Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Presidenti qё mbylli erёn e Luftёs sё ftohtё dhe udhёhoqi luftёn e parё tё Gjirit

by

bush2

GEORGE H. W. BUSH (1924 – 2018)/

  • Presidenti i 41-tё i Shteteve tё Bashkuara ( dhe babai i tё 43-it) vdiq nё moshёn 94 vjeç. Nё Shtёpinё e Bardhё pёr njё mandat, mbylli erёn e Luftёs sё ftohtё dhe udhёhoqi luftёn e parё tё Gjirit./

1 Familja Bush

-Bushi i vjetёr i humbi zgjedhjet e vitit 1992, i tradhёtuar nga kriza ekonomike e brёndёshme dhe nga qёndrimi i tij, i pёrceptuar nga njerёzia si shumё i ftohtё dhe aristokratik. Duke u marrё me qytetarё qё ndjeheshin tё varfёruar, i ngushёllonte me mesazhe tё shkurtёra e tё ngrira. U mund nga njё guvernator i panjohur i Arkansasit, qё dinte tё arrinte zemrёn e njerёzisё: “Ndjej vuajtjen tuaj”. Deri nё ngёrdheshjen e njohur: “It’s the economy, stupid”. Kёshtu kanguri i vogёl Klinton zuri vendin e drejtuesit tё fundit tё brezit tё luftёs botёrore./

Shkruar nga Massimo Gaggi/ Corriere Della Sera/

NEW YORK 1966: presidenti Lyndon Johnson arrin nё Houston pёr tё mbёshtetur kandidatin demokrat tё Texasit qё kёrkon t’i marrё vendin nё Kongres George H. W. Bushit, deputetit republikan nё fuqi. Bushi dёrgoi gjithё personelin e zyrёs sё tij zgjedhore pёr tё duartrokitur presidentin qё kishte ardhur t’a sulmonte. Njё anekdotё e vogёl qё thotё shumё se sa ёshtё ndryshuar nё pak dhjetёvjeçarё politika amerikane: stil e brendi. Nuk ёshtё e rastit qё  njё personazh, i cili mё parё se tё fitonte presidencёn, kishte qёnё njё pronar i pasur nafte, shefi i Cia-s nё vitet qё e majta shikonte shёrbimet e fshehta me armiqёsi, dhe zёvendёs i Reagan-it tё adhuruar nga e djathta mё konservatore, nё çastin e vdekjes merr nderime mё tё ngrohta nga demokratёt se sa nga republikanёt.

Barack Obama qan “atdhetarin dhe shёrbyesin e pёrunjur tё Shtetit, tё cilit i detyrojmё njё mirёnjohje tё pakufishme”, ndёrsa ёshtё i ngrohtё edhe lavdёrimi i Bill Clintonit (i cili e mundi nё 1992 mbas njё fushate tё ashpёr zgjedhore), ai i Al Gore-t e tё tjerё drejtuesve demokratё. Natyrisht edhe republikanёt i bёjnё nderimet presidentit tё tyre, por nё mёnyrё mё tё thatё. Donald Trump ka vendosur tё marrё pjesё nё funeralin e tij dhe ka lёshuar njё komunikatё nё tё cilёn nderon shtetarin mbasi e ka lavdёruar nё tuitet e para pёr dhuntitё e tij njerёzore dhe lidhjet e tij me familjen.

Me gjasё ёshtё njё pasqyrim i ndryshkut qё ishte ndёrmjet dy presidentёve: Trump-i i arritur nё Shtёpinё e Bardhё duke kriminalizuar drejtimin e vjetёr tё mishёruar, djathtas, pikёrisht nga familja Bush. Dhe Georgi plak qё, megjithёse nё njё stil shumё tё matur, nuk mungonte tё bёnte tё pёrbirohej pёrçmimi i tij pёr mёnyrёn e vrazhdё tё tё bёrit politikё tё Trump-it qё njё herё, duke braktisur urtёsinё tradicionale, e pёrcaktoi madje si njё mitdhёnёs.

Nё njё karrierё publike, tё zgjatur nё gati 70 vite, presidenti i 41-tё i Shteteve tё Bashkuara, i vdekur nё moshёn 94 vjeç, ka qёnё protagonist i njё Amerike tashmё tё fshirё: ajo nё tё cilёn politikanёt , tё djathtё e tё majtё, bashkёndanin tё njёjtat vlera, kishin njё etikё tё pёrbashkёt. Madje ishin t’aftё tё flijoheshin, jo vetёm me fjalё, pёr Vendin e tyre. Ishin mёsuar tё qeverisnin duke mbajtur gjithmonё nё vёmёndjen e duhur kompetencёn dhe urtёsinё.

Ishte njё kushtim qё Bushi tregoi qё nga vitet e rinisё: bir i njё senatori tё Conecticut, i rritur nё kamje e gati pёr tё hyrё nё universitetet mё tё çmuara tё Amerikёs, 18 vjeç braktisi gjithshka, mbas sulmit japonez tё Pearl Harbor-it, pёr t’u rekrutuar nё Marinё. Qe piloti i ri i US Navy. U dekorua si hero i luftёs mbasi u rrёzua me aeroplanin e tij mё 1944.

Mbas mbarimit tё luftёs u diplomua nё Yale e pastaj u shpёrngul nё Texas, ku nё moshёn 40 vjeçare ishte njё milioner i naftёs. Por politika e tёrhiqte mё shumё se sa biznesi: dy mandate nё Kongres, pastaj role diplomatikё si ambasadori i ShBA nё OKB e mё pas nё Kinё, pastaj shef i Cia-s. Mbas viteve pёrkrah Reagan-it si zёvёndёs i tij, zgjedhja president mё 1988. Nё Shtёpinё e Bardhё qёndroi vetёm pёr njё mandat, por nё vite tejet tё ngjeshura pёr politikёn e jashtёme amerikane e botёrore: sot kujtohet mbi tё gjitha pёr Luftёn e Gjirit tё vitit 1991 qё e pa protagonist absolut, por George H. W. Nё Shtёpinё e Bardhё ka mbyllur erёn e “Luftёs sё ftohtё” e ka mbarёshtuar me urtёsi stinёn e rёnies sё Murit tё Berlinit e tё shkёrmoqjes sё BRSS, deri nё ribashkimin e dy Gjermanive. Ka dhёnё njё ndihmesё tё rёndёsishme nё çarmatimin me Traktatin pёr pakёsimin e armёve strategjike mё 1991.

