Eneida Jaçaj – Dielli

Zbulohet fjalori italisht-shqip i Atë Luka-s, i shkruar në shek.XIX, institucionet shqiptare të bëjnë të mundur botimin e tij

September 19, 2023 by s p

Përgatiti: Eneida Jaçaj/

Kleri i huaj katolik, gjatë shekujve XVII-XIX, ka luajtur një rol shumë të rëndësishëm në jetën fetare-kulturore-sociale të popullit shqiptar. Misioni i klerikëve të huaj, të ardhur në trevat shqiptare, gjatë pushtimit të Perandorisë Osmane, ka qenë deri diku shpëtimtar për popullsinë e këtyre viseve, pasi ka ndikuar në ruajtjen e mësimit të gjuhës shqipe ndër breza, pasurimin e jetës fetare, ekonomike dhe kulturore, në afrimin e vëllezërve shqiptarë, muslimanë apo të krishterë, duke vendosur paqen në vend. Këtë e vërteton dorëshkrimi historik i shekullit të 17-të, për Shqipërinë, që ka për autor Fra Giacinto da Sospello, i zbuluar në Bibliotekën e Bashkisë së qytetit të Fermos në Itali, të quajtur Biblioteca Civica “Romolo Spezioli”. Gjithashtu, edhe Relacioni Sinoptik rreth ngjarjeve të ndodhura në Pashallëkun e Prizrenit, nga data 26 gusht 1866 deri me datën 6 mars 1868, të shkruar nga dëshmitari okular, Arqipeshkvi i Arqipeshkvisë Shkup – Prizren, Dario Buçareli. Për të dyja dokumentet është shkruar në artikujt e mëparshëm, të cilët janë zbuluar dhe janë përgatitur për botim nga studiuesi i zellshëm, Mark Palnikaj. Tashmë dihet se Europa mban në arkivat e saj dokumente shumë të rëndësishme për historinë e Shqipërisë, kulturën, shkollat, gjuhën, traditat, etj, ndërsa institucioneve shqiptare u takon të financojnë projekte për botimin e këtyre materialeve.

Fjalori italisht-shqip

Pas zbulimit të disa dokumenteve me rëndësi për historinë e Shqipërisë, në arkivin e Vatikanit, është zbuluar një tjetër dokument po aq me rëndësi të madhe për gjuhën shqipe, nga studiuesi Mark Palnikaj, i cili e ka bërë gati si material, por institucionet shqiptare duhet të bëjnë të mundur botimin e plotë të tij. Bëhet fjalë për fjalorin italisht-shqip (Vocabolario Italiano – Albanese), të autorit Atë Luka nga Monte Xhove (Luca da Monte Giove), autor i cili ka patur po të njëjtin mision si kolegët e tij klerikë në viset shqiptare, konkretisht në zonën e Pultit. Ky fjalor është shkruar para vitit 1848 dhe në fund ka të shënuar datën 17 korrik 1848, dhe ruhet si dorëshkrim në Bibliotekën “Lorenzo Leoni” të Bashkisë në qytetin Todi të Italisë. Akademia e Shkencave Shqiptare duhet ta shohë me shumë seriozitet këtë fjalor, pasi mund të kryhen studime për ecurinë dhe zhvillimin e gjuhës shqipe ndër vite. “E nevojshme dhe e drejtë do të ishte pajisja e botimit me gjithë aparatin e nevojshëm didaktik, si alfabetet krahasuese të germave dhe të sistemit zanor, analiza gjuhësore, leksikografike dhe transkriptimin me shkronjat që janë sot në përdorim. Është me vend që fjalët origjinale të shkruara në gjuhën shqipe të rivendoseshin paralelisht me tekstin origjinal në gjuhën normative të shqipes së sotme. Kjo kërkon nga ana ime një përkushtim shumë të madh shkencor dhe financiar, të cilin tani e kam të pamundur ta bëj”, thotë profesor Marku. Ky fjalor vjen i treti në radhë pas fjalorit Latinisht-Shqip të Frang Bardhit, me titull “Dictionarium Latino – Epiroticum” të vitit 1635 dhe atij të Fra Françesko Maria da Leçe, me titull “Dittionario Italiano – Albanese” të vitit 1702.

Misioni i Atë Luka-s, në Shqipëri

Sa i takon autorit të fjalorit, Atë Luka nga Monte Xhove punoi një kohë të gjatë në Ipeshkvinë e Pultit në Shqipëri dhe ka mbajtur detyrën Prefekt i Misionit Apostolik në këtë Dioqezë, duke kryer edhe detyrën e famulltarit në Kishën e Shalës dhe në disa kisha të tjera të këtij Misioni. Sipas të dhënave që na sjell nëpërmjet materialit prof.Marku, Atë Luka, në misionin e Pultit ka filluar punën me datë 28 shkurt 1826 si prefekt apostolik dhe e ka mbajtur këtë detyrë deri në vitin 1844, gjithsej 19 vjet. Më pas ka vazhduar punën si mësimdhënës i gjuhës shqipe në katedrën e gjuhës shqipe në Kolegjin e Shën Pjetrit në Montorio në Romë. Më pas, në kuadër të programit mësimor të Kolegjit, ai ka përgatitur fjalorin Italisht-Shqip (Vocabolario Italiano-Albanese). Fjalori iu dha për të bërë vlerësimin, kolegut të tij, Atë Labella. Këtë vlerësim ai e bëri në Kuvendin e Shën Bonaventurës në Romë, i cili simbas dokumentit ka firmosur “P. Labella, Arcivescovo di Acuazarba”, me datë 17 korrik 1848. Ky vlerësim ndodhet në faqen e fundit të këtij fjalori. Atë Luka nga Monte Xhove vdiq në vitin 1862.

