Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

LEF NOSI, NDERA E NACIONALIZMIT SHQIPTAR

by

Shkruan Eugen SHEHU/*
Koha,tejet kryeneçe në verdiktin e saj,i ka gjykuar njerëzit kurdoherë dhe i gjykon,prej veprave të tyre.Fjalët,gjestet,simpatitë e vogla dhe mëritë e mëdha,shuhen nëpër muzgun e viteve.Ndërsa vepra mbetet.Ajo gjallon në vitet që vijnë pas,duke merrituar jo vetëm mbijetesën në kohë,por sidomos respektin e pamatë të kombit të vet.Vepra e atdhetarit Lef Nosi,ka lënë ç’prej deceniesh, gjurmët e saj,në historinë e trazuar tonën,në shekullin që lamë pas.
Lef Nosi ka lindur në Elbasan,në vjeshtën e largët të vitit 1876.Prej të atit mori një edukatë të vyer atdhetare,duke urryer abskurantizmin mesjetar të sundimit osaman.Në vitin 1884,ndjek një shkollë qytetëse në gjuhën turke dhe disa vite më vonë fillon mësimet në të parën shkollë shqipe të qytetit të Elbasanit.Vitet e mbrame të shekullit 19-të,do të linin gjurmët e tyre tek djaloshi qytetar,i cili do t’i ndiqte ngjarjet kurdoherë,me vëmendje të madhe për fatet e kombit të vet.Mbas mbarimit të shkollës qytetëse,niset për studime të mesme në qytetin e Athinës.Këtu do të theksoj se, Kisha Ortodokse e Elbasanit,bënte çmos që ortodoksët elbasnas të studjonin në qytetet greke,duke paramenduar në të pastajmen rekrutimin e tyre,në shërbim të ëndrrave shovene të Megaloidesë. Ndonës studioi në Athinë,faktet treguan se Lef Nosi,në çdo moment të jetës së vet,ishte dhe mbeti një shqiptar i madh dhe për interesat e kombit nuk mungoi të demaskojë sa planet shovene greke aq edhe ato serbosllavëve apo italainëve. Atdhedashuria ishte i vetmi fill që e mbante të lidhur ate me fatet njerzore të bashkëkombasve të vet.Në kryeqytetin helen,biri i Elbasanit njihet me vlerat e qytetërimit të lashtë Helen.Aty studion në fakulltetin e mjeksisë dhe përvetson mjaft mirë veç greqishtes edhe anglishten dhe frengjishten. Ndërkaq së bashku me disa studentë të tjerë shqiptarë,viret në dijeni të politikave djallëzore të grekërve me Stambollin,për ankesimin e trevave juglindore shqiptare.Në vitet 1906-1908,falë profesionit të mjekut farmacist,Lef Nosin e shohim të jetë i pranishëm në disa treva shqiptare.Në të vërtetë,ai pak interesohet për karierën e profesionit të vet.Në Manastir,më 1907 e shohim në shoqërinë e vëllezërve dhe motrave Qiriazi,por është mik edhe me Nijazi Resnjën e Bajo Topullin.Së bashku me këta,punon për të arritur një kuvend të abecesë shqiptare,i cili një vit më vonë u quajt Kongresi i Manastirit.Më 1908,fillon bashkëpunimin me gazetën “Liria” e cila dilte në Selanik prej atdhetarit tjetër të shquar Mid’hat Frashëri.Në një letër dërguar këtij,në nëdnorin e vitit 1908 i shkruan pos të tjerave ;”I ndershmi to ! Veprën tuej,me botimin e kësaj fletoreje kombëtare,nuk do të ketë shqiptar t’a harroje “.
Por është mik edhe me Fan Nolin,Josif Bagerin,Ibrahim Temon etj. Më 1908,kur Dervish Hima arrestohet në Shkodër dhë dënohet me vdekje prej gjykatores turke,ky i lutet Nolit në Boston,që të ndërhyjë një orë e ma parë,të ngrejë zërin në emër të kolonisë shqiptare,të lirohet Dervish Hima,ky patriot që ka bërë aq shumë për lëvizjen tonë kombëtare.Në përgjigjen që Noli i dërgon nga Bostoni,pos të tjerave shkruhet ; “I nderçim vella.I mora letrat tuaja prej londre si edhe një postale… Njeditezaj,ne të Bostonit bemë nje mbledhje per te derguar një delegat ne Stamboll dhe zgjodhëm zotin Peci.Protestuam edhe për serën e Dervish Himës që e zunë dhe e denuan me vdekje në Shkodër”.( Arkivi Qendror i shtetit – Tiranë.Fondi ,Fan Noli , dosja 14 ).
Në fillim të vitit 1909,Lef Nosi i kushtohet tërësisht hapjes së shkollave në gjuhën shqipe,në Elbasan e rrethina.Ai përballet sidomos me klerin grek por edhe me hoxhallarët e qytetit,të cilët e patën mallkaur alfabetin latin të miratuar në Manastir.Me një dashuri të madhe për bashkëkombasit e vet,por edhe me shqiptarizmën e kulluar për levrimin e gjuhës shqipe Lef Nosi troket nëpër dyert e miqve të vet,duke kërkuar para dhe mjete për çeljen e një shkolle shqipe të mbrëmjes.Qëllimi i kësaj shkolle,ishte që jo vetëm nxënësit e vegjël,por edhe gjeneratat më të rritura të Elbasanit,të mësonin menjëherë gjuhën dhe historinë e kombit të tyre,për të parandaluar sa të mundnin asimilimin e shqiptarëve prej fqinjëve barbarë,dhe për të qenë në gjendje të kërkonin të drejtat elementare të tyre,përballë ndryshimeve të shpejta që shfaqeshin në Ballkanin e atyre viteve.E vërteta është se që në javët e para të çeljes së kësaj shkolle,ishin me dhjetra të rinjë elbasanas që mbushën bangat,duke dashur përparimin e tyre dhe krejt kombit.Lidhur me këtë,gazeta “Liria” që dilte në Selanik,do të shkruante:”U hap një mësonjtore nate dhe mësimet po jepen rregullisht.Mësimet e natës janë këto :mësim gjuhe,histori,dhe shkronjë,letërkëmbim e cila mësohet prej z.Lef Nosi… “.(Gazeta “Liria “ nr.23, datë 3 janar 1909 ).
Mandej veprimtaria e Nosit do të ishte tejet e dobishme edhe në Kongresin e Elbasanit për gjuhën shqipe.Në këtë kongres,biri i Elbasanit,do të provonte me argumenta se i vetmi alfabet i yni,vlente të ishte ai latin,ngase kështu mund të shkëputeshim me lehtësi prej ndikimeve të errëta të Patriarkanës greke,po aq edhe ndaj influencave turke.Emri i Lef Nosit,tanimë përcillej me respekt jo vetëm në Elbasan e rrethina por deri në Starovë;Manastir,Shkup e Kosovë.Në mesin e vitit 1910,kryesisht me financat e veta Lef Nosi,boton në Elbasan gazetën “Tomori”.Që në numrin e parë të kësaj gazete,Lef Nosi i bën me dije bashkëqytetarëve të vet se kjo gazetë do të ishte tribunë e mendimit të lirë dhe atdhetar duke u përballuar jo vetëm me politikat shtypëse të Turqve të Rinj,por edhe me ambicijet e shfaqura të grekërve,serbosllavëve dhe bullgarëve,për coptimin e trojeve shqiptare.Dhe në fund,”qëllimi i daljes së “Tomorrit” është mbrothësia e kombit tonë “,do të shkruhej me germa të mëdha.Shytpi i asaj kohe,duke përshëndetur këtë dallëndyshje të pranverës në Elbasan,pos të tjerve do të shkruante ; “Atdhetari i Elbasanit z.Lef Nosi,sot përmbushi një nga dëshirat e tij, e cila kaq kohë rrinte në zemrën e tij, e mbyllur.Ai po nxjerr gazetën shqip me emrin “Tomorri”, e cila sot për sot do të dali tri herë në muaj.Nga të thellet ezemrës i lutemi perparim e mbrothësi në përmbushjen e programit të tij patriotik”.( Gazeta “Korça “ – Korçë , më 18 mars 1910 ).
Por nuk do të mbetet pas në kumtimin e këtij lajmi,as gazeta “Liria” e Selanikut, e cila duke patur bashkëpuntorë të afërt Lef Nosin për dy vjet me radhë,nuk harron të shkruajë ;”z.Lef Nosi, i cili ka punuar prej shumë kohësh me mendime e po punon pa u prehur për mbrothësinë e gjuhës shqipe dhe për përhapjen e ndjenjave kombëtare,një lule që ka kohë që e ka mbjellë në zemrën e tij e rriti me shpejtësi edhe sot ky burrë pati fatmirësinë me këtë lule,fletën “Tomorri” të gëzojë të gjithë qytetin dhe mëmëdhenë tonë,Shqipërinë”.(gazeta “Liria”-Selanik,nr.20,datë 20 mars 1910).
Por “Tomorri” që në numrat e parë të saj,do të zgjonte armiqësinë e Portës së Lartë.Artikujt e botuar aty,jo vetëm që demaskonin regjimin diktatorial të turqve të rinj,por në mënyrë të hapur merrnin krahun e patriotëve shqiptarë që rrekeshin të ndërtonin një lëvizje autonomiste me përfaqsues dhe të shtrirë në krejt trojet shqiptare.Mandej “Tomorri” ish ndër të parat gazeta shqiptare të asaj kohe, e cila,paralajmëronte shqiptarët për rrezikun që ndodhej kombi.Duke përkrahur lëvizjet e para të armatosura në viset e Kosovës kreshnike,në të vërtetë,kjo gazetë u bënte thirrje të gjithë shqiptarëve të bashkonin armët me vëllezërit e tyre të veriut,për të përballur edhe rrezikun serb edhe ate osman.Krejt kjo veprimtari,nuk mund të kalohej në heshtje prej autoriteteve turke të Elbasanit.Të shtyrë sidomos edhe nga disa klerikë myslimanë,zëdhënës të shpresave osmane në atë kohë,mytesarifi turk e thërret Lef Nosin dhe i kërkon të mbyllte gazetën.Biri i Elbasanit,nisur nga disa politika të ditës së Stambollit,argumenton se gazeta ka një program vetëm lokal,një pasqyrë e jetës elbasanase dhe nuk pretendon të marrë zgjidhjen e çështjeve të mëdha kombëtare.Sidoqoftë mytesarifi turk këmbëngul në kërkesën e tij,ngase e dinte fort mirë rolin e gazetës “Tomorri”.

