Dine Dine – Page 4 – Dielli

Rikthim në kohrat dhe vitet e shkollës

November 21, 2013 by dgreca

Ne Foto: Nga e majta-Dine Dine, Jozef Radi, Faslli Haliti, Gezim Hajdari

Nga Dine Dine /New York/

Meqë ishte herët vendosëm të vizitojmë si çdo vit varrezat e prindërve tanë. Kaluam Savrën ku kisha kaluar 20 vjet, u kthyem te Pushimi i Shoferit, kaluam Krutjen, Fier Semanin, Gjazën e famshme, ku edhe aty kisha kaluar 20 vjet të tjera të kalvarit të dënimeve komuniste dhe mbrritëm te varrezat e Ngurrzës, ku prehen edhe sot e kësaj dite njerzit tanë të afërm. Në një ambient të qetë dhe plot gjelbërim u ulëm të heshtur, duke kujtuar ata njerëz që dikur kishin qenë pjestarët më aktivë të familjes, xhaxhain me të shoqen, xhaxhaicën tjetër, nënën dhe djalin tim të parë. Dhe ashtu, të përhumbur ndër kujtime menduam vuajtjet dhe sakrificat e tyre, tensionet, ankthet e gazit të degës që vërshente në çdo kohë për të bërë arrestimet e rradhës… dhe me thënë të drejtën na kapi një lloj trishtimi që çuditërisht pse jo edhe lot ngashërimi dhe dënesa si të ishim fëmi. Kujtime trishtuese, të dhimbëshme, të ëmbla e të hidhura të një kohe që iku përgjithmonë, për mos t’u kthyer më kurrë. Edhe pse varrezat që dikur i kishim bërë vetë me beton, tani krahasuar me të tjerat duken si të dala jashtë mode përsëri ngushllohemi kur shohnim atë pastërti shëmbullore dhe ku dora e dikujt vazhdimisht kujdeset për to. Ishte kujdestari i varrezave që vazhdimisht na thotë, se atë punë e bën për shpirt, por natyrisht që i gëzohet çfarëdo lloj shpërblimi sado të vogël që të jetë, sepse i ndihmon sadopak “kotheres së kalamajve”. Veçanërisht fshatarët kanë mbetur në nivelin e varfërisë. Megjithatë, falë fëmijëve, që shumica kanë çalltisur në perëndim e herëpashere dërgojnë ndonjë ndihmë, kanë mundur të mbijetojnë. S’kishim mbaruar akoma së qari hallet me kujdestarin e varrezave kur ra zilja e celularit. E kishim lënë të hamë një drekë me drejtorin e shkollës “18 Tetori” Skënder Gegën. Kur mbrritëm në Lushnje, shoku im i kahershëm Gëzim Baruti po më priste te rruga. U gëzua pa masë. Ndër mbresat e njerëzve të mi të shtëpisë që vdiqën të helmuar e pa parë kurrfarë gëzimi në jetë, isha përfshirë nga një ndjenjë kotësie e boshllëku dhe të them të drejtën s’kisha dëshirë për asgjë. U sforcova mos ta jap veten, e të dukem disi i gëzuar, por mendja përsëri vërtitej nga vërtitej dhe shkonte te varrezat e Ngurrzës dhe përsëri mendoja se përse duhej patjetër ta kryenim atë formalitet. Përse, pikërisht mua më kish ftuar drejtori për atë drekë?! Për një koinçidencë të keqe, Gëzimin s’e kisha takuar qysh nga koha kur isha larguar për Amerikë.

Në 1998, marr një telefonat nga shoku i cili me një gëzim të papërshkruar më tregon se revista “MEHR LICHT”, duke vazhduar traditën e shkollës serioze të përkthimit, atë vit kish botuar në pesë variante shqipërimi e poezinë e famëshme të Kiplingut “IF”. Për t’u dhënë lexuesve poezinë “IF” revista u mbështet në punën e përkthyesve Fan S. Noli, Vedat Kokona, Robert Shvarc, Ukzenel Buçpapaj dhe Dine Dine. Variantet po i sjellim sipas renditjes së saj… “E mbaj si bibël poshtë jastëkut – më thoshte vazhdimisht në telefon – dhe më duket se të shoh me sy”.