Disa të dhëna mbi dokumentin

Në fjalorin e përgatitur për botim janë vendosur shënime, duke treguar edhe burimin e dokumenteve, që po e sjellim në të dyja gjuhët. “ Dok. 1, Shala…Kryesues është Atë Luka nga Monte Giove, bir i Provincës Serafike, dyzet e gjashtë vjeç, si religjioz ka njëzet e gjashtë vite, në Mision pesë vite. Burimi: Fra Antonio nga Boscomare, prefekt i Misionit të Pultit, Plandi më 25 nëntor 1830. (APF, SC Albania 27, f. 430-432). Në versionin italisht: “Doc. Nr. 1, Scialla…Il leader è padre Luca da Monte Giove, figlio della Provincia Serafica, quarantasei anni, ventisei anni da religioso, cinque anni di Missione. Fonte: Fra Antonio da Boscomare, prefetto della Missione Pulti, Plandi il 25 novembre 1830. (APF, SC Albania 27, p. 430-432)”. Në dokumentin numër dy, jepen disa të dhëna për zonën e Pultit dhe shërbimin e At Lukës, si Ipeshkv. “Dok. 2, Mes grykave të maleve alpine, gjendet Pulti, një zonë shumë e vjetër, që është larg në drejtim të Veriut nga Shkodra tridhjetë milje. Numëron nëntë famulli, një shekullare, që është Rezidenca e ipeshkvit dhe tetë famulli rregulltare, të administruara nga Etërit Françeskanë Minorë Reformatë të Shën Françeskut, të cilët kanë në Dioqezë misionin, të formuar nga tetë Hospice, me kishat e ngjitura me ta dhe të drejtuara nga Ati Prefekt, i zgjedhur nga Kongregata e Shenjtë e Propaganda Fide-s, i cili, aktualisht, është Atë Luka nga Monte Xhiove, me një sjellje shumë të mirë dhe me aftësi të mjaftueshme shërbimi. Në versionin italisht thuhet: “Doc. Nr. 2, Tra le gole delle montagne alpine, c'è Pulti, una zona molto antica, che dista trenta miglia da Scutari a nord. Conta nove parroçhie, una laica, che è la sede vescovile, e otto parroçhie regolari, amministrate dai Padri Francescani Riformati Minori di San Francesco, che hanno la missione nella Diocesi, formata da otto ospizi, con le chiese annesse e diretto dal Padre Prefetto, scelto dalla Sacra Congregazione di Propaganda Fide, che, attualmente, è Padre Luca da Monte Giove, di buonissima condotta e di sufficiente capacità di servire”.

Në dokuementin e tretë, dalin në pah përpjekjet e At Lukas për të mësuar gjuhën shqipe, në mënyrë që të shërbejë sa më mirë në misionin e tij. “V. Shala. 1…2…3…Famullitari aktual është Atë Luka nga Monte Xhove, që është edhe kryesues i Hospicit dhe prefekt i Misionit, pesëdhjetë e dy vjeç dhe ka dhjetë vite në Mision. Ka me vete Atë Gjergjin nga Narni, që ka mbërritur kohët e fundit, i cili, me zell, po përpiqet që të mësojë gjuhën shqipe, që të mund ta përdorë atë në shërbimin e shenjtë. Burimi:Shkodër më 27 janar 1836 (APF, SC Albania 28, f. 508-511 v.)”. Sa i takon versionit italisht thuhet: “V. Sala, 1…2…3…L'attuale parroco è don Luca da Monte Giove, che è anche capo dell'ospizio e prefetto della Missione, ha cinquantadue anni ed è in Missione da dieci anni. Ha con sé P. Giorgio da Narni, arrivato da poco, che sta diligentemente cercando di imparare la lingua albanese, per poterla usare nel sacro servizio. Fonte: Scutari il 27 gennaio 1836 (APF, SC Albania 28, p. 508-511 v.) Dott. 3 La chiesa è piçola, ma in buone condizioni. L'ospizio è una mangiatoia fumosa e non sembra l'abitazione di un religioso, ma piuttosto una prigione, coperta di tavole. Sono stupito di come il veneratissimo Padre Luka abbia potuto risiedere qui per tre anni. L'attuale capo è Padre Stefano da Rollo, il quale, suo malgrado, qui risiede, come la S. Congregazione ha visto dalle sue lettere”. Pra, ky dokument meriton gjithë vëmendjen e studiuesve, gjuhëtarëve, institucioneve shqiptare për ta sjellë në dritë të plotë për publikun.