Firmëtar i Pamvarsisë së Shqipërisë

Në janarin e vitit 1911,Lef Nosi thirret në Manastir nga atdhetarët shqiptarë të atjeshëm,për bashkërendimin e detyrave,në rrafsh të indipendencës shqiptare.Bedri Pejani,Bajram Curri,Sali Gjuka dhe Shahin Kolonja do të jenë paskëtej bashkëpuntorët e ngushtë të Nosit,me të cilët ai ndan shqetsimet e mëdha të lëvizjes kombëtare shqiptare.Por edhe këtu,bie në sy të autoriteteve turke të Manastirit,ku edhe arrestohet.Brenda 4-5 ditëve,gjyqi ushtarak i Manastirit e dënon me 7 vjet burgim dhe duke paraparë revoltën e atdhetarëve të Manastirit,Tetovës,Strugës e Shkupit,autoritetet turke e dërgojnë të vuaj dënimin në Bursë të Turqisë në një prej burgjeve famkeqe të këtij qyteti.Ka qenë më pas,ndërhyrja e deputetëve shqiptarë në parlamentin turk dhe sidomos vendosmëria e Ismail Qemalit,me ç’rast autoritetet e burgut të Bursës e lënë të lirë Lef Nosin.Lirimi nga burgu i këtij atdhetari u përcuall me emocione prej miqve të tij të pendës dhe të pushkës.Ata e pritën plot dashuri në Shkup,ndërsa shtypi i kohës do të shkruante ; “Nga Selaniku muarrëm një letër ku na thuhej se Zoti Lef Nosi,që qe dënuar e dërguar në Bursë,u lirua prej qeverisë dhe shkoi në Elbasan.Gëzohem tepër për këtë sihariq të mirë,që qeveria njohu pafajsinë e këtij mëmëdhetari të vërtetë”.(Gazeta “Liri e Shqipërisë “ nr.3, Sofje,31 mars 1911 ).
Dalja nga burgu,potencoi më tepër idenë e Nosit për lëvizjen kombëtare shqiptare.Ai mban lidhje të ngushta sidomos me Bedri Pejanin,Mid’hat Frashërin,Ismail Qemalin dhe Luigj Gurakuqin duke u shëndrruar në protagonist të ngjarjeve kulmore shqiptare në vitin 1912.Rrjedhat e lëvizjes autonomiste,nuk pengojnë sidoqoftë të nxjerrë në dritë,pas një pune plot sakrifica tekstin “Abetare për shkollat fillore meshkujsh e femrash” të shtypur në Manastir dhe të shpërndarë në mijëra kopje,fshehurazi,pothuaj në të gjitha trevat shqiptare prej Janine e deri në Preshevë.Krejt kjo veprimtari e Nosit,bëri që populli i Elbasanit,me entuziazëm të papërshkruar,t’a zgjidhte ate si përfaqsues të vetin,në kuvendin historik të ngritjes së flamurit në Vlorë më 28 nëndorin e vitit 1912.
Në Vlorën heroike,Lef Nosi shkonte tanimë si burrë i pjekur e atdhetar i madh.Ai do të merrte pjesë në aktin madhor të ngritjes së flamurit kuqezi pas pesë shekujsh,me të drejtën që i jepte vepra e tij atdhetare, e cila prej kohe i pat kaluar kufijtë Elbasanit.Në mbledhjen e dytë të kuvendit historik të Vlorës të çelur në pasdreken e 30 nëndorit 1912,Ismail Qemali propozoi që të zgjidhet një pleqësi e përgjithshme prej dymbëdhjetë vetash, e cila do të ishte paracaktuese në marrjen e vendimeve për qeverinë e përkohshme.Të dymbëdhjetë antarët e kësaj pleqësie u votuan prej delegatëve,ndërsa vetë ata,zgjedhën kryetarin dhe nënkryetarin e tyre.Sipas burimeve arkivore,vendin e kryetarit në shumicë votash e meritoi Dibra,ndërsa ate të nënkryetarit,atdhetari Lef Nosi.Në mbledhjen e pestë të kuvendit të Vlorës,më 4 dhjetor 1912 ( e cila është shenuar si dita e krijimit të shtetit të parë shqiptar) votohet prej 63 përfaqsuesve të krejt trevave shqiptare,kabineti ministror i Qeverisë së Përkohshme shqiptare.Në këtë votim u vendos prej pjesmarrësve që do të merrnin pjesë në kabinet, ata burra që merrnin mbi 50 përqind të votave.Pas votimit të parë,këta ishin : Luigj Gurakuqi, Myfit bej Libohova,Mehmet pashë Deralla,Abdi bej Toptani dhe Mid’hat Frashëri.” Të dymbëdhjetë emrat që vazhdojnë pas këtyre,duke mos patur numërin e votave të domosdoshme,viren përseri në votim.Në këtë të dytin,zerat e ndanë kësisoj ;z.P.Poga fitoi 40 zera,Pandeli Cale 39,Lef Nosi 37…”
( Gazeta “Pelindja e Shqypnis “ viti II, numer 9-10 , Dt.11-14 shkurt 1914 ).
Me votat e këtij kuvendi,Lef Nosi zgjidhet ministër i post-telegrafeve në kabinetin e Ismail Qemalit.Në krye të këtij dikasteri,ai do të kontribojë deri në fund,duke vënë në shërbim jo vetëm aftësitë dhe njohuritë e veta,por sidomos shqiptarizmin,ate prush të pashuar nëpër decenie.Dihej varfëria dhe gjendja e mjerueshme e Shqipërisë në ato vite.Por burri dhe patrioti Lef Nosi,askurrë nuk u ligështua e për më tej,askurrë nuk e futi veten ndër vajtime.Kur me ndonjë makinë e ku me kalë,dhe me të shumtën e kohës në këmbë,Nosi ngarendi në të gjitha trevat shqiptare,për të vendosur sa të mundete,lidhje të fuqishme midis bashkëkombasve të vet.Në këto udhëtime të lodhshme,ai u përball jo vetëm me mungesën e theksuar të mjeteve financiare,por sidomos me pritat e ngritura në çdo rast prej serbosllavëve apo grekërve.Lef Nosi do të bashkohej në verën e vitit 1913,me ate plejadë të shkëlqyer burrash të viseve shqiptare,të cilat kundërshtuan me forcë vendimet e padrejta të Londrës,për coptimin e trojeve shqiptare.I njohur në qarqet ndërkombëtare, Nosi shkruajti vetë disa protesta duke dashur të sensibilizojë diplomacinë evropiane për padrejtësitë që i ishte bërë kombit të vet.Por thirrjet e atdhetarëve shqiptarë,ashtu sikundër provoi koha,ranë në veshin e shurdhër të kancelarive evropiane.Ndërkaq,në verën e vitit 1913,trazirat në Shqipëri erdhën duke u shtuar.Fqinjët tanë si ata serbosllav edhe ata grekë,nxituan të gjejnë përkrahës të tyre në Shqipëri,për të përligjur përpara Evropës,vendimet e marra në Londër dhe për të demaskuar shqiptarët me mashtrimin e madh të paaftësisë për qevreisje.Historikisht tashmë është bërë e qartë,se promotor i këtyre trazirave u kthye Esat pashë Toptani,ndonëse njeri me influencë në kabinetin e Ismail Qemalit.Është kjo arsyeja që në tetorin e vitit 1913,pas vëzhgimeve konkrete të ngjarjeve,Lef Nosi,i telegrafon urgjentisht Ismail Qemalit,duke e vënë në dijeni pos të tjerave se “Esat Pashë Toptani po behet gati me forcat e veta,te permbyse qeverinë e Vlorës”( arkivi Qendror i Shtetit – Tiranë.Fondi 81, dosja 5, dokumenti 12158 ).
Pas rënies së kabinetit të Ismail Qemalit,Lef Nosi vazhdon të kontribojë në rrafsh të përpjekjeve të kombit shqiptar,për të përballuar sfidat e reja që buruan prej luftës ballkanike.Ai është pejsmarrës në qeverinë shqiptare të Durrësit më 1918 dhe më vonë merr pjesë dhe në Kongresin e Lushnjës.Anëtar i përhershëm i delegacionit shqiptar,pranë Konferencës së Paqës në Paris,në vitet 1919-1920,së bashku me Mid’hat Frashërin,Imzot Bumçin,Mehmet Konicën,Mehdi bej Frashërin, biri i Elbasanit,ngre lart zërin në mbrojtje të fateve të kombit të vet.Janë një varg fjalimesh të tij,në seanca të ndryshme të konferencës,ku bie në sy argumentimi i denjë që ai i bën historisë së largët dhe të afërt të shqiptarëve,duke i kumtuar kancelarive evropiane faktin emblematik se bashkëkombasit e vet, e meritojnë plotësisht lirinë.Krahas fjalimeve të tij tejet të kujdesshëm,Lef Nosi,në Paris,bashkëpunoi edhe me shtypin vendas.Në mjaft artikuj të botuar aty,por edhe në Gjenevë e Romë,Nosi kërkonte ndihmë prej intelektualëve perendimorë, jo thjeshtë mëshirë,por ata të shinin problemin shqiptar,në rrafsh të dhunimit të drejtave elementare të tyre.Veçmas në Paris,ranë në sy përpjekjet e Nosit për tu kundërvënë me fakte konkrete delegacionit grek,i cili në mënyrë krejt të paturpshëm,ngrinte zërin fort se gjoja Korça dhe Gjirokastra i përkisnin Athinës.Me zgjuarsi,elokuencë dhe plot argumente,Nosi,mundi të bindëte mjaft prej përfaqsuesve të tjerë evropian apo ballkanik,se pretendimet greke s’ishin veç propagandë demagogjike.

Në krye të Këshillit të Lartë Regjencës

Pas ngjarjeve të vitit 1924,Lef Nosi,në pamje të parë,duket se tërhiqet nga jeta politike.E vërteta është se Ahmet Zogu,i pat derguar dy-tri herë mesazhe për bashkëpunim,por mesaduket midis angazhimit politik dhe atij studimor,Lef Nosi ka zgjedhur këtë të dytin.Tashmë,ai ndërmerr ekspedita personale jo vetëm në Elbasan e rrethina por deri në skajet më të largëta,i interesuar të mbledhe çdo material si në fushë të historisë ashtu edhe të folklorit,entongrafisë etj.Ka një bashkëpunim të ngushtë në këto kohëra me studiuesin anglez znj.Hezlok, e cila vite më vonë,do të shërbente si zbuluese pranë misioneve ushtarake angleze në Luftën e Dytë Botërore.Në vitin 1925,pas kaq kohe studimesh,boton në Elbasan përmbledhjen “Dokumente Historike”,të përfshirë në 12 fletore.Parë sot,në harkun kohorë të tetë decenieve,mund të thuhet me plot gojën se kjo përmbledhje,është një gur i rëndë themeli në historiografinë shqiptare.Ngjarjet kulmore të historisë sonë,aty vendosen me harmoni të plotë me kohën dhe për më tepër,të parë me syrin e një atdhetari që askurrë nuk egzaltohet.Personazhe të shumtë vizatohen mrekullisht prej autorit ngase vetë ai,në mjaft prej këtyre ngjarjeve ka lujatur rolin e protagonistit.Të bën përshtypje në këtë përmbledhje se Lef Nosi manifeston kulturë të madhe për ate kohë.Ai përpiqet të sjell sa më shumë fakte nga historia e kombit të vet,pa dashur të bëjë “profesorin” duke dhënë opinione të ndryshme. Përkundrazi,përpjekjet e tij të admirueshme,hedhin dritë mbi data të mëdha,duke i skalitur ato me një realizëm të pazakontë.
Kësisoj për të ardhur deri në vitin 1943,atëherë kur Asambleja e Shqipërisë Etnike,i ftoi burrat e mëdhenjt të kombit të vet,të marrin në duar fatet e Shqipërisë.Për të mbrojtur pavarsinë si dhe për të luftuar sëmundjen e rrezikshe të komunizmit.Asambleja Kushtetuese e tetorit 1943,vendosi të ngrejë Këshillin e Naltë të Regjencës,si organ egzekutiv,i cili do të merrte në duar fatet e shqiptarëve në krejt viste etnike.Pikërisht kjo Asamble,pat vendosur me vota unanime që në këshillin e Naltë Regjencës,të ishin katër burra që deri atëherë nuk kishin shfaqur ndonjë simpati për partitë politike,përndryshe gëzonin reputacion në krejt trevat shqiptare.Lidhur pikërisht me këte ngjarje,gazeta “Kombi” që dilte në Tiranë më 28 tetor 1943,pos të tjerave shkruante ;
“Në rendin e ditës figuronte zgjedhja e anëtarëve të Këshillit të Naltë të Regjencës dhe u propozuan z.Mehdi Frashëri,Lef Nosi,Fuad Dibra dhe Pater Anton Harapi.Të gjithë këta e refuzuan nderin që u bëhej,të gjithë patën guximin të thonë “Jo”,si i thonë një fjale “il grand rifiuto”.Mbas bisedimesh të nxehta që u zhvilluan në këtë mbledhje,u ngrit z.Deva dhe propozoj që z.Mehdi Frashëri t’i imponohet pranimi si anëtar i Këshillit të Naltë dhe të ngarkohet vetë ay qe t’ua imponojë shokëve të tjerë.Zoti Mehdi Frashëri kërkoj fjalën dy herë por nuk iu dha dhe atëherë u zgjodhën ve Mehdi Frashërit edhe tre antarë të tjerë të Këshillit të Regjencës,personat e sipërtreguem,mes brohoritjeve të Asamblesë… E vërteta është ; Përfaqsuesit e kombit dhe askush nga jashtë,dëshiron zgjedhjen e zz.Mehdi Frashëri.Lef Nosi,Fuad Dibra dhe Pater Anton Harapi,si persona të ndershëm.. Anëtarët e Komitetit Egzekutiv,çfaqën thjesht mendimin e tyre,se askush nuk është aq i madh sa t’i shmanget vullnetit të kombit dhe vetëm kombi dikton në këto kohëra jashtëzakonisht dramatike “.
Në të vërtetë,veprimtaria e Këshillit të Naltë të Regjencës,është përfolur aq shumë prej historiografisë bollshevike shqiptare.Ka patur konkretisht kjo regjencë,një qëndrim konstant me gjermanët dhe tani pas 6 deceniesh,nëse analizon e gjykon këtë “bashkëpunimi” me gjakftohtësi,bindesh lehtësisht për largëpamësinë e aytrre burrave që ndofta pa vullnetin e tyre,u caktuan të drejtonin fatet e Shqipërisë.Dokumente të shumta të ushtrisë gjermane,na bëjnë me dije se kalimi i asaj ushtrie në territoret shqiptare,kish të bënte vetëm me stretegjinë e largët të RAIHUT dhe aspak me pushtimin e vendit,gjë që shumë lehtësisht mund këtë ta bënte në pranverën e vitit 1941,atëherë kur edhe sulmoi dhe pushtoi vendet e tjera të ballkanit.Por nëse supozohet se gjermanët po pushtoni Shqipërinë,a thua se mund të përballeshin të themi,20-40 mijë shqiptarë me pushkë,miliona ushtarë gjerman me super armatime ? Nëse Këshilli i Naltë i Regjencës arriti të gjejë frymë mirëkuptimti me forcat gjermane në Shqipëri,kjo sigurisht është meritë e atyre burrave që përbënin këtë Regjencë, e patriotizmit të skajshëm të tyre.Ka qenë ky “bashkëpunim”,falë të cilit shpëtuan jo vetëm mijëra shqiptarë,por edhe fshatra e qytete të tëra që nuk u dogjën dhe shkatëruan. Shumë urdhëra,shumë vendime,shumë udhëzime të Regjencës,mbajnë firmën e Lef Nosit,si kryetar i Këshillit të Naltë.Por une do të sjell në këto rreshta vetëm njerin prej tyre,ku shfaqet dukshëm atdhetarizmi i burrit të Elbasanit dhe krejt Shqipërisë.“Vendim datë 22-10-1943. Neni 1. Vendimet e Asamblesë me 12 prill 1939,mbasi ajo nuk përfaqson vullnetin e lartë të popullit shqiptar,janë të rrezuem.Për pasojë bashkimi i Kunores se Shqiperisë,me të Mbretnis Italiane,në personin e Mbretit të Italis,Viktor Emanuel i III dhe trashigimtarëv të tij,mbetet pa fuqi…Neni 2. Të gjithë ligjet dekret ligjet,dekret dhe regulloret të prolungueme prej datës 7 prill 1939 deri më 14 shtator 1943,mbeten në fuqi,veç atyne që abrogohen ose nuk pajtohen me frymën e vendimeve të Kuvendit Kombëtar.Qeverija ngarkohet që brenda dy muejve,të shqyrtojë të gjitha ligjet,dekretligjet,dekretet dhe rregulloret qe permendëm ma nalt dhe t’abrogoje ata që nuk pajtohen me interesat e nalta të shtetit… Kryetari Lef Nosi “. ( Gazeta Zyrtare shqiptare, nr.106, datë 23 tetor 1943 ).
Eksperienca e vyer e Lef Nosit,në rrafsh të diplomacisë,u pa sidomos në përpjekjet e tij,për të drejtuar,ndihmuar dhe kontrolluar,administratën vendore jo vetëm në shtetin amë,por sidomos në Kosovë e Maqedoninë shqiptare,me ç’rast i bënte me dije evropianët se pas mbarimit të luftës,duheshin rishikuar kufijtë shqiptarë të coptuar e nëpërkëmbur në vitin 1913.Kjo qe pikërisht edhe nga akuza më e egër ndaj Lef Nosit,iu bë në marsin e vitit 1945,prej klikës komuniste të Tiranës.I bindur se i kish shërbyer me besnikëri veç kombit,ai nuk largohet nga atdheu në nëndorin e vitit 1944.Më pas arrestohet dhe pas gjyqeve qesharake të montuara sipas orekseve sllave,dënohet me pushkatim 69 vjeçari Lef Nosi,duke shkuar drejt togës të pushkatimit i qetë,pse kish bërë ç’kish mundur për kombin dhe atdheun e vet.
Bern-Zvicër
Në Foto nga e Djathta në të majtë janë ; Eqrem Bej Vlora,Rexhep Mitrovica,Dervish bej Biçaku ,Hafiz Sherif Langu,Lef Nosi,Rauf Fico,Ali Asllani,Ferid Vokopola dhe Dhimitër Berati.

