dalip greca – Page 11 – Dielli

SHKOLLA SHQIPE”KUQ E ZI” NË ASTORIA NEW YORK I MBIJETOI PANDEMISË

June 20, 2021 by dgreca

-Sotë në Father’s Day u organizua ceremonia e mbylljes të vitit Shkollor 2020-2021 . Kryeredaktori i Gazetës Dielli në emër të Vatrës falenderoi mësuesit, nxënësit dhe prindërit për ruajtjen e gjuhës dhe kulturës shqiptare.

-Për 5 nxënsit më të mirë VATRA u dhuroi nga biblioteka e saj librin e “Poem Kosovar” të Dhimitër Pasko(Mitrush Kuteli)…

20 Qershor 2021- Astoria –Queens-New York-Sot në orën 9 e 30 paradite në mjediset e Shkollës shqipe”Kuq e Zi” me drejtues z. Kristaq Papa, u organizua ceremonia e ndarjes së dëftesave të nxënësëve, të cilët e ndoqën këtë të vit të vështirë mësimor përmes programit virtual në Zoom. Edhe pse nuk kanë mundur të vijnë të gjithë nxënësit dhe prindërit për shkak të pushimeve, ceremonia dhuroi emocione. Së bashku me vatranin Veis Belliu, ndoqëm veprimtarinë. Fëmijët, të shoqëruar nga prindërit, sillnin tufa me lule dhe urimin”Happy Father’s Day”!

Kristaqi dhe e shoqja Pavlina, një ndihmëse e papërtuar e Kristaqit gjatë procesit mësimor, i pritën të gëzuar fëmijët dhe të gjitha bisedat zhvillohen në gjuhën shqipe.

Njëri nga nxënësit,Tomas Ford, është rast i veçantë i kësaj shkolle: Është fëmijë i dy prindërve, me kombësi të ndryshme, nënën e ka shqiptare nga Saranda, ndërsa babain amerikan. Duke qeshur ai e përfaqon Kristaqin dhe e uron në gjuhën shqipe. Pyetjeve në shqip, u përgjigjet plot siguri me një shqiptim fare të pastër. Është nëna, Ledia, që mbanë përdore vajzën e vogël Sara(të cilën do ta sjellë sapo të rritet dhe pak në shkollën shqipe)-, që e falenderon Kristaqin, ndërsa ia ia kthen: Jo zonjë, më duhet mua t’ju falenderoj se ishit një nga nxitëset për ta vazhduar mësimin edhe në kohë pandemie, duek dhënë një shembull për prindërit e tjerë!

Ledia Ford(Kulla), bijë e një mësuesi shqiptar, e ka në gjak shqiptarizmin, prandaj ka vendosur t’ua mësojë gjuhën shqipe fëmijëve.

Flet I biri, Tomas: Unë, këtë Verë, do të shkoj me pushime në Sarandë, edhe në Vlorë, dhe atje do të flas e do të mësoj më shumë shqipen e folur.

I ndjekim me radhë fëmijët tek hyjnë njeri pas tjetrit: Erion e Mason Papa, Amelia Semini, Alba Bundo, Klara dhe Gabriel Shuku, Ema Gegollari, të gjithë të shoqëruar nga prindërit.

-Ndjehem keq,- thotë Kristaqi- se sot nuk i kam këtu dy nxënës shumë të mirë Emilia dhe Aria , mbesat e Vasil Gallanit, si dhe nxënës të tjerë, por kam shumë shpresë që të ribashkohemi të gjithë në fillimin e vitit të ri shkollor me 15 Shtator 2021, së bashku me mësuesen File Shehu, e cila ka dhënë një kontribut të rëndësishëm në shkollën shqipe”Kuq e Zi”.

Në fjalën e rastin e mbylljes së programit, drejtuesi i shkollës shqipe, Kristaq Papa, i falenderoi emër për emër nxënësit dhe në mënyrë të veçantë prindërit e tyre, të cilët kanë qenë mbështetës në këtë proces mësimor, duke ndihmuar fëmijët e tyre edhe nëpër shtëpia. Më pas ai tregoi vëshrirësitë e këtij viti shkollor, ndërsa për cilësinë e programit, tha se do ta shihnim vetë gjatë programit që do të ndiqnim… Fëmijët recitojnë bukur poezi nga gjuha shqipe, madje edhe grupi që sapo ka mbaruar Abetaren, ishte shumë i sigurtë. Ndërsa grupi i nivelit të katërt shpalosën njohuritë e tyre në gjuhën shqipe plot siguri, histori, e kulturë. Analizat morfologjike dhe sintaksore, përcaktimi i gjymtyrëve të fjalisë dhe përcaktimi i kategorive gramatikore, formimi i fjalive aty për aty, ishin në nivel të kënaqshëm. Prindërit ndjeheshin të kënaqur dhe i shoqëronin përgjigjet me duartrokitje.

Kryeredaktori i gazetës Dielli, Dalip Greca, që e ka ndjekur ecurinë e shkollës shqipe “Kuq e zi” që nga çelja e saj me 7 Mars 2015, me rastin e Festës së Mësuesit, përshëndeti ekipin mësimor, nxënësit dhe prindërit, të cilët të gjithë së bashku arritën që ta kurorëzonin një vit të vështirë mësimor, ku njerëzimi u përball me Pandeminë.

Për 5 nxënësit më të mire( Tomas Ford, Erion Papa, Amelia Semini, Mason Papa, Alba Bundo), në emër të Vatrës, Kryeredaktori dhuroi librin “Poem Kosova” të Dhimitër Paskos(Mitrush Kuteli), një botim dhuratë për Vatrën nga i ndjeri Petraq Ktona. Greca u përcolli të pranishmëve këngën e parë të poemës dhe më pas ua dhuroi librin.

***

Shkolla Shqipe”Kuq e Zi” në Astoria –Queens, New York, është çelë në ditën e Festës Kombëtare të Mësuesit,7 Mars 2015, gjashtë vite të shkuara dhe ka ruajtur rregullsinë e procesit mësimor.Kjo shkollë e hapur në Astoria- Queens, New York, ka shënuar një ngjarje të rrallë të diasporës shqiptare në historinë më shumë se 150 vjeçare të komunitetit shqiptar të Amerikës. Shkolla shqipe janë hapë, mbyllë, e rihapë, në shumë shtete e qytete të Amerikës, përgjatë një shekulli. Përmendim shkollat në Boston, që më 1911, shkollat e New York-ut, Chikagos, Ohios, Detroitit, por në Astoria, një zonë e dominuar nga komuniteti grek, nuk ka pasë shkollë shqipe.Një grup shqiptarësh që jetojnë në Astoria, Nju Jork, me në krye Kristaq Papën, ndihmuar nga Kristaq Foto, që me bujari lëshoi mjedisin për klasën e parë pranë Kafesë”Kuq e Zi” , dhe një grup aktivistësh shqiptar, që dhanë mbështetjen e duhur, zgjodhën Festën e Mësuesit për ta çelë shkollën shqipe. Faleminderit bashkatdhetarë që mbani të ndezuar atdhetarizmin dhe Gjuhën Shqipe në SHBA.(Korrespondenti i Diellit)

Më shumë fotografi i gjeni në Facebook

KUJTËSË- INXHINIER KOSTA MANI, SHOQËRUESI I FAN S. NOLIT, U SHUA NË MATHAUZEN

May 9, 2021 by dgreca

Inxhinieri Kosta Mani, i diplomuar në M.I.T(Massachusetts Institute of Technology), babai i regjisorit të famshëm Pirro Mani, vatrani që shoqëroi Fan S. Nolin në Tepelenë dhe Vlorë, u shua në kampin e vdekjes në Mathauzen, më 27 Janar 1945.Një histori tragjike. Inxhinier Kosta Mani la Amerikën për të projektuar e ndërtuar urat, rrugët, ndërtesat e Shqipërisë, u arrestua nga fashizmi, u burgos dhe u pushkatua nga nazizmi, u shpall dëshmor dhe tradhëtar nga komunizmi….

Nga Dalip Greca*

Ngjarjen ma ka treguar këtu në New York,i biri i Kosta Manit, Pirro Mani,gjeniu i skenës shqiptare, gjenerali i regjisurës,i cilësuar si Stanislavski shqiptar. Ishte një peng, që e shoqëroi për shumë kohë.

