Evropa – Dielli

A DO TË KTHEHET ALEANCA E HERSHME NDËRMJET EVROPËS E SHBA ME ARDHJEN E BIDEN-IT?

January 15, 2021 by dgreca

Nga ANGELO PANEBIANCO- Përktheu Eugjen Merlika / Ndërsa në ekranet televizive rridhnin pamjet e mësymjes mbi Capitol Hill ndihej shpesh të përsëritej prej atyre që i komentonin se n’atë çast po kryhej një sulm kundër “tempullit” të demokracisë. Duke lënë mënjanë fjalët e bukura, n’ato fjalë përceptohej përveç përhumbjes përballë të pamendueshmes (sulme kundër Parlamentëve mund të priteshin në shumë vënde të botës, me përjashtim të Shteteve të Bashkuara), edhe pak a shumë një vetëdije të çoroditur mbi çfarë është me të vërtetë demokracia kur arrin në një pikë vendimtare. Demokracia është, para së gjithash e mbi të gjitha, një metodë për të zëvendësuar qeveritarët në fuqi pa dhunë e pa derdhje gjaku kur, në zgjedhje të lira, një shumicë votuesish (por shpesh bëhet fjalë për pakicën më të fuqishme) vendos t’I ndryshojë.

Demokracia “i numëron kokat në vënd që t’I presë”. Kjo e dallon nga regjimet e tjerë politikë. Jo gjithmonë arrin t’a shmangë dhunën, siç dëshmon historia e gjithë demokracive. Duke filluar nga ajo e Shteteve të Bashkuara me të gjithë episodet e dhunës politike. Megjithatë, pavarësisht nga Capitol Hill, pavarësisht nga orvatjet e Trump-it për të helmuar të gjithë puset e mundëshme para tërheqjes së pashmangëshme, duhet thënë se lajmet që qarkullojnë sot mbi krizën e demokracisë amerikane janë “ të zmadhuara në mënyrë trashanike”.

Presidenti Trump, me fjalën e tij mbi fitoren e vjedhur, jo vetëm ka shtyrë për veprim kryengritësit e Capitol Hillit. Ka kërkuar, nëpërmjet çfarëdo mjeti të ligjshëm në mundësitë e veta, përmbysjen e përfundimeve zgjedhore. Nuk ka gjetur asnjë guvernator e asnjë gjykatës të gatshëm për të përmbushur qëllimin e tij. Mjaft demokraci rreth e përqark botës janë shembur sepse kryetari i qeverisë në fuqi ka kundërshtuar dorëheqjen mbas humbjes së zgjedhjeve. Por institucionet amerikane janë tepër të qëndrueshme për t’i lejuar Presidentit të Shteteve të Bashkuara atë që, në vende të tjera, institucione më të dobëta i lejojnë disa lloj kryeministrave.

Është e njohur se Trump-i, edhe se ka humbur Shtëpinë e Bardhë, ka dëshmuar se ruan një fuqi të madhe zgjedhore, se është ende një tërheqës shumë i mirë. Kanë mundur t’a vërtetojnë demokratët që kanë ruajtur shumicën në Dhomën e Përfaqësuesve, por duke humbur vota e deputetë.

Janë rrjeshtuar shumë herë arsyet që e bëjnë aq të turbulltë sot jetën amerikane: një rënie e theksuar e besimit të publikut kundrejt qeveritarëve, një stinë e gjatë e polarizimit politik, fuqia m’e madhe e dukshmëria më e plotë e pakicave skajore të prirjeve të ndryshme. Është kjo në fund të fundit që i dha mundësi njërit si Trump-i, katër vjet më parë të fitonte e që bën të mundur zgjedhjen, në rradhët e demokratëve të kandidatëve që po të ushtronim parametrat evropianë, mund t’i klasifikonim si skajorë të së majtës.

Megjithatë kjo nuk ka ndaluar fitoren e një qëndërsori si Joe Biden. As do të pengojë, me gjasë e me të drejtë ata parlamentarë republikanë, që kanë pësuar Trump-in gjatë këtyre viteve, duke qeshur se nuk mund të qanin, për të gjetur pragmatikisht pika takimi me Administratën demokratike, sa herë që për ta do t’ishte e leverdisëshme.