PËRPJEKJET E ATDHETARËVE SHQIPTARË NË MAL TË ZI NË VITET 1911 – 1912

by

Shkruan:Eugen SHEHU/
Një dimension i lëvizjes autonomiste shqiptare në vitet e para të shekullit të kaluar,mendoj se nuk është ndriçuar sa duhet.Fjala është për forcimin e lidhjeve dhe bashkëpunimin e krerëve të Kosovës dhe shtetit amë me atdhetarët e shquar shqiptarë që jetonin në trevat etnike arbërore në Mal të Zi. Lidhjet e burrave të Plavë-Gucisë,veçanërisht me Kosovën dhe trevën e Rrafshit të Dukagjinit vlen të shihen kurdoherë jo vetëm përmes imazhit që këto lidhje përcillnin asaj kohe përballë opinjonit të Fuqive të Mädha.Ashtu sikundër atdhetarët në çdo vis arbëror edhe këta të Plavë-Gucisë u ngritën në këmbë,veçanërisht në vitet 1911-1912 për realizimin e autonomisë për të katër vilajetet shqiptare
Në kryengritjet kulmore 1909-1911 duhet thënë se forcat e drejtuara nga atdhetarët e Plavës dhe Gucisë si Ali Pashë Gucia,Hasan Ferri etj,ndonëse kundërshtuan me vendosmëri regjimin sundues të perandorisë osmane nuk u përballën drejtëpërsëdrejti me ate forcë.Kjo ngase krerët kryesorë të lëvizjes autonomiste në Kosovë si Isa Boletini,Bjaram Curri,Hasan Prishtina, Hysen Budakova etj,patën rënë në ujdi me krerët e atdhetarët shqiptarë në Mal të Zi për të shëndruar trojet shqiptare aty në një vend të sigurtë strehimi për luftëtarët e Kosovës.Fakte të shumta të historiografisë shqiptare na bëjnë me dije se pikërisht në vitin 1911 prijësit si Hasan Ferri dhe të tjerë,nga ndonjë ekspeditë e mundshme osmane,nisur në kufijtë e Malit të Zi,disa herë me radhë prijësit shqiptarë u thirrën prej autoriteteve osmane për t’u pyetur rreth këtij përqëndrimi të forcave por askurrë ata nuk muarën përgjigje të drejtëpërdrejtë.Një arsye e luftëtarëve shqiptarë në trojet etnike të tyre,në Mal të Zi,nuk u ballafaquan drejtpërdrejti me forcat e Turgut Pashës ishte fakti që pas çdo beteje,Porta e Lartë sulej me rrëmbim e dhunë t’u merrte armët shqiptarëve.Me këtë rast shqiptarët etnikë në Mal të Zi,do të mbeteshin të paramatosur dhe të pambrojtur përballë synimeve shovene të fqinjëve të tyre malazezë.Megjithëkëtë,kur Porta e Lartë po vërente se tokat shqiptare në Mal të Zi po shëndrroheshin në çerdhe të vullnetarëve trima të Kosovës,ajo urdhëroi Turgut Pashën të marrë masa të rrepta për mbledhjen e armëve tek shqiptarët etnik në Mal të Zi.Sidoqoftë edhe përballë këtyre kontrolleve dhe reprezaljeve të rrepta të perandorisë osmane atdhetarët shqiptarë të Malit të Zi,nuk e ndërpernë veprimtarinë e tyre.Lëvizja autonomiste shqiptare po rritej dita-ditës dhe përmes këtyre zhvillimeve po farkëtohej besa shqiptare,tanimë luftëtarët e Kosovës ç’prej Vuthajt e Kotorrit,po shpërnguleshin fshehtasi deri në Çeren e Valbonë duke krijuar baza të sigurta madje deri në Bjeshkët e Nemuna.Në mënyrë gjithashtu të fshehtë u siguruan armë e municione për luftëtarët e Kosovës,të cilët ndonëse përndiqeshin prej portës së Lartë,nuk i rreshtin në asnjë moment përgaditjet për vijimin e luftës deri në arritjen e qëllimit final,fitimin e pavarsisë.
Pikërisht kjo përkrahje e gjërë që shqiptarët etnik në Plavë e Guci u dhanë kryengritësve shqiptarë çuan në marrjen e një varg masash të dhunshme të ushtrive osmane kundër popullsisë së këtyre viseve shqiptare.”Terrori u shtua veçanërisht kur dështoi përpjekja për të shtënë në dorë Hasan Ferrin,Isa Boletinin dhe krerë të tjerë të parisë së krahinës dhe të Kosvës,të cilët kaluan kufijtë dhe u strehuan në Mal të Zi.Me këtë rast njerëzit u burgosën dhe u rrahën si kafshë,u vu shtetë rrethimi më i fortë,u bë çarmatimi i plotë dhe shqiptarët nuk u lejuan të bëjnë më roje në kufijtë me Malin e Zi,kurse kufiri u rrethua nga forcat e Turgut Pashës.Krahina qëndroi në gjendje rrethimi e terrori pothuajse 6 muaj.Nga shokët e Hasan Ferrit gjatë kësaj periudhe u dënuan me vdekje dhe u varën në litar katër vetë në Plavë dhe gjashtë në Guci”(E.Plava”Plava dhe Gucia në lëvizjen kombëtare shqiptare” – Tiranë 1995 , faqe 108 ).
Në pranverën e vitit 1911,Porta e Lartë po vërnete me trishtim se situata qeverisëse po i shpëtonte nga duart.Vendet ballaknike të ndihmuara sidomos nga Rusia po bënin plane të fshehta dhe po ndërmerrnin masa konkrete për t’i shpallur luftë Perandorisë e cila në çdo rast po dergjej e sëmurë. Ndonëse Turgut Pasha nuk e kish ndaluar dhunën ndaj shqiptarëve,sidomos në Kosovë, diplomacia e Stambollit ndërmori një veprim tejet qesharak duke dërguar në Kosovë për një vizitë Sulltan Mehmet Reshatin e Pestë.Vizita ishte përcjellë me fjalët dhe propagandën se Mehmet Reshatitse donte të shihte në Kosovë tyrben e Sulltan Muratit të famshëm.Ndërsa mendohej se kjo vizitë do të mund të pajtonte krerët e lëvizjes kombëtare shqiptare me urtësinë e Sulltan Mehmet Reshatit,në fakt ndodhi e kundërta.Pritja e Sulltanit në fjalë ishte tejet e ftohtë prej shqiptarëve dhe krerët më të vendosur të lëvizjes autonomiste shqiptare,as që shkuan fare të takoheshin me Sulltanin.Atdhetarët shqiptarë në Plavë e Guci,në kuvende burrash si gjithmonë,patën rënë dakord që 4-5 prijës të udhëhequr nga Hasan Ferri të shkonin tek sulltan Mehmet Reshati,por aspak t’i bënin temena,vetëm ta vinin në dije mbi rrezikun që i kërcënonte kufijtë shqiptarë,pas urdhërit të Turgut Pashës për t’i larguar kufitarët shqiptarë nga kufiri me Malin e Zi.Këtë mision si kurdoherë e mori përsipër Hasan Ferri.Duke përfituar kinse nga amnistia që Turgut Pasha pati bërë me rastin e vizitës së Sulltanit në Kosovë,Hasi së bashku me 4-5 trima të pjerë Plavjanë dhe Gucianë shkon në takim me Sulltan Mehmet Reshatin,ashtu sikundër ishte vendosur,Hasan Ferri refuzon të marrë dhuratën e Sulltanit dhe idrejtohet këtij në faqe burrash : “Padisha çok jasha !Pashai vazhdon të bajë kërdinë në popullin tonë të pafajshëm shqiptar.Pra jep urdhën për ndalimin e vrapit të tij.Unë kërkoj të na kthehen armët që u konfiskuan nëpër Kosovë si dhe armët e krahinave të Plavës e Gucisë.Krahina ime e çarmatosur si mund ta presi Karadakun shpejt,luftën do të kemi”.(E.Plava “Plava dhe Gucia në lëvizjen kombëtare shqiptare” – Tiranë 1995 , faqe 110 ).
Dihet tanimë se kërkesat e Hasan Ferrit dhe prijësve të tjerë shqiptarë ranë në vesh të shurdhur.Madje nga pikat më të rëndësishme të Memorandumit të Gretës (23 qershor 1911) që vilajeti shqiptarë të bashkohet nën një qeverisje të vetme,nuk u pranua askurrë nga Stambolli,një amnisti e gjërë e shpallur nga Sulltani,disa ulje taksash apo emërime nënpunësish me origjinë shqiptare,në asnjë mënyrë nuk mund të favorizonin lëvizjen e drejtë të kombit tonë drejt pavarsisë.Përkundrazi këto lëshime vepruan në të kundërtën,pasi disa krerë shqiptarë menduan se këto reforma mund të thelloheshin në të ardhmen,me ç’rast nuk ishte e thënë që të arrihej gjithshka lehtë.Ndërkaq monarkitë ballkanike,patën filluar tratativat e tyre sa për të shporrur sundimin osman,aq edhe për të rindarë trojet arbërore,kinse shqiptarët si myslimanë,patën kaluar vëllazërisht me turqit dhe për këtë duheshin ndëshkuar,ishte ringjallur në këtë mënyrë boshti i vjetër i ortodoksizmit në Ballkan,ku në emër të kinse Zotit duhej të nisnin luftëra të reja. E shoh të rrugës të sjellë në këto dy-tri fragmente nga proklamata e mbretit të Malit të zi,Nikollës,drejtuar popullit të vet,ku në thirrrjen e hapur për luftë shihen qartë idetë abuzive me konfesionet fetare,ja çfar thuhet tekstualisht në këtë proklamatë ;”Malazezë ! Ai vaj i pikëllueshëm që vjen nga Serbia e Vjetër nga vëllezërit tanë të shtypur nuk mund të durohet më.Atje i vënë në thikë pa mëshirë jo vetëm njerëzit,po edhe gratë dhe fëmijët e vegjël serbë.Robërit serb,të uritur,të gjorë dhe të skllavëruar sorollaten nëpër male përreth gërmadhave të shtëpive të tyre,duk ju thirrur me zë që t’i merrnin në mbrojtje dhe t’i shpëtonin.Detyra dhe dashuria ndaj racës kërkon nga ju të nxitoni t’i ndihmoni vëllezërve.E di,do ta bënit edhe tani me atë sypatremburinë tuaj të lindur,sikur të mos më dëgjonit dhe të mos pritnit rrjedhën e përpjekjeve të Mia paqëdashëse për mbrojtjen e të martirizuarve përtej kufirit.Shpresat e mia se do të gjendet mënyra për çlirimin e serbëve nga vuajtjet pa derdhur gjakun nuk u realizuan,prandaj tashti,ndonëse prishja e qetësisë godet aq shumë zemrën time,s’kam kah t’ia mbaj pos të ngjesh shpatën-atë shpatë të cilën etërit tuaj e vringëlluan pa tutë në Vuçiji Doll, Nikshiq,Tivar dhe në Ulqin. Malazez ! Përkrah nesh është drejtësia,kurse u hodh dhe dhashtë Zoti edhe fati i trimave !Pas meje o trima që vëllezërve t’ua zgjasim dorën kur janë ngushtë po edhe Malësisë kreshnike ecila lufton plot dy vjet si luaneshë për të drejtat,lirinë e saj dhe për bashkimin me Malin e Zi.Nuk jemi vetëm.Me ne ashtë Zoti,bashkë me ne janë mbretërit e krishtera ballkanike,me të cilat jemi lidhur në bashkësi,të cilën kisha përherë mall dhe të cilën çprej vërsuljes së pushtuesit aziatik e këndej e pritnin me aq dëshirë aq breza të popujve ballkanikë.Unë e var shpersën e fortë në krahun,rregullin dhe dëgjueshmërinë e bijve ushtarë të Mi të vjetër,se për ata s’është asgjë e pamundshme por që tashti më shumë se kurrë do ta ngrisim autoritetin e Atdheut të dashur dhe që armën e lavdishme malazeze do ta shëndrisim me shkëlqimin e ri.Nxitoni me hapin tuaj burrërorë atje ku njeriu katanditet,ku terrorizohet,ku e mbërthen vaji.Serbët e vjetër,vëllezërit tuaj,le t’i shohin sa më parë bajraqet tuaj të lavdishme,le të thonë ;”Ja vëllezërit,ja marrësit e hakut nga rrëza e Llovçenit,Komit dhe Durmitorit,ja bijtë e Malit të Zi,që ngarendin në përqafimin tuaj,se tashti s’jemi më as jetimë,as skllevër!” Atje do të takohemi me vëllezërit tanë të dashur nga Serbija të cilëve u prin dhëndri im i dashur… Uroj që me bekimin e zotit Shën Pjetër së Cetinës dhe gjithë shenjtëve të tjerë të realizohen ëndrrat e kohës së djalërisë sime.Nikolla.”( Gazeta “Gllas Crnogoraca më 26 shtator 1912 ).
Është e qartë tanimë se planet e Malit të Zi,ishin në sinkron jo vetëm me ato të Beogradit e Sofjes por edhe me Athinën.Qëllimi i religjioneve ortodoks në Ballakn,ishte që me rënien përfundimtare të Perandorisë Osmane,të kishin dorë të lirë mbi trojet shqiptare,tyre kurrsesi nuk u konvenonte pavarsia e Shqipërisë.Të nxitun edhe nga Rusia,monarkitë e krishtera ballkanike përjashtuan Shqipërinë nga aleanca e lidhur mes tyre,madje u munduan me çdo mjet të sabotonin përpjekjet e diplomacisë dhe prijësve shqiptarë për autonominë e kombit të tyre.Greqia në vjeshtën e vitit 1912,pati zaptuar pothuajse krejt jugun e Shqipërisë,duke iu afruar Vlorës.Serbët dhe Bullgarët po ushtronin dhunë e terror të paparë në Shqipërinë verilindore duke dërguar aty mbi 18 mijë ushtarë të rregullt.Përballë etjes së këtyre fqinjëve merret lehtë me mend se dhe Mali i Zi,nuk do të heshtëte.Mbreti Nikolla e pati marrë aprovimin e Rusisë ndaj priste vetëm rastin që të sulmonte trojet etnike shqiptare,për ta larë përfundimisht hesapin me Plavën e Gucinë. Në mesin e tetorit 1912 kufijtë e Plavës dhe Gucisë me ata të Malit të Zi,pothuajse nuk egzistonin më.Ushtria Osmane e cila ndodhej aty,po zbriste fshehurazi për në Dibër duke iu shmangur sa më shumë konfrontimeve dhe luftës frontale.Atdhetarët shqiptarë të Plavës dhe Gucisë,kërkuan të organizonin sërish ruajtjen e kufijve etnikë por tanimë në vend të ushtarëve osmanllinj gjetën atje forca të armatosura malazeze të vendosura të luftonin deri në fund.Fillimisht në atë front numëroheshin rreth 1 mijë ushtarë të Nikollës për tu përforcuar më tej me divizionin e ushtrisë së Beranës të komanduar prej Vukotiqit.Në një telegram të Mbretit Nikolla dërguar Vukotiqit më 17 tetor 1912,pos të tjerave shkruhej ;”Para se të mësyni Plavën dhe Gucinë,provoni nëpërmjet parlamentarëve t’ia mbushni mendjen Has Ferroviqit dhe krerëve të tjerë të atjeshëm që t’ju dorëzohen pa luftë”. ( Zekiria Cana ”Gjenocidi i Malit të Zi mbi popullin shqiptar 1912-1913, Prishtinë , faqe 91 ).
Por të gjitha këto tentativa të ushtrisë malazeze dështuan me turp.Askush prej prijësave të Plavës dhe Gucisë nuk shkoi në bisedime me gjeneralin Vukotiq e për më tepër shumë prej tyre nisën organizimin e mbrojtjes së trojeve amtare.Këtij qëndrimi të luftëtarëve shqiptarë,Mbreti i Malit të Zi,Nikolla,i yshtur edhe prej Carit të Rusisë iu përgjigj me taktikën e njohur të “tokës së djegur” si e vetmja mënyrë për t’i bërë shqiptarët të largoheshin prej trojeve stërgjyshore.Ndër të parat fshatra që përjetuan këtë tragjedi,ishte Nokshiqi.Dhe jo pa qëllim u gjend ai i pari.Në Nokshiq ende jehonte fitorja kulmore e shqiptarëve,ende klithmat e mijëra malazezëve të vrarë dukej se endeshin atyre shkrepave.Megjithëse u rrethua me 2 mijë ushtarë,burrat e Nokshiqit mundën të çajnë një shteg duke luftuar trimërisht me forcat e Veshoviqit.Gjatë natës nëpër këtë shteg duke përfituar edhe nga moti i keq,u largua një karvan i madh me gra,fëmijë e pleq,ndërsa burrat mbanin ushtrinë që të mos hynin në fshat.Të nesërmen kur Veshoviq pa se pati luftuar vetëm me një grusht trimash dha urdhër dhe i vuri zjarrin krejt kullave të Nokshiqit.Përballë rrezikut që po i kanosej territoreve etnike shqiptare në Mal të Zi,prijësat e kësaj treve kërkuan ndihmën e udhëheqësve të tjerë të lëvizjes sonë kombëtare.Në këtë mënyrë në datat 19 dhe 20 tetor 1912 në drejtim të frontit Visitor-Velikë,marrshuan rreth 3 mijë vullnetarë shqiptarë të ardhur nga Gjakova nën komandën e burrave ;Bajram Curri,Riza Gjakova dhe Zeqir Binaku.Për katër ditë rresht këto forca mundën të mbanin frontin por në ditën e pestë kur shuma prej vullnetarëve shqiptarë u qenë mbaruar municionet, Mbreti i Malit të Zi,Nikolla,dërgoi 4 mijë trupa të tjera të freskët në mbështetje të divizionit që pati luftuar por që ishte para shpartallimit.Përballë kësaj gjendjeje,prijësit shqiptarë urdhëruan tërheqjen e trupave për të vazhduar më pas luftimet në Gjakovë,Shkodër dhe Dibër kundër forcave serbe.Atdhetarët shqiptarë në Mal të Zi,mundën të organizoheshin sërisht në Kelemend.Aty mund të quhej bastioni i mbramë i këtyre burrave që kërkonin pavarsinë e trojeve amtare.Për 7 ditë e 7 netë me radhë,toka e Kelmendit gjëmoi veç luftë.Bogdan Vuçiniqi dhe Gjuro Vujosheviqi e mbajtën të rrethuar Kelmendin duke i goditur pozicionet e luftëtarëve shqiptarë me armatimin e ardhur prej Rusisë.Por vetëm pasi lanë me qindra të vrarë e qindra dhe të plagosur ata mundën të merrnin Kelmendin.
Më 26 tetor 1912,Plava dhe Gucia ishin pothuajse në kontroll të plotë të forcave të ushtrisë pushtuese malazeze e bjellogardiste.Krimet e saj krashi shqiptarëve të pambrojtur në këtë trevë,janë të patreguara.Dokumentet flasin qartë.Në një telegram të Vukotiqit për krejt ushtrinë malazeze,thuhet tekstualisht , “Ushtarë ! Me trimërinë tuaj dhe me suksesin e arritur është i kënaqur Mbreti Ynë Kreshnik dhe Trashëgimtari,është i kënaqur atdheu,po jam i kënaqur edhe unë. Vëllezër ! Trimërinë tuaj dhe viktimat Tuaja i kanë kërkuar qe pesqind vjet këta vëllezër tanë të mundur dhe të shtypur nga dushmani.Ne kemi ardhur t’i çlirojmë t’u tregojmë si jetohet i lirë,t’i marrin krahë hapur në gjiun e atdheut tonë të lirë nën patronatin e Mbretit Tonë të lartësishëm.Vëllezër ushtarë ! simund të gëzohen këta vëllezër Tuaj me ne,si mund të na presin kur shohin kur dëgjojnë se kudo që shkel këmba jonë ua vemë zjarrin shtëpive dhe sanës,plaçkisim mallin,bagëtinë dhe gjithë çfarë gjejmë.Ushtarë,a i ka hije një ushtrie heroike,ai ka hije trimit të djegë të robërojë dhe të mos dëgjojë ? Unë jam i sigurtë se të gjithë do tmë përgjigjeni ;nuk është trimë ai që bën kështu.Prandaj vëllezër ushtarë trima të Mbretit,bijtë e Malit të Zi të lirë dhe krenar,mbrojtës të lirisë së artë,tani e tutje ndërpreni çdo plaçkitje dhe djegje.Vëllezër ! U bë si u bë.Të përfundoj me kaq,para nesh janë fshatrat e përulura që dorzohen vullnetarisht para nesh janë qytetzat dhe fshatrat serbe prandaj bëhuni vëllezër të tyre që t’ju presin si shpëtimtarë dhe jo si plaçkitës.Vëllezër,kujtoni se si të parët tuaj çmonin të vetmin fishek që nuk u shkonte kot,kujtoni çmundime hoqi sundimtari ynë i lartësishëm dhe atdheu ynë derisa siguruan pushkët me qitje të shpejtë dhe municionin; kujtohuni dhe kini kujdes që këta fishekë të jenë vdekje për armikun dhe jo të shkojnë dëm në ajër.Ta dini se vetë frikacaku shtin në ajër për ta mbytur frikën në vetvehte.Të shtënat e këtilla i prishin planet tona, ngase nuk mund ta dimë nëse shtie armiku apo shtihet kundër tij.Vëllezër oficerë,nënoficerë dhe ushtarë !Urdhëroj që nga dita e sotme të ndërpriten të shtënat e kota,djegjet dhe plaçkitjet.Rekomandoj dëgjueshmërinë e plotë ndaj oficerëve si dhe rregullin gjatë marshimit dhe pushtimit e sidomos pas luftës.Ushtarë ! Ruani tetarët tuaj,rrehsterët tuaj,oficerët tuaj të çetave dhe bajaraktarët,mblidhuni tok rreth tyre,të gatshëm që me thirrjen e komandantit të çetës t’i përgjigjeni çdo urdhërese.komandanti i divizionit ;Gjenerali agjutant Brigadieri serdari.J.Vukotiq”
( Zekiria Cana “Gjenocidi i malit të Zi mbi popullin shqiptar 1912-1913” faqe 95 ).
Megjithatë edhe pas këtyre reprezaljeve të egra masive,atdhetarët shqiptarë në Plavë dhe Guci nuk i rreshtën aspak betejat.Ngritja e flamurit në nëndorin e vitit 1912 në Vlorë,u dha krahë atyre për organizime të reja,duke u mbështetur sigurisht edhe në ndihmën e pakursyer të dhënë prej shtetit të parë shqiptar.
Bern-Zvicër