Pyetjes që i drejtova për misteret e jetës të të atit, ai iu përgjigj shkurtazi:

Më rëndoi shumë ai peng. Më ka ndjekur gjatë të gjithë jetës, edhe në skenë. E ke vënë re episodin e gurit të pendimit tek “Cuca…”? Është krijuar prej meje ai episod, duke patur në mendje fundin e babait tim, Kosta Mani. E kam mësuar vonë faktin, që ai dha shpirt duke mbajtë mbi shpinë pesha të rënda,gurë, ja, ashtu si guri i pendimit. I zbriste në shkallaren e një galerie të nëndheshme, si mijëra të tjerë në kampin e vdekjes së Mathauzenit gjatë Luftës së Dytë Botërore, shpikje e nazistëve… Pasi mbush mushkëritë thellë, më thotë se këtë të vërtetë ia ka treguar një durrsak, që shpëtoi gjallë nga kampi i vdekjes, pas mbërritjes aty të aleatëve antinazistë….Ishte një nga ata që i shpëtuan ferrit të Mathauzenit.

Ja si e pat përshkruar ai ngjarjen, që i mori jetën inxhinier Kosta Manit:

“Babai i Pirros, Kosta, ishte rebeluar nga stërmundimi dhe vuajtjet e pafundme.Dikur kishte thënë”mjaft”, nuk duroj më! Nuk kishte pranuar Kosta të vazhdonte të ngrinte “gurin e turpit”, gurin e poshtërimit; pas tij vinte guri i varrit. Ushtarët gjermanë të kampit i dërgonin të burgosurit në një galeri të nëndheshme dhe i detyronin të ngrinin thasë apo gurë të mëdhenj mbi shpinë (si rrasë varri) dhe i shtrëngonin me pahir që t’i ngjiteshin të përpjetës. Motivi? Të stërmundoheshin derisa të fikeshin fare. Dhe ata çapiteshin me shpirt ndër dhëmbë me shpresë e me gurin e rëndë mbi shpinë.

E ka përshkruar mjeshtrisht këtë episod studiuesi Josif Papagjoni në librin kushtuar jetës dhe skenës të mjeshtrit Pirro Mani….”Kosta e kishte imagjinuar veten edhe si Krishti, edhe si Sizifi në këtë ngjitje”…

Po përse duhej ta bënte sakrificën, kur, pas ngjitjes, do ta prisnin plumbat? – pyet Pirro më shumë veten, se sa të atin. Kosta Mani nuk e kishte ngritur “rrasën e varrit”, gurin e poshtërimit. Ata e grinë me plumba. Ai u masakrua më 1945, u shpall dëshmor, po në 1945, ndërsa komunistët e ripushkatuan më 1946, duke e ekzekutuar përsëdyti!

KUSH ISHTE INXHINIERI KOSTA MANI ?

Tregon Pirro – Babai im, Kosta Manim ka lindur në Korçë. Si shumë korçarë, emigroi herët në Amerikë. Ka qenë rreth të katërmbëdhjetave, kur mori rrugën e kurbetit përtej Atlantikut. Krahas punës vazhdoi edhe studimet. Ka studiuar në Institutin e famshëm M.I.T. të Bostonit, ku kishte studiuar edhe mjeshtri i madh i fotografisë, Gjon Mili, madje Kosta është diplomuar para mjeshtrit Mili. Është diplomuar për inxhinieri-arkitekturë. Ishte pjesë e Vatrës dhe idhtar I Fan S.Nolit. Si shumë idealistë të tjerë vatranë, e la Amerikën dhe u kthye në Shqipëri për të ringjallur vendin, për të bërë Shqipërinë. Kishte në xhep diplomën e inxhinierit.Sa i mungonin Shqipërisë inxhinierë të tillë si Kosta Mani!

Në Shqipëri qe kthyer me Imzot Nolin dhe e kishte shoqëruar atë në udhëtimet, që kryezoti i shqiptarëve të Amerikës kishte bërë në Shqipërinë e Jugut, kryesisht në Tepelenë dhe Gjirokastër. Këtë episod, Pirros ia pat treguar nëna e tij.Pasi Fan Noli e la Shqipërinë, Kostë Mani nuk e ndoqi pas. I tha Imzotit se Shqipëria kishte nevojë për inxhinierë dhe ai do të qëndronte. Vendimi ishte i prerë. Ati i shqiptarisë, Noli, i kishte dhënë bekimin. Dhe ai vazhdoi të punojë për disa kohë në Ministrinë e Punëve Botore. Kishte fatin që të punonte me një tjetër inxhinier të zot, me inxhinier Gjovalin Gjadri. Shqipëria ishte me fat, nga që ishin bashkë dy shkolla inxhinierike; ajo amerikane, ku ishte diplomuar Kosta Mani dhe ajo austriake, ku ishte diplomuar inxhinier Gjadri. Të dy ndërtuan ura, rrugë, vila, që i qëndruan kohës.

Pirro përhumbet në rrëfimin e tij:

– E mbaj mend mirë rrugën malore të Thethit. Babai më kishte marrë me vete. E kam në kujtesë bukurinë përrallore të Thethit. Ata punonin, unë vështroja bukuritë e egra të maleve dhe pastaj kthehesha i lodhur dhe i kënaqur në çadër. Qe kohë vere. Ishte e bukur natyra e atyre anëve.

Edhe Urën e Zogut, urën me harqe, e pat ndërtuar Gjadri me Kosta Manin. Pirro kujton se edhe atje i ati e pat marrë me vete disa herë. Madje e mban mend të atin dhe Gjadrin me hartat përpara, tek ndiqnin projektin. Kosta Mani ishte kudo, ku ndërtohej. Kishte ndërtuar për vete edhe një shtëpi provizore në Tiranë, që priste ta modernizonte kur t’ia kishte ngenë.

Kosta Mani jepte edhe mësim në Shkollën Teknike të Fullcit. Jepte lëndën e Matematikës. Pirro kujton se i ati lexonte shumë libra. Në bibliotekën e tij ndodheshin libra të Balzakut, Stendalit, Dumas, Tolstoit e të shumë e shumë shkrimtarëve të tjerë me emër.

Kosta Mani ndërtoi edhe urën e Kardhiqit, në Gjirokastër. Kjo urë i dha një fatkeqësi dhe një dhuratë, që do ta kishte të shtrenjtë gjatë jetës së tij të shkurtër.

Tregon Pirro:

– Gjatë punimeve për ndërtimin e urës Kosta theu këmbën. Ku të gjente mjek në ato anë, ku nuk shkelte këmbë njeriu? E mbartën me mushkë dhe e çuan tek një mjeshtre popullore, që i kishte dalë nami si ortopede e rrallë. Mjeshtrja, (plaka thirrej Dade), jetonte në Stegopull të Gjirokastrës. Muskujt e Kostës sforcoheshin nën dhimbjet e shtrëngimeve të plakës, ndërsa sytë i ishin ngulë në bukurinë e rrallë të një vajze 15-16 vjeçare, mbesës së plakës Dade. Inxhinieri shëroi njëherësh këmbën dhe shpirtin. Vajza bjonde, zanë e shkuar zanës, me emrin e bukur Amali, do të bëhej “robinë” e inxhinier Kostës, i cili e kërkoi sakaq për grua. U martuan me Amalinë dhe lindën fëmijën e parë, Pirron, pastaj dhe dy vajzat, motrat e Pirros. Kosta, ndërkohë kishte blerë një truall 6 mijë m2, në rrugën “Shën Gjergji” në Tiranë, sot rruga”Ali Demi” dhe aty ndërtoi shtëpinë e tij. Jeta ecte në rrjedhat e veta. Shpesh, Kosta bridhte nëpër Shqipëri, ku ndërtonte a projektonte. Merrte me vete edhe Pirron e vogël dhe e ushqente me dashuri për kombin, Atdheun e shtrenjtë, që duhej dashur, edhe kur ishte kockë e lëkurë. Në ditën e pushtimit fashist, Kosta u pushua nga puna dhe u arrestua me akuzën se kishte hedhur në erë urën e Limuthit, atë urë që e kishte projektuar e ndërtuar vetë. Kosta kishte shtetësi amerikane, urrente fashizmin dhe u trondit nga pushtimi i Shqipërisë. Dikur hapi një zyrë private në Tiranë, “Stika”, së bashku me inxhinierin Spiro Koleka. Ajo zyrë nisi projektet e ndërtimit të infrastrukturës së Tiranës; projektoi rrugë, sheshe, parqe, vila të bukura dy dhe tri katëshe. Kosta projektoi vilën e njohur mbi kodrat e Tiranës, “Baballarët e Teqesë” dhe vepra të tjera që i rezistuan kohës.