Por thuhet se Amerika është një “Vend i ndarë”, ku garuesit trajtohen si kundërshtarë (Po nuk është ashtu n’Itali?). Ndonjë herë është përshtypja se ndonjeri dënon jo vetëm dhunat por edhe ndasitë si të tilla. A thuajse është e mundur dhe e urueshme një demokraci pa ndarje (pak a sumë të thella). Problem nuk janë ndarjet por aftësia e institucioneve për t’i mbajtur nën kontroll e për të ndaluar konfliktet – të pashmangëshme e të nevojshme – të përdhosen deri n’atë pikë sa të venë në rrezik rendin shoqëror. Pavarësisht nga episodi shumë i rëndë i Capitol Hillit apo i dhunave qytetare që kanë shkundur Amerikën në muajtë e fundit nuk duket aspak se institucionet e demokracisë së Shteteve të Bashkuara t’a kenë humbur atë aftësi.

Nëse janë të tepruara piskamat për t’ardhmen e demokracisë amerikane, kjo nuk do të thotë se nuk ka arsye të fuqishme për t’u shqetësuar për ne evropianët. Rreziku më i madh është që Biden-i megjithë përvojën dhe vullnetin e tij të shfaqur shpesh, në rinyjëzimin e lidhjeve me Evropën, të pësojë trysninë e forcave që shtyjnë në drejtim të kundërt. Duhet të kujtojmë se e majta e Partisë demokratike është e interesuar vetëm për reforma rrënjësore shoqërore të brëndëshme dhe qëndrimet e saj ndërkombëtare (izolacioniste e proteksioniste), nëse do të mbizotëronin, do të kishin për ne pasoja po aq rrënuese sa dhe ato të shkaktuara nga Administrata Trump.

Ka arsye ai që mendon se humbja e Trump-it nuk mund të përbëjë një kthim të pastër e të thjeshtë në të shkuarën. Edhe se, sigurishht, marrëdhëniet ndërmjet Amerikës dhe Evropës do të përmirësohen, Biden-i do të mbajë parasysh faktin se publiku amerikan nuk pranon më të paguajë çmime shumë të larta për të ushqyer mbizotërimin ndërkombëtar të Shteteve të Bashkuara. Mbulesa do të jetë më e shkurtër se një kohë. Kjo do të thotë se investimi amerikan i kujdesit dhe i burimeve ekonomike në shemërinë me Kinën do të shpërblehet me një disponueshmëri më të pakët për të siguruar me të njëjtën fuqi e besueshmëri të së kaluarës sigurinë evropiane. Me që siguria është thelbësore për të garantuar jo vetëm paprekshmërinë fizile të qytetarëve, por dhe qëndrueshmërinë e institucioneve demokratike, në teori do të na takonte ne evropianëve të merremi me të në vitet që vijnë. Më e lehtë të thuhet se të bëhet. Dihet se sa të pabindur janë shumë evropianë, ndoshta shumica, për të zhvendosur tek mbrojtja e siguria burime të papërdorëshme e deri tani të përdorura për qëllime të tjera. Në vend të fatit të demokracisë amerikane (që, megjithatë, nuk duket se kalon rreziqe të mëdha), duhet të fillojmë të shqetësohemi për t’ardhmen e demokracive tona.

“Corriere della Sera”, 10 janar 2021

Përktheu Eugjen Merlika

EVROPA NË VULËN E ANGELA MERKEL

July 27, 2020 by dgreca

Nga Maurizio Ferrera-Përktheu Eugjen Merlika -“Corriere della Sera”*

Në demokracitë drejtuesit më t’aftë bëhen “shtetarë” me plot kuptimin e fjalës vetëm kur dalin nga skena. Ndoshta , mbas marrëveshjes mbi Recovery Fund, Angela Merkel meriton një përjashtim, së paku sa i përket rolit të saj evropian. Në kornizën BE – duke ndjekur Habermas-in – një shtetar njihet sepse din të “bëjë historinë”, pra vepron me vetëdijen se në disa çaste duhet të merren vendime që do të ndikojnë fatet e gjithë kontinentit e të shumë brezave t’ardhshëm.Mund të jemi pak a shumë të kënaqur për përmbajtjet e tij të veçanta, por është e vështirë të mohohet që plani “Next Generation Eu” përfaqëson një pikë kthese të madhe në këtë vështrim. Së bashku me monedhën, bashkëndarja e rreziqeve ekonomikë e shoqërorë është një nga tiparet që përcaktojnë bashkësitë politike dhe zotimin e tyre për të qëndruar në kohë.

Vetëm dhjetë vite më parë ishin shumë ata që mendonin se Merkel nuk kishte stofën e shtetares, aq më pak në skenën evropiane. Gjatë krizës së borxhit sovran Kançelaria ishte qortuar fuqimisht – jo pa ndonjë arsye – për karakterin e saj të ndrojtur, e prirjen për të shtyrë vendimet. Mbiemri i saj u kthye në një folje (merkeln) që nga ajo kohë do të thotë “hiq e mos këput”. Joschka Fisher,ish ministër i Jashtëm dhe një nga figurat më ndikuese në opinionin publik e paditi se kishte thyer boshtin mbajtës të politikës gjermane: evropianizimin e problemeve dhe zgjidhjeve, bërjen e Gjermanisë gjithënjë e më shumë evropiane. Me mbylljet e saj kundrejt solidaritetit financiar me Vendet e Jugut, Merkel kishte ndjekur rrugën e kundërt: të paloste Evropën nën parapëlqimin dhe interesat gjermane.