IDENTITETI NACIONAL-KULTUROR I RREZIKUAR

by

Shkruan:Eugen Shehu/
„Nuk mund të zhvillosh kombin pa i dhënë kulturën e kultura është pjesa më vitale më e prekshme dhe më e përditshmja.Individi me kulturë nuk skllavizohet dhe nuk e lejon vehten të poshtrohet,njeri i tillë hyn në rradhët e asaj që ne i themi intelegjencë“- Mit‘hat Frashëri/
Monumentet tona nacionale,frymore ose jo të tilla për gati një shekulli janë në qendër të goditjeve nga politika shovene serbe e atyre sllavomaqedonase,me qëllimin e vetëm për të shpartalluar deri në asgjësim të plotë tharmin e kulturës shqiptare,vetëegzistimin e popullit autokton në Maqedoninë Shqiptare.Si çdo komb që ka monumentet e veta të kulturës e të parët ata që shëndrohen në simbole,ata që me fjalën e tyre thërrasin dhe ngrenë gjeneratat,janë padyshim vetë njerëzit.Ende në gjallesë fizike të tyre,ata nderohen,dëgjohen,respektohen,pas tyre ecet pa u friguar se me ta është përpjekja më e madhe njerzore për lirinë dhe prosperitetin e kombit.Shum burra ecën nëpër faqet e historisë përmes ngjarjeve kulmore të jetës shqiptare duke mbajtur mbi supe përgjegjësinë e madhe të kulturës sonë kombëtare.Dhe e vërteta e dhimbshme është se në trevat autoktone të Maqedonisë Shqiptare,ende këta patriotë të mëdhenj të punës e sakrificës,nuk njihen mirë ose thënë më saktë më saktë lënë në krahun e anatemuarve ose dhe më keq të haruarve.Dhe kjo gjë jo për fajin e tyre,por nga trysnia qëllimkeqe e regjimeve sllavomaqedonase si „modele të harmonisë ndëretnike“.Autorët e ndaluar dhe të syrgjinosur,në fakt janë ata që përbëjnë fundamentin e mendimit të lirë shqiptar në shekullin që lamë pas,at nuk e patën nxjerë vendin e tyre në ankand por, përkundrazi me jetën dhe veprat e tyre mundën të artikullonin die sam a të qarta për çështjen kombëtare shqiptare dhe mëtej këto die t’ia paraqesin dhe europës.Ata nxuarën nga arkivat e bibliotekave të huaja mijëra faqe librash dhe harta duke i bërë të ditur botës se cili ishte vendi i ilirëve të lashtë në gadishullin ballkanik dhe përse fqinjët e tij ishin sllavo-grek,ishin udhëhequr kurdoherë prej qëllimeve aneksioniste.Këta burra të mençur,transmetuan jo vetëm në kujtesë të kombit të tyre por dhe kombeve të tjerë,kuintesencën e kulturës nacionale,me çrast donin të dëshmonin se etnija shqiptare kishte një konstancë zhvillimi sa në aspektin njerzorë aq edhe në identitetin e saj.Natyrisht vepra e tyre nuk filloi nga hiqi,ata patën një truall ku u mbështetën patën veprën e përkryer të vëllezërve Frashëri,ate të Kristoforidhit, Veqilhargjit,Vretos etj,mbi të cilën më pas lulëzoi krejt kultura shqiptare e shekullit të XX-të.
Por në vise të maqedonisë Shqiptare dhe vepra e këtyre pak u bë e njohur,ngase kështu u interesonte qarqeve të caktuara serbo-sllavomaqedonase.Shqiptarët etnik të këtyre trevave kishin patur rastin të mësonin për dishepujt e mendimit dhe kulturës së vetë,vetëm gjatë periudhës së viteve 1939-1944, atëherë kur këto treva shqiptare ishin nën administratën shqiptare,ani se të pushtuar prej Italisë e Bullgarisë,por sidoqoftë disa treva u lodhën me shtetin amë.Madje gjatë kësaj periudhe,disa shkolla, sheshe e rrugë,muarën pikërisht emrat e këtyre Rilindasve tanë e për tu hequr mandej dhunshëm nga pushtimi serbo-sllavomaqedonas komunist,duke i zëvendësuar me „heronjtë“ e nacionalçlirimtarëve sllav që u ndihmuan dhe nga komunistët e Tiranës.