Kosova, përballë sfidave politike, festime madhështore për 15 vjetorin e pavarësisë, në Filadelfia

February 21, 2023 by s p

Shkruan: Eneida Jaçaj

Shpallja e Pavarësisë së Kosovës, më 17 shkurt të vitit 2008, është ngjarja e dytë më e madhe historike jubilare pas aktit vendimmarrës për lirinë dhe pavarësinë e trojeve të Arbrit, nga personaliteti i shquar, Ismail Qemali, i cili hodhi bazat e para të themelimit të shtetit shqiptar. Pavarësia e Kosovës është një akt kurorëzimi shumë thelbësor, domethënës, politik, për lirinë e territoreve të saj, ndërtimin e shtetit të pavarur me institucionet demokratike respektive, respektimin e të drejtave dhe lirive themelore të popullit shqiptar, çlirimin nga pushtimi barbar serb shekullor, apo i ashtuquajturi Holokausti Jugosllav, moment i cili mbart nën vete një rrugë të gjatë, shumë të mundimshme, me plot sfida dhe gjakderdhje. Populli shqiptar i Kosovës ka përjetuar nën lëkurë masakra dhe tortura nga më çnjerëzoret; në fushë të betejës kanë dhënë jetën djem e bija nënash, me fjalët “liri” e “pavarësi”, të gdhendura në shpirt dhe në zemër, ku famëkeqi Sllobodan Millosheviç, me ‘makinën e tij të vdekjes” nuk kurseu as foshnjet në barkun e nënës. Sa gjak është derdhur për liri, sa lotë nënash janë tharrë, e sa tortura e masakra barbare ka përjetuar dhe parë populli i Kosovës, pasojat e të cilave ndihen edhe sot në familjet shqiptare! Mbi gjakun e të rënëve u kurorëzua Pavarësia e Kosovës; me gjakun e dëshmorëve u shkrua fjala “liri”, të cilët u larguan nga kjo botë duke marrë me vete merakun dhe dëshirën e paepur për një Kosovë të lirë dhe të begatë! Ikën me nder dhe lavdi, se sakrifikuan për brezat e rinj që të kenë një të ardhme të ndritur, ikën me amanetin e madh, përcjellë gjeneratave të reja, që të mos shiten dhe as blihen për interesa, pasi kombi dhe gjuha i jep njeriut dinjitet, respekt dhe të drejtën për të ekzistuar! Mbi gjakun e dëshmorëve erdhi liria, u themelua Republika e Pavarur e Kosovës, u thurrën shumë ëndrra për një të ardhme të ndritur plot begati. Ushtria serbe ka zhvilluar krime nga më të rëndat dhe ka ndërmarrë politika shoviniste, për copëtimin e trojeve dhe robërimin e shqiptarëve. Populli shqiptar duhet të mbajë qendrim dhe duhet të veprojë, që zëri i tij të dëgjohet deri te kancelaritë e huaja, në mënyrë që të dënohen të gjithë përgjegjësit e genocidit serb, por edhe atij malazez e grek. Amerika ka luajtur një rol të pazëvendësueshëm dhe të pakthyeshëm, në të gjithë procesin që kulmon me Pavarësinë e Kosovës. SHBA-të janë “prometeu i lirisë” për Kosovën, pika më e fortë strategjike, mikja besnike, ku shqiptarët janë mbështetur pasi kanë gjetur një shpatull të ngrohtë, e cila kurrë nuk i braktisi në kohë të errëta. Shumë personalitete dhe veprimtarë të shquar, si brenda dhe jashtë vendit, punuan fort për ardhjen e kësaj dite, por do të doja të nxirrja në pah emrin e Martti Ahtisarit, i cili i dha goditjen e fundit politikës serbe. Kujtoj se, më 2 shkurt të 2007, i dërguari special për statusin e Kosovës, Martti Ahtisari, dorëzoi propozimin e tij në Prishtinë dhe Beograd, për pavarësinë e kushtëzuar të Kosovës, hap që çoi drejt krijimit të shtetit të pavarur.Dialogu Kosovë-Serbi Pavarësisht përpjekjeve të mëdha për shpalljen e pavarësisë, Kosova në ditët e sotme gjendet përballë sfidave politike të brendshme dhe të jashtme. Ajo që merr më shumë vëmendje krahas problemeve të brendshme, është dialogu Kosovë-Serbi, marrëveshje e cila synon të rrisë sigurinë dhe stabilitetin në rajon. Një propozim franko-gjerman është hedhur në tryezë, ku fton të dyja palët, Kosovë-Serbi, ta pranojnë dhe ta shfrytëzojnë në zhvillimin e marrëdhënieve mes tyre, si dhe për të ofruar dhe garantuar paqe dhe stabilitet në Ballkanin Perëndimor. Ky propozim përmban respektim të integritetit territorial, paprekshmëri të kufijve, njohje të simboleve shtetërore dhe një aranzhim i veçantë për komunitetin serb në Kosovë. Dy garantet e sigurisë në botë, SHBA dhe BE, po ushtrojnë trysni ndaj dy shteteve për të shkuar në një marrëveshje për normalizimin e marrëdhënieve, pasi, nëse vijohet me polemika dhe kundërshtime, ajo që do të përfitojë për të shtuar dhe nxitur konfliktet në Ballkan, është Rusia. Cari i