***

Sapo futëm këmbët në hyrje të shkollës në një kollonë, me një kornizë me përmasa të mëdha, ish varur përkthimi im i kësaj poezie dhe… në fund autori, ish nxënës u kësaj shkolle… U befasova sapo hyra në korridorin e gjërë, të dekoruar me shumëllojshmëri fotosh, të jetës 50 vjeçare të kësaj shkolle, stenda ekspozitash të viteve të shkuara e të tashme. Diku më tej m’u shfaqën fotografi të viteve të para të këtij gjimnazi e unë njoha veten e të gjithë shokët e shoqet e mia… Në atë shkollë njoha De Radën e Fishtën e fshehur, Konicën e përbuzur e Mavromatin, aspak të zi, madje të kuq, gjenia shpërthyese e të cilit na solli në shqip Shekspirin, Servantesin, Khajamin, Ibsenin, etj. Aty lexova Bajronin, Kardailin, Gëten, Shellin, Dikensin, Saadiun, Khajamin etj. Është e paharrueshme kjo shkollë për mua e shokët e mi. Ndaj ndjej një sëmbim në zemër, e më kujtohet vazhdimisht i vogli Zhan Kristof, heroi i veprës së Romeu Rolandit. …Shoku im e ndjeu ngashërimin tim, më futi krahun dhe u ngjitëm në katin e dytë, ku drejtori i shkollës z. Gega na priti përzemërsisht duke na gostisur sipas zakonit. Pas një bisede të shkurtër doli me premtimin se do të kthehej shpejt. Nuk pata kohë as të kundroja dekorin e zyrës së tij, kur ai qe kthyer përsëri. Na foli për shkollën e re dhe atë të së kaluarës. Fliste thjesht, larg terminologjisë pedagogjike e profesionale (ishte biokimist). Fliste ngadalë. Të shihte ngultas në sy, e ti nuk mund t’i harroje ato çka thoshte. Kordat vokale i ishin tronditur thellë për 40 vjetët e mësuesit asket të fshatrave. Zëri dyngjyrësh ishte një dëshmi sa ai kishte punuar me pasion e përkushtim me nxënësit. Dhe tani, drejtësia e ardhur vonë e kishte vlerësuar punë e tij të gjatë… U njoha me gjëra të reja në shkollën time. Laboratorë kimie të kompletuar, kabineti i fizikës. Nëpër korridore afishohej shkenca e natyra, ilustruar me pamje krejt origjinale. Anshtajni e Frojdi, përkatësisht gjenij të Fizikës e Psikanalizës, zbukuronin një kënd të veçantë. Pak më tej, Lord Bajroni dukej sikur këndonte sërish këngën: “Të rreptë bijt e shqipes…”. Lutja e tij e fshehur (për vetitë e shqiptarëve: “veç të ishin ca më të arrira”) tashmë ishte realizuar… Fishta, i fshehur, i nëmur e i përndjekur nga komunizmi përjetësisht, hijeshonte një kënd me anën tjetër të korridorit. Homeri ynë tashmë, ka zënë vendin e vet për t’u lexuar ëndshëm e pa frikë. Ndjehem i privilegjuar i fatit (të keq a të mirë!…) që pata mundësinë ta lexoja aq herët. Informatika, kompjuterat, biblioteka; të gjitha specialitetet që ushtrohen në jetë, paraqiteshin në këtë shkollë, thjesht, bukur dhe përkushtueshëm shpirtërisht e financiarisht. Vërtetë drejtori e kishte organizuar punë në këtë shkollë, duke e bërë model, por ama edhe stafi i tij ishte treguar i palodhur për t’ja arritur asaj që ne e kundronim me sytë tanë. Ejani, – na tha drejtori. Një auditor ju pret të shpreheni për jetën tuaj këtu e për jetën e re në Amerikë. U befasova sërish… Nuk e kisha menduar se do të flisja para nji auditori të tillë, të rastësishëm, por të përgatitur e që përfaqësonte një brez të ri intelektualësh të të gjitha profesioneve. Ishin ata që premtonin për shtyllat e reja të shtetit të ardhshëm shqiptar, të zhveshur nga ajo ideologji që bën të vuajnë shtetasit e vet, nga ideologjia komuniste, pothuaj e harruar tashmë… Para tyre po fliste një nxënës si ata, i kaluar në moshë e më pak në mendime… Amerika, ju thashë, është e tillë sepse punohet. Nëse shqiptarët punojnë si tek ne në Amerikë, atëherë Shqipëria do të ndriçojë sa që Evropa do ta ketë zili. Pedagogët që asistonin (ishin mjaft nga këta), pohonin njëzëri, duke përçuar tek nxënësit se puna e mendja e urtë e ndrisnin një komb, sado i prapambetur të jetë… Aty takova pedagogë, prindërit e të cilëve, bashkë me mua mësuan në këto banga. Irma Idrizi quhej njëra syresh, mbesë dhe vajzë e poetëve të talentuar Halil e Bexhet Jaçellari. Le të më falin të tjerët, emrat e të cilëve nuk mundem t’i kujtoj!… Pas asaj bisede, e ndjeva veten tamam një nxënës mes shokësh e shoqesh të së njëjtës shkollë. Ndjeva keqardhje që nuk isha moshatar me ta por kënaqësia që më jepte biseda më ngushëllonte, gjithsesi… Qe një bashkëbisedim i mrekullueshëm pedagogë-nxënës. Falenderova drejtorin për auditorin cilësor dhe dola me atë ndjesinë e këndëshme, si një ish nxënës i kësaj shkolle isha bërë i njohur… me një përkthim!! “Kur dua të shmang vulgaren me vartësit e mi kolegë – tha drejtori – u them: Shiko poezinë e Kiplingut; lexoje!… a gjen aty diçka nga vetja jote?!… nëse jo… ke pak kohë të rregullohesh, sepse përkthyesi është një ish nxënës i kësaj shkolle…”. Unë, i nëmuri, i përbuzuri, i përndjekuri zbulova në ish shkollën time se arti i pranimit të diçkaje është thuajse, i barabartë me atë (art) të krijimit të saj, dhe se shija e vërtetë e këtij arti, konsiston në interpretimin e drejtë të domethënies së tij… Kjo poezi – i thashë drejtorit – është një mermer i gdhendur mrekullisht nga Kiplingu, dhe unë veç mund ta kem dëmtuar duke e përkthyer. Më pas u kënaqa me sallën e informatikës. Më shumë se 40 kompjutera servireshin në këtë sallë. Njohuritë mbi internetin ishin përvehtësuar nga të gjithë nxënësit e shkollës. Pra ndryshimet ishin të dukëshme dhe në kahjen e duhur. Nuk pata kohë të vizitoj laboratorë të ndryshëm që përbënin didaktikën, mësimdhënien e kësaj shkolle. Drejtori me një libër në dorë mu drejtua: Merre, është për ty. Ishte një libër me autorë nxënës-pedagogë, nën kujdesin e drejtorit e të gjithë stafit të tij. Ishte një punë e mrekullueshme për pasqyrimin e vitit shkollor 2007-2008. Puna këmbëngulëse e këtij stafi bëri të mundur botimin e tij. Retushimi i librit ishte mjaft cilësor. Pas leximit të shpejtë të një pjese të tij, më bëri përshtypje puna e tyre krijuese, recensionet për një sërë veprash të njohura, si dhe përkthimet e sidomos krijimet e nxënësve në frëngjisht, anglisht, gjermanisht, spanjisht etj. Aty për aty, m’u kujtua James Becker në Tiranë “Liria jep rezultate”. Në një cep pashë të afishuar nga vëllimi poetik: Antologji 2008, vargje nga nxënësit e kësaj shkolle: Izidor Beqiraj, Klaudia Çarçani, Renalda Koduzi, Klelia Mone etj., prozat nga Elis Sholla, Eriola Arapi e Klaudia Shima. Binte në sy një poezi në anglisht, shkruajtur nga nxënsja Klaudia Brahimaj, ndërsa në prozë (në anglisht përsëri) krijimet e F. Gjyla, G. Qorri, I. Haxhiu, e në frengjisht B. Bozo, A. Liko. Krijimet në italisht mbanin emrat e I. Karame, E. Bazi e M. Tabaku etj. të gjithë nxënës të këtij gjimnazi… Krijimi në gjermanisht përfaqësohej nga Esmeralda Zela. U ndjeva krenar që kisha mbaruar mësimet e maturës në këtë gjimnaz që kishte përgatitur kaq krijues të zotë, të një moshe fare të re… Sikur mos të ishte kaq e egër kjo diktaturë 50 vjeçare (a thua se ka diktatura të buta?!), sot do të numroheshin me qindra krijues të moshuar e me siguri të një cilësie të lartë, sepse në atë kohë, etja për dituri e njohuri jashtëshkollore, ishte edhe më e fortë se etja për ujë në një ditë korriku… Në libër kishte recensione për vepra e autorë të njohur vendas e të huaj. Më tërhoqi vëmëndjen, veçanërisht, një recensë psiko-kritike mbi dashurinë në tragjedinë e Shekspirit “Hamleti” shkruajtur nga mësuesja e letërsisë Flora Çarçani. Ishte vërtetë diçka e re për dashurinë e herojve, të kësaj vepre të pavdekshme… Nuk mungonte (përveç mjaft të tjerash) edhe një analizë mbi Mateo Falkonen e Prosper Merimesë, aq shumë i pëlqyer në kohën e studimeve të mia të shkollës së mesme. Libri në fjalë hijeshohej nga një tufë lulesh, apo kurorë vjollcash më mirë të them, të gjitha krijime të stafit pedagogjik e nxënësve të shkollës, më së shumti… Nuk më premton koha të shkruaj për gjithçka shkruhet në këtë libër, por krijime e puna e palodhur e drejorit të gjimnazit z. Skënder Gega dhe stafit të tij, meritojnë të merren në konsideratë dhe unë në një të ardhme jo fort të largët, do të mundohem të shkruaj, anipse pretendimet e mia krijuese s’do të mund të shprehin dot, atë punë të admirueshme artistike të nxënësve të gjimnazit “18 Tetori” Lushnje ku studiova edhe unë gati gjysëm shekulli më parë… I kënaqur që kalova ca kohë në ambientet e pasura të ish shkollës sime të varfër, i kërkova drejtorit të dalim. E kisha jetuar aty, edhe një herë rininë time të hershme kujtimhidhur, paçka se, nën rreze të ngrohta të një dielli në perëndim. …Kjo retrospektivë kishte mbaruar nëse mund të mbarojnë ndonjëherë ato… Dolëm sakaq… Oborri gumëzhinte nga zërat gazmorë. Ishte një gjuhë korale, pothuasje skenike, plot emocione, ku nuk mungonin as përbetimet idilike, rreptësisht të ndaluara në moshën time të shkollës… Opopo! Kështu pse më dilnin para syve papushim?!… O ditët e djalërisë, o moj kohëz e të rit tim?!… …u kujtova dy miqve të mi vargjet e Naimit, e Skënder Gega si për të më ngushulluar, aty për aty, deklamoi: Vërtetë se syri i djalit shkrep xixa, flak e zjarr Po syri i plakut, llaps me dritë të kulluar…