Pirro është i bindur se babai ka qenë antifashist në shpirt dhe si i tillë ishte zgjedhur edhe në Këshill. Madje, për reputacionin që gëzonte, u zgjodh edhe deputet i Korçës. Gazeta “Tomorri” e asaj kohe i kushtoi hapësirë në kronikën e vet fjalës së deputetit Kosta Mani:“Çamëria dhe Kosova janë pjesë të pandara të Shqipërisë”, deklaronte deputeti Kosta Mani.

Në kohën e Asamblesë Kombëtare, në kohën e pushtimit gjerman, si deputet ishte pjesë e saj. Partizanët e qëlluan me top, duke e shpallur si “Asambleja tradhëtare”. Si shumë intelektualë të tjerë patriotë, Kostë Mani mendoi se Atdheut mund t’i shërbehej edhe nën pushtim. Por atë pjesëmarrje nuk ia falën komunistët. Umblodh qarkori dhe e përjashtoi Kostën nga Këshilli. Ishte kohë e çmendur. Komunistët e akuzojnë, fashistët e arrestojnë.Edhe gjermanët, po ashtu, e arrestojnë si njeri të rrezikshëm. Me kë ishte Kosta Mani? Ishte me Shqipërinë. Arrestimi në fundin e dhjetorit 1943 nga gjermanët ishte fatal. Nazistët e syrgjynosën në kampin famëkeq të Mathauzenit. Pirro kujton se, nëna, e cila kishte marrë vesh lajmin e largimit nga burgu dhe internimin jashtë Shqipërisë, i kishte shkuar në burg dhe i kishte dhënë një xhaketë, që të mos kishte ftohtë, nën astarin e së cilës kish qepur, nën një arnë, 40 napolona flori. T’i ketë për çdo rast, pat menduar nëna. Pirro atë kohë ishte fëmijë, 12 vjeç. E ka në kujtesë pamjen e trishtë. Të burgosurit i hipën në kamionë dhe i nisën në mëngjes herët. Imazhi i mbeti në mendje. Në shtëpi prisnin në ankth ndonjë lajm. Shenja e fundit e komunikimit ishte një telegram, që ishte nisë nga Kosta. Ishin vetëm tri fjalë: “Jemi në Manastir”! Asnjë lajm tjetër.

E gjithë jeta e Kosta Manit, është një dramë me shumë skena të mistershme, një dramë e ankthshme me shumë akte, thotë i biri, Pirro Mani, për të cilin misteriet mbeten të pazbardhura ende edhe sot.

Hija e të atit dhe shpirti i tij peng nuk i janë ndarë Pirro Manit as këtu, në Sh.B.A.. Erdhën në Amerikë, u vendosën në Kolorado dhe më pas, në New York. Shpesh shëtisja me hijen e tim eti. Më dukej se do ta takoja diku….Edhe ai kishte qenë në Amerikë…

Pirro nuk hoqi dorë nga gjurmimet për të gjetur të dhëna për të atin, që më parë nuk mund t’i siguronte. Mësoi se Kosta Mani nuk ishte i vetëm, kur e nisën në kampin e vdekjes. Ishin më shumë se 200 të burgosur. Një pjesë i dërguan në Prishtinë, pjesën tjetër në Mathauzen, ku i ra fati të shkonte baba Kosta. Përmes kërkimeve me shoqatat amerikane-hebraike, u arrit të sigurohen të dhënat e munguara, përfshirë dhe kohën e vdekjes, 27 Janar 1945, vendin e vrasjes dhe të dhëna të tjera…., madje, edhe numrin që mbante në uniformën e kampit të internimit.

…Lajmi fatal është mësuar pak muaj pas çlirimit të Shqipërisë. Në shtëpi kishte shkuar Spiro Koleka, që ka qenë ortak me Kostën në zyrën e projektimeve dhe ndërtimeve “Stika”. Spiro ishte inxhinier i ri asokohe dhe bashkëpunoi me Kostën, edhe për të fituar eksperiencë. Ai solli lajmin fatal në shtëpinë e Kostë Manit. Familja shpalli zinë dhe e qau Kostën.

U shpall dëshmor nga regjimi. Familjes iu dha edhe karta e dëshmorit, por drama e Kostë Manit nuk kishte të sosur. Ashtu si në kohën e italianëve, të gjermanëve dhe të komunistëve, secili e pa si armik.

Pirro tregon: Më kujtohet se ka qenë një burrë me emrin Faruk, që jetonte në një barakë, diku aty ku ka qenë Ministria e Jashtme. Faruku ka qenë kampion boksi. Ai qe rritur në shtëpinë e Kosta Manit. Kujtoj se Faruku mbante dhe një pistoletë, ngaqë kishte qenë partizan…”

Pirro kujton se po vinte Faruku me nxitim dhe i thotë: – Ç’po bën këtu? A e di ti se po demaskojnë gratë e familjes Mani?!

Shkoi me vrap. Agjitatorët komunistë ngrinin zërin në kupë të qiellit për armikun imagjinar. Dhe armiku paskish qenë Kosta Mani, që na qenkish shpallë “dëshmor me biografi të keqe”, sepse paskish marrë pjesë në Asamblenë tradhëtare! Fronti Demokratik dhe partia nuk mund ta toleronin këtë tradhëti!Ultimatumi i demaskimit ishte i rreptë: Familja armike Mani duhej të largohej brenda shtatë ditëve nga Tirana! Nisën reprezaljet.Pirron dhe motrën Marikën i hoqën nga puna, ndërsa motrën tjetër, Mirelën, e pezulluan nga shkolla. Ua hoqën dhe triskat. Ishte hapur fjala se Kosta nuk ishte vrarë e se punonte si agjent në një shërbim perëndimor!

Pirro thotë se e pagoi rëndë faturën.Por, siç duket, dikur u bindën se të gjitha këto ishin fantazira të sëmura komunistësh, sigurimsash,militantësh.Vetë ata e vërtetuan se Kosta ishte ekzekutuar në Mathauzen. Mirëpo hija e dyshimit mbeti pezull e kurrë nuk u trajtua më si dëshmor. Jo vetëm kaq, por Kostës nuk iu përmend emri asnjëherë si një nga inxhinierët e parë të Shqipërisë, diplomuar në Sh.B.A.. Pirro ruan një dokument që ka emrat e inxhinierëve që kanë kontribuar në Shqipëri, ku emri i parë është ai i Kosta Manit, pastaj i dy inxhinierëve italianë, i Gjadrit dhe i të tjerëve.

Rehabilitimi i të birit të Kostës, Pirro Manit, ndodhi vonë…..

E kujtojmë në ditën e fitores mbi nazizmin…*Dielli-arkiv

HAMIT LUMI, MENAXHERI I DIELLIT

April 29, 2021 by dgreca

HAMIT LUMI, MENAXHERI I DIELLIT, ZYRTAR DHE KRITIK I VATRËS, PËRKRAHËS I KONICËS DHE I ZOGUT, POR JO I NOLIT…/

Me rastin e 92 vjetorit të vdekjes- Prill 1929-2021/

NGA DALIP GRECA- Dielli ne print –Prill 2021/

Gjatë një interviste për gazetën Dielli të gushtit 2013, e pata pyetur intelektualen me banim në Toronto,ish kryetare e Shoqatës së Bashkësisë Shqiptaro Kanadeze në Toronto Aida Lumi Bejte: Çfarë e lidh Aidën me Vatrën?
Përgjigja e Aidës: Më lidh emri i tim ati, Hamit Lumi. Gyshi im i mënçur, ndjesë pastë, Kadri Lumi, në kujtim dhe në nder të xhaxhait të tij, patriotit Hamit (Çela) Lumi, ia vuri këtë emër babait tim.Hamit (Çela) Lumi,(i vjetri), u lind në Vermik të Vlorës në vitin 1869, dhe më pas u diplomua në Janinë, pasi u kap dhe u burgos nga perandoria Osmane për shkak se jepte mësim shqip në fshatra të Vlorës, në qytet, madje dhe në burg (me abetaret që ia sillte miku i tij Hasan Prishtina), më 1911 u largua për në Boston…

Që nga ajo kohë që intervistova Aidën kam shfletuar e gjurmuar për të sjellë Hamit Lumin e plotë, jo të njëanshëm, siç kanë bërë disa autorë, që nga dashuria për figurën e tij atdhetare, kanë anashkaluar faktet historike dhe dokumentet e kohës. Kanë shkruar se ishte idhtar i Nolit e kundërshtar i Zogut, ndërkohë që e vërteta ishte ndryshe. Hamit Lumi vdiq si kundërshtar i Nolit, mik i Konicës dhe idhtar i Kristo Dakos, përkrahës i Zogut. Natyrisht këto qëndrime nuk ia ulin vlerat atdhetare dhe intelektuale. Ai ishte si “Lumi” i Vlorës, i rrëmbyer-por i drejtë, karakter labi, i papërkulur, u guximshëm, burrëror, replikues i ashpër, Kombin e vet e deshi me shpirt, luftoi për cështjen kombëtare derisa mbylli sytë.

