Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Krahasimi i të dhënave: SH.B.A. krahas 6 vendeve të Evropës Perëndimore

by

Shkruan: Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik **/

Siç e dimë, shpërthimi i koronavirusit në Evropën ndodhi herët në Mars të këtij viti. Rreth dy javë më vonë, pandemia u ndez dhe në Shtetet e Bashkuara (Sh.B.A fillimisht në shtetet verilindore të Sh.B.A-ve (New York, New Jersey, Connecticut dhe Massachusetts). Në kulmin e infeksioneve, në Europë, Itali, Spanjë dhe shtete të tjetër, vdisnin më shumë se 3000 njerëz, çdo ditë – një numër thelbësisht më i lartë sesa në Sh.B.A., në kulmin e tij. Gjatë dy muajve të fundit, megjithatë, shumica e Evropës ka arritur të kontrollojë virusin.

Në Sh.B.A., numri i rasteve të reja u ngjit në mbi 30,000 në ditë, javën e fundit, pasi kishte rënë në nivelin e 20,000, në ditë, për disa javë me radhë. Rastet e reja në Sh.B.A. janë rreth 10 herë më të larta se rastet e reja në ditë, në Bashkimin Evropian. Numri në rritje i rasteve në Sh.B.A. pjesërisht pasqyron përhapjen e shpejtë të Covid-19, pasiqe në disa shtete dhe territore përhapja ka filluar më vonë. Për më tepër, rritja e numrit të rasteve mund të jetë pjesërisht për shkak të rritjes së testeve laboratorike. Rishikimi i të dhënave dhe tendencave, pavarësisht rritjes së numrave në Sh.B.A., tregon një lajm inkurajues. Tabela më poshtë krahason Sh.B.A-në me një rajon 6-vendesh, të Evropës Perëndimore (6- EP) me një madhësi gati identike të popullsisë.

Shteti/RajoniNumri i PopullsisëNumri i TestimëveNumri i të infektuarëve me Covid-19     Numri i     VdekjëveVdekjet/ 1 Mil. njerëz
*Belgika11.5 Mil1.6 Mil61,00010,000851
*Franca65 Mil1.3 Mil163,00030,000443
*Gjermania83 Mil5 Mil200,00010,000107
*Italia60 Mil5.6 Mil240,00035,000573
*Spanja46 Mil5.1 Mil250,00028,000606
*Mbretëria e Bashkuar67 Mil8.7 Mil310,00043,000650
*6 Shtetet e Europës Perendimore332 Mil27 Mil1.2 Mil156,000538
USA333 Mil31 Mil2.5 Mil128,000379
Shteti/RajoniShkalla e Vdekshmerisë (CFR)Përqindja populatës së testuarPërqindja e të vdekurve në populatënPërqindja e Vdekjeve / 1 Mil. njerëz
*6 Shtetet e Europës Perendimore13%8%0.047%0.058
ShBA5%9.3%0.038%0.038

Çfarë na tregon tabela: Numrat në tabelë krahasojnë Sh.B.A-në, me 333 milion banorët e vet, me vendet e 6-EP (Gjermani, Mbretëria e Bashkuar, Franca, Italia, Spanja dhe Belgjika), me 332 milion banorët e tyre. Ndërsa numri i të infektuerëve me Covid-19 në Sh.B.A. është dyfishi i numrit të rasteve në 6-WE, ndryshimi i parë është se Sh.B.A-ja ka testuar afërsisht 31 milion, krahasuar me 27 milion njerëz në 6-EP. Të dhënat në Sh.B.A. gjithashtu tregojnë se vdekjet nuk po rriten së bashku me numrin e të infektuerëve, bile, në fakt ato po vazhdojnë të bien, deri në një mesatare prej rreth 600 vdekjeve në ditë, krahasuar me një kulm të më shumë se 2,000 vdekjeve në dit,ë në mes të prillit. Dallimi më i ashpër është në “shkallën e vdekshmërisë” (CFR) që tregon numrin e vdekjeve për numrin e përgjithshëm të popullsive të infektuara. Në Sh.B.A., CFR është afërsisht 5%, ndërsa ë 6-EP është më shumë se dyfish, me rreth 13%. Për më tepër, përqindja e vdekjeve për popullatë totale dhe për 1 milion njerëz, është më e mirë në Sh.B.A., krahasuar me 6-EP (0.038 dhe 0.378 në Sh.B.A, krahasuar me 0.047 dhe 0.057 në 6-EP).