***

Qeshëm çiltas të tre… Hygoi paska pasur të drejtë… Automobili i drejtorit mori rrugën e Beratit. Kaloja për herë të parë në atë rrugë. Lexuesi nuk duhet të habitet për këtë. Pothuajse gjysma e shqiptarëve, nuk lejoheshin të dilnin larg vendbanimeve të tyre para vitit 1990. Pa e kaluar urën e Kuçit, pak djathtas, mes një gjelbërimi të hijshëm e çlodhës, buzë lumit Seman, uji i të cilit ngjan vërtetë si një përzierje ujë çimento, rrëzë një çuke të vogël, plot jeshile e ferra, merr frymë një fshat i vogël, që ekspiron këtë frymë në formë të një tymi kaltërosh. Quhet Çukas. Restoranti nuk të “mbushte” në pamje të parë. Të gjitha tavolinat ishin buzë lumit e të mbuluara me drurë natyralë e gjith blerim. Ishte një vend piktoresk. Romantika s’tundej vendit, dhe pse vizitorët ishin të shumtë. Heminguej, me siguri që do ta kishte hedhur grepin në lumë e do ta harronte gotën e verës… Pula e zogjtë e pulës, patat e rosat me të vegjël e tyre, harabelët në anën tjetër që vërtiteshin të patrazuar, harmonizoheshin me dekorin shumëngjyrësh të pemëve, luleve e jeshillëkut. S’pata kohë të sodis të tërin atë mjedis të mrekullueshëm e çlodhës sepse ia behu kamarieri. Për meze porositëm zogj të pjekur me saç e turshi nga më të ndryshmet, patlixhana, lakra, speca etj, ashtu siç dinë ti qëndisin fshatarët. Pothuaj gjithëkund përdorej saçi. Pilaf orizi me pulë të pjekur në saç, qumështur i pjekur në saç etj. Kur na serviri zogjtë e pjekur, në një tepsi goxha të madhe nuk m’u besua; e kush do t’i hajë të gjithë këto?! Më vjen keq se do të shkojnë dëm!… Për çudinë time vetëm kockat mbetën në tepsi. Drekosëm duke biseduar, Homeri e Virgjili, Tuqididi e Demosteni, si edhe Kotoni e Ciceroni ishin të ftuar tanë të parë. Bëmat e tyre i shtruam në tavolinë, duke korrigjuar njëri tjetrin… Da Vinçi, Pjer Ronsari, Petrarka, Dante si dhe Volteri, Rusoi e Luigji XIV-të ishin një objekt i veçantë për ne. I ngritëm në qiell veprat e tyre. Gjynah veç që s’kishin pirë verë buzë lumit të vendit tim…