Mbas mёsymjes sё Kuvajtit nga ana e Irakut Bushi i vjetёr dijti tё ndёrtojё njё bashkёlidhje shumё tё gjёrё, pothuajse planetare, kundёr Sadam Hysejnit. Ajo e janarit 1991 qe njё luftё rrufe. Por mbas çlirimit tё Kuvajtit dhe shkatёrrimit tё ushtrisё irakene, presidenti amerikan  e ndaloi marshimin para se t’arrinte nё Bagdad. Mos shfronёsimi i diktatorit iraken nё atё kohё ngjalli mjaft dyshime. Ai e shpjegoi me vullnetin pёr tё mos krijuar njё fuqi pushtimi tё pёrherёshme: nёse do tё kishin pushtuar kryeqytetin amerikanёve do t’u duhej tё qeverisnin Irakun. Atё e bёri 12 vjet mё vonё i biri George i riu, i 43-ti president amerikan, me pёrfundime shkatёrrimtare, qё sё mbrami, i kanё kthyer dinjitet zgjedhjeve politike tё njё presidenti, sot i konsideruar njё drejtues i madh i politikёs sё jashtёme tё ShBA.

Megjithё sukseset e tij ndёrkombёtare, Bushi i vjetёr i humbi zgjedhjet e vitit 1992, i tradhёtuar nga kriza ekonomike e brёndёshme dhe nga qёndrimi i tij, i pёrceptuar nga njerёzia si shumё i ftohtё dhe aristokratik. Duke u marrё me qytetarё qё ndjeheshin tё varfёruar, i ngushёllonte me mesazhe tё shkurtёra e tё ngrira. U mund nga njё guvernator i panjohur i Arkansasit, qё dinte tё arrinte zemrёn e njerёzisё: “Ndjej vuajtjen tuaj”. Deri nё ngёrdheshjen e njohur: “It’s the economy, stupid”. Kёshtu kanguri i vogёl Klinton zuri vendin e drejtuesit tё fundit tё brezit tё luftёs botёrore.

“Corriere della Sera”, 2 dhjetor 2018   E pёrktheu Eugjen Merlika

 

FTESA E ZV. MINISTRIT DHE PRRALLA E EZOPIT

by

2Eugjen-Merlika-2008V-1-204x300

“Njerёzit turpёrohen jo pёr fyerjet qё bёjnё, por pёr ato qё pёsojnё. Prandaj, pёr tё arritur qё tё paudhёt tё turpёrohen, nuk ka rrugё tjetёr veçse t’i shpёrblesh me tё njёjtёn monedhё”/

Giacomo LEOPARDI ( 1798 – 1837), poet e shkrimtar i njohur italian/

Shkruan:Eugjen MERLIKA/ DIELLI/

Nё festimet e pёrvjetorit tё Tiranёs, njё shkak pёr tё shpalosur tё gjitha bёmat e bujshme tё bashkisё sё Tiranёs, edhe se kjo e fundit ishte e rrethar nga qindra qytetarё qё kёrkonin paratё e mundit tё njё jete tё tёrё, tё investuara nё shtёpitё qё i kap plani i prishjes, nё emёr tё Qeverisё pёrshёndeti zv. ministri i Mbrojtjes, z. Petro Koçi, i vetmi qeveritar i pranishёm.

Fjala e tij trajtoi tema tё sё shkuarёs, natyrisht me qё kremtohej pёrvjetori i njё ngjarjeje tё saj. Oratori mori pozёn e historianit, duke risjellё nё kujtesёn e dёgjuesve, qё mbanin nё duar portretet e “udhёheqёsit legjendar”, Enver Hoxha, se lufta nacional – çlirimtare kishte qёnё njё “vendim i duhur politik e ushtarak, pёr t’i u bashkuar njё koalicioni tё madh antifashist, me armё nё dorё pёr tё çliruar vendin.” Gjynah qё zv. ministri nuk thotё se kur u krijua ky koalicion e kur kishte filluar lufta. Mbase ai nuk e di se para atij koalicioni kishte qёnё njё tjetёr, me emrin “pakt mos sulmimi”, i nёnёshkruar nё kryeqytetin e Rajhut tё tretё mё 23 gusht 1939, nga ministrat e Jashtёm tё Gjermanisё e tё BS, tё autorizuar nga krerёt e tyre Adolf Hitler dhe Josif Stalin. Ndoshta nuk ёshtё mungesё e tij, mbasi edhe historia zyrtare, dhe ajo e botuar mё 2008, nuk e pёrmend fare kёtё fakt historik tё stёrnjohur nё botё. Madje ai “harron” tё thotё se lufta kishte hedhur hapat e saj tё parё, mbas sulmit tё Gjermanisё kundёr Bashkimit sovjetik e krijimit tё Partisё komuniste shqiptare, nёpёrmjet katalizatorёve jugosllavё, duke tingёlluar qartё si njё pёrpjekje pёr t’i ardhur nё ndihmё mё shumё “atdheut tё socializmit”, simbas urdhёrave tё Moskёs, se sa trojeve tё Arbёrit, tё bashkuara pёr herё tё parё mbas tridhjetё viteve, nё njё administratё tё drejtuar nga Tirana.

Pёrpjekjeve tё komunistёve, gjatё luftёs, pёr tё diskredituar klasёn drejtuese atdhetare, qё kishte si yll polar tё veprimtarisё sё saj, bashkimin e shqiptarёve nё njё shtet tё vetёm, i shtohet mbas tre tё katёrtat e shekullit edhe zv.ministri Koçi, qё shprehet kёshtu: “Ata donin qё, duke bashkёpunuar me fashizmin dhe nazizmin, tё mbanin pushtetin politik duke tradhtuar interesat e vendit. Ata nuk luftuan pёr Shqipёrinё e madhe, por tё merrnin pushtetin, por populli shqiptar nuk i mbёshteti.” Njё interpretim tё tillё tё historisё sё asaj kohe do t’a kishte zili edhe gazeta “Zёri i popullit” e kohёs sё luftёs. Vlen t’i kujtohet zv. ministrit tё painformuar se, gjatё pesё viteve tё qeverisjes nёn pushtim nё Shqipёri, u ndёrruan shtatё kryeministra, fakt ky qё vёrteton jo vetёm se sa e vёshtirё ishte jeta politike e tyre, nё mbrojtjen e shpalosjen e vlerave tё trashёguara kombёtare (shpёtimi i hebrenjve ёshtё shёmbulli mё domethёnёs), por edhe se ata nuk ishin tё ngulitur nё idenё e pushtetit, tё cilin e aspironin me çfarёdo çmimi  kundёrshtarёt e tyre,   kryesisht Enver Hoxha.