Rënia e vdekjeve mund të na tregojë dy gjëra: së pari një reflektim i përmirësimeve të konsiderueshme në kujdesin shëndetësor, dhe së dyti, raste më të diagnostikuara po ndodhin tek njerëzit me simptoma më të buta dhe sëmundje më të lehta. Pacientët e moshës më të re dhe më të shëndetshëm kanë CFR shumë më të ulët, kështu që duket se të moshuarit ose individët me sëmundje paraprake po mbrohen më mirë.

Si përfundim, këta numra tregojnë se derisa kalojmë nëpër fazat e ndryshme të hapjes së shoqërive tona, duhet të jemi vigjilentë dhe të fuqishëm në komunikimin në të gjithë vendin, dhe veçanërisht aty ku ne po shohim ngritje në numër, se virusi është akoma kërcënim shumë i rresikshëm. Inkurajimi i njerëzve që të vazhdojnë të mbajnë mbulesa apo maska për fytyrën, të qëndrojnë në një distancë kur është e mundur, të shmangin nga tubimet e mëdha dhe të pambrojtura, të vazhdojnë me higjienën dhe të larit duarve. Këto janë gjëra të provuara që ne i dimë që mund të na mbrojnë dhe kështu të mbajmë numrin e infeksioneve nën kontroll.

** Nënkryetari i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës -VATRA

Referenca për të dhënat dhe numrat:

1-https://www.statista.com/statistics/1028731/covid19-tests-select-countries-worldwide/

2-https://coronavirus.jhu.edu/data#charts

3-https://coronavirus.jhu.edu/data/mortality

A second wave – it is not!

by

Pashko Camaj

By: Dr. Pashko R. Camaj, Doctor of Public Health Sciences*/
In some parts of the United States (US) we are seeing an increasing number of Covid-19 infections. While some are quick to label it the beginning of a ‘second wave’ of Covid-19, this is only a continuation of the wave that started earlier this year. Even though several states are reporting seven-day average highs of new coronavirus infections, we must understand that the virus acts and spreads like a wildfire, in which people are the trees that fuel the fire. In March and April, when most of the country was under some form of stay-at-home or lockdown order, we were spread far apart from one another and that slowed or prevented the virus (fire) from spreading!
As we open our society, we will see new cases of infections being reported. The increased testing will also show us that as more testing is done, the more cases are found. While we review these new cases, we must be on lookout for the numbers of hospitalizations and differences in the infection rates. They will tell us much more than simply looking at the number of new cases.
The pandemic is still with us and it will be with us a while longer. The science tells that the dangerousness of this virus has not changed, even though we saw a drastic drop of cases in many regions, New York being one of them. The situation is not fundamentally all that different from a few months ago. For the pandemic to die down naturally and in a way allow life to go back to normalcy, the population needs to achieve something we call herd immunity. For viruses in general, herd immunity could possibly be achieved when a significant percent (60-80 percent) of the population is immune. But no area in the US is anywhere near that figure.
We know that the ‘herd’ immunity without a safe and an effective vaccine can be achieved only through a massive amount of pain and death. Although significant progress has been reported in the search for a vaccine, it may take some time before it becomes widely available. But we also know that ‘herd’ immunity is not the only way for us to control the pandemic. An aggressive system of testing and tracing the contacts of the infected people will help us manage the spread and contain any outbreaks to small clusters. The difficulty of managing this infection, is that it takes an average of five days for a person to show symptoms after being infected with Covid-19, but it can take up to fourteen. A person can be contagious a day or two before they start feeling symptoms (or never develop symptoms at all), and may remain contagious until several days after symptoms end. This all means that by the time new cases start to appear in the data, a wave of infections is already well underway. The increase in cases in some communities now is the result of exposures that began several weeks ago.
These new infections, though not a second wave, are not a surprise to many in public health. We have been aware of the possibilities of new spikes in infections as we open our society. We still have a highly transmissible virus, and most of the population remains susceptible to it. So keeping in place what has worked in reducing the numbers, including aggressive national testing, tracing, and isolation efforts, and universal facial covering and masking, will make it that much harder for the virus will find new people to infect. This is especially true for places that have populations that are more susceptible to infection-elderly and those with preexisting health conditions. Maintaining the most powerful thing protecting them for now – social distancing – is paramount to keeping them unexposed to the virus. This pandemic is not about to just end and go away, so let us keep up the fight and not become complacent!
*Vice-President of Pan-Albanian Federation of America -VATRA

Kjo nuk është “vala e dytë!”