LAVDI o Zot, që dhe këtë balsam Që na shëroi e më shëndet na mbushi. Kishte mbërritur Omer Khajami… me një qelq verë, si rubin. Na e la mbi tavolinë e u largua. Folëm për të e për Saadiun. Diskutuam pa rreshtur për këtë poet. Para tavolinës sonë kaloi si në një revistë një qimiter i tërë mbretërish e njerëzish të mëdhenj si Keopsi, Ramsesi, Sardanapali, Jul Qezari, Aleksandri, Kleopatra, Shekspiri, Shatobriani, Shopenhaueri, Napoleoni, Balzaku, Gëtja, Tolstoi, etj. Pastaj u përqëndra tek letrarët e qytetit tonë, Faslli Haliti, Visar Zhiti, Halil Jaçellari, Evgjen Merlika, Izet Shehu, Tahsim Demiraj, etj. Unë veçanërisht fola me superlativa për të gjithë. Faslliut – iu thashë – i shkon për shtat një thënie e Shopenhauerit që pak a shumë thotë se: “jo çdo gjë e thjeshtë është gjeniale, por mund të jetë e thjeshtë e njëkohësisht gjenniale…” të bën përshtypje se me çfarë dhimsurie e pa kurrfarë kompleksesh shkruan për ata që u persekutuan padrejtësisht. Kur, dikur lexova një shkrim për Seit Selfon, të cilin pata fatin ta njoh personalisht, dy tre herë e ndërpreva leximin… sa bukur!… dhe më vinte keq që vetë ne, nuk dimë të shkruajmë aq bukur për persekutimet e vuajtjet e shokëve tanë që i njohim aq mirë sa ç’dimë për veten tonë. Me Faslliun e nja dy poetë të tjerë, para dy vjetësh pata rastin të ha një drekë diku në një fshat (emrin s’ia kujtoj) përballë Hajdaraj. Edhe pse nga natyra një neglizhent i pariparueshëm, nuk ia fala vetes që s’mora mundimin të marr nja dy shënime sa për kujtesë… ishte një drekë e këndëshme me biseda tejet të çiltëra, e pa harruar… Për Visarin folëm gjithashtu gjatë. Dikur shkrova një shkrim për 2 romanet e tij “Rrugët e Ferrit” dhe “Ferri i Çarë” më mbeti peng dhe s’e di si më mbeti pa futur një thënie e Artur Kosteler që thotë: “Shënja kryesore e gjeniut nuk është perfeksioni por origjinaliteti…” i përshtatej më së miri natyrës e shkrimeve të tij. Për shokun e vuajtjeve Evgjenin, u fola ndoshta edhe më shumë se duhej. Një poezi të tij “Muzgu” në dorëshkrim, që mbase edhe ai vetë mund ta ketë harruar, e mbaj si relike, dhe më duket se shuaj mallin, që s’e kam parë prej kohësh, duke e lexuar herë pas here. Gazeta “ILLYRIA” e ka bërë korrespondent të jashtëm. Në një kioskë aty pranë punës, ku shitet gazeta mesi pres, që të vijë e të lexoj ndonjë shkrim nga Evgjeni. Kur s’e shoh emrin e tij më duket se edhe gazeta ka diçka mangut. Bën analiza me një llogjikë të fortë e me kulturë. Për Halil Jaçellarin fola me një pasion të veçantë. Në shkollë të mesme as që e dija që ky njeri të cilin padrejtësitë e bënin të humbiste durimin, e papritmas bëhej agresiv, një ditë do të shfaqej me romanin e tij të parë “Nesër është e djelë” e për çudi në kohën e diktaturës! E lexova me një frymë derisa i dhashë fund dhe u befasova me talentin e tij. Edhe Kadareja dikur ashtu si për Faslliun kish vlerësuar talentin e Halilit. Pastaj diskutuam edhe për tregimet e romanin e tij të fundit… Pasi diskutuam për tregimet e poezitë e Izetit u ndalëm tek artikujt e tij në gazeta. Në një pjesë të madhe të shkrimeve të tij në gazeta dominon “subjekti” Katovician që me të drejtë u bë shkak i fatkeqësisë së tranzicionit në Shqipëri. Malli na kish bërë disi llafazanë, pse jo edhe vera e rakia kishin bërë punën e tyre. Pasi folëm pothuaj për të gjitha talentet e qytetit të Lushnjes, papritmas drejtori shpërtheu: harruam diktatorët, Neroni, Kaligula, Hitleri, Stalini, Polpoti… Mos fol – e ndërpreva, – nuk ia vlen t’i përjetojmë në këtë shkrim… Edhe ato që thamë pak më parë nuk ishin subjekt i këtij shkrimi, lexuesi të na ndjejë. Paguam e dolëm. Dielli kishte marrë të tatëpjetën. Kishte kohë që frynte një erë e mbarë nga ai drejtim. Dëgjohej fërfërima e gjetheve. Edhe pemët i gëzoheshin atij flladi perëndimor..