***

Me 6 Prill 2019 me rastin e festimeve të 110 vjetorit të gazetës Dielli, Hamit Lumi, për kontributet e tij, u nderua pas vdekjes si vatran e menaxher i gazetës Dielli.U lind në Vermik të Vlorës në vitin 1869, dhe kishte studiuar në Janinë. Studiuesi Seri Tusha ka shkruar në gazetën Telegrafi 16 nëntor 2018 se shumë djem vërmikas kishin mësuar të shkruanin dhe të lexonin gjuhën shqipe nga abetaret që kishin ardhur në Vërmik nga Hamit Çela,“Lumi”.Aktiviteti i tij kombtar ra në sy të autoriteteve turke, të çilët e arrestuan dhe e burgosën, akuza kërkoi 101 vite burg, gjykata e dënoi me 20 vite. Gjyqin ia bëri gjykatorja e Beratit. U lirua kur erdhën në fuqi xhon turqit.Kishte lidhje të forta me personalitetet e Rilindjes Kombëtare në Bukuresht e Misir.

Le të ndjekim gjurmët e jetës së tij: Emri i publicistit Hamit Lumi nuk është i panjohur për lexuesit, veçanërisht për ata vlonjat. Vlora e ka emrin e tij në muzeun e historisë, si luftëtar i lirisë, sjellës i abetareve nga jashtë, mësues në shkollat e fshatrave të Vlorës, Skraparit dhe Beratit. Një rruge në Vlorë i është venë emri i tij, po ashtu edhe shkolla e fshatit të lindjes në Vermik të Vlorës mbanë emrin e Hamit Lumit.Në Fjalorin Enciklopedik Shqiptar të botuar më 1985, gjendet emri i tij. Ai është formatuar si një atdhetar, publicist i periudhës së Rilindjes Kombëtare dhe Pavarësisë së Shqipërisë. Në publicistikë, përveç emrit ka përdorur edhe pseudonimet”Lumi”, “Vlora”, “Cingla” “Labi”, “Lopata”etj.

Ishte pjesë e Klubit ”Labëria” më 1908, ndërkohë që i përndjekur nga xhon turqit për aktivitetin patriotik, kalon Atlantikun, dhe vendoset në Boston në SHBA. Fillimisht e gjejmë në radhët e shoqatës Besa-Besë më 1911. Me krijimin e Federatës Panshqiptare të Amerikës”VATRA” u bë pjesë aktive e saj.

Në Kuvendin e vitit 1913, që filloi me 4 korrik dhe përfundoi me 6 Korrik, Hamit Lumi u zgjodh Menaxher i gazetës”Dielli”, ndërkohë që Kryetar i Vatrës dhe Editor i Diellit ishte zgjedhur Kristo Dako. Ndër të zgjedhurit e atij Kuvendi ishin edhe: Loni Kristo-Sekretar i Vatrës; Kontrollorë :Nikoll Dishnica, Thanas Idrizi, Xhafer Ymer Pojani dhe Mihal Kreshpani. Kur Kristo Dako u largua nga drejtimi i Vatrës dhe e la përkohësisht Amerikën, Hamit Lumi dha dorëheqjen, por në Vatër vazhdoi të ishte aktiv, ndërkohë që emri i tij nuk mungonte në faqet e Diellit. Bashkëpunimin me Diellin nisin që në tetor 1912, ku ai shkruan për mbrojtjen e tokave shqiptare në jug dhe veri të vendit:”…ato janë toka shqiptare dhe në emër të Zotit urojmë që përsëshpejti në to të ngrihet flamuri i Shqipërisë.”

Në Diellin e 18 Korrikut 1913, botohet shkrimi i Hamit Lumit ”Qytetërimi i Shekullit Njëzet”, ku ai mban qëndrim kritik ndaj Europës së “qytetëruar” e cila ka harruar shërbimet e shqiptarëve ndaj qytetërimit Europian.Lumi shkruan: “Në shek e 14-të, një komb barbar(ai turk) i hyri me shpatë Ballkanit dhe rrezikoi Evropën…”Lumi evokon trimëritë e arbërorëve me heroin Kombëtar Gjergj Kastrioti Skënderbeu, që për 25 vjet mbrojtën jo vetëm Arbërinë por dhe tërë Evropën. Hamit Lumi zemrohet me Evropën “e qytetëruar” që ua harroi shqiptarëve këtë shërbim të çmuar dhe si vlerësim, e coptoi Arbërinë.”Sikur të kish qielli shtyllë do ta gremisnim mbi Evropën e “qytetëruar”, e cila ka veshur petkat e qytetërimit, por zemrën e ka prej ujku”-akuzon Lumi dhe vijon: Me shkeullin e XX qytetërimi evropian grabiti gjithë kombet e vegjël, derdhi dhe po derdh gjak të pafajshëm…Kritikat e tij janë të drejtëpërdrejta. Ndërsa në Diellin e 23 Korrikut 1914, Lumi boton shkrimin” Fuqitë e Mëdha nuk e ndihmojnë Shqipërinë”. Ai kritikon fuqitë e mëdha që nuk e mbrojën Shqipërinë;përkundrazi mbjellin përçarje mes shqiptarëve dhe nuk e ndihmojnë kombin e vjetër nga pushtuesit fqinj,;-janë të gatshëm për ta copëzuar.Madje dhe ushtritë ndërkombtare që ishin në Shkodër, në vend që të mbrojnë shqiptarët, mbrojnë të huajt dhe sajojnë kurthe e intriga kundër shqiptarëve, denoncon ai.

Përvecse në Dielli, Lumi shkruan edhe në gazeta të tjera të kohës.

Gazeta “Liri e Shqipërisë” në numrin e saj me 17 qershor 1913, botonte”Letër Nga Bostoni” të nënshkruar prej Hamit Lumit, ku ai kërkonte me forcë:”Të shpëtojmë vëllezërit tanë kosovarë nga thonjtë e serbëve”, duke denoncuar shovinizmin serb.

ZYRTAR I VATRËS

Në Kuvendin e vitit 1916, që u mbajt nga 2 -4 Korrik, Hamit Lumi është sërish delegat.Ai u zgjodh ndër zyrtarët e rinj të Vatrës. Kuvendi votoi Komisionin e ri që do të drejtonte Vatrën për vitet 1916-1917. Zyrtar për atë vit u zgjodhën: Kryetar-Kol Tromara, arkëtar-Koli Pançe, sekretar-Loni Kristo. Komisioni përbëhej nga: Kristo Dako, At Fan. S. Noli, Hamit Lumi dhe Sadik Lekdushi. Redaktor i Diellit, Bahri Omari, zëvendës/ redaktor Andon Frashëri, menaxher i Diellit- Muke Permeti.Por ai Komision drejtues nuk e pati jetën e gjatë. Një tjetër kuvend e pasoi, por grindjet mbetën në Vatër.Komisioni u zëvendsua.

Gjatë viteve 1916-17, Vatra bëri punë të mëdha për Kombin, por edhe pati grindje të thella, që i kushtuan humbje energjie e luftë me vetëveten.