Kremlinit, Vladimir Putin, derisa t’i vijë fundi, do të përdorë çdo lloj strategjie për të mbështetur Serbinë në qëllimet e saj ndaj Kosovës, për të zhvendosur vëmendjen nga lufta në Ukrainë, por edhe për të arritur qëllimet e kahershme për të pasur influencë në Ballkan. Zyrtarët e lartë të Kosovës, në mënyrë të përsëritur, janë shprehur se dialogu me Serbinë nuk ka kuptim pa njohje reciproke. Por dialogu Kosovë-Serbi, i monitoruar nga SHBA dhe BE, fillimisht ka për qëllim të çojë në bashkëpunim ekonomik dy shtetet, duke hedhur pas konfliktet e vjetra, e, më pas, të shkohet në etapën përfundimtare, njohjen e Kosovës, nga Serbia. Kryeministri serb, Aleksandër Vuçiç, ndryshe nga zyrtarë serbë të mëparshëm të jetës politike, ka treguar angazhim për arritjen e një dialogu, por ai gjendet edhe përballë trysnisë së popullit serb, të cilët janë kundër dialogut dhe e shohin Kosovën ende pjesë të territorit serb. Kështu, grupet pro-ruse të krahut të djathtë kanë kërkuar që Beogradi të ndalojë të gjitha negociatat për Kosovën, por Vuçiç ka thënë se kjo do të nënkuptonte fundin e integrimit të Serbisë në BE dhe izolimin ndërkombëtar. Kalvari i negociatave, mes Kosovës dhe Serbisë, me ndërmjetësimin e faktorit ndërkombëtar, ka nisur që më 2011, por situata duket e tensionuar dhe me nota skeptike për të arritur një marrëveshje përfundimtare. Përpos kësaj situate, Kosova po përballet me një presion tjetër që vjen nga Uashingtoni, për themelimin e Asociacionit të Komunave me shumicë Serbe në veriun e Kosovës. Kosova e kundërshton pasi do të kemi një situate të ngjashme me Republikën Serbe të Bosnjes. Britania e Madhe e mbështet Kosovën në këtë pikë. Ndërkaq, Kosova po haset edhe në sfida të tjera të brendshme, e cila do të duhet të hartojë politika ekonomiko-sociale për të ulur papunësinë, të punojë fort për luftën kundër korrupsionit, i cili është armiku kryesor që nuk lejon zhvillimin e një shteti. Festimet në Filadelfia dhe më gjerë Pavarësia e Kosovës, në përvjetorin e 15-të të saj, si brenda viseve të shtetit amë, ashtu edhe nga mërgata shqiptare anë e mbanë botës, është festuar me shumë ovacione, muzikë, këngë dhe valle shqiptare. Komuniteti shqiptar, sidomos ai përtej oqeanit, i cili ndodhet më larg, por me kokën mbrapa, të përmalluar për atdheun, kanë zhvilluar festime madhështore në çdo shtet të Amerikës, ku gjenden shqiptarët. Shqiptarët janë mbledhur së bashku dhe kanë festuar deri në orët e vona të mëngjesit, për Kosovën e lirë dhe të pavarur. Gëzimi dhe hareja është parë në fytyrat e tyre të qeshura, duke demonstruar me këngë e valle, se ruajnë me fanatizëm kulturën dhe traditat shqiptare, edhe pse të larguar prej shumë vitesh nga atdheu i dashur. Anë e mbanë Amerikës u vendosën billboards për ditën e pavarësisë së Kosovës, nga një kompani shqiptaro-amerikane që vepron në SHBA dhe Kosovë. Në të gjitha festimet që janë bërë, do të veçoja festimet madhështore të organizuara nga Shoqata “Bijtë e Shqipes” në Filanbz delfia, në bashkëpunim me gazetaren e talentuar, Eva Dori, e cila është bërë një zë i veçantë për komunitetin shqiptar, duke pasqyruar aktivitetet kulturore, me synim promovimin dhe ruajtjen e vlerave kulturore shqiptare. Për herë të parë u ngrit flamuri zyrtar i shtetit të Kosovës, në mjediset e Bashkisë së Philadelphias. Shoqata “Bijtë e Shqipes” caktoi Ambasadorin e Shtetit të Kosovës, Shkëlqesinë e tij z. Ilir Dugolli, që të jetë flamurtari i ditës së pavarësisë, i shoqëruar nga dy, ish-nxënësit e shkollës shqipe “Gjuha Jonë” Philadelphia, zonjusha Jona Hajrullahu e Drini Hamza, të cilët ishin përfaqësuesit e brezit më të ri të Kosovës. Pas fjalëve përshëndetëse, kryetari i Shoqates “Bijte e Shqipes” z. Bujar Gjoka, dha vlerësim nga Këshilli drejtues i shoqatës për z.Ahmet Zeka, për kontributin e vyer që ka dhënë në ndihmë të popullit kosovar. Atdhetari Enver Parllaku shtoi një drekë për të gjithë të pranishmit në La Fontana Della Citta, duke ruajtuar kështu traditën e mrekullueshme vit pas viti. Kosova ta gëzojë përjetë ditën e pavarësisë, duke shpresuar që të përarojë në politikën e saj të brendshme, por të arrihet edhe një dialog me Serbinë, pasi konfliktet nuk u shërbejnë dy shteteve dhe cënojnë stabilitetin në rajon.