GODITJET NË KUJTESË

Ka qenë gjithmonë në llogjikën e pushtesve që pas nënshtrimit të dhunshëm fizik,të përgaditëshin dhe nënshtrimin shpirtërorë,sepse ky nënshtrim ka të bëjë në mënyrë të drejtpërdrejtë me vetëdijen nacionale të kombit.Sapo hiqej nga një shkollë emri i „Sami Frashërit“ do të zavendësohej me ate të Titos ose Mosha Pijade etj.E pse ? Historia e trevave të Maqedonisë Shqiptare ka qenë kurdoherë e pranishme në veprat e Sami bej Frashërit,madje për fushën e Pollogut ai ka patur edhe projekte konkrete,ndërsa i vetmi projekt i regjimit komunist ka qenë shtypja,dhuna dhe terorri mbi popullatën shqiptare,një pjesë e së cilës,ajo ortodokse pranoi sllavizimin e deri tek vendosja e kolonëve nga vise të tjera serbe.Kështu që pas „çlirimit“ dhe „bashkim vllazërimit“ në krejt trevat e Maqedonisë Shqiptare u zhdukën emrat e vëllezërve Frashëri , të kristoforidhit,të motarve dhe vëllezërve Qirijazi,Said Najdenit,Vehbi Dibrës,Iljaz Pashë Dibrës,Nijazi Resnjës e shumë figurave të kulturës dhe artit luftarak shqiptar,me këtë rast ishte e spjegueshme që të ndaloheshin e të lënë në harresë,në vetminë e madhe të tyre,edhe korifejtë e mendimit nacionalist shqiptar si Mit’hat Frashëri,Gjergj Fishta,Faik Konica,Krist Maloki etj etj.Mbase në rastin e këtyre burrave propagandës rrënuese serbo-sllavomaqedonase i ka ardhur në shërbim sigurisht edhe rregjimi gjysëm shekullorë i diktaturës komuniste në shtetin Shqiptar,i cili po për të njejtat arsye të kriterit ideollogjik, i mbajti xhevahirët e veprave të tyre përmes mykut të arkivave dhe biblitekave me rreptësinë e ndaluar.Pas goditjes së dhunshme të figurave madhore të kombit tonë aradhat famkeqe të regjimit komunist-titist,iu drejtuan edhe rrënimit të kujtesës,të ngjarjeve me rëndësi për familjen dhe jetën e shqiptarëve.Me të ashtuquajtur rreforma urbane në emër kinse të strukturuar, u gjymtuan dhe u rrafshuan me mijëra shtëpi të stilit të vjetër tradicional shqiptarë,u rrënuan kulte dhe monumente të randësisë historike fetare,dhe në emër të po atyre ndërrmarjeve djallëzie u prekën të gjitha lagjet dhe rrugët të një rrëndësie historike e kulturore për ti përshtatur një arkitekture shoveniste larg asaj identitare historike. Në të gjitha qytetet shqiptare ku ishin të vendosura sahat-kullat e vjetra,sahatët u muarrën dhe zavendësuan me kryqe si një shenjë se gjoja në ato vise paskësh patur vetëm të krishterë sllav,sipas programeve kolonialiste që vazhdon dhe në ditët e sodit.U nacionalizuan pronat fetare-Vakëfet- ndërsa u rrafshuan përdhe Hamamet e lashtë duke i zëvendsuar me objekte bankare apo të institucioneve qeveritare-komuniste përderisa shqiptarët mbeteshin krejtësisht të margjinalizuar në reagimet e tyre,kur dihej që si alternativë do të kishin burgin ose likuidimin fizik e shoqëror.
Shovenizmi i egër serbo-sllavomaqedonas nëpërmjet programit të „naçertanieve“ të ndryshme ka elaboruar dhjetra e dhjetra die shfarosëse jo vetëm për kulturën por edhe për vetë jetën e shqiptarëve etnik në trojet e tyre me historinë dhe kulturën e tyre.Tashmë këto elaborate askush nuk i mendon si histori të shkruara në kohra të lashta,por përkundrazi,si projekte konkrete administrativo-politike, me ç’rast realizimi i tyre drejtohet nga „shteti demokratik“,kështu do ishte edhe më vitin 1988-të kur në shtëpinë-muze ku ishte mbajtur Kongresi i Manastirit më nëntor të vitit 1908-të,dora shovene do të shkulte pllakën përkujtimore,duke dashur të çojë drejt harresës datën kulmore të kombit shqiptar.Po kush tjetër përveç shovenizmit serbo-sllavomaqedonas do të dëshironte që ajo datë mos të Egzistonte? Ata duke dashur të shkulnin ate pllakë përkujtimore dhe duke tentuar të përvetsojnë dhe vetë shtëpinë-muze,ata në fakt duan të zhdukin një pjesë të historisë relevante të gjuhës dhe shkollës shqip,duan që me egësinë e tyre shovene të „pushkatojnë“ krejt emrat e ndritur të atyre burrave që në kryeqendrën e vilajetit të Manastirit,hodhën bazat e gjuhës dhe të bashkimit tonë kombëtar,e kjo heqje të pllakës pasoi dhe me ndryshim emrash nëpër rrugët e qytetit. Në vitin 1993-të në vise të Maqedonisë Shqiptare,prej miqve të afërmve por edhe nga patriotë shqiptarë,u zhvillua me madhështi ceremonia e rivarimit të Hoxhë Vokës të këtij mendimtari dhe pioneri të gjuhës dhe shkollës shqipe.Me këtë rast u vu në vend edhe amaneti i tij për të patur tek koka një rrasë varri të shkruar në gjuhën amtare,në një pllakë të vogël merrmeri nuk mungoi as skalitja e një shqiponje dykrenore,dhe jo më gjatë se një muaj nga ceremoniali,varri i këtij shqiptari të madh dhunohet nga dorra e krimit shovenist sllavomaqedonas,kështu duke rivrarë dhe një herë simbolet e dhe varret e shenjta shqiptare,por gjithmonë është e vështirë të merret me mend se deri ku shkon paranoja kolektive sllavomaqedonase.
Sikurse të mos mjaftoheshin me të bëmat e tyre djallëzore,ata tashmë ishin të vendosur që të shkatëronin madje edhe kultet fetare të një rëndësie të veçantë,kështu që po më vitin 1993-të mu pranë Xhamisë të njohur Isakie si një vepër e rrallë arti,sipas „planit urbanistik“ do të ngritej një ndërtesë disa katëshe,kjo pasoi me protestën e ashpër të Bashkësisë Islame Shqiptare,duke ndërmarrë nismën e diskutimeve në një tribunë publike në bashkëpunim edhe me Entin për Mbrojtjen e Monumenteve Historike ku u dëgjun me interes,kumtesat e arkelogëve,etnologëve dhe arkitektëve por që tek e mbramja nuk dha fryt,pasi që ishte projekt sllavizimi i cili pasoi më pas dhe në komunat e tjera shqiptare.Një fat të tillë ka përjetuar edhe Harabati Teqeja e Tetovës e cila për vite me radhë mbetet në shkresa gjyqësore,e cila ashtë e uzurpuar prej autoriteteve të larta sllavomaqedonase prej vitesh duke ngritur në të pijetore dhe hotele,dhe nuk është aspk për çudi kur të biesh në gjyqet e tyre të montuara që si zakonisht fabrikojnë zgjidhje „paqësore“ ku më pas restorantet dhe hotelet tu ngelin sllavomaqedonasve,e nuk do të ishte habi nëse një natë dhe mbi te apo pranë ngritet një kryq sllav.

TERRORIZMI ETNOKULTUROR SLLAVOMAQEDONAS

Se cilat mund të jenë parametrat e bashkëpunimit në Fyrom-in e sotëm veçanërisht në rrafsh të bashkëjetesës kulturore,mjafton vëmendshëm të shohim djallëzitë e projektit „Shkupi 2014“ dhe gjithshka sqarohet që në shiqim të parë e në mbrendësi spjegon mjaft vizita në Muzeun historik të Shkupit.Eksponatet e këtij muzeu „tregojnë“ më së miri „ardhjen“ e sllavëve në Maqedoni si edhe shtrirjen e mbretërisë së Carit Samoillit.Më tej aty flitet për luftërat dhe zgjerimin e mbretërive nën udhëheqjen e Car Dushanit dhe kralit Marko,por asgjë nuk thuhet për fisin e lashtë arbëror,për ate popull që jetonte në këto troje përpara se sllavët të dyndeshin në gadishullin ballkanik.Kjo heshtje memece ka rrethuar qindra kilometra truall arbëror i cili në luftërat e veta për egzistencë fizike,ka shkruar epope një mijë herë ma sinjikative se përrallat me Carë e Kralë.Po në këtë muze të pështirë,sipas vizitorëve do të vërejsh të ekspozuar,gurë,kryqe apo objekte të tjera,por asgjë nga arktifakteve ilire kur dihet se ajo që sot quhet zyrtarisht si FYROM-në të kaluar ka qenë vetëm një term gjeografik,ndërsa të parët shqiptarët si një popull autokton nuk përfaqsohet aty me zbulimet e veta të
Lashtë sisë ilire.Është padyshim shenjë e mirë kur një popull nuk do të harrojë nga ka ardhur,sepse në çdo moment ai përcakton se nga do të shkojë dhe deri ku mund të arrijë,por të terrorizosh jo vetëm fizikisht por edhe kulturalisht identitetin e ngurtë e autokton të kombit në bashkëjetesë qoftë dhe e detyrueshme,është dhe një krim mbi krimet e koh pas kohshme,dhe ky asht realiteti i „bashkëjetesës ndëretnike“ në Fyromin e sotëm.Në një vend multietnik,dyshe,dhe minoritete të tjera,është e detyrueshme rrëfimi i rrugëve të qytetërimit për çdo popull,kështu që mos ti lihet presupozimit si shembje dhe tentimvarrosjen e një identiteti autokton kulturor e për të ngritur vlerat jo të vërteta të një populli tjetër i freskët në sipërfaqen e kombeve me identitet të dyshimtë historik.Përkundrazi, kur këto kultura ndriçohen më vehte,pa tendenca dhe kritere ideologjike ato mund t’i shërbejnë njëra tjetrës,qoftë asaj autoktone , qoftë asaj në ngjitje.Por doza e sëmundjes patallogjike sllave albanofobe nuk duron dot ngjitjen pas lashtësisë së identitetit nacional shqiptar,dhe pikërisht kjo sëmundje e rëndë në psikozën e tyre gjithmonë le hapur idetë konspirative,ku sipas logjikës së tyre dhe ndryshimet e dhunshme demografike janë në shërbim të mbrojtjes të identitetit të tyre.Shkupi sot ka pjesë dërmuese të sllavomaqedonasve nga zonat rurale të boshatisura nga maqedonia e pirinit dhe asaj të egjeut,e përderisa e dinë që shqiptarët nuk zhvendosen në ato zona,që në fakt s’janë të vetat,por edhe përmes ligjeve të veçanta dhe dinakëritë elektorale,p.sh. Kumanovës i heqin Likovën si zonë e saj dhe e bëjnë një komunë më vehtë jo funksionale dhe jo të zhvilluar,e në të njejtën kohë qyteti i Kumanovës automatikisht dominohet nga serbët dhe sllavomaqedonasit, të cilët zgjedhin kryetarin e Qytetit.E në anën tjetër Zajazi si pjesë e Kërçovës i lihet zonës së Pollogut,për të ballancuar elektoratin në komunën e Kërçovës,dhe ndërkohë ngitet një komunë fantazmë si Vevçani në Strugë që i ngjan një mor kali, e tërë kjo dinakëri sllavomaqedonase madje gjen dhe mbështetjen e një partie shqiptare në partneritet.
Pse e them këtë ? Monumentet tona identitare apo frymore e kulturore madje dhe në rrafshin gjeografik e demografik,dita ditës po iu ekspozohen rrymave të forta shoveniste sllavomqedonase pa lënë mënjanjë dhe ndonjë grupim politik shqiptar,por ajo që është shpresë mbajtëse e fuqishme është fakti që shqiptarët etnik të Maqedonisë Shqiptare kanë energji mendore e fizike për ti përballuar goditjet institucionale sllavomaqedonase në drejtim të gjdo poreje të jetës shqiptare në ate kreaturë jo domosdoshmërisht si e tillë egzistenciale.Ne si shqiptarë e dimë mirë që terorrizmi jo gjithmonë është vepër e një individi,grupi qoftë ideologjik apo religjioz,por ma i rrezikshëm dhe frymzues është ai institucional i një pushteti i cili udhëhiqet nga paranojat e saja.Tek e fundit se sa asht goditja e fortë shqiptare këtë e dëshmuan në praghyrje të mileniumit të tretë.Një reflektim i intelegjencës shqiptare në Fyrom është imperativ kohe në korniza kombëtare.
Zvicër-Bern

