncert të përmortshëm, harrojmë se jemi në një takim mortor, dhe duartokasim të gjithë! Artistët prandaj janë të veçantë; ata i përcjellin ndryshe si gëzimet ashtu edhe hidhërimet! Dikush, më tërheq për xhakete dhe më thotë se nuk duartokitet në mort;c’bëhet kështu? Një grua me të zeza, nuk duron, ngre zërin: Po pse duartrokitet në kishë? Po jemi mes artistëve pra, dhe artistja që s`jeton më vetëm kështu mund të ringjallet! Shoh vëllanë e Anitës, Arbenin. Sytë i mbanë të mbyllur për një çast dhe dëgjon përhumbshëm këngët e Anitës. Ndoshta kështu do të ruaj imazhin për motrën, të gjallë; mbesën e dashur, ashtu siç e pat përfytëruar, nënën e dashur-mall’ të pashuar. Nuk e di pse për një çast m`u duk ky Arben Bitri si Kostandini i legjendës shqiptare; m`u duk tamam si ai i Legjendës, që erdhi kush e di sa male kaptuar, dete e Oqeane, për të marrë të motrën në dhe’un e largët e për ta kthyer në vendlindje! Veçse, ndryshe nga legjenda, i vdekuri nuk është Kostandini, por ajo-po, motërlegjendë! Në vend të kalit të magjishëm, ku shkon i vdekuri me të gjallë; ata do të udhëtojnë me avion dhe do të kapërcejnë male, oqeanin, dete, lumenj, dhe atje nuk do t`i presë nënëzeza, se ajo është e kallur mes të vdekurve, që fluturon së bashku me ëngjëllin e vogël, Siborën!..Por do t`i presë Vlora, do t`i presë Shqipëria. S`janë as të parët as të fundit emigrantë që kthehen në arkivole! Ç`fat për kombin tonë të mërguar!….
Mami, mami, ku je ti…?/
Aida tek pyet veten se kur e ka takuar për here të fundit Anitën nuk e ka të vështirë ta jape përgjigjen po vetë; e takova dikur aty nga korriku. I shkova në shtëpi për të marrë një fotografi për koncertin që do të jepnim. Më priti siç dinte ajo. Më foli edhe për CD që po përgatiste, kishte dhe një këngë me vajzën e saj, Siborën. “Për ty Sibora, sot do të këndoj një këngë…”, – më tha Anita. Dhe Sibora mes një ndjenje fëmijërore, ku përzihej ndrojtja me dëshirën, nisi të këndonte para meje; ia doli mbanë që ta këndonte bukur këngën së bashku me mëmën e saj! Dhe pas fjalës së Aidës, në sallë shpërndahen nga CD-ja tingujt muzikorë e më pas fjalët e këngës që ka mbetur pas, kënga që është inçizuar dhe do të jetë pjesë e diskut të ri. Këndojnë mëmë e bijë! Mëma përcjell këngën dhe e bija shpreh dashurinë. Dikur zëri i Siborës endet mes nesh. Zëri i saj ta këput shpirtin: Mami, mami, Ku je? – thonë vargjet e këngës, që të japin një imazh haluçinativ, kur mendon ikjen e papritur të vajzës së vogël, e cila duket sikur kërkon në gjumë nënën Anitë: Mami, ku je? Shqipe Malushi, në mesazhin e saj të dhimbshëm, përcjellës në gjuhën angleze, e bëri sërish sallën të dënesej e të lotonte, paçka se dhe vetë i rrodhën sytë pa pushim! Elmira Muja, do të kujtonte Anitën në marrëdhëniet shpirtërore me “Motrat Qiriazi”, Shqipe Biba, me fjalë shpirti do ta sillte portretin e këngëtares në aktivitetet në ndihmë të Kosovës. Kozeta Zylo, me fjalë të përzgjedhura, ku lundronte ndjenja, shpirti dhe poezia, nderoi këngëtaren