Bёn pёrshtypje shprehja “Shqipёri e madhe”, qё pёdor zv. minstri socialist, duke i bёrё jehonё njё koncepti tё propagandёs sё vjetёr e tё re kundёr shqiptare tё politikёs dhe kulturёs serbe. Drejtuesit e kombёtarizmit shqiptar kanё pёrdorur gjithmonё shprehjen “Shqipёri etnike”, kur binte fjala pёr Atdheun e bashkuar nё kufijtё e tij natyrorё, por z. Koçi parapёlqen tё rrjeshtohet me politikanёt e studjuesit serbё, nё terminologjinё e tij tё urrejtjes patologjike.

Madje kjo urrejtje gjen shprehjen mё tё plotё kur ai, nga lartёsia e detyrёs sё tij, si pёrfaqёsues i Qeverisё, pёr mё tepёr nё njё dikaster tё rёndёsishёm, si ai i mbrojtjes, gjen rastin tё ftojё “tё gjithё ata qё janё pasardhёs tё atyre qё bashkёpunuan me fashizmin t’i kёrkojnё falje popullit, qytetarёve tё Tiranёs, se vetёm kёshtu mund tё arrihet ai qё quhet pajtim kombёtar”. Ndoshta, nё historinё e kёtyre viteve tё demokraturёs, Petro Koçi do tё mbahet mёnd pёr kёtё ftesё tё tij nё njё festё pёrkujtimore, mbasi nuk shquhet pёr asgjё tjetёr.

Ky zotёri neokomunist arrin tё kёrkojё diçka qё nuk kanё patur paturpёsinё t’a kёrkonin as krerёt e njohur tё komunizmit shqiptar, kёrkesёn e faljes nga ana e pasardhёsve tё kundёrshtarёve tё tyre politikё. Ёshtё njё paturpёsi, nё kufijtё e zvetёnimit tё plotё intelektual dhe moral, brёnda vёshtrimit mё dogmatik e kriminal tё dukurive njerёzore. Zv. ministri e din mirё se ata pasardhёs, tё cilёve u drejtohet me njё cinizёm skajor deri nё absurditet, janё viktima tё pafajshme e tё panumurta tё shtypjes mё mizore nё gjithё Evropёn komuniste, qё ka ushtruar diktatura e etёrve shpirtёrorё tё tij. Kёto fjalё, qё besoj se janё unike nё historinё e botёs, mbasi askush, sado vrasёs tё ketё qёnё, nё çfarёdo sistemi e nё çfarёdo diktature, nuk ka zbritur kaq poshtё nё honin e zvetёnimit moral, sa qё tё ketё mёtuar kёrkesё faljeje nga ana e viktimave tё krimeve tё tij.

Falje kёrkojnё gjithmonё njerёzit qё ndjehen fajtorё para dikujt pёr paudhёsitё qё mund t’i kenё bёrё. Por njerёz qё, nga djepi e deri nё plakje kanё mbajtur nё qafё kularin e “luftёs sё klasave”, qё janё privuar nga tё gjitha tё drejtat qytetare, qё kanё provuar mbi shpinё dhjetra vitesh burgimi apo kampesh internimi, qё kanё gjetur vdekjen tё zhytur nё llucat e kampit tё Bedenit, apo nё galeritё e minierave tё Spaçit apo Qafё Barit, qё janё rritur pa baballarё e nё sajё tё flijimit sipёrnjerёzor tё nёnave tё tyre, qё kanё qenё gjithё jetёn prè e poshtёrimit dhe fyerjes vetёm nё sajё tё mbiemrit qё mbanin, nuk ka asnjё ligj tё shkruar e tё pashkruar tё botёs sonё qё t’i bёjё tё “kёrkojnё falje” tek xhelatёt e tyre.

Qёndrimi i zv. ministrit tё Qeverisё shqiptare mund tё gjejё shembёlltyra vetёm nё botёn e kafshёve. Nga ajo botё mё vjen ndёrmend njё pёrrallё e mrekullueshme e fabulistit mё nё zё tё botёs sё lashtё, grekut Ezop, qё titullohet “Ujku dhe qёngji”. Pёr ndonjё qё mund t’a ketё harruar margaritarin e grekut tё madh, po e sjell atё tё plotё:

“Njё ujk pa njё qёngj qё pinte ujё pranё njё rrёkeje uji dhe i erdhi dёshira pёr t’a ngrёnё me ndonjё sebep tё mirё. Duke qёnё lart nё kodёr, filloi t’a padisё se ai i ndotёte ujin, kёshtu qё ai nuk mund t’a pinte atё. Qёngji i tha se pёr tё pirё ai vetёm sa vinte buzёn tek uji e se nuk mund t’a turbullonte atё, mbasi ujku ishte mё lart. Me qё i shkoi huq ai shkak ujku atёherё i tha: “Po ti je ai qё vitin qё shkoi ke sharё babain tim!” Qёngji atёherё i shpjegoi se n’atё datё ai nuk kishte lindur ende. “Mirё, pёrfundoi ujku, nёse ti je aq i zoti pёr tё gjetur gjithmonё rrugёdalje, un nuk mund tё rri pa tё ngrёnё.”

Besoj se zv. ministri rrin mirё nё rolin e ujkut, edhe se nuk ka mё mundёsi tё pёrsёrisё nё praktikёn e tij bёmat “zulmё mёdha” tё terrorit tё paraardhёsve tё tij. Por urrejtja, qё mbruan çdo qelizё tё trurit tё tij, nuk mund tё shprehet mё mirё se sa tek pёrpjekja pёr t’i fyer e poshtёruar deri nё pafundёsi viktimat e asaj pёrndjekjeje tё pashembulltё qё qe lufta e klasave nё Shqipёrinё komuniste. Ai poshtёrim bёhet n’emёr tё “pajtimit kombёtar”, i cili pёr tё ёshtё pёrjetёsimi i logjikёs sё luftёs e terrorit, duke i ligjёsuar ato nё kundёrshtim me çdo normё e parim tё moralit njerёzor. Ai parim, qё do tё kёrkonte normalisht kёrkimin falje nga dhunuesi e jo nga i dhunuari, nё mёndjen e çoroditur tё zv. ministrit kthehet pёrmbys e prodhon arsyetime tё denjё vetёm pёr ujkun e Ezopit.