SI MASHTROHESHIN SHQIPTARET

July 30, 2021 by dgreca

Diktatura, Europa dhe Perëndimi nuk ofron as gjalpë dhe as qumësht, ja si mashtroheshin shqiptarët…?

–Pas lajmit të largimit të 4795 shqiptarëve, më 2 korrik 1990, shteti komunist përveçse i cilësoi këta shqiptarë të thjeshtë dhe të varfër, kriminelë, huliganë dhe njerëz të çoroditur, vijoi politikën e baltës dhe mashtrimit,…

Përgatiti: Eneida Jaçaj

Sa më i paditur, i paarsimuar dhe i mbyllur të jetë një popull, aq më lehtë do të manipulohet! Mekanizmat apo taktikat për hermetizimin e mendjes, zvogëlimin e vetëdijes, vendosjen e kufirit mbyllës nga bota e jashtme, dërgimin në “gijotinë” të të diturve dhe ngritjen në poste të larta publike të të paditurve, janë manovra të njohura, të përdorura nga regjimet komuniste. Një popull nuk mbahet në izolim vetëm fizikisht, por ajo çka është e rëndësishme është se izolimi bllokon edhe fuqinë e imagjinatës, duke i vendosur kufij. Pasi gjithçka fillon nga mendja. Mendimi sjell pasojën! Kontrolli i mendimeve të masës do të sjellë atë pasojë të inskenuar mirë nga një grup individësh.

Ashtu siç e kam përmendur edhe në shkrimet e mëparshme, shoqëritë etnocentrike janë shoqëri të mbyllura, të cilat, nëpërmjet mendësisë që kanë gjeneruar, nuk e pranojnë të renë dhe ndryshimin. Era e ndryshimit po fillonte të ndjehej edhe në Shqipërinë komuniste, megjithëse udhëheqja vijonte orvatjet e saj të mbante popullin në errësirë dhe mashtrim të plotë. Kush e ka jetuar atë periudhë të errët të historisë, e di fare mirë se arsyeja përse familjet shqiptare nuk kishin televizor në shtëpi, ishte për shkak të propagandës mashtruese; se Europa dhe Perëndimi nuk ofrojnë cilësinë e jetës që ofron Shqipëria. Por shqiptarët rrokën “Shpatën e Lirisë”, duke dalë nga balta e propagandës komuniste, me shpresën për të sjellë ndryshimin duke filluar nga vetja.

Pas lajmit të largimit të 4795 shqiptarëve, më 2 korrik 1990, shteti komunist përveçse i cilësoi këta shqiptarë të thjeshtë dhe të varfër, kriminelë, huliganë dhe njerëz të çoroditur, vijoi politikën e baltës dhe mashtrimit, se shqiptarët e larguar jetonin në kushte skandaloze dhe madje nuk kishin as bukë të hanin. Ata përndiqeshin së bashku me familjet e tyre, por Lëvizja e Dhjetorit i vuri kapakun historisë së errët të kombit shqiptar, pasi edhe këta shqiptarë do të pushkatoheshin ashtu siç patën fatin e keq shumë të tjerë, që as kockat nuk dihen se nga u dergjen.

Dosja, shqiptarët nuk kanë ushqim

Autoriteti i Dosjeve disponon dosjen e objektit nr. 206, Ambasada Gjermane, ku ruhen letra dhe shënime që tregojnë gjendjen e shqiptarëve të strehuar në Gjermani. Në këto shënime të gjetura vihet re se si komunizmi i ka mbajtur të nënshtruar shqiptarët, nëpërmjet propagandës së mashtrimit, mjerimit dhe padijes. Në dosje janë gjetur shënime ku thuhet se shqiptarët në Gjermani nuk kanë as gjalpë, as qumësht dhe uji nuk është i mirë për stomakun. Kjo propagandë është zbatuar për 45 vite, edhe në ditët e fundit të shembjes së komunizmit. Por këtë herë, shqiptarët përqafuan lirinë, dolën nga guacka e errësirës dhe prekën ndryshimin e ri jashtë kufijve të vendit. Sigurisht, emigrimi është i vështirë derisa të integrohesh, por nuk ishte ajo jetësë që udhëheqja u kishte thënë për 45 vite.

“Ushqim i pamjaftueshëm! Kërkojnë produkte ushqimore si qumësht, gjalpë, kafe, sheqer, sallam, lëng frutash, sepse nuk kanë mjaft. Uji është tepër i rëndë për stomak. Një banjë e përdorin 20 vetë ku nuk ka kushte higjiene, papastërti ku të mbyt era dhe qysh tani janë lajmëruar sëmundje në lëkurë. Ndër gratë shtatzëna ka patur edhe dështime. Banorët gjermanë kanë filluar të shëprndajnë afishe me titull: Albanes naus dhe me distancim të plotë. Për çdo konflikt ndërhynte policia”, thuhet në shënim. Për të krijuar imazhin e keq për shqiptarët e larguar, regjimi hapte fjalë se ata kryenin vjedhje për të mbijetuar. “Kurse refugjatët për zgjedhjen e problemve kanë zgjedhur shumë rrugë. Ndër të parat vjedhja në mes veti dhe nëpër dyqane, si duket e kanë patur profesion. Rruga tjetër lypja nëpër rrugë për para, cigare, bukë”, thuhet në shënimin e gjetur në dosje.