FEMI E XHEVË LLADROVCI

by

Martir të gdhendur në memorien e kombit/

Shkruan Eugen Shehu//

 Dardania e moçme ende sot ruan krenarinë e luftërave të kalura. Jo se i ka dashur luftërat. Askurrë! Jo se i ka parapëlqyer përrenjtë e gjakut. Askurrë! Por asesi nuk ka mundur të durojë stuhi e rrebeshe që, janë ngutur të ndalin turravrapin e lirë të shqiponjës.Fusha e Kosovës në lindje, rrafshi i Dukagjinit në perëndim, malet e Goleshit dhe Cerralevës në jug,mali Mokran në veri. Brenda kësaj gjeografie përthyese jeton në gjenerata, populli i Drenicës së sotme, pasardhës të denjë të dardanëve në shekuj të kaluar. Sa herë në Dardaninë e lashtë kanë rënë tupanët e kushtrimit, i madh dhe i vogël, burra e gra kanë ngarendur me klithmë lirie. Ky amanet ka mbetur deri në ditët e sotme.Edhe në ditët më të errëta të fundshekullit që lamë pas, edhe në ato momente kur makina e dhunës serbe rrënonte gjithçka që gjente përpara banorët e Drenicës nuk e ndalën vrapin drejt lirisë. Vrapi i tyre ishte shkrepëtim në natën e stuhisë, shkrepëtim që ndriçonte horizontet ngadhnjyes të shpresës.Në këtë turavrap drejt lirisë, padyshim kujtesa e Drenicës do të ruaj të pashuar kujtimin e Femi e Xhevë Lladrovcit.Ashtu sikundër 7 decenie më parë Shotë dhe Azem Galica do të shkruanin epopenë e lavdishme të lirisë në male të Drenicës dhe krejt Kosovës martire, edhe Xhevë e Femi Lladrovci do të përcillnin mesazhet e mbijetesës epokale të popullit të Kosovës, ndaj dhunës makabre të Serbisë së Millosheviçit. Po kush ishin këta burrë e grua, krushq të lirisë së madhe të shqiptarëve? Femi Lladrovci pat lindur në Gllogovcin e Drenicës, në vitin 1950. Të parët e derës së madhe të Lladrovcëve, ishin njohur jo vetëm në Drenicë por në krejt Kosovën për luftrat e paepura ndaj okupatorit serb. Burrat e kësaj kulle do të ishin mbështetj kryesore lëvizjes nacionaliste të udhëhequr nga Shaban Polluzha, e asaj lëvizjeje që ka hyrë në analet e historisë si lëvizja e parë antikomuniste që nuk mund të pajtohej, me parimet ortodokse të internacionalizmit proletar. Femiu i vogël do të rritej përmes legjendave të kaluara si edhe shtypjes sistematike që Beogradi ushtronte ndaj viseve në Kosovë dhe Maqedoni shqiptare. Asi do të merrte mësimet e para në Gllogovc  ndërsa më pas në Prishtinë. Në fillim të viteve 70 të shekullit që lam pas, ngase rezultatet në shkollë i pati të shkëlqyera, Femi Lladrovci ndjek studimet në Universitetin Politeknik të Zagrebit. Këtu, ai do të binte në kontakt edhe me studentë të tjerë nga viset e Kosovës, në mëndjet dhe zemrat e të cilëve ishte zgjuar ideja emblematike e pavarësisë së Kosovës, si dhe bashkimi i saj me shtetin amë. Por me këtë realitet nuk mund të pajtohej asesi Beogradi, i cili nuk i kurseu në asnjë rast masat represive në mënyrë të veçantë ndaj inteligjencës shqiptare. “Këto rrethana dhe faktorë të tjerë kishin si qëllim strategjik që të ushtronin dhunë permanente ndaj shqiptarëve, me qëllim të pastrimit etnik të Kosovës dhe të viseve të tjera. Rredhimisht me metoda të interpretimit arbitrar dhe selektiv të normave të legjislacionit penal, vepra e cila kryhej nga shqiptarët, konsiderohej si vepër penale e rëndë, si vepër e rrezikimit kundërevolucionar të rregullimit shoqëror dhe të sigurisë së vendit, siç emërtohej në nenin 114 të ligjit penal të Jugosllavisë, në Kosovë, në Maqedoni dhe në jug të Serbisë“(“Çështja e Kosoves një problem historik dhe aktual“ Tiranë 1996, faqe 316) Por për studentin e Gllogovcit nuk do të kishte barrikada. Ai e pati kuptuar se uragani i lirisë së kombit të vet ishte zgjuar diku, në kujtesë të këtij kombi dhe herët a vonë ai do të rrekej të derdhej nëpër brigjet e Kosovës martire duke fshirë çdo gjurmë të mureve që ndanin shqiptarët. Ndër të parët student të Politeknikumit të Zagrebit, Femi Lladrovci do të fliste për pavarësinë e Kosovës, për të drejtat e mohuara të saj, për shpresën e madhe se studentët kosovarë nuk do ta duronin gjatë, natën e urryer të sundimit të Beogradit. Nismëtar i formimit të një grupi ilegal me studentë të tjerë shqiptarë, Femi Lladrovci do të ndikonte me idetë e tij edhe në mendjet e dhjetra studentëve të tjerë. Arsenali i terrorit shtetëror serb, vepronte tanimë nën maskën e ligjit dhe të shtetit. Femi Lladrovci fillimisht thërritet nga policia sekrete jugosllave në Zagreb, e cila e merr në pyetje rreth veprimtarisë së tij nacionaliste. Por kur studenti trim i përgjigjet prerë dhe i sigurtë se çdo veprim i tij nuk ka lidhje me Beogradin, përkundrazi kërkon që Kosova të shpallet Republikë me vete , ashtu sikundër Republikat e tjera nën Jugosllavi, atëhere strategjia zyrtare antishqiptare del në pah me forcën e vet më të verbër. Në këtë mënyrë , në aktgjykimin e gjyqit të Zagrebit, pikërisht për Femi Lladrovcin, prokuroria kërkon burgimin e tij 10 vjet ngase“ ka kërkuar që Kosova të jetë Republikë , të ketë flamurin e vet, duke pohuar me gojën e vet se pozita e shqiptarëve në Kosovë lë shumë për të dëshiruar, nëse krahasohet me pozitën e popujve të tjerë të Jugosllavisë. Burgjet e Jugosllavisë janë një faqe tjetër e tmerrit që vinte prej politikave shovene dhe dhunuese të Beogradit. Qindra e mijra studentë apo nxënës të Kosovës, të dënuar në vitet 1980 –1990 do të jetonin një kalvar të pafund vuajtjesh e dramash të mënxyrshme. Femi Lladrovci fillimisht do të dërgohej në burgun famëkeq të Gjilanit e mandej në Stara Gradishka e Gospiq.Ndonëse mbi të u ushtruan dhunë fizike dhe psiqike e pafund, ndonëse nuk u la të takohej për vite me radhë me pjestarët e familjes, Femi Lladrovci askurrë nuk u ligështua. Me trup atleti, me atë zemrën e madhe , me sigurinë në ardhmërinë e Kosovës dhe të krejt viseve shqiptare, burri i Gllogovcit do të duronte dhunën policore serbe, ashtu sikundër mali duron vetëtimat dhe gjëmimet e dimrit.

 Në fillim të vitit 1993 del nga burgjet famëkeqe jugosllavë dhe shkon në Drenicën e vet të dashur. Por në të vërtet Drenica e tij, sikundër e gjithë Kosova martire, qe shndrruar në një burg të madh. Nuk mund të flisje hapur, nuk lejohej, flamuri kuqezi, nuk lejoheshin këngët shqipe. Liria e munguar e brengosi akoma më shumë Femi Lladrovcin i cili sidoqoftë nuk mund të ndalte përpjekjet e veta për ardhmerinë e Kosovës. Por bie sërish në sy të policisë së fshehtë të Beogradit. Kur këta e thërrasin rreth disa shprehjeve të hapura që pat përdorur në fshat , Femi Lladrovci e kupton se për të ishin hapur të tjera fletë dosjesh e të tjera dyer- burgjesh. Ka qënë kjo arësyeja që me ndihmën e dy – tre miqve të vet , fshihet për pak ditë e më pas arrastiset në Republikën Federale Gjermane. Këtu nis të punojë në punë nga më të rëndomtat, duke dashur t`i vijë në ndihmë edhe famijles , atje në Gllogovcin e largët, në Drenicën rrethuar prej ujqish serbë. Ai e dinte se familja e tij ( qysh kur vuante dënimin në burg) ishte në qëndër të vemendjes së policisë serbe ndaj përpiqej të zbuste varfërinë sadopak , duke dërguar fshehtas ndonjë të hollë , të kursyer në metropolin gjerman . Sidoqoftë lëvizja kosovare për pavarësi tani ishte rritur dhe në botën e qytetëruar grupet e djemve dhe burrave të Kosovës vepronin plot kurajë jo vetëm duke dashur të nxisnin opinionin ndërkombëtar por edhe duke mbledhur ndihma në mjete monetare dhe materiale për t`i dërguar në Kosovë. Në vazhdën e rezistencës mbarëkombëtare, dihet tanim se falë qëndresës heroike , deputetët shqiptarë të Kuvendit të Kosovës , më 2 korrik 1990 patën shpallur deklaratën që e shpallnin Kosovën njësi federale të Jugosllavisë .Po kështu , në vjeshtën e vitit 1991 Kuvendi i Kosovës bëri referendumin , në të cilin shumica absolute e popullsisë u deklarua për Kosovën shtet sovran dhe të pavarur. Femi Lladrovci së bashku me intelektualë të tjerë në Gjermani , u bë gjatë kësaj kohe një strehë e sigurtë e mjaft prej deputetëve dhe politikanëve kosovarë, të cilët e shtrinë lëvizjen e tyre mbarëkombëtare edhe në rrethet përparimtare evropiane , duke dëshmuar me fakte konkretë mbi dhunën dhe terrorin sistematik që Beogradi pati ushtruar dhe kërkonte të ushtronte ndaj viseve të Kosovës dhe Maqedonisë shqiptare. Në ndihmën e drejtpërdrejt të Femi Lladrovcit dhe miqve të tij në Gjermani , u shkolluan disa djem nga Drenica në Perëndim dhe u mbajtën me të holla mësues të gjuhës shqipe , të cilët shkonin kullë më kullë , deri në fshatrat më të largët për të ndriçuar atje vatrat me pishtarin e shqiptarizmës. Në këto vite vuajtjesh pafund, në këto vite të ëndrrave të mëdha, burri i Gllogovcit lidh jetën me njërën prej zanave kosovare , me Xhevën . Një dashuri e pakufishme për Kosovën martire , për lirinë e saj , e ka shtyrë këtë Shotë të re të Drenicës , të bashkojë jetën dhe fatin e saj me Femiun. Xhevë Krasniqi ( Lladrovci) pati lindur në vitin 1955 në fshatin Drenovc të Malishevës. Ati i saj si edhe të afërm të tjerë patën luftuar kundër okupatorit serb, për të aderuar më pas në lëvizjen e shquar të organizatës Nacional – Demokratike Shqiptare, e cila frymëzohej prej parimeve të Dekalogut të Ballit Kombëtar. Xheva pati shfaqur qysh herët dashuri e përkushtim për dije, ndaj dhe prindërit bënë çmos që vajza e tyre të shkollohej. Mbas mësimeve të para në vendlindje , Xheva vazhdoi studimet në Prishtinë ku mbaron me rezultate shumë të larta degën gjuhë –letërsi. Pas mbarimit të studimeve të larta ajo dërgohet si mësuese letërsi e ne gjimnazin e Kievës. Këtu, së bashku me dashurinë për librin shqip, Xheva do t`u mësonte nxënësve të saj dashurinë e shtrenjte për lirinë e trojeve amëtare. Ka qënë kjo arësyeja që policia e fshehtë jugosllave ndjek hap pas hapi veprimtarinë atdhetare të Xhevë Krasniqit dhe në mesin e viteve 80 të shekullit që lamë pas, mësuesja trime Xhevë Krasniqi, pushohet nga puna me motivacionin se “ ka kryer veprimtari të hapura që bien ndesh me kushtetutën e R.S.F të Jugosllavisë.“ Pas këtij akti për Xhevë Kasniqin dhe familjen e saj ishte e kuptueshme që ishin të hapura portat e burgjeve. Ndaj bija e Drenovcit merr rrugët e mërgimit pa iu dridhur aspak qerpiku, duke patur kurdoherë në zemër dhe në mendje dashurinë e vyer të nxenësve të vet. Në fillim të vitit 1998, Femiu vendos të kthehet në vendlindje. Ai e kupton se lisi i fortë e ka vendin e vet, aty në ballë të stuhisë, duke iu bërë krahë i shëndosh jo vetëm familjes, por në radhë të parë lëvizjes mbarëkombëtare të Kosovës për liri. Nërkaq lëvizja nacional-shoviniste serbe ishte në apogjeun e saj. Energjitë rrënimtare të kësaj lëvizje po rrekeshin çdo ditë e më shumë të frymëzonin një varg “ akademikësh “ serb të përgatisnin turli teorish e mashtrimesh, duke dashur t´i riktheheshin lavdisë së dikurshme të Serbisë së Vjetër. Madje ata e patën gjetur edhe udhëheqësin e lëvizjes që do të viktimizonte një popull të tërë . Cinizmi i politikës serbo –sllave ishte shfaqur madje edhe publikisht.Duke folur për kreun e shovinizmit serbomadh Milosheviçin, shtypi shkruante tekstualisht; “ Ai është një shfaqje e re në jetën e Serbisë, njeri i cili e ka artikuluar zemërimin e popullit duke e shdërruar në aksion politik.“ Gazeta “Borba“ Beograd 30 qershor 1989, faqe 6)

 Në pranverën e vitit 1998 në Drenicë e vise të tjera të Kosovës u panë grupe të organizuar të guerrileve shqiptarë. Qëndresa epokale e Jasharajve dhe shfaqja e luftëtarëve me uniformën e UÇK-së, tregonte se shqiptarët jo vetëm nuk mund të pajtoheshin me dhunën e Beogradit por brenda tyre, brenda dhimbjes së madhe, po gjallonte vullkani i urrejtjes shekullore ndaj poshtërimeve serbosllave. Femi Lladrovci, në krye të luftëtarëve të UÇK-së në Lladrovc e më gjërë, kishte mundur të përgatiste dhjetra djem jo vetëm nga ana fizike por në mënyrë të veçantë nga ana psikologjike, pasi edhe pse ata ishin vetëm një grusht djemsh, do të luftonin pa u friguar ndaj makinës ushtarake serbe. Me atë vështrimin burrëror, me zërin e trashë e babaxhan, Femi Lladrovci, më shumë se një ushtarak epror, do të ngjante me një vëlla të madh të rrahur prej stuhive te jetës. Në qershorin e vitit 1998 në afërsi të Lladrovcës, një repart special i ushtrisë jugosllave kërkonte të vendosej në fshehtësi aty. Femiu lajmërohet menjëhërë dhe në bazë të sinjaleve të vendosura qysh më parë, trupa e UÇK-së është e gatshme për luftim.Intuitiv nga natyra,Femiu vëzhgon me kujdes situatën. Ndërkaq nga komanda eprore ka ardhur urdhëri që reparti serb të goditet menjëherë dhe të mos lejohet pozicionimi i tij në atë zonë pasi mund të shërbente për efekte strategjike. Femi Lladrovci si një zbulues i talentuar, afrohet pranë patrullës serbe dhe hap zjarr i pari. Reth 40 minuta vazhdon një shkëmbim zjarri i fuqishëm dhe paskëtaj serbët largohen.“ Të drejtuar nga eprori Femi Lladrovci, trupat e UÇK-së u japin mësim serbve“ thuhet në njoftimin që Shtabi i UÇK-së dërgon në Tiranë. ( Arkivi i Ministrisë së Mbrojtjes, Tiranë, Fondi“ Kosova“ 16 qershor 1998) Për hirë së vërtetës, vlen të thuhet se kur grupet e luftëtarëve të UÇK-së u organizuan dhe filluan luftimet me pikësynime të qartë politikë dhe ushtarakë, Beogradi ndërmori një nismë shumë djallëzore. Pikërishtë aty ku ishte hasur qëndresa e UÇK-së, Milosheviçi dhe emisarët e tij të turpit dërgonin forca të mëdha ushtarake dhe mjetë të blinduara duke djegur, shkatërruar e bërë rrafsh fshatra të tërë. Politika dhe strategjia e “ tokës së djegur“ në thelb, përpiqeshin të fusnin në armiqësi popullin kosovar me luftëtarët e UÇK-së.Por në këtë rast dhelpëria serbe nuk fuksionoi siç duhet. Populli i Kosovës e dënoi dhe urreu më shumë dhunën serbe duke u bashkuar rreth luftëtarëve të UÇK-së si e vetmja alternativë për pavarësinë e vet dhe realizimin e aspiratës shekullore të lirisë. Në korrikun e vitit 1998, Beogradi ndërrmori një tjetër ofensivë, në ato vise të Kosovës ku prania e UÇK-së ishte më e dukshme. Madje shtypi i Beogradit nuk nguroi të citonte me cinizëmin e vet karakteristik se brenda dy- tre javëve do të zhdukte edhe të fundit ushtar të UÇK-së. Përballë kësaj mësymje Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së vendosi që djemtë kosovarë të tërhiqeshin duke e goditur armikun në vende të ndryshme si dhe duke marrë në mbrojtje popullsinë e pafajshme. Në krye të Brigadës 114 të UÇK-së, Femi Lladrovci do të përballonte për javë të tëra një varg sulmesh të forcave serbe, duke rrëfyer jo vetëm aftësitë e tij organizuese dhe lufarake, por sidomos besimin e madh në mundjen e bishës sllave.Tashmë breshërisë së automatikut të tij në beteja i përgjigjeshin qindra armë të tjera dhe qindra luftëtarë të UÇK-së shkonin pas komandatit të tyre si shkrepëtima. Altoparlantët e prishur të Beogradit, për kinse zhdukje totale të forcave të UÇK-së, tanimë po heshtnin dita – ditës.Në vjeshtën e parë të vitit 1998, Shtabi i Përgjithshëm i UÇK-së kontrollonte me shumë se 70 përqind të gjithë te territorit të Kosovës, madje luftëtarët e sprovuar të UÇK-së po mirrnin konsiderata të lavdërueshme edhe nga forcat përparimtare ndërkombëtare. Morali i shovinistëve serb po binte dita ditës. Robi serb Shevko Jahiroviq, deklaronte midis të tjerave: “ Për ushtarakët serb që frikësoheshin në aksionet kundër shqiptarëve kishte ndëshkime makabre. Ndërsa për të tjerët që komanda dyshonte u kërkohej si provë besnikërie të sillnin nga fshatrat ku luftohej një kokë e prerë fëmije.“ ( Dëshmia ndodhet në arkivin e Ministrisë së Mbrojtjes – Tiranë.)     Tashmë Femi Lladrovci, në pozicionet e luftimit përkrah qindra luftëtarëve që komandonte, kishte edhe të shoqen, Xhevën. Kishte të drejtë edhe ajo, mësuesja e dikurshme e letërsisë të luftonte përkrah burrit dhe nxënësve të saj, për ardhmërinë e Kosovës. “ Si Shotja me Azemin“ pëshpërisnin luftëtarët me vete, kur shihnin komandatin e tyre të fjalosej me Xhevën. Xhevë Lladrovci do të ishte kurdoherë në radhën e parë të sulmit duke u shdërruar në shëmbull frymëzimi dhe fisnikërie për të gjithë vajzat dhe djemtë mbushnin radhët e Brigadës 114. Pak kohë më vonë , në një intervistë të eprorit të UÇK-së, Sulejman Selimit, ky shprehet tekstualisht:“ Si nderim dua të kujtoj disa nga luftëtarët e parë që janë Adem dhe Hamëz Jashari, Osman Geci, Muj Krasniqi, Femi Lladrovci, Abedin Rexha, Xhevë Krasniqi(Lladrovci) etj…“ ( Gazeta “ Ushtria“ Tiranë në 27 mars 1999).