Nuk e di se sa pajtohet mendёsia e tij me vendimin e lёvdueshёm tё Qeverisё, pёr tё nderuar kujtimin e njё atdhetari, duke sjellё eshtrat e tij me ceremoni n’atdhe. Nё logjikёn e tij si edhe tё shumё tё tjerёve edhe Mithat Frashёri ishte njё “kolaboracionist”. Heshtja e kёtyre ditёve kundrejt ftesёs shkandullore tё Petro Koçit, drejtuar pasardhёsve tё ish kundёrshtarёve politikё tё komunizmit, tё martirizuar pёr gjysmё shekulli, pёr tё kёrkuar falje, ёshtё njё miratim i tёrthortё i asaj mendёsie qё gjen shtratin e ngrohtё nё zyrat e larta tё shtetit shqiptar. Nёse ai qёndrim, pёr arsye tё kuptueshme fasade, nuk mund tё jetё pozicioni zyrtar i Qeverisё, ёshtё detyrё e kёsaj tё fundit duke filluar nga kryetari i saj dhe ministrja pёrkatёse tё distancohen haptas nga “ftesa” e turpёshme e vartёsit tё tyre.

Nё çdo Vend tё Evropёs njё ftesё si ajo e zv. ministrit Koçi do tё kishte shkaktuar njё pёshtjellim politik e mediatik, tё pasuar nga njё dorёheqje e menjёherёshme. Tek ne ajo kalon nё pavёmёndjen mё shqetёsuese, edhe se pёrbёn njё fyerje cinike pёr shumё mijra qytetarё tё kёtij Vendi. Nuk ёshtё njё shenjё e mirё, tregon se evolucioni i mendimit ecёn me hapin e kёrmillit, se nuk shkёputemi dot si shoqёri nga mendёsia e regjimit, nga ndarja famёkeqe “ne” dhe “ata”, se ajo mendёsi vazhdon tё ketё idhtarёt e saj jo vetёm nё veteranёt qё manifestojnё me portretet e Enver Hoxhёs, jo vetёm nё komentet analfabete tё hymnizimit tё sё shkuarёs nё internet, por ajo qё ёshtё mё keq, edhe nё instancat e larta tё shtetit.

Nёndor 2018

VENDIMI I PRESIDENTIT

by

“Njё politikan i urtё, tё cilit i kёrkuan njё parim pёr tё qeverisur mirё, u pёrgjigj: “Lejoni miqtё tuaj t’u japin kёshilla”-

                                    Melchiorre Gioia (1767 – 1829), publiçist dhe ekonomist italian/

2Eugjen-Merlika-2008V-1-204x300

-Episodi i mos dekretimit tё Sandёr Lleshit mё sjell ndёrmёnd tё tillё tё ngjajshёm nё jetёn tonё politike. Para pak vitesh presidenti Nishani nuk pranoi tё dekretojё dy ambasadorё nё Vatikan, tё miratuar nga qeveria dhe Kuvendi i Shqipёrisё. Ata ishin pёrkatёsisht, profesori i filozofisё nё Universitetin Urbanian tё Romёs, z. Ardian Ndreca dhe shkrimtari i mirёnjohur nё gjithё botёn shqipfolёse e mё gjёrё, z. Visar Zhiti. Edhe ata vazhduan punёn si tё ngarkuar me punё, si kryetarё misioni nё Shtetin e Vatikanit, pёr habinё e madhe tё dinjitarёve tё tij. Nuk do tё donja qё presidentёt shqiptarё tё kishin njё farё alergjie pёr intelektualё tё shquar tё Vendit tё tyre e tё gjejnё gjithfarё mёnyrash pёr tё mos pranuar futjen e tyre nё jetёn politike, administrative e diplomatike tё tij.

Nga Eugjen MERLIKA/

Ka mё se njё javё qё opinioni publik, politik e mediatik shqiptar, krahas ngjarjeve absurde tё Bularatit, tё fryra jashtё mase nga mendёsi tё lashta shoviniste ballkanike, po pёrtyp e ripёrtyp pa prerё njё kundёrshtesё politike ndёrmjet dy nga pёrfaqёsuesve mё tё lartё tё Shtetit, kryeministrit dhe presidentit tё republikёs. Nё dukje ёshtё njё kundёrshti qё buron nga njё interpretim i ndryshёm i kushtetutёs, sё cilёs i referohen tё dy palёt, me dy pёrfundime tё ndryshme, madje tё kundёrta. Ёshtё fjala pёr emёrimin e gjeneral Sandёr Lleshit si ministёr i punёve tё Brёndёshme nё vend tё ish ministrit Fatmir Xhafa, qё dha dorёheqjen.

Vendimi i presidentit ka shkaktuar njё krisje tё fortё institucionale tё panevojshme, qё i shёrben vetёm sedrave tё dy drejtuesve tё shtetit, por jo interesave tё tij. Sigurisht, do tё kishte qёnё mё mirё qё kryeministri tё ishte kёshilluar mё parё me presidentin pёr emёrimin e ministrit tё tij e jo tё gjente rrugёn mё tё shkurtёr tё tuitimit nё internet, por presidenti nuk duhej tё “hakmerrej” ndaj ish mikut dhe bashkёpuntorit tё tij, duke hedhur poshtё propozimin e tij. Nё gjithё kёtё “sherr” institucional e vetiak ёshtё viktimё personi i Sandёr Lleshit, njё ushtarak me njё integritet moral tё shёndoshё e me njё pregatitje intelektuale tё lakmueshme pёr nivelin e jetёs politike shqiptare. Gjeneral Lleshi ёshtё njё shёrbyes i shtetit, i parrjeshtuar nё asnjё formacion politik, jo vetёm sepse, siç thotё ai, ”partia ime ёshtё Shqipёria”, por ndoshta edhe sepse nuk gjen n’asnjё prej tyre, si shumё shqiptarё tё tjerё, njё projekt atdhetar tё denjё e t’aftё pёr pёr tё futur Vendin nё rrugёn e rimёkёmbjes sё plotё e tё integrimit n’Evropё, njё synim qё ёshtё vendimtar pёr tё sotmen e t’ardhmen e Shqipёrisё. Nё njё farё mёnyre ai mё kujton figurёn e nderuar tё njё tjetёr atdhetari, tё Dr. Mentor Ҫokut, qё pёrsёriste gjithmonё “partia ime ёshtё Lidhja e Prizrenit”, duke u munduar tё jepte ndihmesёn e tij tё vyer nё kohёt e para tё tjetёrsimit tё sistemit, nёpёrmjet kёshillash tepёr tё vlefshme pёr pёrfaqёsuesit pa pёrvojё politike tё pas komunizmit.