by

Shkruan: Dr. Pashko R. Camaj, Doktor i Shkencave të Shëndetit Publik*/

Në disa pjesë të Shteteve të Bashkuara (ShBA) po shohim një rritje të infeksioneve me Covid-19. Edhepse ndokush mund të ngutet ta etikojnë atë si fillim e një valë të dytë të Covid-19, kjo është vetëm vazhdim i valës që u ndez në fillim të këtij viti. Edhe pse disa shtete po raportojnë ngritje të infeksioneve të reja me koronavirus, ne duhet të kuptojmë se virusi vepron dhe përhapet si një zjarr i egër, në të cilin njerëzit janë ata që ushqejnë zjarrin. Në mars dhe prill, kur shumica e vendit ishte nën një formë të rregullit të qëndrimit në shtëpi ose izolim, duke qenë larg njëri-tjetrit, ngadalësuam ose dhe ndaluan përhapjen e virusit (zjarrit)!

Me hapjen e shoqërisë, duhet te dijmë se do të shohim raste të reja të infeksioneve. Ngritja ne numrin e testeve do të na tregojë gjithashtu se sa më shumë testime bëhën, aq më shumë raste te reja raportohen. Ndërsa rishikojmë këto raste të reja, duhet të fokusohemi në numrat e hospitalizimeve dhe ndryshimet në shkallët e infeksionit. Si ilustrim, infektiviteti në New York ka qen rreth 25 përqind. Kjo do të thonë se nga ë testuarit, 25 përqind kan qën positivë për Covid-19, sot ky numër është 0.9 përqind. Pra shkalla e infektivitetit do të na tregojnë shumë më tepër, sesa thjesht të shohim vetëm numrin e rastëve të reja.

Pandemia do të vazhdoj me qën një problem për mbare botën dhe per një kohë më të gjatë. Shkenca na tregon se rreziku nga ky virus nuk ka ndryshuar, edhe pse kemi parë një rënie drastike të rasteve në shumë rajone, prandaj edhe në New York. Pra situata nuk ka ndryshuar thelbësisht nga disa muaj më parë. Zhdukja e natyrshëme e pandemise, dhe në një farë mënyre këthimi në normalitet, arrijnë vetem me atë që ne e quajmë imunitet i ”tufës”. Për viruset në përgjithësi, imuniteti i tufës mund të arrihet kur një përqindje e konsiderueshme (60-80 përqind) e popullatës është imune. Por asnjë zonë në ShBA, dhe as ne bote, nuk është askund afër kësaj shifre.

Ne e dimë se imuniteti i “tufës”, pa një vaksinë të sigurt dhe efektive, mund të arrihet vetëm përmes një sasie masive infektimesh dhe vdekjesh. Megjithëse kemi shumë raporte shpresëdhënëse në kërkimin e vaksines, kjo mund të zgjasë dhe pak kohë, para se të vihet në dispozicion dhe përdorim të gjerë. Por, ne gjithashtu e dijmë se imuniteti i “tufës” nuk është mënyra e vetme për të kontrolluar pandeminë. Një sistem agresiv i testimeve dhe gjurmimit të kontakteve të personave të infektuar do të na ndihmonte të menaxhojmë përhapjen, dhe çdo shpërthim të ri, t’a përmbajmë në grupe të vogla. Vështirësia në manaxhimin e këtij infeksioni paraqet fakti se, mesatarisht merr pesë-gjashtë ditë që një person, pasi të jetë infektuar me Covid-19, të shfaq simptoma, por mund të zgjasë edhe.deri në katërmbëdhjetë. Njerëzit e infektuar mund te shperndajnë virusin një ose dy ditë para se të fillojnë të ndiejë simptoma (disa e shpërndajnë dhe nuk zhvillojë kurrë simptoma), dhe mund të mbetet ngjitës deri në disa ditë pasi të mbarojnë simptomat. E gjithë kjo do të thotë se me kohën që rastet e reja fillojnë të shfaqen dhe te numrohën, një valë infeksionesh tashmë është në zhvillim e sipër. Pra rritja e rasteve në disa vende tani është rezultat i ekspozimeve që filluan disa javë më parë.