Dosja, shqiptarët jetonin në kazerma

Shq nSigurimi i Shtetit nuk ndalej në propagandën e shëmtuar, edhe pas largimit të afro 5 mijë shqiptarëve. Shqiptarët më 2 korrik 1990 i drejtuan sytë drejt shpresës, mirëqënies, “Portës së paepur të Lirisë”. Regjimi vijonte propagandën, por askush nuk i besonte më. Në shënimin e dosjes gjithashtu thuhej se shqiptarët jetonin në kazerma, dhe madje nuk kishin para as për cigare. “Të gënjyer nga autoritetet e ambasadës në Tiranëm si dhe nga ata që i përcillnin nëpër trena, se gjoja si të arrinin në RFGJ do t’u jepnin rroba, këpucë, para, shtëpi; kështu ata hidhnin nga dritarja rrobat dhe këpucët, dhe kur zbrisnin nga treni objekt vëzhgimi i kameramanëve gjermanë ishin këmbët e zbathura dhe trupa të zhveshur. Nga treni i vendosën nëpër autobusë dhe i nisën nëpër pikat e banimit, ku këta vetë i quajnë geto zezake. Shtëpi të ndryshme ish-shkolla, ish-kazerma ushtarake, edhe këto të papërshtatshme për jetë normale, por edhe nëpër zona të largëta ku komunikimi është i pamundur . Të izoluar plotësisht nga bota detyrohen që një dhomë ta ndajnë deri në 18 vetë pa marrë parasysh familje që janë të vendosura me familje të tjera, ku vetë thonë se shqiptari nuk mund të flejë me familje tjetër kur nuk e njeh fare”, thuhet në shënim.

Dokumenti, eksodi i 2 korrikut, shteti komunist akuzon shqiptarët e larguar, si kriminelë dhe huliganë

July 6, 2021 by dgreca

Përgatiti: Eneida Jaçaj/

Diktaturat mund të mbretërojnë, por jo në përjetësi!

Sa më i paditur, i paarsimuar, i varfër të jetë një popull, aq më të lehtë do ta ketë diktatori të ushtrojë kultin e individit, të mbajë shoqërinë nën tutel, duke zbatuar propagandën e shtypjes dhe mjerimit! Kjo është motoja e sistemeve diktatoriale, e cila u zbatua për 45 vite edhe në Shqipërinë komuniste.

Gjendjes së mjerimit, varfërisë së tejskajshme, shtypjes të të gjitha të drejtave dhe lirive, pushtetit të padiskutueshëm të diktatorit, i kishte ardhur fundi edhe në Shqipëri. Populli, i revoltuar, nga skamja dhe propaganda e kalbur komuniste, guxoi të ngrihej për të rrëzuar sistemin dhe për t’u drejtuar drejt “Portës së Lirisë”. Ky popull i nënshtruar pati kurajën të hidhte tej “lëvozhgën” e kalbur të një mentaliteti të cunguar, të prapambetur, që e la Shqipërinë të “verbër” për shumë vite, pasojat e së cilës ndihen edhe sot.

Nga një diktaturë e egër, ishte shdërruar tashmë në një diktaturë të brishtë që dita-ditës po shembej nga themelet. Revolta apo kryengritja e popullit arriti kulmin kur qeveria i pakësoi ushqimin dhe i ndërpreu ujin në ditët e nxehta.

Më 2 korrik 1990, shqiptarët mësynë drejt ambasadave të huaja, duke mbartur mbi vete “çelësin e fitores” kundër regjimit, me dëshirën e madhe se do të sillnin shpresën, mirëqënien, rritjen ekonomike, begatinë për Shqipërië në çdo aspekt të jetës.

Kjo datë historike është quajtur eksodi i shqiptarëve, si pikënisja e rrëzimit të regjimit komunist, e cila u pasua me Lëvizjen e Dhjetorit 1990, që i dha goditjen e fundit. Të huajt e cilësonin Shqipërinë si një “Kubë e Vogël” në Ballkan, por shqiptarët me aktin e tyre treguan se ishin të aftë të merrnin në dorë fatet e tyre.

Burra, gra dhe fëmijë lanë familjet për t’u drejtuar kryesisht në vendet e Europës Perëndimore, për arsye ekonomike, për të gjetur një punë që do t’u siguronte të ardhura, me të cilat do të ndihmonin edhe familjet në Shqipëri. 2 korriku 1990 është një ditë po aq e gëzueshme, por e dhimbshme për familjet shqiptare. Në dyert me kangjella të ambasadave, gra, burra, e të moshuar, me lot në sy nuk e pranonin ndarjen me familjarët e tyre, të cilët do të ndërmerrin rrugën e së panjohurës, rrugën e kurbetit. Ato kangjella dukeshin aq të frikshme, të ftohta; si kangjellat e burgut të dhimbjes, ku loti nuk do të thahej dhe brenga e shpirtit nuk do të shuhej derisa të larguarit do të bashkoheshin sërish me pjesën tjetër të familjes.

Largimi

Pas lajmit të largimit të 4795 shqiptarëve, shteti komunist i cilësoi këta shqiptarë të thjeshtë dhe të varfër, kriminelë, huliganë dhe njerëz të çoroditur. Mendësia komuniste vijonte përpjekjet e saj për shtypjen e popullit, duke orvatur të përndiqte këta shqiptarë. Nëse sistemi komunist do të vijonte të mbretëronte, shqiptarët e ambasadave do të përndiqeshin nga spiunët dhe së bashku me familjet e tyre do të internoheshin apo pushkatoheshin.