PRISHJA ME VATRËN PËR SHKAK TË ISMAIL QEMALIT

Në 3 qershor 1917 nisi fushata jetike e Vatrës për ruajtjen e pavarsisv së humbur të Shqipërisë me moton: “Për Shpëtimin e Shqipërisë” nën refrenin e poezisë së Nolit”Mbahu Nëno/ Mos Ki frikë/Se ke djemtë në Amerikë…”Por 3 muaj më pas, kur fushata ishte në kulm,Vatra u godit rëndë nga përçarja;fushata nuk u ndërpre. Me 27 gusht 1917 lindi “Partia Politike”, e cila emëroi Ismail Qemalin delegate të saj zyrtar për në Evropë,ndërkohë që Vatra kishte emëruar që më 1916 Mehmet Konicën. Hamit Lumi, si shumë nga lebërit, ishte për Ismail Qemalin, ndërsa Vatra së bashku me disa prej miqëve të Shqipërisë, veçanërisht ata të Londrës(përfshi edhe Edith Durham) mendonin se Ismail Qemali ishte figurë e konsumuar.Fillimisht me Partinë Politike ishte vetëm grupi i Worcester-it, por duke luajtur me figurën e Atit të Pavarësisë, ajo i mori Vatrës shumë anëtarë, vecanërisht lebër- vlonjatë, tepelenas dhe çamër.Hamit Lumi së bashku me Sadik Lekdushin, të dy ish zyrtarë të Vatrës si dhe me Kristo Dakon, përbënin zemra e Partisë, pavarësisht se kryetare ish e zonja e Dakos, Sevasti Qirazi. Partia Politike botoi të përjavshmen“Albania” nën drejtimin e Dhimtër Balës, që kritikonte ashpër Vatrën,Fan S. Noli, Kryetarin Kolë Tromara, Mehmet Konicën-si delegat i Vatrës në Londër, Diellin dhe editorin e saj Bahri Omari, por edhe ky i fundit, kusurin nuk u linte kundërshtarëve, përfshi dhe Ismal Qemalin. Ndër të parat pena kritike që u shfaqën në faqet e Albania-s ishte ajo Hamit Lumit. Në fakt ky i kishte nisë sulmet më herët,që më 1916 në gazetën ”Mbrojtja Shqiptare”, që dilte në St. Louis, kur me 2 Nëntor 1916, nën pseudonimin “Cingla”, boton shkrimin”Ngjarjet në Konferencën e Nolit në Boston” me nëntitull: Episodi me Hamit Lumin me 29 tetor- Aty përshkruhet konflikti mes Nolit dhe Lumit, që degjeneroi në dhunë…Kryetari i degës së Vatrës, ku Noli kishte shkuar për të mbajtë një ligjëratë, nuk e la Lumin t’i bënte pyetje Nolit; përkundrazi e nxori forcërisht nga mbledhja.Lumi mbrohet dhe denoncon përmes shkrimit të tij tek”Mbrojtja Shqiptare”. Është po kjo gazetë që boton në numrin e 4 nëntorit 1916, artikullin e Hamit Lumit ”Shqiptarizma s’është monopol”, ku ai qesëndis Tromarën, Nolin dhe Vatrën për të ashtuquajturin kongres që do të bënin shqiptarët e West-it, gjoja për të prishur Vatrën. Artikulli përfundon me vargjet:

Lere Egoizmën

Lere Madhështinë,

Merr shqiptarizmën

Në do Shqipërinë….

Janë të shumtë artikujt që botohen në Albania me emrin e tij. Në numrin e 17 tetorit 1918 Lumi replikon me Diellin dhe Vatrën:” Më thoni se jam fanatik, pastaj më thoni se jam pijanik, po a është e mundur që njeriu të jetë dhe fanatik dhe pijanik?”…

Hamit Lumi bashkëpunon ngushtësisht me Kristo Dakon dhe Sadik Lekdushin, së bashku mbrojnë lëvizjen e tyre të shkëputjes nga Vatra dhe krijimin e Partisë Politike për qëllime patriotike. Me 9 Dhjetor 1916 ata kishin paralajmëruar tek “Mbrojtja Kombëtare”: ”Do të kritikohemi,ndoshta edhe me fjalë më të poshtra, e më të ashpra nga ato që janë përdorur gjer më sot kundër nesh, por ne nuk do t’i vemë re. Ne do të kërkojmë të drejtën dhe nderin e Vatrës, duke qenë të bindur se në fund e drejta do të triumfojë.”

Në gazetën”Albania” të 14 marsit 1918 Lumi replikonte me kryetarin e Vatrës, Tromarën, që e kishte kundërshtuar kandidaturën e Ismail Qemalit në një gazetë amerikane:”Nuk do të jeshim pikëlluar kaq, sikur , sido që bëjmë mes nesh, prapë për Shqipërinë punojmë.Por kur i nxjerrim të palarat në botë të huaj, ahere është një gabim dashja a padashje.”

Hamit Lumi iu përgjigjet kundërshtarëve edhe në gazetën “Koha” të Mihal Gramenos, që ishte kundërshtare e Diellit. Në numrin e 6 qershorit 1918 të saj, ai shkruan:” Me ato fjali e fraza që më godet mua, godit e zë në gojë edhe Gramenon, edhe Adamsin edhe Çekrezin…”

Lumi në shkrimet e tij nuk kursen askënd, madje akuzon edhe për prekje të arkës së Vatrës, kritikon me emra konkretë.

Në numrin e 29 shtatorit 1918 tek Albania ai shkruan:” Kurse K.Isaku(jo nipi i Abrahamit), një spiun e gënjeshtar, siç e ka quajtur dhe vetë Dielli, duke qenë shok i ngushtë i grindavecëve, si e pa se nuk ka vend në Partinë Politike, pas nevojës për spiun,u bashkua me shoqërinë apo klikën e Rasputinit, ku ka nevojë të madhe për spiunë…ndjesë pastë dhe xhaxha Kosta nga rrethi i kombëtarëve…”

Lumi nuk pajtohet me veset e bashkatdhetarëve, prandaj e ngjyen penen në helmin e satirës :”Del një Toçi në Romë, që mesa duket për pasuri shet shtëpi e Shqipëri…Ç’na thotë Toçka me shokë në Romë?-Po s’qesh unë i parë/të vijë Italia,/Doemos kam qar/në ardhtë dhe Greqia….” (Albania 28 nëntor 1918)…

Duket se Hamit Lumi e ka shqetësuar krahun tjetër, prandaj Dielli, replikon me të në numrin e 117-të, ku boton shkrimin me titull ”Përgjigje e nevojshmë”…

Lumi kundërpërgjigjet duke mos kursyer as kryetarin e Vatrës, në numrin e Albania të 14 marsit 1918.Me 19 Maj 1918 ai shkruan në Albania” Kam për detyrë tu bëj thirrje gjithë bashkëfetarëve të mi, të mos e lënë shoqërinë(Vatrën) të bjerë viktimë, të shkatërrohet, si foshnja mes hidhërimit. Do të jetë turp e mëkat për ne.”

Gjurmët e tij në Partinë Politike gjenden në kuvendin e 1 janarit 1920, ku ai është në qendër të kuvendit.

Por më pas duket se Partia politike po kalonte çaste të vështira. Këtë sinjal e jep gazeta Dielli në numrin e 29 prillit 1920, ku përmendet thirrja e Hamit Lumit për ndihma financiare. Në një shkrim të botuar me 18 gusht 1920 Hamit Lumi përkrah qeverinë e Sulejman Delvinës. Ai shkruan ”Rroftë Qeveria e Sotme Kombëtare, dhe poshtë ata të cilët mendojnë që Shqipëria të jetë nën mandate të huaj.”

Hamit Lumi kishte vendosë lidhje edhe me gazetën”E Vërteta” me të cilën jo vetëm bashkëpunonte, por edhe e shpërndante ndër miqtë e tij në SHBA. Për këtë shkruan gazeta “E vërteta” në numrin e saj të 3 Shtatorit 1920. Gazeta e falenderonte në numrin pasardhës” I faleminderit bashkëluftëtarit dhe të shtrenjtit atdhetar Hamit Lumi.”…

RIKTHIMI NË VATËR, RISHFAQJA NË FAQET E DIELLIT

Partia Pollitike e zbehu veprimtarinë e saj pas Konferencës së Paqes. Për pak kohë Hamit Lumi ra në qetësi i mënjanuar, por Faik Konica e riaktivizoi në Vatër, veçanërish në gazetën Dielli. Duket se Lumi luftën e kishte me Nolin. Në Diellin e 25 Marsit 1925 lexojmë një artikull të Lumit kundër koncensioneve të shoqërive vajgurore “Anglo-Persiane” dhe “Standard Oil Company”….që iu dhanë ndërkombëtarëve me koncesion “Si nga pikpamja politike dhe ekonomike, koncensioni është një humbje për Shqipërinë”-shkruante Lumi. Në një protestë që bënë shqipatrët e Amerikës me 12 prill 1925 kundër koncensioneve, spikati edhe qëndrimi i Hamit Lumit. Kur Faik Konica, Ministër i Zogut në Washington, nisi betejën për mbrojtjen e qeverisë së Zogut, nga sulmet e opozitës të udhëhequr nga Noli i mërguar dhe përkrahësve të tij në Amerikë, Lumi ishte qartazi në anën e Konicës.