Mesazhi i përjetshëm i një poezie

November 17, 2013 by dgreca

Nga Dine Dine/New York/

I lindur në Bombei të Indisë më 1865, fituesi i çmimit Nobel, Rydyard Kipling e pa botën për herë të parë përmes jetës plot zhurmë dhe rrëmujë të rrugëve të Indisë. Në moshën 6 vjeç, së bashku me motrën Triks, ai do të nisej drejt Anglisë që të vazhdonte shkollën. Me gjithë peripecitë e shumta dhe trajtimin e vështirë që iu bë, djaloshi Kipling do të përpiqej të luante rolin e një njeriu të gëzuar. Vite më vonë, ai do të shkruante se përvoja ia kish konsumuar çdo lloj aftësie që të urrente realisht në të ardhmen. Përvoja gjithashtu e kish bërë atë që t’u jepte fëmijve të tij gjithë dashurinë, lumturinë dhe sigurinë që atij i kishin munguar. Si mbaron studimet, Kiplingu kthehet në Indi për t’u bërë reporter gazetash, ndërsa kohën e lirë do ta shfrytëzonte për të hedhur në letër idetë që i gëlonin në kokë vazhdimisht. Subjektet e tij trajtonin guximin, sakrificat dhe disiplinën që ai vetë përjetoi në departamentin britanik të shërbimit ushtarak, si dhe misteret dhe rreziqet e jetës në Indi. Tregimet e tij popullore i përmblodhi në libra të vegjël me shpresë që të gjente treg në Londër, por botuesit u tallën me veprat e tij, bile njëri prej tyre shkroi: “Marr guximin të parashikoj se shkrimtari është tepër i ri dhe do të vdesë para se të mbushë të tridhjetat”. Por Kiplingu e injoroi kritikën, dhe vazhdoi të shkruante pa u stepur prej gjykimit të tyre cinik. Me kohë librat e tij fituan popullaritet te lexuesit, dhe ai u bë mjaft i preferuar dhe i vlerësuar edhe nga shkrimtarët e famshëm, akademikët dhe politikanët. Po çuditërisht, i riu Kipling, ashtu si ndaj kritikave, edhe ndaj vlerësimeve as deshi t’ia dinte… Qysh herët, në vitet 900, Kiplingu do të parashikonte luftën me Gjermaninë dhe do të bënte thirrje për shërbim të detyruar ushtarak. Për këtë, ai përsëri do të tallej nga kritika si “imperialist” dhe “shovinist” dhe u vu në shënjestër nga mendimtarët e kohës. Edhe këtë herë, ashtu si më parë, ai s’u dha barrë kritikave po qëndroi i patundur në pikëpamjet e tij. Xhoni (i biri) po rritej shtatlartë e i hijshëm. Eh, çfarë entuziazmi ndjente Kiplingu, duke ndjekur të birin që “shtyhej” fushave të “rygby-së”! Sa krenar ndjehej ai, jo se Xhoni qe një atlet i madh, por sepse ai manifestonte një gëzim të brendshëm dhe e përcillte humor të këndshëm faktin që i ati e admironte aq shumë… Xhoni përshëndeste skuadrat dhe kundërshtarët për rezultatet e tyre, po asnjëherë ai s’mburrej për fitoret dhe as do të përlotej për humbjet. Nëse thyente rregullat, e pranonte ndëshkimin pa u ankuar dhe ishte i përgjegjshëm për veprimet e tij. Me një fjalë, djaloshi Kipling – po bëhej “Njeri”. Ta përballosh fatkeqësinë me burrëri, – për Kiplingun kishte një kuptim të madh dhe – këtë lloj sjelljeje ai donte ta inkurajonte te djali i tij. Nëse Xhoni do të mund të ndiqte veprimet e njerëzve të ditur, që Kiplingu kish njohur, nëse ai do të jetonte duke pasur parasysh atë përcaktim vlerash, në qoftë se…?! Dhe ja, një ditë dimri 1910, Kiplingu do të merrte penën dhe do të hidhte në letër ato mendime me një poezi për djalin dymbëdhjetë vjeçar. Poezinë e titulloi “Nëse”… dhe e botoi në një libër tregimesh për fëmijë nga fundi i atij viti. Ndonëse kritikat s’e shpallën atë si një nga veprat më të mira të tij, brenda pak vitesh poezia katër strofëshe u bë klasike në gjithë botën duke u përkthyer në 27 gjuhë. Fëmijët e shkollës e mësonin përmendësh, të rinjtë e deklamonin duke marshuar drejt fronteve të luftës. Në 1915, lufta që Kiplingu pat parashikuar po shpërthente në Evropë. Joseph Rudyard Kipling (1965-1936) Joseph Rudyard Kipling (1865-1936) NËSE… Rudyard Kipling Nëse mund ta ruash gjykimin kur gjith të tjerët e kanë humbur Dhe fajin për këtë ua hedhin juve; Nëse mund të besosh kur gjith dyshojnë në ju, Bile t’u japësh edhe shkas dyshimi gjithashtu, Nëse mund të presësh pa u lodhur nga pritja, Apo të gënjehesh pa gënjyer ti asnjë fjalë, Ose të ndjehesh i urryer pa urryer vetë kurrë. E megjithatë të mos dukesh as shumë i mirë, as shumë i zgjuar, Nëse mund të ëndërrosh pa e lënë ëndrrën të bëhet zoti yt; Nëse mund të mendosh, pa i bërë mendimet e tua qëllim Nëse mund ta takosh triumfin pas disfatës Dhe t’i presësh këto dy gënjeshtarë me të njëjtën fytyrë; Nëse do ta dëgjosh të vërtetën e thënë prej teje Të shtrembëruar ligsht, sa bëhet lak për të marrët, Ose të shohësh gjëra për të cilat jep jetën, të prishen para syve tuaj, E me durim e mund t’i riparosh ato; Nëse do të humbasësh me një goditje Fitoren e njëqind ndeshjeve, dhe pa bërë zë për humbjen, t’ia nisësh nga fillimi Pa bërë asnjë gjest dhe asnjë psherëtimë; Nëse mund ta detyrosh zemrën dhe nervat, Të të shërbejnë edhe kur ato kanë mbaruar, Dhe të qëndrosh kur asgjë s’ka mbetur tek ju Veç vullneti që të thotë “Mbahu”; Nëse do të rrish me të thjeshtët dhe të mbetesh i virtytshëm, Apo të këshillosh mbretërit dhe të mbetesh popull, Nëse as armiqtë, as miqtë e dashur s’ia dalin ta prishin zemrën tuaj, Nëse do t’i duash të gjithë si vëllezër pa qenë asnjëri, gjithçka për ty; Nëse do të shfrytëzosh minutën e rreptë Me përkushtim të denjë – të artë, Atëherë mbretërit, fati dhe fitorja do të jenë skllevërit e tu Dhe ajo që vlen më tepër se mbretërit dhe lavdia, ti do të jesh NJERI – biri im. shqipëroi Dine Dine Një tjetër histori, tepër interesante e prekëse, do të qe ajo që përshkruante se si Xhoni, duke dashur t’i shkojë deri në fund atij “përcaktimi të vlerave të jetës”, do të jepte, në moshën shtatëmbëdhjetë vjeç, provën e fundit dhe më sublime duke u inkuadruar në radhët e para të frontit dhe duke rënë heroikisht në betejën e Loos në Francë. Sa i përket Kiplingut, ai nuk ngurroi për asnjë çast të japë pëlqimin e tij për djalin e vetëm që s’kish mbushur moshën. Dhe nuk iu shmang besimit për gjithçka që i kish mësuar të birit, pa marrë parasysh pasojat. Kjo poemë e shkurtër, është nja nga perlat e poezisë angleze dhe asaj botërore. Kodi i saj i të sjellurit, i thjeshtë dhe frymëzues, u bë për miliona njerëz në botë përcaktim i vlerave të jetës. Ajo të habit me thellësinë e mendimit, thjeshtësinë dhe transparenca përmes së cilës autori komunikon drejtpërdrejt. Çdo varg i tij është një mësim, çdo mendim është një mesazh. Në vetëm katër strofa autori ka mundur të na japë, të përqëndruar, thelbin e një filozofie të tërë. Morali i saj i kristaltë si ujët e burimeve, vjen i freskët e buçitës, e herë si fllad e jehonë e bjeshkëve shqiptare. Poezia merr gjithnjë vlera aktuale, pikërisht në këto çaste kur shqiptarëve u është dashur të ruajnë gjykimin dhe gjakftohtësinë, kur të tjerët ndoshta do ta kishin humbur atë, apo të qëndrojnë kur asgjë s’ka mbetur tek ne veç vullnetit që na thotë “Mbahu”. Duke qenë të pakët në numër nga njëra anë, dhe të rrethuar në të katër anët me armiq e dhashakeqë, që të etur kanë kërkuar e kërkojnë të na gëlltisin dhe eliminojnë në çdo çast, shqiptarët u detyruan të vuajnë nëpër shekuj, por jo të nënshtrohen… Kështu me të drejtë, ne mund të mburremi para botës për me gjuhën, kulturën dhe tradita tona. Sot jemi para gurit të provës! Sot shqiptarëve kudo që janë më tepër se kurrë u nevojitet urtësi, tolerancë, mirëkuptim. Intelektualët duhet të gjejnë çelsat dhe të hapin dialogjet instruktive që çojnë drejt bashkimit e përparimit dhe të flakin tutje idetë e sëmura që që nuk sjellin veçse përçarje dhe destabilizim për mbarë kombin. Bashkimi, dashuria, vëllazërimi – kjo duhet të jetë moto e ditës për ne, përndryshe historia nuk do t’ia falë askujt veprime që pengojnë arritjen e qëllimit final. Kosova martire, në këto ditë të vështira, na thërret të gjithëve kudo që jemi të shpërndarë në katër anët e rruzullit. Ajo kërkon sot, jo fjalë por sakrifica sublime. Kur çasti final të vijë, të gjithë si një trup i vetëm duhet të dimë të dhurojmë minutën e padhurueshme – atëherë jona do të jetë toka e gjithçka gjendet në të… dhe ajo që vlen më tepër, ne do të jemi më pranë qenies “Njeri”, së cilës Kiplingu, fituesi i Nobelit i kushtoi atë “Testament”, që për brezat e gjithë kohëve do të mbetet një dëshmi e gdhendur e kulturës, artit dhe moralit të pastër njerëzor. “Për dashurinë jap jetën, për atdheun jap edhe dashurinë” janë fjalët e një poeti të madh. Këtë mesazh i dërgon edhe Kiplingu në fund të poemës të birit që dha jetën në betejën e Loos në Francë. Le të jetë kjo poezi e tij, e sjellë në shqip prej shumë përkthyesve, po edhe prej meje, një mesazh për të gjithë ne, që quhemi shqiptarë dhe duam të mbrojmë kët tokë të shenjtë që e thërrasim Shqipëri dhe që të parët tanë e kanë larë gjithmonë me gjak…