Autoriteti i Dosjeve ka zbuluar dosjen e datës 19 korrik 1990, ku shihet qartë plani i qeverisë për të kthyer mbrapsht të larguarit. “Largimi i menjëhershëm i 4795 qytetarëve shqiptarë, të futur në ambasada në Tiranë, në vende të ndryshme të botës, është një akt shumë i rëndë dhe i dënueshëm. Duke parë kurdoherë parasysh faktorët që çuan në një situatë të tillë, zhvillimet politike ndërkombëtare jo të favorshme dhe qëndrimet e reagimet e shteteve të ndryshme ndaj vendit tonë, del e domosdoshme të përcaktohet një qëdrim i qartë që do të mbahet ndaj tyre në vendet ku do të ndodhen”, thuhet në dosje.

Për të gënjyer opinionin publik, shteti komunist i cilëson të larguarit njerëz të degjeneruar, pa integritet. “Ministria e Punëve të Brendshme dhe Komiteti i Partisë së Tiranës, do të nxjerrin të dhëna të sakta, por nga një shqyrtim paraprak i kontigjentit të personave të larguar, duke u mbështetur në formularët individualë dhe nga disa të dhëna që u morën në kontaktet e pakta të shokëve tanë që patë rast të futen në ambasadë, të larguarit mund të ndahen në këto grupime:

Njerëz të degjeneruar, vjedhës e aventurierë, huliganë e vagabondë, që janë dënuar apo burgosur disa herë. Njerëz të papunë e me mendimin për t’u punësuar jashtë shtetit;

njerëz me pakënaqësi politike e me pikëpamje kundër pushtetit popullor; njerëz të pakënaqur nga të ardhurat ekonomike dhe të prirur nga mendimi se do të fitojnë më shumë jashtë shtetit”, thuhet në dosje.

Shumë shqiptarë që u larguan jashtë kufirit në korrik të 1990, të cilën morën me vete vetëm rrobat e trupit, sot kanë arritur majat në vendet ku kanë ndërtuar jetët e tyre. Në çdo cep të botës gjenden ata shqiptarë të ambasadave të korrikut, që kanë triumfuar jo vetëm kundër regjimit, por kanë triumfuar edhe me sukseset e tyre.

Trashëgimia kulturore, identiteti i kombit, xhubleta së shpejti në UNESCO

June 9, 2021 by dgreca

Ilirjana Kaceli: Populli, promovuesi më i madh i vlerave kulturore, traditat të përcillen në breza/

Përgatiti: Eneida Jaçaj/

Trashëgimia kulturore përbën identitetin e një shoqërie, është pasuri shpirtërore dhe materiale e një kombi të caktuar. Trashëgimia kulturore është hipoteka e shpirtit që karakterizon një popull, është vlerë historiko-kulturore, që mban gjallë ndër shekuj një komb të caktuar.

Një komb pa histori, pa kulturë, pa tradita dhe zakone, nuk do të ekzistonte! Ne si popull duhet të ndihemi krenarë për historinë dhe vlerat kulturore artistike, që përcjellim ndër vite brez pas brezi.

Trashëgimia kulturore përbën panteonin e identitetit tonë kombëtar, dhe ne kemi për detyrë të promovojmë vlerat kulturore shpirtërore dhe materiale te të rinjtë, në mënyrë që kjo pasuri e kombit të mos vdesë në harresë të plotë.

Trashëgimia kulturore përfshin pronën kulturore e njohur edhe si kultura materiale, si ndërtesat, monumentet, peizazhet, librat, veprat e artit dhe objektet e ndryshme, kulturën shpirtërore, si folklori, traditat, gjuha dhe njohurit tradicionale, si dhe trashëgiminë natyrore duke përfshirë peisazhet e rëndësishme kulturore. Shqipëria është një vend i pasur sa i takon trashëgimisë kulturore në monumente, objekte të kultit, muze, dhe njihen nga UNESCO si trashëgimi kulturore botërore. Madje, UNESCO ka bërë një listë duke identifikuar 7 pasuritë kulturore të Shqipërisë që tashmë janë pjesë e kulturës botërore.

Folklori, traditat dhe zakonet

Folklori kulturor ka një ndikim shumë të madh në jetën tonë kulturore. Pjesë e folklorit janë këngët, vallet, dasmat, veshjet, legjendat, përrallat etj. Në letërsi do të përmendim Ciklin e Kreshnikëve, Muji dhe Halili, apo kënga e Gjergj Elez Alisë, e Ibrahim Ketës, Ago Ymerit etj. Në qendër të këtij cikli qëndrojnë bëmat e çetës së kreshnikëve, si edhe kundërshtarët e tyre, “kralë” e “kapedanë” “ bajlozë”, veçanërisht armiq të cilët vinin nga viset bregdetare.

Lufta e kreshnikëve është vendosur në një kohë e në një ambient që s’njeh ende armët e zjarrit.