Sandёr Lleshi i shёrbeu shtetit me devotshmёri dhe ndjenjё tё lartё pёrgjegjёsie nё pozitёn e njё ushtaraku tё lartё tё republikёs, deri sa politika nuk e zhgёnjeu me veprimet e saj partiake e nё kundёrshtim me rregullat e marrёdhёnieve ndёrmjet institucioneve. Kur ai e ngriti zёrin nё mbrojtje tё parimeve tё funksionimit tё shtetit demokratik, simbas mёsimeve qё kishte marrё nё shkollat ushtarake tё botёs perёndimore, politika, nёpёrmjet njё ministri e njё presidenti, u hakmuarr duke e liruar nga detyra. Pёrballё njё padrejtёsie tё kёtillё ai nuk zgjodhi rrugёn e protestёs sё bujshme, por atё tё padisё ligjore nё organet gjyqёsore, duke pritur nё heshtje pёrfundimin e saj. Ai erdhi mbas katёr vitesh me njohjen e sё drejtёs pёr dёmshpёrblimin pёr vitet e humbura, por nuk u kthye mё nё punёn e tij.

Mё vonё ai pranoi propozimin e kryeministrit Rama, pёr tё qёnё kёshilltar i tij pёr çёshtjet ushtarake e jo pёr kanabisin, siç u shpreh nё mёnyrё mjerane dikush nga Opozita.  Bota ёshtё e mbushur plot me shёmbuj, nё tё cilёt edhe njerёz me bindje politike tё ndryshme kanё bashkёpunuar, njёri nё rolin e shtetarit e tjetri n’atё tё kёshilltarit. Nё kёta vite mё duket se sfera e mbrojtjes nuk ka pasur probleme tё veçanta e tё dukёshme, pra edhe puna e tij n’atё fushё nuk ka vend pёr kritika objektive.

Mbas dorёheqjes sё Fatmir Xhafajt kryeministri i propozoi gjeneral Lleshit postin e ministrit tё Brendshёm. Ai ka pranuar, besoj duke u nisur nga parimi pёr t’i shёrbyer Atdheut, nga njё pozicion politik i rёndёsishёm, por gjithmonё duke mbetur jashtё kornizёs sё politikёs zyrtare. Duket se mund tё jetё njё kundёrshti nё vetvete ky vёshtrim, por duke mbajtur parasysh personalitetin dhe formimin e tij, besoj se qёndron plotёsisht nё kuadrin logjik. Sandёr Lleshi merr pёrsipёr njё detyrё tё vёshtirё, nё njё çast aspak tё shkujdesur tё jetёs politike tё Vendit. Jam i bindur se kёtё e bёn, jo pёr interesa tё ngushta vetiake dhe as pёr prirje protagonizmi, por pёr t’i shёrbyer pёrsёri Vendit tё tij.

Nё kёtё shёrbim, armёt mё tё fuqishme qё ai mban nё dorё janё ndershmёria, dashuria pёr Atdheun e, ndoshta, ndonjё besim i brёndshёm se ёshtё koha pёr t’i kushtuar atij tё gjithё zellin dhe aftёsitё e tij. Por tё gjitha kёto nuk i thonё asgjё presidentit Meta, i cili “nuk ka krijuar bindjen e plotё pёr t’i dhёnё besimin kandidaturёs sё z. Sandёr Lleshi si ministёr i Brendshёm”. Ndoshta presidenti ёshtё tepёr pragmatik, nuk i beson mё idealeve tё cilёt, gjatё kёtyre 27 vjetёve nё vorbullёn e politikёs pas komuniste, ka parё se si shkelen e bёhen thёrrime pёr hir tё interesave tё klaneve, tё partive, tё pasurimit tё paligjshёm tё klasёs politike. Si i tillё ai e thёrret tri herё kandidatin pёr ministёr tё shkojё e tё bisedojё me tё, por ai nuk pranon e shkon vetёm kur ёshtё marrё vendimi.

Ka diçka tё pakuptueshme nё kёtё veprim tё gjeneralit, qё nuk shpjegon arsyet e mos pranimit tё ftesёs sё kryetarit tё Shtetit, ashtu sikurse ky i fundit nuk shpjegon motivet e mungesёs sё “bindjes” sё tij kundrejt emёrimit. Duke shkuar me hamёndje nё zhbirilimin e kёtyre arsyeve, duhet tё mbajmё parasysh mjedisin ku zhvillohen ngjarjet, njё terren tё mbarsur me probleme tё rёnda ligjёshmёrie. Duhet tё mbajmё parasysh gjithashtu edhe karakterin e veçantё tё natyrёs sё veprimtarisё sё ministrit tё Brendshёm, sidomos nё Shqipёrinё e sotme, ku lufta kundёr krimit ordiner dhe tё organizuar, kundёr korrupsionit deri nё sferat e larta tё shtetit, mbetet njё kёrkesё e dorёs sё parё, jo vetёm e shoqёrisё shqiptare, por edhe e qarqeve politike ndёrkombёtare, kryesisht e aleatёve strategjikё, BE dhe SHBA.

Nё kёta kushte, ndoshta, kandidati pёr ministёr ka nguruar shumё pёr t’u ballafaquar me presidentin para emёrimit, pёr motive qё i din vetёm ai. Por, sidoqoftё, koha do t’i nxjerrё nё shesh kёto prapaskena tё çёshtjes Lleshi. Ndёrkaq ai ka filluar punёn si zv. ministёr dhe akti i tij i parё politik ishte ai i pёrzёnies sё 52 grekёve qё shkelёn ligjet dhe rregullat e shtetit tonё brёnda kufijve tё tij dhe shpalljes sё tyre si tё padёshirueshёm pёr Shqipёrinё, njё veprim qё besoj se ka miratimin e shumicёs dёrmuese tё shqiptarёve.