Infeksione të reja, megjithëse jo si një valë e dytë, nuk janë befasi për shumë shkencatarë të shëndetit publik. Ne kemi qenë të vetëdijshëm për mundësitë e pikave të reja në infeksion, ndërsa ngadalë po hapim shoqërinë tonë. Ne ende kemi të bëjmë me një virus shumë të transmetueshëm, dhe shumica e popullsisë mbetet e ndjeshme ndaj tij. Pra, mbajtja e asaj që ka punuar në zvogëlimin e numrave, duke përfshirë ngritje të madhe në testime, përpjekjet për gjurmimin dhe izolimin e te infektuarve, distnacimi dhe perdorimi i mbulesave të fytyrës, do ta bëjë më të vështirë për virusin, që të gjejë njerëz të rinjë për të infektuar. Kjo është veçanërisht e vërtetë për ata që janë më të ndjeshëm ndaj infeksionit

sikurëse të moshuarit dhe ata me smundje paraprake. Ruajtja e asaj që më së miri na ka mbrojtë deri më tani – distanca fizike – është primare për t’i mbajtur ata të paprekur nga virusi. Kjo pandemi do të jetë me ne dhe një kohë të gjatë, kështu që duhet të vazhdojmë vigjilencën, dhe të mos bëhemi tepër të vetëkënaqur me rezultatet e deritanishme!

*Nënkryetare i Federatës Pan-Shqiptre të Amerikës “Vatra”

The numbers-whatdo they tell us?

by

By: Dr. Pashko R. Camaj, Doctor of Public Health Sciences*/

Often, we get the newsflash and headlines about the numbers of cases as it goes up in different parts of the country or within a region.  The growing number of cases in part reflects the rapid spread of Covid-19 as many United States (U.S.) states and territories experience community spread. In addition, the number of Covid-19 cases being reported in the U.S. is rising due to increased laboratory testing and reporting across the country. Detailed and accurate data will help us better understand and track the size and scope of the outbreak and strengthen prevention and response efforts.However, using sheer number and not rates can give a false impression, and that is what many in the media (social or otherwise) too often do.  So when we hear and read about the “numbers going up” it can be real, because of new infections, but in many cases, it’s a function of the numbers of tests going up, and with that, the number of positive case increase. To illustrate, if 50 out of 1000 peopletest positive for Covid-19, that is a 5 percent infection rate. That is the same rate that 100 out of 2,000 positive casesrepresent, even though the number doubled from 50 to 100.

Scientific evidence has shown that many Covid-19 infected people will never experience any symptoms or may experience very mild symptoms. So, as we test more people, we find more cases. Important, though they may be asymptomatic, they can spread the virus to others.  Its dual nature, often benign, yet sometimes deadly, puts Covid-19 in a rare category among the common pathogens that afflict humanity.  In a recent review published in the Annals of Internal Medicine, data from 16 sources around the world, have shown that at least 30 percent and possibly as high as 40-45 percent of people will not show symptoms of the disease.

Understanding and making sense of these numbers is essential as we battle, track and contain the virus.Concentrating testing efforts exclusively on those with symptoms, as has largely been done so far, is not a right approach-it is a mistake. Public health officials across the country, and across the globe,must cast the net far more widely to capture many that are infected with Covid-19, yet, asymptomatic.

More about the numbers: To date, there are about 7.5 million Covid-19 cases reported worldwide: with about 425,000 deaths and 4.5 million people that have recovered from the disease.  The case fatality rate based on these numbers is about 5.6 percent, yet knowing that there could be many millions of people who had been infected but never tested, because they were asymptomatic or tests were not available, that case fatality rate is most likely significantly lower, some data suggest it to be closer to 1-2percent, which is still about 2-4 times higher than that of the seasonal flu!

Finally, proper interpretation of data and numbers, gives us the confidence we need to make the correct decisions.  The knowledge that many people who become infected with the coronavirus will never experience any symptoms, yet can still make others sick, helps public officials make the right decisions and adjust tactics for tracking, controlling and defeating this virus.  Science is all about clarifying things, making the invisible visible.  Science has shown us that maintaining a good distance from others in public or wearing a mask or a facial cover, maintaining good hand hygieneremains essential in preventing new infections.  Assumptions in general are not good, especially in science. But in this case,to protect others it is best to assume and behave as though you are infected -untilthe day comes, hopefully soon,when we can declare that the covid-19 pandemic has ended!

*Vice-President of Pan-Albanian Federation of America-VATRA

COVID 19-Çfarë na thonë numrat?