Epopetë letrare tregojnë se ndjenja për të mbrojtur atdheun, ndjenja e atdhetarisë për të ruajtur nacionalitetin territorial dhe identitetin kombëtar ka qenë e ngërthyer në ndërgjegjen e shqiptarit. Nga brendia e tyre dhe botëkuptimi shoqëror, nga elementët artistikë që përmbajnë, këngët e kreshnikëve të çojnë në një periudhë më të hershme se shekujt e pushtimit osman.Bashkë me eposin, shqiptarët kishin krijuar gjithashtu fondin e baladave, të cilat vinin si kujtime tronditëse të epokave të shkuara. Njëra prej tyre është ajo që njihet në jug me emrin e Konstandinit dhe Doruntinës, te arbëreshët e Kostandinit dhe Dhoqinës, ndërsa në veri është e njohur “Kënga e Halil Garrisë”. Gjithashtu, folklori muzikor është i pasur dhe ka karakter epik dhe lirik. Një vend të veçantë zë repertori i këngëve elegjiake, të kënduara me lahutë, ku dallohet Eposi i Kreshnikëve.

Ndërsa te këngët lirike vendin kryesor e zënë ‘”Këngët e Dasmës’’, “Kënga e Unazës’’, “Këngët e Punës’’ etj. Dasmat shqiptare janë shumë unike sipas zonave. Këtu futen këngët dhe vallet që paraqesin vlera të pashtershme kulutore. Llojet e valleve rituale janë: (“Lule manushaqe”, Kolonje etj); vallet e dasmës (“Nusja jone arbërore”, Lunxheri – Gjirokastër etj); vallet erotike (“Kërcimet e Logut”, Malësia e Madhe – Shkodër etj); vallet humoristike (“Vallja e nuses së Fajës” nga Shqipëria e Mesme), vallet pantomime (“Ojna e lepuri”, Hotolisht- Librazhd etj).

Veshjet

Këtu veçojmë edhe veshjet tradicionale sipas krahinave. Xhubleta që vishet nga gratë e Malësisë së Mbishkodrës shquhet për karakterin e saj të veçantë dhe për historikun e lashtë. Apo veshja e burrave me tirq dhe qeleshe apo plis të bardhë në veri, veshja e grave me elina, dimi, këmishë, jelek, mitani, pështjellak, çorape, mokasina, shami koke dhe pajisje të tilla si vathë, rrathë, unaza, necklaces dhe clasps.etj. Ministria e Kulturës po përpiqet që xhublet të futet në listën e UNESCO si trashëgimi e rëndësishme kulturore dhe të ruhet me fanatizëm. Jo vetëm xhubleta, por po bëhen përpjekje që shumë vlera të tjera kulturore të njihen nga UNESCO.

Flet Ilirjana Kaceli

Duhet të theksojmë dhe vlerësojmë se është rritur ndjeshëm ndërgjegjësimi i shtetit shqiptar për të ruajtur dhe promovuar vlerat kulturore. Ilirjana Kaceli, studiuese e periudhës së osmanëve, historisë së Ballkanit, historisë së Shqipërisë, njohëse e etnografisë, folklorit shqiptar, në një bashkëbisedim, vlerëson se populli shqiptar është ai që ka bërë pjesën më të madhe të punës për promovimin e vlerave kulturore.

“Në periudha të ndryshme historike është bërë shumë nga vetë populli për ruajtjen e trashëgimsë kulturore qoftë asaj shpirtërore, por edhe materiale. Populli i ka përcjellë mesazhet e tij duke ruajtur traditat në dasma, veshjet, këngët dhe vallet e kënduara. Në shtëpitë tona sot është bërë traditë që të gjenden vegla të ndryshme muzikore të trashëguara si fyelli, çiftelia, daireja, violina, mandolina, piano apo edhe daullja (tupani).Sot ka filluar si traditë që në disa familje tradicionale përveç veshjes në dasëm të dhëndërrit dhe nuses apo edhe një grupi të rinjsh me veshje kombëtare, nusja duhet të ketë një palë veshje popullore të krahinës nga vjen në pajën e saj. Kjo traditë ruhet në Dibër, Mat, Kukës, Tropojë, Tiranë, Kavajë, në Kosovë dhe në zonat shqiptare të Maqedonisë së Veriut. Në ditët e sotme kur ne i kemi kaluar 30 vjet demokraci mund të themi që është rrritur kujdesi nga shteti për trashëgiminë kulturore nëpërmjet promovimit të saj nëpër shkolla dhe në ditët e ndryshme të trashëgimisë që zhvillohen çdo vit, apo edhe në organizimin e eventeve të ndryshme foklorike kulturore, si Festivali foklorik i Gjirokastrës, Oda Dibrane, Fesivali i orkestrinave popullore në Lezhë etj”, thotë Kaceli.

Gjithashtu, Kaceli thekson se edhe shkollat me programet e tyre po promovojnë trashëgiminë kulturore të popullit. “Si pjesë e kurrrikulave të reja të arsimit, në shkolla është vendosur dhe zhvillohen në lëndë të ndryshme tematika të caktuara që kanë lidhje me trashëgiminë kulturore. Në lëndët: letërsi, histori, gjeografi apo edhe në lëndët me zgjedhje si trashëgimia kulturore dhe guidat turistike, janë vendosur aktivitete dhe projekte të ndryshme, të cilat kanë tematika të caktuara lidhur me trashëgiminë kulturore. Letërsia ka tematika në lidhje me foklorin, këngët të vjetra epike apo në gjeografi, projekte me tematikë veshjet popullore të zonave të caktuara, në lëndën e trashëgimisë pjesët kryesore të kulturës shqiptare, turizmi dhe kulinaria apo në lëndën e historisë, trashëgimia kulturore e krahinave të ndryshme të vendit tonë”, u shpreh Kaceli.