e paharruar. Edhe Zana Thaçi si dhe fëmijë të tjerë do t`i shprehnin ndjenjat e pastërta fëminore përmes këngëve. Kënga e tyre ishte mesazh për Siborën e vogël-ëngjëllin që u shkëput aq shpejt nga toka drejt qiellit! Grupi i fëmijëve përcjell këngë zemre! Në kujtim të Siborës së vogël! Demir Zena, Remi, Kino, Gëzim Çela, sa kanë për të thënë sot? Të gjithë kërkojnë të flasin, të këndojnë për shpirtin e saj! Justina Aliaj, nuk arriti të këndoj dy herë, që iu afrua mikrofonit: – “Nëqoftëse askush nuk do të këndonte sonte në këtë mort, unë do të këndoja në kujtim të Anitës, por duke qënë se thuajse të gjithë kënduan, unë po kam dëshirë me ba atë që kam në shpirt; vetëm me folë”, tha Justina! Dhe pastaj vazhdoi,- Ashtë e pabesueshme tre vetë, tre shpirtëra me ikë në të njëjtën kohë; tre breza ikën njëherësh, por ja që nuk e kemi na në dorë! Jemi të përkohshëm në këtë botë! Mos t`raftë me harru, themi ne në Shkodër! I përjetshëm kujtimi i tyre! Dila Gecaj, tregoi se si u njoh me Anitën, dhe thotë se ka qenë me fat që e ka njohuë. Dhe më pas një këngë për shpirtin që iku! Artisti Xhevat Limani do të përcillte telegramin e ngushëllimit nga Ministri i Kulturës së Kosovës, Brajshori. Më pas mikrofoni do të endej nëpër sallë dhe ata që kishin zemër të fortë zbraznin shpirtin nga dhimbja…..

VDEKJA QË I DIKTOI MASA TË RREPTA BASHKISË SË NEW YORK-ut/

Vdekja e trefishtë e familjes Bitri, diktoi masa të rrepta për parandalimin e aksidenteve nga gazi. Gazeta prestigjioze The New York Times, shkruante në numrin e saj të 22 tetorit 2004, se Kryetari i bashkisë Michael R. Bloomberg kishte kërkuar nga pronarët e banesave të instalonin urgjentisht detektorë të oksiditi të karbonit, pas tragjedisë së këngëtares shqiptare Anita Bitri, vajzës dhe nënës së saj. Kjo nisëm ligjore, paralajmëronte një seri sanksionesh për ata që nuk do t’i respektonin masat e diktuara. Kryebashkiaku Bloomberg ishte shprehur se ligji i ri do të zbatohej nga agjenci të ndryshme të qytetit. Zyrtarë të Nju Jork-ut do të përcaktonin numrin dhe vendin e vendosjes së detektorëve që nevojiteshin në hotele dhe shkolla. Qyteti shpërndau falas 60 000 detektorë përmes Departamentit të Zjarrfikësve te rezidentët të cilët nuk mund të përballonin blerjen e detektorëve. Këto detektorë u dhuruan nga First Alert, që njoftoi se do të vazhdonte çdo vit këtë program gjatë tre viteve në vazhdim. Bloomberg u bëri thirrje të gjithëve atyre që mund të përballonin blerjen e detektorëve të oksidit të karbonit t’i blinin menjëherë sepse detektorët zbulojnë praninë e oksidit të karbonit. “Llogjika e thjeshtë tregon se në këtë mënyrë ju mbroni jetën tuaj”, pat deklaruar Bloomberg.
The New York Times shkruante se Anita Bitri, 36 vjeçe, këngëtarja e njohur nga Shqipëria, vajza e saj 8-vjeçare Sibora dhe e ëma e këngëtares Hazbije Bitri, 60 vjeçe, humbën jetën si pasoj e gazit helmues ndërkohë, tek po flinin në shtëpinë e tyre në Staten Island.
New York, 26 tetor 2004(Botoi Illyria)