by

Nga Dr. Pashko CAMAJ/

Ditëve të fundit, shpesh edhe në lajmet ditore të mediave të shumta, me tituj “eksklusive” dëgjojmë lidhur me ngritjen e numrit të infektuarve me Covid-19. Ndërsa ky numër rritet në pjesë të ndryshme të vendit, ose brënda ndonjë rajoni, ky numër pjesërisht reflekton përhapjen e shpejtë të Covid-19, pasi që në shumë shtete dhe territore të Shteteve të Bashkuara pandemia ka filluar më vonë, apo përhapja e virusit ka qën me a ngadalëshme. Për më tepër, numri i rastëve me Covid-19, që raportohën në ShBA, po rritet, për shkak të rritjes së testimeve laboratorike dhe të raportimeve nga i gjithë vendi. Të dhënat e hollësishme dhe të sakta do të na ndihmojnë të kuptojmë më mirë kahjen e pandemisë, por dhe perforcimin e përpjekjeve të parandalimit te saj. Sidoqoftë, përdorimi vetem i numrit dhe jo i ratave mund të japë një përshtypje të rrejshme, dhe kjo është ajo që shumë shpesh e hasim në media (sociale apo të tjera). Pra, kur ndëgjojmë dhe lexojmë për “numrat që rriten” kjo mundë të jetë e vërtetë, për shkak të infeksionëve të reja, por në shumë raste, është funksion i numrave të testeve që rriten, dhe me këtë, numri i te rasteve rritet. Për të ilustruar, nëse 50 nga 1000 njerëz testojnë pozitivë për Covid-19, kjo do të thotë, 5% janë të infektuar.  Kjo është e njëjta si 100 nga 2,000, pra 5 përqind, edhepse numri u dyfishua nga 50 në 100. Gjithsesi, dërisa testojmë më shumë njerëz, gjejmë më shumë raste.

Provat shkencore kanë treguar që shumë njerëz të infektuar me Covid-19 nuk do të pësojnë kurrëfarë simptomesh ose mund të shfaqin simptoma shumë të lehta. Por, e rëndësishme është se, edhepse mund të jenë asimptomatike, këta njerz mund të përhapin virusin te të tjerët. Natyra e saj e dyfishtë, shpesh josimptomatike, por donjëherë edhe vdekjeprurëse, e vendos Covid-19 në një kategori të rrallë midis patogjenëve të zakonshëm që prekin njerëzimin. Në një përmbledhje të fundit të botuar në “Analet e Medicines Internale” të dhënat nga 16 burime, nga gjithë bota, kanë treguar se të paktën 30, e ndoshta edhe deri në 40-45 % e njerëzve nuk tregojnë simptoma të sëmundjes. Sqarimi i mirefilltë i këtyre numrave është thelbësor ndersa luftojmë këtë virus. Përqendrimi i përpjekjeve të testimit ekskluzivisht tek ata me simptoma, siç është bërë kryesisht deri më tani, nuk është një qasje e duhur – është gabim. Organet e shëndetit publik në të gjithë vendin, dhe në të gjithë globin, duhet ta hedhin rrjetën shumë më gjerë për të kapur dhe shumë persona që janë të infektuar me Covid-19, por asimptomatikë.

Dhe pakëz rreth numrave: Deri më tani, në mbarë botë kemi rreth 7.5 milion infekcione te konfirmuare me Covid-19, me rreth 425,000 vdekje dhe 4.5 milion njerëz që janë shëruar nga sëmundja. Shkalla e fatalitetit të rasteve bazuar në këto numra është rreth 5.6 %. Por duke e ditur se mund të ketë shumë miliona njerëz që ishin infektuar por nuk u testuan kurrë, sepse ishin asimptomatikë ose testet nuk ishin të disponueshme, shkalla e fatalitetit nga kjo smundje mundë të jetë shumë më e ulët.  Disa të dhëna sugjerojnë që të jetë më afër 1-2 përqind, që është akoma rreth 2-4 herë më i lartë se ai i gripit sezonal!

Më në fund, interpretimi i duhur i të dhënave dhe numrave, na jep vetëbesimin që na duhet për të marrë vendime të sakta. Njohuria se shumë njerëz që infektohen me koronavirus nuk do të pësojnë simptoma te renda, por prapë mund t’i bëjnë të tjerët të sëmurë, ndihmon orgenet e shendetit publik të marrin vendimet e duhura dhe të praktikojnë taktikat për ndjekjen, kontrollin dhe zhdukjen e këtij virusi. Shkenca ka të bëjë me sqarimin e gjërave, duke e bërë të padukshmën të dukëshme. Shkenca na ka treguar që të mbash një distancë të mirë nga të tjerët në vënde publike, apo të mbash maskë ose mbulesë të fytyrës, te mbash higjenë të mirë të duarve, etjera, mbetet thelbësore në parandalimin e infeksioneve të reja. Supozimet në përgjithësi nuk janë të mira, veçanërisht në shkencë. Por në këtë rast, për të mbrojtur të tjerët është më mirë të supozoni dhe të silleni sikur të jeni të infektuar – derisa të vijë dita, shpresojmë së shpejti, kur të mund të deklarojmë se pandemia e covid-19 ka përfunduar!