Episodi i mos dekretimit tё Sandёr Lleshit mё sjell ndёrmёnd tё tillё tё ngjajshёm nё jetёn tonё politike. Para pak vitesh presidenti Nishani nuk pranoi tё dekretojё dy ambasadorё nё Vatikan, tё miratuar nga qeveria dhe Kuvendi i Shqipёrisё. Ata ishin pёrkatёsisht, profesori i filozofisё nё Universitetin Urbanian tё Romёs, z. Ardian Ndreca dhe shkrimtari i mirёnjohur nё gjithё botёn shqipfolёse e mё gjёrё, z. Visar Zhiti. Edhe ata vazhduan punёn si tё ngarkuar me punё, si kryetarё misioni nё Shtetin e Vatikanit, pёr habinё e madhe tё dinjitarёve tё tij. Nuk do tё donja qё presidentёt shqiptarё tё kishin njё farё alergjie pёr intelektualё tё shquar tё Vendit tё tyre e tё gjejnё gjithfarё mёnyrash pёr tё mos pranuar futjen e tyre nё jetёn politike, administrative e diplomatike tё tij.

Duke u munduar t’i konsideroj si tё rastёsishme kёto veprime tё paligjёsueshme tё kryetarёve tё shtetit, do t’u kujtonja atyre se vlerёsimi, nё shkallёn e duhur, i potencialeve intelektuale tё shquar tё bashkёqytetarёve tё tyre, ёshtё njё ndёr detyrat mё parёsore qё ata, si drejtues dhe garantё tё demokracisё, duhet tё venё nё jetё nё veprimtarinё e tyre. Rasti i mos dekretimit tё Sandёr Lleshit, me gjithё problematikёn e saj disi tё veçantё, mё duket se nuk pёrputhet me interesat e vёrteta tё Shqipёrisё, mbasi njё personalitet i tillё ёshtё njё rezervё e çmuar e pasurisё intelektuale e morale tё Vendit tonё, njё vlerё e shtuar pёr Qeverinё, pavarёsisht ngjyrёs politike tё saj.

Nё kёtё kohё pandershmёrie zotёruese, refuzimi i njё intelektuali tё ndershёm nё mbarёshtimin e shtetit, mё duket njё veprim tejet i dёmshёm pёr sot e pёr t’ardhmen e Shqipёrisё bashkёkohore, madje do t’a quaja njё privilegj qё nuk duhet t’a ketё asnjё shqiptar, qoftё ky edhe njё Kryetar Shteti. Aq mё shumё bёhet e papranueshme njё mendёsi e tillё, kur ёshtё prodhim i tekave apo i sedrave tё sёmura tё njerёzve tё veshur me pushtet, pёr mё tepёr nё njё Vend qё mёton tё quhet demokratik e, si i tillё nё tё meritokracia duhet tё jetё parimi kryesor i funksionimit tё shtetit.

Pardje kryeministria njoftoi se presidenti do tё rishikojё vendimin e tij kundrejt kёrkesёs sё dytё tё qeverisё pёr emёrimin e Sandёr Lleshit nё postin e ministrit tё Brendshёm. Uroj qё presidenti t’a rishohё me njё sy tjetёr vendimin e tij tё parё, t’a ndryshojё atё nё dobi tё dekretimit, mbasi kam bindjen se Sandёr Lleshi do tё jetё njё ministёr shembullor e pёr tё tillё Shqipёria ka e do tё ketё gjithnjё nevojё. Uroj e shpresoj qё koha mos tё pёrgёnjeshtrojё bindjen time.

Nёndor 2018

SHKELEN TЁ DREJTAT E NJERIUT, POR NE HESHTIM

by

Nga Pierluigi Battista-   “Corriere della Sera”/

1-eugjen-merlika

 

 Pёrktheu: Eugjen Merlika/

            Do tё duhej tё protestonim pёr dёnimin me burgim tё pёrjetshёm tё gjashtё shkrimtarёve dhe gazetarёve, nё pёrfundim tё njё proçesi-farsё nё Turqi. Por nuk e bёjmё, nuk na leverdis, nuk ka aq rёndёsi pёr ne.  Ndjeshmёria jonё kundrejt mbrojtjes sё tё drejtave njerёzore ёshtё mekur deri nё zhdukje, e gёlltitur nga rregullat,  hipokrizitё dhe cinizmi I realizmit politik.

Qeveritё evropiane duhet t’a mbajnё mirё me Erdoganin, i paguar pa asnjё kursim pёr tё mbajtur tё mёrguarit nga Siria e, sigurisht, nuk mund tё tronditen nga padia dramatike e njё tё pёrndjekuri tё regjimit turk, Ahmet Altan, tё shprehur nё librin “Nuk do tё shoh mё botёn”, tё botuar nё Itali nga Solferino. Dhjetra mijra nёpunёs shtetёrorё janё hequr nga puna me pretekstin e njё pjesёmarrjeje tё hamendёsuar nё grushtin e shtetit tё dёshtuar tё viti 2016. Por tё gjithё neve bёjmё sikur nuk ka ndodhur asgjё, institucionet evropiane, tё munguara e tё mbyllura nё njё plogёshti qё do tё duhej tё bёnte tё turpёrohej njё Evropё, qё vetёquhet e çimentuar nё mbrojtjen e vlerave tё padiskutueshme, dhe njё opinion publik, tashmё i narkotizuar mbi dhunimet e lirisё politike mё fillestare nё Vendet shumё pranё nesh. Madje pothuajse lёshojmё njё psherёtimё lehtёsimi kur gjykatat egjyptiane, qole tё diktaturёs “laike”, shpёrndajnё dёnime kapitale si shi pёrfaqёsuesve tё Vёllezёrve myslimanё. Jemi edhe tё gatshёm tё mёnjanojmё çёshtjen Regeni pёr tё mbajtur marrёdhёnie tё mira me Kairon: a nuk ёshtё Egjypti njё ledh nё luftёn kundёr fanatizmit tё errёt islamik? Po masakruesi i popullit sirian, Asadi, i pёrkrahur nga Putini, a nuk ёshtё “e keqja mё e vogёl” pёr t’a lёnё tё qetё nё luftёn kundёr Isis? A duhet tё prekemi pёr fatin tragjik tё popullit kurd, tё treguar nё kёto faqe nga Lorenzo Cremonesi, i cili pikёrisht nё luftёn kundёr Shtetit islamik ishte nё rradhёn e parё? Nё logjikёn e hekurt tё realizmit politik a mos duhet vallё tё kundrojmё nderimin e njё ndjenje tё vjetёruar siç ёshtё mirёnjohja?