Këmbëngulja për ta thënë të vërtetën

September 11, 2013 by dgreca

Shënime për librin “Fabrikimi i Vdekjes” i Bedri Blloshmi/

Ne Foto: Bga e djathta, Dine Dine, Bedri Blloshmi dhe Lirim Bicaku/

Nga DINE DINE/

Së pari me autorin e librit “Fabrikimi i Vdekjes” u njohëm në Burgun e Spaçit, ku si ndërmjetës qe Muharrem Xhydollari. “Bedri Blloshmi” ma prezantoi shoku… po ngaqë kisha dëgjuar aq shumë për dramën e familjeve Blloshmi dhe Leka, pata një tronditje të madhe, dhe aty për aty, në kushtet e burgut s’pata guxim as t’i thoja dy fjalë ngushëlluese për vrasjet e Poetëve… Po burgu si burgu: ruajtëm njohjen, përshëndetjet, respektin, miqtë e përbashkët, dhe kur pas shumë vitesh, u takuam në Tiranë qe vërtet një kënaqsi e madhe, sepse të lirë s’e kishim njohur kurrë njëri tjetrin dhe as nji kafe të lirë s’e kishim pirë… Aty Bedriu më foli me pasion për punën e tij këmbëngulëse që kish bërë, bile më dha ca kopje dosjesh që i rastisën me vete. Përsëri në qëndrimin tim ai pikasi një si ndjenjë dyshimi. Athere më futi krahun dhe më tha: Hajde në shtëpi, do t’i tregoj të gjitha: “Kohës për fshehtësi i ka ardhë fundi!” – ma tha me njëfarë sigurie, sikur desh t’ma davariste at mjegull që vërejti në sytë e mi… Këto ditë duke lexuar librin, gjithë kohën meditoja për rrugët, mënyrat, përpjekjet dhe sakrificat që i janë dashur të përshkoje këtij njeriu për të gjetur çelësin e hapjes së këtyre dosjeve, ku bëhet fjalë për dramën e dy familjeve dhe jo veç jetët e dy poetëve të pafajshme që iu mohua jeta me akuza fallso e mashtrime ordinere, dhe që e diskreditojnë atë sistem deri në atë masë sa s’i lenë rast për justifikime e mashtrime të mëtejme. Dhe duke medituar rreth kësaj tragjedie të paprecedentë të krejt botës komuniste të Lindjes, përpiqesha të vlerësoja përpjekjet e pafundme të autorit për të zbuluar të vërtetën e mbyllur në “shtatë palë dryna”, dhe si papritur m’u kujtuan ca vargje (s’më kujtohet autori), por që i shkojnë aq për shtat Bedri Blloshmit dhe punës së tij vetmohuese për të mbrritur tek e vërteta: “Asgjë në botë s’mund te zëre vendin e këmbënguljes, talenti jo; S’ka asgjë më të zakonshme se sa një njeri i pasuksesshëm me talent, gjeniu jo; “gjeni i pa vlerësuar” është pothuaj një proverb. edhe edukata vetëm s’mundet. bota është përplot me shkretanë të edukuar. Vetëm këmbëngulja dhe vendosmëria janë të plotpushtetshme…”