  Kësisoj për të ardhur në agun e 22 shtatorit 1998. Forcat ushtarake serbe me mijra patën mësyr kundër Drenicës, për të çarë aty vijën e mbrojtjes të UÇK-së. Femi Lladrovci dha kushtrimin i pari. Nga rendën pas tij vajzat dhe djemtë e Drenicës me armë në krah dhe besën e madhe në zemër. Serbët nisën të mësynin me tanke dhe artileri.Detyra e burrave të UÇK-së ishte të mos lejoni depërtimin e armiqve në zemër të Dardanisë së lashtë.“ Dera e rrethimit armik sa vinte dhe ngushtohej. Atëhere kur pritej asgjësimi, doli nga pozicioni komandant Femiu dhe lëshoi kushtrimin me sa fuqi kishte. Kundërsulmi zgjati disa orë “.“( Gazeta Ushtria“ Tiranë 5 maj 1999. Pikërisht atëhere kur serbët filluan tërheqjen, dikush pa se pozicioni ku ishte komandant Femiu po heshtëte. Ngarendi drejt tij dhe pa gjoksin e komandatit të mbuluar nga plagët e fishekëve të snajperëve serbë. Pranë komandatit patën rënë më përpara edhe dy ushtarë të tjerë dhe ky vet i pat rregulluar në mënyrë që armiku mos t`i gjente trupat e tyre. Kur i dhanë lajmin Xhevës,burrnesha heshti për pak çaste. Nuk besonte ndaj vrapoi tek plagët e ngrohta që rridhnin gjak. Ajo e kuptoi se hutimi mund të kushtonte shtrenjtë ndaj porositi shokët të mos e përhapnin lajmin e vrasjes së Femiut dhe vet u hodh e para në sulm.Janë dashur vetëm dy orë luftimesh të papara, me ç`rast plumbat gjejnë rrugën për në zemër të Xhevës. Kështu mbyllej epopeja e 22 shtatorit 1998 në Drenicë. Në altarin e lavdishëm të kombit zinin vend dy emra të rinj.Dy emra që u kurorizuan në emër të Zotit, por edhe dy emra të mëdhenj që u kronizuan nga kombi që s’di të vdesë, në llavën e madhe të padrejtësive historike.