Jemi pёrkeqёsuar. Tё gjithё: tё djathtё e tё majtё, sovranistё e demokratё, klasё drejtuese e popull, pa dallim. Tё gjithё tё bashkuar nё parimin e vetёm tё cilin e respektojmё me tё vёrtetё: qetёsinё tonё. Kasaphana siriane, pasojat e sё cilёs na lёpinё deri sa na bёnё tё humbasim gjumin dhe kontrollin, na ka kthyer nё tё pandjeshёm ndaj masakrёs sё tё drejtave njerёzore, tё ecjes sё pakundёrshtuar tё diktaturave tё egra, me tё cilat duam tё ruajmё marrёdhёnie tё qёndrueshme e “tё qeta” mos ndёrhyrjeje tё ndёrsjelltё. Kohёt e “ndёrhyrjes njerёzore”? Janё arkivuar. Insitucionet ndёrkombёtare vidhosen nё pafuqinё e tyre mё prekёse. Kombet e Bashkuara, robe tё satrapёve e tiranёve, caktojnё nё komisionet e tyre pёr tё drejtat njerёzore pёrfaqёsues regjimesh qё, me tё drejtat njerёzore, kryejnё njё masakёr sistematike. Na bёjnё pёrshtypje pamjet e torturave qё kryhen nё qendrat libike tё grumbullimit tё mёrgimtarёve, por OKB nuk bёn asgjё qё ato fёlligёshtira tё mos ndodhin mё. Evropa as qё flet: tё vetmet fjalё tё thёna nga komisaria evropiane pёr çёshtjet e jashtёme, Federica Mogherini, janё tё frymёzuara nga ideja e saj e ngulur kundёr-izraeliane dhe nga mbrojtja e teokracisё iraniane, ku gratё, njёlloj siç ndodh nё Arabinё Saudite, janё tё pёrndjekura e tё dёnuara nё njё gjendje tё detyrueshme nёnёshtrimi dhe shtypjeje. Mёsojmё tani, se n’Irakun e çliruar nga vrasёsit e Isis-it, gratё qё guxojnё tё pёrcjellin foto tё tyre tё lira nё Instagram kёrcёnohen dhe vriten, por ne nuk jemi nё gjendje as tё na bёjnё pёrshtypje mё lajme tё tilla.

Tё drejtat e njeriut tё shkelura nuk njohin gjeografinё. Pёrsёriten tё njёjta edhe nё kontekste tё tjera, siç mbetet e njёjtё edhe mospёrfillja e jonё. Mbas padisё bujare tё Papёs Françesku kemi harruar fatin e Rohingjave, popullsia myslimane e masakruar nga ushtria e Aung San Suu Kyi, nё mёnyrё tё pabesueshme e dekoruar me mё tё pamerituarin Nobel pёr paqen. Ende sot mbetet i veçuar guximi i Angela Merkel qё sfidoi zёmёrimin e Pekinit, duke i shtrёnguar dorёn Dalai Lamёs, pёrfaqёsues i njё populli, atij tibetan, ende i shtypur nё heshtjen e botёs. Vlera universale e tё drejtave njerёzore, gjithёnjё nё qendёr tё fjalimeve zyrtare, ёshtё nxjerrё jashtё nga rendi i ditёs i qeverive dhe nga zemra e opinioneve publike. Edhe njёherё pёrndjekjet e Erdoganit do tё mbeten tё pandёshkuara, e vetmja siguri, tepёr e trishtueshme.

“Corriere della Sera”, 4 tetor 2018     E pёrktheu Eugjen Merlika

EVROPA TOKЁ E LAKMUAR

by

Panebianco

Nga Angelo Panebianco/“Corriere della Sera”/

1-Eugjen-Merlika-225x300

Pёrktheu pёr Diellin:Eugjen MERLIKA/

            I drejtohemi mё shumё shёmbёllesave historike kur kohёt turbullohen, kur shkimen pikat e referimit tё zakonshёm, ato qё mё parё pёrdornim pёr tё ndёrpretuar botёn. Kёrkohen, nё historinё e shkuar, çaste e gjendje tё krahasueshme, pёr aq sa ёshtё e mundur me rrethanat e pranishme, me shpresё tё gjindet njё busull qё tё na ndihmojё neve tё drejtohemi. T’a zёmё se Steve Bannon, ish ortaku i Donald Trump-it e teoriku i nacional – populizmit, dhe mendimi i tij (ai qё shumёve  prej nesh na duket njё distopi, njё utopi  e keqe) pёr njё Evropё tё rihedhur nё garёn mes Shtetesh, plotёsisht sovranё, do tё fitojnё. T’a zёmё se nё zgjedhjet e ardhёshme pёr Parlamentin evropian do tё vёrtetohet fitorja e madhe zgjedhore e nacional – populistёve. T’a zemё se do tё rritet kushtёzimi i ushtruar mbi qeveritё gjermane nga Alternativa pёr Gjermaninё, njё lёvizje kundёr tё huajve (dhe kundёr Evropёs), sot partia e tretё nё Bundestag, qё nё Francё rёnia e pёlqimit popullor pёr Macron-in  do t’a bёjё pёrsёri tё besueshme sfidёn lepeniste, qё n’Itali do tё ngulin rrёnjё nacional – populistёt, sot nё fuqi, e qё lёvizje tё tilla do tё vazhdojnё tё fuqizohen gjithandej. Bashkimi Evropian, larg kalimit tё krizёs sё sotme, do tё kishte pak mundёsi tё merrte vehten. Le tё pёrfytyrojmё , sё fundi, se lidhjet ndёr – atllantike (edhe pёr shkak tё ripohimit tё njё mandati tё dytё  presidencial tё Trump-it, mbas dy vitesh), do tё vazhdojnё tё dobёsohen.