Jo vetëm dhimbja, detyrimi moral, pengu për vëllanë dhe kushëririn që u zhdukën në lule të rinisë, pa e gëzuar as jetën, as familjen, duke lënë në mjerim nënat, gratë e fëmijët e parritur, duke u veshur me një tis të zi deri në frymën e fundit… Prandaj këmbëngulja për të zbuluar të vërtetën makabre, ishte akti i fundit që shpirtërat qiellorë të poetëve Blloshmi dhe Leka, ia kërkonin si obligim vëllait dhe njeriut të tyre. Veç këmbëngulja edhe vendosmëria e bëri Bedri Blloshmin të plotfuqishëm, për t’ia arritur qëllimit final. Ndaj nuk gjej fjalë për të shprehur mirënjohjen ndaj autorit për guximin e treguar deri në fund, duke na e sjellë këtë vepër me fakte të pakontestueshme, gjë që askush deri sot s’ka arritur ta realizojë në kët mënyrë. Libri edhe pse i shkruar thjesht, në të njejtën kohë është libër tronditës. Tronditëse janë përpjekjet e Sigurimit të Shtetit për ndrrimin e aktakuzës. Fakte s’ka… Veç për agjitacion e propagandë, nuk mund t’i dënojnë me vdekje. Me Gencin ka qenë diçka më e lehtë, me Vilson Blloshmin jo. Ndërsa Gencin, mbas torturash të tmerrshme arrijnë ta përkulin, duke përfituar nga njëfarë dobësie njerëzore që ka për nënën, gruan dhe fëmijët; me Vilsonin u ka hasë sharra në gozhdë. Ai sillet tërë dinjitet dhe në të njejtën kohë është serioz, i prerë, i pamanipulueshëm. Gencit, i premtojnë solemnisht se po ta pranojë akuzën “e rëndë” për sabotim ekonomik do të ketë shumë lehtësira, sepse: “Partia me një krah të hedh edhe me tjetrin të pret”. Vjen një çast kur lodhja psiqike, torturat fizike, njëfarë dobësie shpirtërore, apo shpresa e vakët se mund të shpëtohet jeta, e shtyjnë të bëjë lëshime, sigurisht pa qënë plotësisht i bindur, ka rënë në grackën e tyre të ndyrë. Me naivitet dhe pa asnji keqdashje kërkon ta bindë edhe kushëririn e vet të bëjë të njejtën gjë… me besimin se është diçka pozitive, do t’ua bëjë dënimin ca më të lehtë, o së paku t’u shpëtohet jeta… Jo! – thotë prerë Vilson Blloshmi, dhe i qëndron burrërisht deri në fund së vërtetës, duke refuzuar kategorikisht çdo kompromis me kopenë ujqërore të hetuesve… Po Sigurimin e Shtetit s’e ndal asgjë që t’u marrë jetën dy poetëve të pafajshëm… edhe pse fakte s’kanë asnjë. As vetë Bedriu, i akuzuar së bashku me ta, s’e pranon akuzën për sabotim ekonomik, po të paktën atij iu fal jeta, duke e dënuar me 25 vite burg, dhe duke e parë dritën e lirisë vetëm në fundmars të vitit 1991. Ka mjaft personazhe të tjerë që lexuesi mund t’i takojë në libër, të cilët autori duke na paraqitur dështimin e tyre moral dhe intelektual, siç janë ata në interpretimet e tyre ndaj veprës së dy poetëve nga Bërzeshta. Aty jepet një pasqyrë e gjallë e anës të tyre më poshtëruese: roli i intelektualit “si armë e fuqishme e Partisë shtet”!! Diana Çuli, Koçi Petriti, Myzafer Xhaxhiu janë vetëm tre nga ajo armatë intelektualësh që me dëshmitë e tyre të ulta dhe interpretimet hipokrite e kriminale çuan në burgje dhe para togave të pushkatimit qindra intelektualë. Dhe paradoksi qëndron në faktin, se sot ata jo vetëm s’ndjejnë asnjë brejtje ndërgjegje, përkundrazi ndjehen krenarë se puna e tyre vlerësohet lart edhe prej demokracisë… Ata sot i gjen ministra, deputetë, ambasadorë, shefa katedre… shpesh të rrethuar me elozhe e dekorata paturpësie dhe cinizmi… gjë e cila s’ndodh me asnji demokraci tjetër të botës, veç asaj shqiptare. Prandaj, hapja e dosjeve mbetet një domosdoshmëri, prandaj zbulimi i të vërtetave kriminale të regjimit është diçka urgjente… sepse jo që s’do të sjellë pasoja, siç predikojnë ithtarët e Sigurimit, po e kundërta do të ndodhë, do ta çlirojë kombin nga një ngërç që s’po e lejon t’i bashkohet botës së qytetëruar… dhe së fundi do ta pastronte dhe do t’i qetsonte njëherë e përgjithmonë ndërgjegjen e tij të trazuar. Këtij qëllimi kërkon t’i shërbejë edhe ky libër, që aq shumë i shëmbëllen një britme… ose një drite që shpërthen nga erresira. Ai ju drejtohet me fakte kokforta dhe me dokumente arkivash, si rrallë ndonjë libër tjetër… Prandaj ky libër tmerri u drejtohet gjithë njerëzve të ndershëm kudo që ndodhen ata, që të mos rreshtin së kërkuari të vërtetën. Diku, në një shkrim të mëparshëm kam theksuar se: “Krimi duhet ndëshkuar, ndryshe brezat e rinj mund të marrin një mësim te gabuar dhe mund të mendojnë se veprimet e kriminale s’do të ndëshkohen kurrë… dhe krimet do të lëshojnë rrënjë si grëmi, apo si tumore malinj që metastazojnë krejt shoqërinë tonë. Duket paradoksale, por në Gjermani, deri në vitin 1966, u dënuan 86.000 kriminelë, ndërsa tek ne, në vendin e tmerrit diktatorial numrohen me gishta… dhe dënohen për kafe… dhe me e keqja vazhdon deri sot… dhe për turpin tonë janë ata që na udhëheqin… duke na bërë moral për lirinë dhe demokracinë…(www.radiandradi.com)

*Falenderojme Jozef Radin, qe pati miresine te na e dergonte shkrimin per DIELLIN

NDËRROI JETË NË FLORIDA I BIRI I KOMANDANTIT TË BATALIONIT “DRINI”

April 15, 2013 by dgreca

Nga Dine Dine/

Këto ditë, e gjithë familja e madhe e Dineve përjetoi një dhimbje të papërshkrueshme.Në një spital të Floridas pushoi përjetësisht zemra e një prej pasardhësve më të denjë të kësaj familje, Hiqmet Dine.

I ati, major Dilaver Dine, protagonisti i luftës së suksesshem të Recit, komandant i batalionit më të madh në Shqiperi, “Drini” të Dibrës, që dha një kontribut të cmuar në ushtrinë shqiptare të asaj kohe, qe i fundit që shpërndau batalionin për arësye objektive, atëhere kur të gjitha shpresat për një afrim me perëndimin u shuan papritur.

Në mërgim, së pari në Greqi major Dilaver Dine bashkë me të vëllanë Fiqiri Dine kaluan peripeci nga më të ndryshmet dhe për fat mbijetuan me dinjitet.

Vuajtjet e asaj perjudhe i kam të ngulitura në mendje, të treguara nga vetë goja e xhaxhait, vuajtje e peripeci që të rrëqethin mishtë edhe kur i kujton!

Këtu, sigurisht, nuk është rasti që të shkruajmë për to.

Gëzimi më i madh për të ishte bashkimi me të shoqen Shpresën e djalin e vetëm, në atë kohë, Metin.

Hiqmeti i vogël po rritej në vëndin më demokratik të botës e xhaxhai bëri cmos që ta edukonte me ndjenja patriotike e mallin për vendlindjen.

Nuk është e rastit që në vitet e nëntëdhjeta, kur demokracia e brishtë po hidhte hapat e para, Hiqmeti qe ndër të parët që dha ndihmesën e tij.

I inspiruar edhe nga i ati, pasi vëndi ishte në një varfëri të tejskajëshme, ai iu dha me mish e me shpirt e ndihmoi edhe materialisht ato që njiheshin si forca demokratike, me bindjen se kontibuti i tij do të ishte si një gur themeli në ndërtimin e konsolidimin e kësaj force të re që ishte Partia Demokratike. Jo vetëm kaq, ai, me kushuririn tjetër, të ndjerin Xhelal Dine, ndërmorën edhe një udhëtim për Shqiperi që t’iu gjendeshin sa më pranë forcave demokratike e bashkë me ta agjituan e propaganduan sidomos në Dibër vendlindjen e tyre Maqellarë, ku edhe pse kish kaluar një kohë e gjatë në diktaturë, nostalgjia e popullariteti i baballarëve ishte akoma i pranishëm.(Te plote mund ta lexoni ne Diellin e printuar)

HANA DINE-BAJRAKTARI, BRENGA E NJË MOTRE

January 26, 2013 by dgreca

Që nga viti 1946 “shëtiti, familiarisht të gjitha kampet e internimit nga ai i Beratit, fabrikes tullave (Tiranë), Valiasit, Turanit, Tepelenës dhe së fundi Savrës, Gjazës edhe Grabianit. Në këto kampe provoi punën e rëndë e poshtëruese që në moshë të njomë./

NGA DINE DINE-/

Me 15 Janar u largua nga kio jetë një prej atyre grave qe, per ata qe e njohën nga afër e jetuan me të, la nje brengë e nje trishtim qe vetem koha mund ta shlyej sadopak. Lindur ne Maqellareë të Dibrës ne nje familje te njohur patriotike që tërë jetën ia kushtuan kombit, ajo do të vuante pasojat duke i paguar një harac të rëndë. Gjyshi i saj Dine bej Maqellara luftoj heroikisht kundër Sërbëve, Bullgarëve, Malazezëve, Maqedonasve me një përkushtim atdhetar që e përjetësoi në histori. Edhe populli që është dëshmitari më i pagabueshëm, i këndoi këngë nga më të ndryshmet për mos ta lënë që emrin e tij ta mbulonte pluhuri i harresës.