Bern-Zvicër

BAJRAM BAJRAKTARI- PERSONALITET I SHQUAR,ATDHETAR DHE INTELEKTUAL

by

Shkruan:Eugen SHEHU/
Në historinë shum shekullore të Lumës,ngjarjet e Luftës së Dytë Botërore zënë vendin e tyre të veçantë.Ashtu sikundër në shekujt para ardhës edhe në këto vite eposi i lirisë u përsërit në po ato dimensione të burrërisë dhe guximit.Luma dëshmoi se donte të jetonte e lirë,ajo i tregoi Shqipërisë dhe krejt Ballkanit se përpara lirisë nuk pyeste për asnjë makinë ushtarake qoftë kjo e Beogradit apo Sofijes e Romës apo Berlinit.Ndërkaq Lumjanët nuk mund të pajtoheshin asesi në ato vite me robërinë, e cila donte të rrënojë traditat e vyera dhe kontinuitetin moral të lumjanëve.Në krye të burrave të ditur dhe trima të cilët u përballën me fashistët italian,nazistët gjermanë dhe bollshevikët sllavoshqiptarë në krah të legjendarit Muharem Bajraktarit, rri denjësisht figura e vëllait dhe bashkëpuntorit e luftëtarit të tij,Bajram Bajraktarit.
Lindi në katundin Ujmisht të Lumës në shtatorin e vitit 1919. Pak kohë më parë në shtëpinë e madhe të Bajraktarëve,pat ndërruar jetë Bajram Bajraktari,luftëtar i madh i Lumës në vitet e Lidhjes Shqiptare të Prizrenit,me ç’rast emri i tij u përcuall tek i sapolinduri.Lumjanët ndërsa uronin babën Nezir,për djalin nuk mungonin t’i kumtonin atij,”U bëft i hajrit si baca Bajram !,Neziri u përpoq të edukonte tek biri virtytet e të jatit dhe shpesh për birin thoshte se dritën e syrit e ka si të gjyshit të vet.Në vjeshtën e vitit 1926,Bajram Bajraktari nis mësimet në shkollën fillore të fshatit Kolesjan. Shkolla në fjalë edhe e politikës arsimore thellësisht kombëtare të ideuar dhe të zbatuar prej qeverisë shqiptare të kohës,kishte mundur të përhapte jo vetëm rrezet e dijes por sidomos idetë e lume të shqiptarizmës.Ngase Luma,ndodhej pikërisht në vijën e urryer të kufirit,ngase plaga e vitit 1913 ende kullonte gjak,mësuesit-patriotë në Kolesian e gjetiu në Lumë,nuk rreshtin së edukuari gjeneratat Lumjane me idenë se kjo ndarje tragjike e vitit 1913,do të shërbente si këmbanë kushtrimi për të gjithë shqiptarët,që këta të linin gjakderdhjet e vëllavrasjen për t’u bashkuar përgjithmonë me vëllezërit e tyre të gjakut.Ende herët në vitet e para të shkollës në Kolesian,Bajram Bajraktari po merrte inat shtrigën Evropë…
Në vitin e fundit të shkollës në Kolesjan,Bajrami do të mendonte sigurisht për të ardhmen e vet. Baba Nezir,në gjendje të mirë ekonomike i pat thënë që Bajarami të zgjidhte ku të donte për t’u shkolluar,por falë traditave të kahershme lumjane,vëllai më i vogël s’mund të merrte vendin pa u konsulltuar me vëllain më të madh.Asaj kohe vëllau i madh Muharem Bajraktari ishte në funksionin e lartë të Komandantit të Përgjithshëm të Xhandarmërisë Shqiptare,ndaj së toku me babën Nezir,Bajrami merr rrugën për në Tiranë.Ai do të mrrekullohej prej uniformës së bukur të vëllaut të madh dhe do t’i thoshte atij se donte të vazhdonte mësimet më tej.Ky e pati përqafuar Bajramin dhe disa muaj më pas,me shpenzimet e veta,e dërgon atë të vijojë mësimet e mesme,në një prej gjimnazeve në Romë.Edhe këtu do të binte në sy dashuria e madhe e Bajramit për dije,si edhe këmbëngulja për t’i përvetsuar këto dije në thellësinë e tyre.”Këtu mbaron gjimnazin me rezulltate të shkëlqyera dhe dekorohet me medaljen e artë,i jepet e drejta të vazhdojë studimet e larta në degën që dëshironte dhe me bursën e shtetit Italian,Bajrami për tre vjet vazhdon studimet e larta në Romë,në fakulltetin juridik”.(H.Vata “Portrete nacionalistësh”Prizren 200,faqe 50 ).
Pushtimi fashist i 7 prillit 1939,ashtu sikundër tek gjithë shqiptarët do të linte gjurmët e veta të dhimbjes edhe tek Bajram Bajraktari.Së bashku me dhjetra e dhjetra studentë të tjerë shqiptarë në Romë ai do të protestonte pranë selisë së kryeministrisë italiane,duke ngritur madje zërin lartë në mbrojtje të fateve të Shqipërisë.Por makina ushtarake e Duçes brenda pak ditëve mundi të deportojë në krejt viset shqiptare,me ç’rast kundërshtimi ishte vetëm gjakderdhje e kotë.Në vjeshtën e vitit 1939,shkon në Lumë,Muharrem Bajraktari pas disa vitesh largimi nga Shqipëria.Karakteri i paepur i këtij burri,natyrisht që nuk do të pajtohej me okupimin e vendit,ndaj nis nga puna për ngritjen e çetave të para antifashiste.Komanda e lartë e trupave italiane në Shqipëri,duke njohur influencën e Muharremit në Veri të Shqipërisë,i ofron atij vende të rëndësishëm në xhandarmërinë shqiptare,por ky nuk pranon,përkundrazi,në fillim të vitit 1940,nis nga luftimet e para kundër forcave italiane në Kukës,ka qenë kjo arsyeja që në verën e vitit 1940,familjen Bajraktari,fashistët italian e internojnë në Ballsh të Fierit,ndërsa Bajram Bajrakatrit i komunikojnë ndërprerjen e të drejtës së studimit.Me ndjenjë përgjegjsie për fatet e popullit të vet,Bajrami kthehet menjëherë në atdhe dhe pse dikush e këshilloj që t’i drejtohej me një letër mirënjohjeje shtetit italian për të vazhduar studimet.Me të zbritur në Vlorë udhëton drejt Ballshit dhe aty shmallet me prindërit dhe pjestarët e tjerë të familjes. Brenda javës merr rrugën për në Lumë dhe pasi merr bekimin e vëllait të madh,Muharremit, zë vendin e vet në çetën e luftëtarëve.21 vjeçar me një llogjikë të mprehtë,me një bagazh të plotë intelektual,ai fillimisht merr përsipër të agjitoj nëpër Lumë,se duhej ngritur e organizuar për tu ndeshur me okupatorin.Kjo veprimtari e gjërë e tij ka rënë edhe në sy të autoriteteve vendore.Në një dokument arkivor të kohës,me anë të të cilit prefekti i Kukësit njofton Ministrinë e Punëve të Brendshme,në Tiranë,pos të tjerave mësohet se ; “Në lidhje me plagosjen e Adnan Zenelit,anëtar i Direktoriumit të Federatës së Partisë Fashiste shqiptare të këtushme,raportuer me telin tonë nr.1100,datë 3.8.1940,kemi nderin t’iu njoftojmë se nga hetimet tona të veçanta,ngjarja ash ba me shtytjen e Muharrem Bajraktarit, e prej kohës që ky asht në këtë qark punon për me ngjallë influencën e mëparshme ai vetë dhe me anën e vëllait Bajram Bajrakatrrit,të cilin asht tue e dërgue andej-këndej nëpër katunde për me pleqnue”.(A. Q. i shtetit-Tiranë.Fondi 152/2 dos.176,fleta 28)
Në verën e vitit 1942 çeta nacionaliste e Lumës numëronte rreth 300 burra të armatosur nën komandën e Muharrem Bajraktarit,ndërsa sipas kuvendeve të besës të lidhur në fshatrat Ujmisht, Lusën,Surroj,Kolesjan,Vilë,Kroi i Bardhë,Gostil,Bicaj,etj,nëse jepej kushtrimi atëherë keto forca do të numëronin mbi 1500 vullnetarë shqiptarë.Okupatori italian gjatë kësaj kohe ndiqte me vëmendje lëvizjen e çetës nacionaliste të Bajraktarit e cila i pat shkaktuar jo pak dëme,ushtrisë së tij,duke e goditur në terrene të thyera malore dhe në befasi të plotë.Roma e cila në vitet 1940-1942 ishte në kulmin e lavdisë së saj,asesi nuk mund të duronte që një grup nacionalistësh shqiptarë,të mbanin të lirë krahinën strategjike të Lumës.Mbi bazën e një plani konkret,në mesin e shtatorit 1942,ata e rrethojnë Lumën me rreth 2000 forca të paisura me armatim modern të kohës.Të informuar se Muharrem Bajraktari ndodhej në Ujmisht në mesnatën e 22 shtatorit 1942,një kompani e specializuar për luftime alpine i drejtohej në fshehtësi kullave të Bajraktarit.Ndërkaq, Muharremi, shpejton të lërë Ujmishtin duke lënë shtigje të lira dhe vendoset në pozicione të favorshme përkundruall Ujmishtit duke lënë aty rreth 40 burra,midis të cilëve Bajram Bajrakatrin,Dostan Rexhepin dhe Hamz Rexhepin,Tasim Spahinë etj.Forcat italiane ende pa iu afruar mirë kullave të Muharremit u goditën prej karakolleve të saj,ndërsa një orë më pas,u vunë midis dy zjarreve me ç’rast u larguan nga sytë këmbët duke lënë muret e kullës dhjetra të vrarë dhe të plagosur.Por edhe nga nacionalistët pati dëme.Autoritetet vendore njoftojnë atë ditë Tiranën se : “Më 23 shtator 1942, një kompani milicësh fashistë u ndesh në Ujmisht me pjestarë të çetës së Muharrem Bajrakatarit. Gjatë shkëmbimit të zjarit midis tyre u plagosën Bjaram Bajraktari,Rexhep Tusha e Nezir Osmani,i cili u transportua në spitalin e Prizrenit ku dhe vdiq”.(Arkivi Qëndror i Shtetit – Tiranë. Fondi Ministria e Punëve të Brendshme,dosja 292/1,dok 1228 ).
Ndonëse forcat italiane e patën rrethuar Lumën,ato nuk mundën të hynin në zemër të saj,pasi i trembeshin influencës së Muaharrem Bajraktarit,në mënyrë të veçantë reputacionit që ai gëzonte si në Kukës ashtu edhe në Dibër.Komanda e lartë e Trupave italiane në Shqipëri,parashihte në goditjet e Muharrem Bajrakatrit disa reaksione zinxhir,me ç’rast mund të humbiste më shumë se sa fitonte. Në këtë mënyrë okupatori italian vuri në dispozicion mjete dhe njerëz për të marrë vesh se ku fshihej Bajraktari dhe cilët ishin njerëzit që e mbështetshin atë.Qarqet e shërbimit sekret italain u pëpoqën të infiltrojnë edhe dy-tre shqiptarë të paguar në radhët e nacionalistëve lumjanë,por Bajrakatari,falë intuitës dhe eksperiencës ai i pati shmangur të huajt nga radhët e formacioneve që drejtonte.Këtej e tutje pika më e fortë e Muharremit do të mbetej vëllai i tij Bjarami,i cili ndonëse i ri në moshë,kishte pjekurinë dhe guximin për të marrë përsipër detyra tejet delikate.Vetë Bajrami përpiqej në çdo mënyrë,t’i lehtësonte vëllait të tij barrët e rënda që nisnin ç’prej mundimeve të rezistencës kundër fashizmit e deri tek aleancat e mundshme midis nacionalçlirimtarëve dhe nacionalistëve,apo vetë nacionalistëve të trevave të ndryshme për të patur të sigurtë krahët e tij.Muharremi veç aleancave me prijësit dibranë,vendosi marrëdhënie të ngushta edhe me mikun e vjetër të tij,prijësin popullor Abaz Kupin.Të dy burrat nacionalistë i dhanë besën njëri-tjetrit për ta ndihmuar shoku-shokun në luftën e përbashkët për të shporur okupatorin italian.Por mësohet se në mjaft prej bisedimeve që Bajraktari zhvillonte me Kupin,ai përfaqsohej nga vëllai i tij,Bajrami.Kështu në një telegram që MPM e Shqipërisë i dërgonte nënprefekturës së Burrelit pos të tjerave e bënte me dije se “Muharrem Bajraktari ndodhej në rajonin e asaj nënprefekture në shtëpinë e Brahim,Gjoçit ose Brahim Gjoçi e din se ku ndodhet i fshehur Muharrem Bajrakatri. Kurse Bajrami i vëllai i tij me 7 vetë gjendet në atë rajon,ka ardhë apostafat me u takue me Abaz Kupin…”(A. Q. i Sh. –Tiranë.Fondi Ministria e Punëve të Mbrendshme, dosja 292/1,nr.7/195).
Gjatë vitit 1943,Bjaram Bjarakatri zhvillon disa luftime të sukseshme me çetën e tij,disa herë larg formacioneve luftarake të drejtuara nga Muharremi.Si bashkëpuntor të vetin ky do të kishte pranë kurdoherë,togerin e Ushtrisë Kombëtare Shqiptare,Tahsim Spahiun (nipin e Islam Spahisë) akademistin e shkëlqyer të Romës,i cili më pas u bë tmerr i forcave komuniste të Tiranës.Por ai do të përfaqsoj vëllanë e tij Muahrremin,në takime të ndryshme edhe me misionet britanike në Shqipëri Me fjalën e tij të matur e të butë ai do të demaskonte sidomos qëndrimin e klikës komuniste të Tiarnës, e cila pati shpërndarë fjalë kinse Muahrremi mbante lidhje me gjeneralin serb Drazha Mihajlloviqin,me anë të kësaj demagogjie nacionalçlirimtarët shqiptarë përpiqeshin të minimizonin sadopak influencën e Bajraktarit në malësitë e Gjakovës por pa sukses. Në fillimshtatorin e vitit 1943, lavdia e Musolinit ishte zbehur aq shumë sa radiot në Evropë çdo ditë flisnin mbi panikun e forcave “të humbura” të imperatorisë.Forcat italiane të dislokuara në Kukës,midis të cilave dy batalione të divizionit Puglia,një regjiment granatier 72,një repart i regjimentit të artilerisë dhe forca të tjera të milicisë fashiste,muarën urdhër të largoheshin nga Kukësi për në Prizëren.Muharem Bajrakatri sapo mëson lajmin dërgon menjëherë përfaqsuesin e vet pranë komandës italiane në Kukës,duke i kërkuar asaj komande që trupa të largoheshin por armatimin,municionin dhe mjetet e tjera të logjistikës t’ua dorëzonin forcave nacionaliste.Kur komanda italiane nuk pranoi, nacionalistët e Lumës dhanë kushtrimin duke i bërë një rrethim të shpejtë Kukësit.
Më 8 shtator 1943,qyteti verior i Shqipërisë u gjend i rrethuar krejtësisht prej forcave nacionaliste të cilat udhëhiqeshin prej Muharrem Bajrakatrit,Bajram Bajraktarit,Tahsim Spahisë,Dostan Rexhepit, Hmaza Rexhepit,Sadik Spahisë,Imer Miftarit,Liman Peposhi etj.Muharrem Bajrakatri kishte vendosur shtabin e vet luftarak në Rambas dhe jo pa qëllim pat ngritur në një kodër të dukshme, flamurin kuqezi për t’u bërë thirrje gjithë kuksianëve të bashkoheshin në këtë përleshje vendimtare me pushtuesin italian.Meqenëse sulmi mbi gazermat italiane paraqiste shumë rreziqe dhe vështirësi, Muharremi caktoi aty të vëllanë,Bajramin të udhëhiqte rreth 100 burra,ndërsa forcat e tjera i përqendroi përgjatë rrugës Kolsh-Kukës-Prizren ku forcat italiane kishin marrë urdhër për t’u tëhequr.Në të vërtetë sikundër dëshmojnë edhe dokumentet arkivore,goditja deçizive iu bë italinëve në vendin e quajtur Kulla e Lumës.Këtu falë një mbrojtjeje të shkëlqyer natyrore nacionalistët shqiptarë organizuan një pritë perfekte dhe duke shfrytëzuar elementët psikologjike të armikut ( ai po largohej turpshën nga Shqipëria) hapën zjarr të fuqishëm,nga të gjithë krahët.Beteja në Kullë të Lumës zgjati rreth dy orë,me ç’rast qindra ushtarë italian,në pamundësi të rezistonin u dorëzuan. Mjaft prej forcave vullnetare lumjane,mundën të hynin në gazermat italiane ku muarën armë dhe paisje të tjera ushtarake,por me urdhër të Bjaram Bajraktarit,asnjë prej ushtarëve apo oficerëve italian nuk u prek.Njohës i thellë i gjuhës italaine,Bajrami u takua me komandantin italian të garnizonit dhe kur ky i spjegoi se donin të shkonin në Prizren,vetë Bajrami organizoi një kompani të vullnetarëve shqiptarë,për të përcjellë robërit italin të luftës deri në qytetin e Prizrenit.Ngase më 23 shtator 1943 në ndihmë të garnizonit italian patën vajtur edhe dy kompani gjermane,pati të vrarë dhe rrobër edhe prej këtyre,ndaj Bajrami u kujdes që në këtë rast të ishin gjithashtu të sjellshëm me robërit e luftës.Luftimet në Kullë të Lumës,gjaku i derdhur aty nga të dy palët ndërluftuese,treguan edhe një herë se asnjë okupator nuk mund të ndihej rehat në Lumën heroike.Telegramet që venin e vinin nga Roma e Berlini,flisnin për heroizmin e çetave lumjane të udhëhequra nga Muharrem Bajrakatri,si edhe qëndrimin dinjitoz të vëllaut të tij,me robërit italian dhe gjermanë të luftës. Vetëm një ditë pas tërheqjes së ushtrisë italiane në drejtim të Prizrenit,në Kukës mbërriti një oficer gjerman,i cili donte të takohej me Muharrem Bajraktarin,meqë ky nuk ishte në qytet,me anën e një korieri,Bjaraktari i mbrriti një letër ku midis të tjerave i thuhej të shkonte në Prizren,me sa trupa të donte,për të biseduar rreth një bashkëpunimi të mundshëm.Edhe në këtë rast Muharremi thirri të vëllanë,Bjaramin për t’u konsultuar.Dy ditë më pas,korrieri i Bajramit shkon në Prizren dhe bën me dije komandën e lartë gjermane aty që ky flirt nuk mund të ndodhte,dhe prej atij momenti gjermanët do të bindeshin se vëllezërit Bajrakatri nuk do t’i kishin asnjëherë në krah të tyre.Por edhe vetë Bajrakatrët duke parë strategjinë e ushtrive të RAIHUT TË TRETË dhe sidomos sulmet e tij mbi Jugosllavinë dhe Greqinë,askurrë nuk e konsiderroi Gjermaninë si rrezikun kryesor për shqiptarët,duke parë përtej realiteteve,vëllezërit Bajraktari u pëpoqën me çdo kusht të lidheshin aleat Forcat Aleate për të ndërtuar një Shqipëri sipas modeleve demokratike perëndimore. Por fitorja e klikës komuniste shqiptare,ka ndërprerë veprimtarinë kundër okupatorit të nacionalistëve shqiptarë.Këtej e tutje ata po përndiqeshin prej nacionalçlirimtarëve,kinse kishin bashkëpunuar me armikun.Në të vërtetë sipas ideve bollshevike,këta nacionalistë duhet të zhdukeshin pasi ëndërronin të shpinin Shqipërinë në civilizimin perëndimorë dhe jo në Lindjen komuniste,pra larg pushtet “model” të Sovjetëve.Çeta e muharrem Bajraktarit,në të të cilën ndodhet edhe i vëllai,Bjarami,tani merr rrugën e maleve duke mbajtur gjallë frymën e lëvizjes ilegale të rezistencës atnikomuniste.Më 13 qershor 1946,ndërsa nacionalistët e udhëhequr nga Muharrem Bjaraktari po përpiqeshin të kalonin në kufijtë helen,përmes maqedonisë shqipatre,në vendin e quajtur Buvari u rrethuan nga mijëra forca partizane serbosllave.Në këtë betejë Bajrami tregon heroizëm të rrallë duke mundur të ndihmojë vëllanë e vet,Muharremin.Por këtu ai plagoset rëndë dhe bie në duart e forcave të OZN-ës jugosllave.Për dy vjet me radhë,Bjaram Bajraktari mbahet në qelitë e Idrizovës famkeqe të Shkupit. Dhe me kërkimin e klikës komuniste të Tiranës për ekstardimin e Bajramit në Shqipëri për ta dënuar atë sipas gjyqeve komuniste të montuara ai ekstaradohet.Ky bashkëpunim kolaboracionist i komunistëve shqiptarë dhe ato sllav ka qenë në nivelet më të larta në atë kohë.
Segmentet e krimit shtetëror shqiptar e mbajnë gjithashtu dy vjet në hetuesinë e tyre për ta dënuar më pas me vdekje,me pushkatim.Akuza e klikës komuniste sikurdoherë,niste nga frazat stereotipe “ka bashkëpunuar me organizatat tradhëtare të ballit dhe të legalitetit.Lidhur me pushkatimin e tij,bashkëvuajtësi politik Sheh Ali Bojdani,pos të tjerave do të rrëfente ; “Në orët e vona të natës së zezë 20 shtator 1949 që ne po flinim gjumë,futet në dhomë me rrëmbim një oficer dhe ca policë duke bërtitur ;Bajram Bajrakatari çou e vishu ! Bajrami i qetë ngrihet në këmbë,heq trikon e leshit që e kishte veshur dhe ia dhuron një mirditori të dhomës që ishte i sëmurë dhe i zhveshur.Tenton të përqafohet me shokët e dhomës,por policia nuk e lejoi.Pastaj na drejtohet me këto fjalë ;”Lamtumirë burra se sonte ndërron jetë Bjaram Bajrakatari,ma bani hallall dhe gjaku im hallall i qoftë Shqipërisë,Rroftë Shqipëria !”.Kjo natë pushkatimi koincidon me 30 vjetorin e lindjes.Duke ngelur sot e kësaj dite varhumbur si shumë patriotë shqiptarë që i pushkatoi diktatura,padrejtësisht në moshë shumë të re i ndërpritet jeta këtij intelektuali patriot,duke lënë familjen pa shtëpi,në varfëri e vetmi.Djalin e vetëm 5 vjeçar Nezirin dhe bashkëshorten e re Humen.Këto gjatë gjithë kohës jetuan në shtëpinë e babës së bashkëshortes Isen Ahmetit nga fshati Myç-Mamez.Edhe pas gjithë atij kalvari vuajtjesh dhe në moshën 80 vjeçare Huma vazhdon të jetojë ende me djalin,nipat dhe mbesat e saj”.(H.Vata”Portrete nacionalistësh”Prizren 200,faqe 54 ).
Një jetë e shuar rinore,një var i pagjetur i një nacionalisti,një kokë loti i derdhur i një fëmije për babanë e paparë,një shpresë e një zonje dhe pas 8 deceniesh vetëm për gjetjen e eshtrave të burrit të saj,të rrefen madhështinë e madhe të Nacionalizmit Shqiptar,ajo ndjenjë e aj shpirt që të mban në jetë edhe atëherë kur më jetë s’të duhet.
Bern-.Zvicër