LOT TË THATA E FJALË TË SHKURTRA

Hamit Lumi e kishte të idhët penën. Shumë shkrime që mbajnë firmën e tij dallohen për stilin polemik, alla Konicë, sarkastik. Ai ishte përherë në anën e Faik Konicës, përballë Nolit, në vitet e mbrapshta, kur miqtë ishin kthyer në armiq, sulmonin njeri-tjetrin pa pushim duke i mbajtur armët përherë të mbushura.Po sjellim si model artikullin”Doktorët tanë të vërtetën thonë, apo gënjejnë”?-ku kritikohen ashpër dy personalitet të njohur të kohës, miqtë e Nolit, Dr. Mihal Turtulli dhe Dr. Omer Nishani. Citoj:” Herë pas here kemi kënduar artikuj të doktorëve tanë-artikuj po artikuj të zjarrtë, ku dalin mbrojtës të popullit shqiptar se u shtyp nga tirania, u rop dhe vdiq nga varfëria! Dr. Turtulli dhe Dr.Nishani thërrasin dhe derdhin lot si breshëri për të shpëtuar atë popull fatzi nga mjerimet, duke thënë se populli nuk kupton i gjori, po ne që e kuptojmë duhet të bëjmë çdo sakrificë dhe ta shpëtojmë!Lumi ironizon: Këto janë deklaratat që bëjnë doktorët tanë që kërkojnë liri dhe barazi për popullin…

Dhe menjëherë nis gjykimi i artikullshkruesit: Tani, unë nga ana ime, si popull, dhe sipas disa letrave që kemi marrë dhe pas të thënave të njerëzve që vijnë nga Shqipëria, them se lotët që derdhin doktorët janë lot të thata,e fjalë të shkurtra..U themi Turtullve dhe Nishaneve: Ju gënjeni që thoni se bëni çdo sakrificë për neve(popullin)… që edhe pikën e gjakut tuaj e derdhni për ne! Po neve, nga ana jonë, ju themi: Ju faleminderit, por mos u mundoni për atë që nuk e bëni dot… dhe t’na shëroni nga një keqe që ne nuk e kemi.Po të doni dhe të tregoni se bëni therori të vërtetë për popullin si doktorë që jeni, përse nuk vini të përkujdeseni për shëndetin e popullit se u shua nga sëmundjet, na hëngrën ethet, oftika, lengjyeri…Kemi nevojë për doktorë që t’na duan me të vërtetë ashtu si thoni, doktorë që të punojnë vullnetarisht për shëndetin tonë…

Pyetja e Lumit: Derisa doktorët tanë qenkan kaq të pasur sa të luftojnë me të hollat e tyre në vende të huaja, duke lënë të hollat në kombe të huaja, për politikë të gabuar, përse nuk lenë mundimet, të vijnë në vendin e tyre, t’i shërbejnë popullit dhe të hollat t’i shpenzojnë në vendin e tyre?

Mbyllja: Po nëse doktorët tanë nuk na e bëjnë këtë të mirë-ahere, u lutemi të kenë mirësinë të mos na bëjnë keq!U ngopëm, ua pimë kripën 14 vjet dinakërive të doktorëve, bejlerëve, pashallërve, qirieve dhe arhondeve, myftinjëve dhe dhespotëve. Për hatër të dëshirës së tyre për kolltukë na mbyti zia dhe gjaku midis vëllazërisë, na mundën sëmundjet dhe mjerimi….Vetëm ju jeni të ditur, mor të bekuar? Vetëm juve ju vjen keq për popullin? Po neve(popullit) për veten tonë, fare s’na vjen keq? Doktorë, hiqni dorë nga politika dhe merruni me mjeshtrinë e zanatit tuaj!

Artikulli ka përfund një këshillë: “Në keni kokë të fortë, ahere mos lini shkëmb pa thyer- I bini shkëmbit me kokë!(Citimi u mora nga Dielli 9 nëntor 1926).

PRO APO KUNDËR ZOGUT?

Hamit Lumi është përshkruar në të shkuarën si patriot, kundër bejlerëve, anti Zogist, antimperialist, kundër të pasurve në mbrojtje të varfërve,konform shablloneve të kohës. Në fakt nuk qëndron ashtu e vërteta, Hamit Lumi gjatë të gjithë jetës së tij kërkonte mbrojtjen e sovranitetit të Shqipërisë, luftonte për të renë, progresiven, lirine,demokracinë, nuk e besonte të majtën, as Nolin.Mjaftonte shembulli i Rusisë.

Në artikullin“Kombëtarë apo Rasputinianë”? publikuar në faqet 3 dhe 4 të Diellit të 26 nëntorit 1926, Lumi godet ashpër Nolin dhe mbron Zogun.Kritikën ia adreson drejtuesit të gazetës shqiptare në Konstancë:”Në lëveren e Konstancës lexuam disa sharje kundër guvernës shqiptare. Xoxeja, e quan tradhëtor të madh Ahmet Zogun dhe të tjerët tradhëtorë të vegjël, dhe kërkon një guvernë kombëtare. Domethënë, pas kuptimit të Xoxes, i gjithë populli shqiptar me gjithë guvernën e tyre janë tradhëtorë,- vetëm 45 veta(ekipi qeverisës i Nolit,që dë shtuan (Qershor-Dhjetor 1924), qenkan patriotë!Në anën tjetër shikojmë se më të madhin e patriotëve, Xoxe quan Nolin. Domethënë po qe Noli në krye të guvernës, aherë quhet guvernë Kombëtare… Në çast, shkruan Lumi- më erdhi në ment Rasputini i Rusisë. Të gjithë qorrat (nga ment, jo nga sytë) bashkë edhe me vetë Carin, e kishin hedhë shpresën e shpëtimit të popullit rus tek Rasputini, aq sa shumë deklaronin se ky ishte Krishti vetë, që pritej të vinte.Çdo të ligë që bënte ‘i dërguari” Rasputin, s’kish guxim njeri të thosh të vërtetën kundër të mallkuarit. Një herë guxoi i vëllai i Carit t’i thosh një fjalë të vërtetë për shenjtin shejtan, po aq zemërim mori, sa që atë natë Cari e dërgoi të vëllain syrgjin në Kaukaz…Mirëpo nuk shkoi shumë kohë që t’i dilnin gënjeshtrat në shesh dhe mori pagën që meritonte… ka dhe tani njerëz që shprehen se do të vijë prapë Rasputini që të shpëtojë Rusinë nga tirania që e ka zenë , se ai ishte i vetmi shpëtimtar.

Pas këtij parashtrimi, Lumi shkruan: Kështu na gjeti dhe ne me Xoxen e me disa të errët…I vetmi shpëtimtar është Noli…Ay e prish botën, ay e ndreq për një minut…Domethënë kur vrejtet Noli, vrejtet dhe natyra, kur qeshet Noli, qeshet dhe natyra.Në pak fjalë Noli ka kyçet e botës në dorë. Prandaj për hatër të fanatikëve le të thërrasim:Osana, Osana!Në anën tjetër ne u themi se e kemi njohur shejtin(shejtan) Rasputin me kohë dhe nuk kuptuam qëllimin e tij….

Duket se Hamit Lumi ka marrë për mision nga Konica që të mbrojë qeverinë shqiptare nga sulmet e kundërshtarëve. Në intervistën e publikuar në Dielli me 23 nëntor 1926, tregon haptazi se sa idhtar i Ahmet Zogut ishte. Intervista e tij e titulluar”Gëzim për shqiptarët, Dhe ngushëllim për ”idealistët”, haptazi mbron qeverisjen e Zogut dhe fshikullohen ”idealistët” e Nolit. Pyetjet dhe përgjigjet synojnë të tregojnë se nën drejtimin e Zogut është arritur qetësia, rendi dhe rregulli. Personazhi i intervistuar nga Hamit Lumi është një shqiptar i vjetër nga Vertopi i Beratit.Stefan Qirici kishte lënë Bostonin për 6-7 vjet dhe ishte kthyer në Vertop. Në vjeshtën e 1926-tës ishte kthyer sërish në Boston. Hamit Lumi kishte njohje të vjetra me të dhe shkoi ta takonte dhe të bisedonte për punët dhe gjendjen në Shqipëri. Një rrugë e dy punë: çmallej, por dhe siguronte një intervistë për Diellin.Intervista nis me pyetjen e Hamit Lumit:- Zot, si është në Shqipëri gjendja, ka qetësi?

Përgjigjet Qirici:-Qetësi shumë e madhe sa nuk besoj se e kanë dhe shtetet europiane më të qytetëruara.

Pyet Lumi:-Njerëzia, a shkojnë me armë në pazar si në kohët e para”?

Përgjigjet Qirici:- Jo nuk të shikon syri dyfek dhe kobure, jo vetëm në pazar, po as në vendet më të shkreta të Shqipërisë. ..dua t’ju them se ka liri të plotë, por nuk të le njeri të prishësh lirinë e tjetrit. Sot tirani e madhe është për ata që dilnin qafave dhe grykave t’u marrin pasurinë të pambrojturve.