Nёse gjithshka u tha mё sipёr do tё sendёrtohej, cilёs hyllёsie historike duhet t’i drejtohemi pёr t’u rrekur tё kuptojmё gjendjen e re evropiane? Mund tё kuturisim qё nё kёtё rast Evropa do tё gjindej nё kushte tё krahasueshme me ata tё Italisё nё gjysmёn e parё tё Pesёqindёshit: nё harkun e kohёs qё shkon nga 1494, vit i zbritjes nё Itali tё mbretit tё Francёs, Karli VIII, deri nё 1559, viti i traktatit tё paqes tё Cateau – Cambrésis. Gjatё gjithё asaj periudhe, me pushime tё shkurtёra, Franca e Spanja (Franca dhe Perandoria Habsburge nёn Karlin V, nga 1519 deri nё 1556,) luftuan pёr kontrollin e Italisё. Sherret mbaruan mё 1559 me ngadhnjimin e Spanjёs, qё siguroi mbizotёrimin, nga Mbretёria e Napolit nё Milano, nё njё pjesё tё mirё tё Gadishullit.

Italia mbas 1494 ishtё bёrё tokё e lakmuar nga fuqitё evropiane sepse kishte dy karakteristika (qё i gjejmё edhe n’Evropёn e sotme): ishte e pasur nё burime ekonomike dhe nё prestigj dhe ishte politikisht e copёtuar, e ndarё nё Shtete shemra, tё paaftё tё formonin njё front tё pёrbashkёt kundёr orekseve t’atyre fuqive. Nё njё vepёr klasike kushtuar “Historisё sё republikave italiane” mё 1832, historiani dhe ekonomisti Sismondi shkruan: “Nё fund tё shekullit XV zotёrinjtё e kombeve francez, gjerman e spanjol u tunduan nga begatia e mrekullueshme e Italisё, ku grabitja e vetёm njё qyteti u premtonte atyre herё herё mё shumё pasuri se sa mund t’i xhvatnin miliona vartёsve. Me pretekstet mё tё kota ata mёsynё Italinё e cila, nё dyzet vite lufte, herё pas here u shkatёrrua nga gjithё ata popuj qё mundёn tё depёrtonin nё tё. Grabitjet e kёtyre barbarёve tё rinj shkaktuan zhdukjen e begatisё qё i kishte joshur ata ”.

Le tё mbajmё parasysh tani rastin e njё Evrope “tё shprishur”: fundi i hegjemonisё sё Shteteve tё Bashkuara, fundi i integrimit evropian, kthim i plotё nё Evropёn e Shteteve kombёtare tё pa lidhura – siç kanё qenё deri tashti – nga ajo hegjemoni dhe nga ai integrim. Tё pёrfytyrojmё gjendjen mё ngjyrё trёndafili, njё skenar nё tё cilin tё mos jenё tё pranishme, nё ndryshim nga çfarё ndodhi nё Italinё e Pesёqindit, kundёrshtitё e armatosura (edhe se e dijmё se gjatё kufirit mes Vendeve tё Natos dhe zonave tё ndikimit rus, shpejt a vonё mund tё shpёrthejnё pёrplasje tё rёnda). Evropa gjithsesi do tё jetё tokё e lakmuar e fuqive tё mёdha. E para qё do tё pёrfitonte nga rёnia e hegjemonisё amerikane dhe ndalimi i njёhershёm i integrimit evropian, natyrisht do tё ishte Rusia (e cila, sё bashku me disa miq tё saj evropianё, po punojnё me zell pёr atё pёrfundim). Do tё synonte tё zёvendёsonte Shtetet e Bashkuara nё rolin e lordit mbrojtёs t’Evropёs. “Asgjё e keqe” thonё ata qё nuk kuptojnё se çfarё pasojash do tё kishte mbi shoqёrinё nё tё cilёn bёjnё pjesё e mbi vetё jetёt e tyre, kalimi nga hegjemonia e njё fuqie demokratike e liberale nё atё tё njё Shteti iliberal. Merrni me mend: ekspertёt e Rusisё mendojnё se Putini ёshtё mё i miri qё gjindet nё sheshin e atyre anёve. Pasuesit e tij, pёr pjerrje autoritare dhe prirje imperialiste, do tё jenё me gjasё, mё tё kёqinj.

Por Rusia nuk do tё kishte fushё tё lirё. Do tё haste pengesa nё veprimin e  tё tjera fuqive tё mёdha. Edhe se politikisht tё kufizuar, jo mё nё gjёndje tё ushtrojnё njё hegjemoni tё pakundёrshtueshme, Shtetet e Bashkuara, sigurisht nuk do tё braktisnin krejtёsisht fushёn: do tё kёrkonin gjithsesi tё kundёrshtonin trysninё ruse mbi Evropёn. Pastaj ёshtё Kina me synimet e saj perandorake, rruga e re e Mёndafshit, e gjithshka tjetёr  me investimet e saj tё mёdha jo vetёm nё Azi dhe nё Afrikё, por edhe nё Mesdhe e n’Evropё.

Evropa e pasur dhe e ndarё do tё bёhej pre (tё shpresojmё sё paku, paqёsore) e garёs ndёrmjet fuqive tё mёdha tё sotme. Nё njё Evropё tё ndarё do tё rindizeshin shumё shemёri, deri tani (mbas 1945) vetёm tё fashitura: ndoshta kundёrshtia e fortё mes Italisё dhe Francёs mbi Libinё paralajmёron njё fazё tensioni ndёrmjet evropianёve pёr çёshtjet mё tё ndryshme. Nga ana tjetёr, rifillimi i tensioneve do tё lehtёsonte, kryesisht nё Vendet evropiane mё pak tё fuqishme, lindjen e grupeve partiake ose tё rrymave tё partive, tё lidhura me fille dyfishe me njёrёn apo tjetrёn fuqi tё madhe rivale. Nuk po zemё nё gojё faktin qё nё njё Evropё tё ndarё, dhe tokё mёrgimi nga Lindja e Mesme, do tё shtoheshin akoma mё tepёr prania dhe aftёsia e ndikimit tё ndonjё fuqie (autoritare) tё asaj zone.

Elitat europeiste  apo kozmopolite qё mendonin se n’Evropё Shteti kombёtar tashmё ishte tejkaluar, kanё bёrё gabime tё mёdha. Kanё lehtёsuar kundёrveprimin  sovranist. Evropa duhet tё mbajё parasysh gjallёsinё kёmbёngulёse tё Shteteve kombёtarё. Por evropianёt qё pёsojnё yshtjen e kushtrimit nacional – populist duhet tё dijnё mirё se çfarё çmimi do tё paguajmё tё gjithё, nёse ai projekt do tё sendёrtohej.

“Corriere della Sera”, 24 shtator 2018    E pёrktheu Eugjen Merlika