Po citoj vetëm dy vargje, që për mungesë njohurish nuk janë përmendur në librat për familjen Dine.

Dine beg Maqellara

Kush i del përpara

Bakllava me arra……..

Babai i saj Fiqri Dine, vazhdoi bashkë me të vëllezërit Dilaver, Hasan, Esat e Fuat Dine, denjësisht rrugën e të atit. Kjo ishte edhe arsyeja që shtëpia e Dineve në Maqellarë u bë shkrumb e hi tre herë rradhazi nga Sërbët, Bullgarët dhe së fundi Italianët ( gjenerali Diaz) të cilët i propozuan t’ia paguanin shtëpinë tre fish me flori, vetëm e vetëm që të bënte një farë kompromisi, gjë që u rrefuzua kategorikisht.

Shkurtimisht, bija e ish Kryeministit që iu kundërvu edhe regimit komunist, me të gjitha fuqitë, sigurisht që do të vuante pasojat. Pasoja që do të shkaktonin plagë që as melhemi kohë s’do t’i shëronte plotësisht. Në Vlashuk, në lulen e rinisë ,në moshën 24 vjec , një sasi e madhe dheu bie mbi trupin e djaloshit Skënder Dine, vellait të Hanes,duke e lënë pa jetë. Pas kësaj fatkeqësie një atak ne zemër i merr jetën të ëmës, Rukies që s’mundi ta durojë dhimbjen e “lofkës së nanës”. Më pas i ati në emigracion. Pas tij vëllai tjetër Mithati po në emigracion. Para dy muajsh, gjithashtu mbylli sytë vëllai tjetër Xhelali, gjë kjo që e dërrmoi plotësisht edhe u bë shkak edhe për vdekjen e saj të parakohëshme .

Në internim martohet me të birin e patriotit e nacionalistit të njohur Muharem Bajraktari, Gencin, me të cilin pati dy djem e një vajze. Edhe Genci familjarisht përjetoj si rrallëkush në Shqipëri, kampet e punës dhe burgjet nën regjimin komunist.

Ashtu si pak njerës, Genci e Hana të dy burrë e grua qëndruan me dinjitet e stoicizëm deri në këto momente që shkruajmë këto pak rreshta në kujtim të tyre.

Nuk qenë të pakët burrat e gratë që u sakrifikuan nën sundimin shovinist Sërbo-Sllav të Enver Hoxhës, por gratë, vecanërisht paguan një harac të jashtëzakonshëm.

Të detyruara me punë cnjerëzore, e në këto kushte të përkushtuara të rrisin e të edukojnë fëmijë me dinjitet në rrethana anormale, ato janë heroina të vërteta.

Nga vetë natyra, Hana ishte një altruiste e rrallë. Ata që jetuan pranë saj e në të njejtat kushte e që e njohën nga afër në derte e halle, në vështirësi e në ato gëzimet e pakta, s’mund të harrojnë lehtë devotshmërinë e saj ndaj të afërmit, shokëve e miqve kudo që ndodheshin e kudo që e kerkonte nevoja.

Dëshira e saj për t’u sakrifikuar e për të bëre vetëm të mira ishte një ndjenjë e lindur. Një shëmbull vetëm sa për ilustrim: disa muaj pasi hyra në burg më vdiq nëna. Duke e ndjerë thellë humbjen e nënës, ajo m’u bë një nënë e dytë. Si rrallëkush më ndoqi hap pas hapi në burgjet e Spacit, Torovicës, Qafë Barit e së fundi në atë të Tiranës. Tani që ajo s’gjëndet midis nesh, ndjej një dhimbje e kam një plagë në shpirt që s’më le të qetë edhe për një cast, që asnjëhere s’munda që mirësinë e saj t’ia shpërbleja me një farë përkushtimi që e meritonte si askush tjetër.

Kjo pra ishte Hana, vajza e xhaxhait, ose me mirë të them motra ime ,që tërë jetën u sakrifikua pa u ankuar një herë. Në heshtje ajo tërë kohën gëlltiste fatkëqesitë, mungesat, varfërinë, privimet që jeta ia kish sjellë me bollëk. Pa ekzagjerim, jeta e saj mund të krahasohet me një simfoni plot ngjyra e nuanca të trishta që zgjati jo pak, por plot 45 vjet. Jeta e saj dhe e të tjerëve që pershkuan të njejtin kalvar, qe një dramë makabre, që ua kalon edhe tragjedive të famëshme të antikitetit. Një jetë e mbushur me trishtim e dhimbje. Një jetë që e detyroi të përballontë me dinjitet e krenari verfërinë e tejskajëshme padrejtësinë më elementare, përbuzjen e thellë, dhimbjet e padurueshme, humbjet e njëpasnjëshme, por që gjithsesi, qëndruan në këmbë pa u lëkundur.

Gjithmonë në heshtje e me burrëri ajo sfidoi të keqen e privimet. Ajo do të jetë shëmbull i nënave, motrave, shoqeve që jetuan një jetë që u dhuroi vetëm fatkeqsi e dhimbje, por që e sfiduan krenarisht. Kështu e dhimsur e njëkohësisht burrërore, me një sens humori që shpesh shfaqej e ndriconte edhe në errësirën e plotë, tepër e ndjeshme, nganjëherë si fëmi, e dashur, e ndershme, e papërtuar, e dhënë pas të gjithve: kështu do të kujtohet edhe nga vëllezërit Tomor e Sazan e kështu do të mbahet mend ajo edhe nga bashkëshorti e famijët e saj, dhimbjen e të cilëve nuk jam në gjëndje ta shpreh në këtë shkrim.

Ndonëse me shumë vonesë, me këtë rast dua të falenderoj me shpirt zonjën Fatbardha Mulleti ( Saraci) për dedikimin që u ka bërë këtyre martireve me librat e suksesshëm që ajo i titullon “DHIMBJE”.

Hana Dine u nda nga kio botë per të gjetur qetësinë e amshuar në paqe. E rrethuar nga miq, shokë, e dashamirës që ishin të panumërt , e respektuar dhe e nderuar nga të gjithë. Lutemi me gjthë zemër që shpirti i saj të gjejë paqen, që aq shumë iu nevoit në ketë jetë.