Pyet Lumi: Po populli, a është i mërzitur kundër këtij regjimi dhe a ka përshpërimë për kryengritje?

Përgjigja e Qiricit:Popullit as i shkon fare në mendje për përshpërimë kundër regjimit; po si mendoni ju-ai i shkretë popull do të dëshironte të linte punën e tij, të linte arën pa punuar, bagëtinë pa bari, dyqnin të kyçur, derës t’i verë ferrën, dhe të vejë të ngarkohet me hekura dhe të vritet vëlla me vëlla dhe përse? Për atë që ay e ka!Jo, ua thashë edhe më parë, popullit i erdhi nga perëndia të gëzojë lirinë dhe qetësinë, dhe ay popull që e kish për lëvdatë lirinë, nuk kishte arsye të ngrihej kundër regjimit.

Më pas vjen një pyetje e gjatë e Lumit që po e përmbledhim:Dmth zoti Stefan, populli e ka lirinë e plotë, tirania qenka për ata që dashkan të rrojnë në kurris të tjetrit,apo jo?

Përgjigjet Stefan Qirici:Ujqërit që duan mjegull janë në tirani të madhe se nuk ka më mjegull për ta…

Këtu mbaron intervista dhe vjen konkuzioni i Lumit:Të vetquajturit idealistë trumbetojnë se populli vuan në tirani.Nuk dimë nga i marrin këto lajme. Nqs nuk i fabrikojnë vetë, për t’u rjepur kurrizin ca të padjallëzuarëve… Idealistëve do t’u themi qofshin të ngushëlluar për kryengritjen që prisnin….nuk ka kryengritje!

A DI PERENDIA SHQIP?

Hamit Lumi duket se është në taborrin e Faik Konicës për pastërtinë e gjuhës shqipe. Ai godet ashpër ata që përdorin pa vend fjalët e huaja në vend të fjalëve shqipe duke u justifikuar se gjoja shqipja është e varfër dhe nuk i ka të gjitha fjalët në fjalorin e saj.Mjafton t’i hedhim një sy vëzhgimit të tij ”I gjori shqiptar dhe libërbërsit”, ku Lumi akuzon shpërdoruesit e gjuhës shqipe. Citoj nga shkrimi” I gjori shqipo hoqi të zitë e ullirit nga disa njerës të ditur(?) të cilët i hoqën nga një shpatë të shëndoshë duke ja prerë kryet me gjithë shpatulla. Po tani i heqin shpatë edhe gjuhës shqipe. Secili merr penën të shkruaj libra ose gazeta në gjuhën shqipe, po meqenëse nuk e dinë gjuhën mirë, se ca as janë lindur e as janë rritur në Shqipëri.-dhe disa as që kanë çarë kryet të merren me gjuhën, dhe për këtë kanë të drejtë-por nuk kanë të drejtë t’i presin kokën shqipes, duke thënë se nuk ka fjalë shqipe për këtë e për atë, dhe përdorin ca fjalë që as vetë nuk i kuptojnë se ç’thonë. …Këtë herë, do të shënojmë vetëm një frazë të gazetarit me famë(shih ironinë), Xoxes:”Do ta zmadhojmë gazetën tonë”. Lumi pyet: Çfarë shqipeje për së prapthi do të thotë ky i bekuar? Nuk i vjen mirë ta thotë do ta madhojmë(ta bëjmë të madhe)-si thotë gjuha shqipe, por do ta zmadhojmë…Kape shkrimtar, politikan me famë(?!) të paça uratën, kape, se më dolle ndë anë!…

Hamit Lumi ishte i rreptë në kritikat e tij për mospërkthimin e librave fetarë në gjuhën shqipe. Si mysliman i devotshëm ai kritikon drejtuesit e komunitetit musliman që nuk u drejtohen besimtarëve në gjuhën shqipe dhe nuk përkthejnë librat e shenjtë në gjuhën shqipe.Që ta kuptosh fenë, duhet të lexosh, po si të lexosh kur nuk ke libra në gjuhën tënde, shtron pyetjen retorike Lumi. Përse shqiptarët duhet të përjashtohen prej shteteve e kombeve të botës, që i kanë në gjuhët e tyre librat fetarë?

Ai shkruan në artikullin e tij të së premtes të 5 nëntorit 1926 në Dielli me titull”Arapë të zes apo të nxirë me të zi tigani”:- Përse librat duhet të jenë vetëm arabisht? Neve të zestë pa bojë nuk kemi lexuar se s’kemi libra fetarë në gjuhën tonë, veç arabisht. Mirëpo ne arabë s’jemi, kështu që edhe dituri në fe nuk kemi.Dmth kemi fe sa për emër. Pse vallë ky mëkat…Duket sheshit se të diturit tanë janë aq pas nga dituria, sa mendojnë se është mëkat që të përkthehet Kurani në shqip!

Ai arsyeton: Po të jetë se Perëndia ka bërë urdhër që njerëzia t’i lutet vetëm në arabisht, atëherë duhet ta ndreqim neve gabimin, duke u nxirë me të zi tigani duke u bërë arapë (arabë)…Kishim thënë dikur se kur të bëhej Shqipëria më vete, librat do t’i bënim shqip, por Shqipëria ka 14 vjet që është bërë(1912-1926), ne Akoma me këngën e Mukes, arabisht!…

Artikullishkruesi shpërthen:Turp i madh dhe faq’ e zezë nga gjithë bota që myslimanët shqiptarë, prej një Kombi nga më të vjetrit në botë, dhe me një gjuhë nga më të bukurat, ta tregojnë veten sikur vijnë nga shkretëtirat e Arabisë! Është për të ulëritur, që edhe turqit, që kanë qenë mëma e padijes, që i thonë fanatizëm, edhe ata e hodhën poshtë padijen, dhe i vunë mënjëanë ujqërit e tërbuar(softet) të Stambollit dhe ju vunë diturisë hapur që ti japin popullit dritë, ta mbushin me frymën e shenjtë dhe të vëllazërisë dhe të rrojnë si vëllezër me gjithë njerëzinë…Po faltoret, që janë aq të pasura, përse i duan parat, pronat, ullinjtë, arat, çairet, dyqanet, përse nuk i përdorin për të botuar shqip librat e shenjtë?…Mos mendojnë Myrtevelinjtë tanë se Perëndia nuk di shqip?…

VDEKJA, NGUSHËLLIMI I FAIK KONICËS

Hamit Lumi vdiq me 8 Prill 1929 në Long Island Hospital, duke lënë në pikëllim të thellë gruan Maxhi, djemtë Pirro e Skënder, dhe vajzën Afërdita si dhe gjithë miqtë… Faik Konica e vajtoi mikun e tij. Bashkë me ngushëllimet ai i dërgoi së shoqes Maxhi edhe një ndihmë prej 150 dollarësh, që për atë kohë nuk ishte e vogël.

Gazeta Dielli e dha lajmin e vdekjes në numrin e 9 prillit 1929 në faqen 2: “Vdiq në Long Island Hospital të Hënën në mëngjes, 8 prill, i njohuri atdhetar dhe anëtar i Vatrës Hamit Lumi. I ndjeri kishte ca kohë që vuante nga një zemra e dobët, nga e cila nuk e mori dot veten, duke lënë pas të shoqen dhe 3 fëmijët e vegjël. Ministri i Shqipërisë, z. Faik Konica, i dhuroi fëmijëve të tij 150 dollarë nga ana e Mbretit…”

Me 7 Maj 1929 gazeta Dielli boton telegrame ngushëllimi. Njërin e dërgon dega nr.1 e Vatrës të Bostonit,ku ishte anëtar Hamiti, firmosur nga sekretari i degës z. Louis Kosta. Në të shkruhet:”Dega jonë ngushëllon zonjën Lumi për humbjen e shtrenjtë të burrit të saj Hamit Lumi. Zoti t’i japë durim dhe t’i shtjer‘ balsam në zemrën e saj të zhuritur, dhe të ndjerin, Zoti e vendostë në Parajsë!.”

Dielli boton dhe ngushëllime të individëve dhe shoqatave.

“Vëllezëria Orgocka” ngushëllonte përmes Diellit” Miken tonë, zonjën Maxhi Hamit Lumi, e ngushëllojmë nga zemra për humbjen e bashkëshortit të saj, Hamit.Zoti t’i japë durim dhe t’i shtjerë balsam në zemrën e zhuritur.Të ndjerin, Zoti e vendostë në Parajsë”!-Vëllezëria-Orgocka.

Zonja e Hamit Lumit, Maxhi, publikoi në Gazetën”Dielli” këtë falenderim:Ju faleminderit të gjithë zonjave dhe zotërinjëve që muarën pjesë në varrimin e burrit tim.Gjithashtu falenderoj edhe zonjat e zotërinjtë që patën nderin dhe më ngushëlluan për vdekjen e burrit tim, si me anë vizitash, ashtu edhe me anë të shtypit.Ua shpërblefsha të gjithëve me gëzime!”

Zonja Maxhi H. Lumi.

Edhe Labëria e qau, por sipas zakonit të saj, e qau me këngë Hamit Lumin. Citojmë nga libri i Agim Shehut,”Gjaku i Borës”, botim i vitit 1996:

HAMIT LUMI, GJËMIM DETI

Shqiponja dhe Pëllumbi

Kur leve, të rrinë te djepi.

Hamit Lumi, i bukur shumi,

Lumi me buçimë deti.

Një herë e leu Vermiku

djalin,që la emër prapa.-

Atje ku ka vatrën miku,-

Djep i maleve të larta.

Bir i maleve me famë,

Kurrë s’u ndave nga të tutë.

Me sulltanë e me tiranë

Një jetë të tërë me luftë .

Balli i feksi si palla’

Zemra për Kombin i shkriu

Tek shkoi, i ndriti fjala,

Kudo syri i shkrepëtiu.

Fshat i bukur, toka nënë,

Labëria-besë burri,

Mallin po ta shtron në këngë,

Dhe ta hap me valë Flamuri….

BURIMET:

Gazeta Dielli 1912-1929
Gazeta “ALBANIA” 1918-1920
Për Mbrojtjen e Shqipërisë – 1916
Gazeta “Koha” e Mihal Gramenos 1918.
E Vërteta-1913
“Historia e Vatrës” nga Refat Xh. Gurrazezi
“Gjaku i Borës” -Agim Shehu, 1996
Dr. Zeko Braho- Revista “Studime historike”, 1980, 3, f. 190-192.
Prof. Dr. Rami Memushaj “Histori e Kurveleshit” Tiranë, Toena, 2004

10-Gazeta Telegrafi, 16 tetor 2018

DY FJALE PER PATRONAZHISTET

April 24, 2021 by dgreca

Vetem dy fjali per Patronazhistet…Patronazhistet po veprojne edhe ne SHBA e Kanda…Pervec “rekrutimit” , tash po sulmojne edhe Diellin online dhe Facebook-un nga postohen mesazhe dhe shkrime per te votuar Ndryshimin- nderhyjne ne status, frenojne pelqimet, cenojne privatesine. Besoj se pas te Henes nuk do te jete nevoja te ndryshojme here pas here paswordet pasi te Dielen do te votohet ndryshimi!

KRYENGRITJA E MALËSISË E VITIT 1911 DHE SHQIPTARËT E AMERIKËS

April 19, 2021 by dgreca

NJË SHËNIM I SHKURTËR PËR 110 VJETORIN E KRYENGRITJES SË MALËSISË, NDIKIMI TEK SHQIPTARËT E AMERIKËS. FAIK KNICA PËR KRYENGRITËSIT…/

NGA DALIP GRECA-DIELLI/

Sivjet u përkujtua 110 vjetori i Kryengritjes së malësorëve gjatë vitit 1911, si prolog i shpalljes së Pavarësisë së Shqipërisë, edhe pse vijon pandemia e Covid-19. Edhe Vatra u përfaqësua në veprimtarinë përkujtimore me një nga nënkryetarët e saj Dr. Pashko Camaj, bir i Malësisë.Përkujtimi i Kryengritjes së Malësisë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës ka ushqyer në vazhdimësi patriotizmin e shqiptarëve të mërguar. Duke u përkujtuar në cdo përvjetor kjo ngjarje me ndikim në historinë e kombit shqiptar,si pragu i Pavrësisë së Shqipërisë, ka përcjellë tek brezat atdhetarizëm, veçanërisht tek brezi i ri .

Kam qenë me fat se që kur erdha në Neë York u vura në kontakt me shoqatat nga Malësia, që për cdo vit përkujtonin 6 prillin e vitit 1911 dhe udhëheqësin e kryengritjes Dedë Gjo Lulin. Madje në përkujtimin e prillit të vitit 2011, isha një nga ligjërusit, së bashku me diplomatin Sokol Neçaj.Në gazetën Illyria dhe më pas në Dielli, i kam ndjekur me emocion veprimtaritë.

Më 2004 kalova nëpër duar për Editim(Editor i librit) librin më të dokumentuar për këtë ngjarje historike me rëndësi kombëtare ”Kryengritja e Malësisë e Vitit 1911” e studuesit Gjergj Nikprelaj, të sjellë në shqip nga Fran Gjokaj, redaktor Qazim Muja, redaktor letrar Prof. Dr. Gjovalin Shkurtaj, recezent Prof. Dr. Gazmend Shpuza, botim i shtëpisë botuse GjonlekajPublishing Co në Neë Yrok-Copyright-Luigj Gjokaj. Libri qe ndodhet ne biblioteken time, ma shtojë informacionin për kryyengritjen dhe kryengritësit.

Ndërsa në veprimtaritë e vitit 2015, në 100 vjetorin e vdekjes së Dedë Gjo Lulit, isha një nga ligjëruesit, në konferencën që organizoi Shoqata “Malësia e Madhe” në Neë York, në Royal Regency Hotel në Yonkers.

Në konferencë prezantova kumtesën” Jehona e Kryengritjes së malësorëve në Diasporën Shqiptare të Amerikës”, ku solla për të parën herë fakte për ndikimin e asaj kryengritjeje në rritjen e shpirtit kombëtar të mërgimtarëve të asaj kohe,që ishin ende të paorganizuar në shoqata Kombëtare.

Për të përgatitë kumtesën kisha shfletuar shtypin e diasporës të atyre viteve që publikoheshin në SHBA “Dielli”, si dhe citime nga gazeta “Trumpeta e Krujës”- The Trumpet of Croya”, që botohej nga Faik Konica, drejtor – Angelo Laska, manager. Shqiptarët e Amerikës, kishin një projekt për të nisë një dërgatë tek malësorët me qëllim që të ndikonin në mbajtjen gjallë të shpirtit kryengritës dhe për t’i dhënë shpirt Lëvizjes Kombëtare në viset Shqiptare. Trumpeta e Krujës në numrin e 15 prillit,1911, nëntë ditë pasi ishte ngritë Flamuri në Bratile, në kolonën editoriale, vetë editori Faik Konica, bën një shënim me titull” Kryengritja në Gegëri”, ku shkruan për një projekt të shqiptarëve të Amerikës në përkrahje të kryengritësve malësorë dhe shtron nevojën për një fushatë ndihmash.
Konica sqaron lexuesit se ky projekt kishte nisë që një mot më parë në vjeshtën e vitit 1910, kur shpërtheu Kryengritja në Shqipërinë e Veriut. Duke folur për kryengrtjen e Malësisë, Konica shkruan se”Këtë radhë fusha e luftës nuk është Kosova, por Malësia e Mbishkodrës, e cila po e sfidon Perandorinë e plakur. “
Pena e Konicës i këndon hymne kryengritësve që me trimërinë e tyre tërhoqën vëmendjen e Europianëve, nën këtën ndikim ai shkroi “marsejezën”…. Në krye të Ushtrisë shqiptare është Gjeneral Isa Boletini, karakteri i të cilit duket për dita më i madh, dhe fama e të cilit sa po vete dhe po forcohet.Në një Luftë të madhe që u bë afër Shkodrës, kryegjenerali ynë në krye të 8,000 Shqiptarëve, rrahu ushtrinë halldupe, vrau disa qindra nizamë, plagosi shumë më tepër edhe zuri shumë rob të gjallë.
Në kumtesë theksova edhe faktin se nga heroizmi i malësorëve dhe karakteri heroik i Ded Gjo Lulit, kanë tentuar të përfitojnë Mbreti Kral Nikolla dhe shteti i Malit të zi.Vetë Krajl Nikolla ,shkroi një poemë me titullin”Kryengritja e Malësorëvet”( Malisori Ustanak”, ku ai i thur lavde kryengritësve, por nuk harron që aty këtu t’i jap dhe merita vetes. Kjo Poemë që u botua edhe në shtypin shqiptar(Revista Leka), kishte 215 strofa katërshe, që përfshinin 860 rreshta në 22 faqe të revistës….