Gjatë dhjetëvjeçarit Bashkimi është detyruar të përballohet me një “shumë-kriza” dramatike: rënia e madhe e ekonomisë, cunami i ardhjes së të shpërngulurve, Brexit. E në fillim të 2020 belegu më i tmerrshëm: koronavirusi. Një spikamë e vërtetë në profilin shëndetësor, ekonomik, politik, që do të kishte mundur t’a hidhte BE në darën e shteteve kombëtarë: mbyllje e kufijve dhe shkëmbimeve tregëtare (madje deri tek mbulesat e gojës), secili Vënd përsëri për llogari të vet.

Bisedimet mbi planin Next Generation Eu (750 miliardë borxh të përbashkët për kredi dhe ndihma Vëndeve më të goditura si dhurata në tre vjet) u mbyllën në shenjën e bashkësisë së mendimit gjithë-evropian, madje me një akt altruizmi: Gjermania nuk ka pranuar të përfitojë nga ajo zbritje në ndihmesën që u mëtua nga Vendet kursimtarë, Hollanda në krye. Angela e ndreqi “boshtin mbajtës” të thyer një dhjetëvjeçar më parë dhe ka përhejruar një rol të ri për Gjermaninë, atë të Vendit mbisundues por të përgjegjshëm, të vëmëndëshëm ndaj interesit të përbashkët. Disa sigurisht do të vazhdojnë të shtrembërojnë turirin: a nuk jemi të gjithë të barabartë n’Evropë?

Formalisht po, por në fakt nuk mund të kemi të gjithë të njëjtën peshë vendim-marrëse, Gjermania ka përmasa ekonomike dhe popullsie të tilla që e bëjnë objektivisht më të barabartë se të tjerët. Një Gjermani që të dijë të veprojë duke mbajtur parasysh interesin evropian është shumë më e mirë se sa një Evropë e gjermanizuar. Në një deklaratë që, me gjasë, do të kujtohet në librat e historisë, më 23 prillin e shkuar, pak orë para një Këshilli në video-konferencë, Merkel i tha antarëve të Bundestagut se “zotimi kundrejt Evropës së Bashkuar është pjesë e arsyes së qënies të shtetit gjerman… Për neve Evropa është një bashkësi fatesh”. Dhe ka shtuar: nuk është një fjali për bujë, nga ato që lexohen në shtesat e të djelave në të përditëshmet. Bëhet fjalë për “diçka shumë praktike”, përfshirë edhe derdhjen e ndihmesave më të larta në bilancin e përbashkët.

Faktorë të ndryshëm i kanë lejuar Angela Merkel-it të veprojë si shtetare. Në shkurtin e shkuar, në prag të pandemisë, Kançelaria kishte njoftuar zyrtarisht se nuk do rë kandidohej përsëri në votimet e ardhëshme. Së paku pjesërisht, kjo e ka shliruar nga njëra prej rregullave më të “papëlqyeshme” të demokracisë: nëse kërkon flijime të tashme për fitime t’ardhëshme zgjedhësit të kthejnë krahët. Në sajë të mbarështimit të efektëshëm të spikamës shëndetësore, pëlqimi i Kançelares u ngjit në vlerën më të lartë, atë të 70 % dhe nuk zbriti kur u fillua të bisedohej për solidaritet “kundrejt miqve italianë e spanjollë” dhe u thye madje edhe tabuja e euro-bondëve. Nga fillimi i marsit Angela disa herë kishte përsëritur para njerëzve se mirëqënia e Gjermanisë është e lidhur në mënyrë të pazgjidhëshme me tregun e brëndshëm, pra me mbarëvajtjen e Bashkimit “në çdo pjesë të tij e në çdo Vend”.

Në këtë mënyrë Merkel ka krijuar kushtet më të volitëshme për ushtrimin e një udhëheqjejë të dyfishtë: të brëndëshme e të jashtëme. Një lëvizje e vështirë dhe guximtare në një sistem politik shumë-krerësh, “me shumë koka”, si BE ku drejtuesit shtyhen të mbrojnë burrërisht interesat e zgjedhësve të tyre. Siç u pa, bisedimet e sapo përfunduara nuk kanë bërë përjashtim, madje disa drejtues kanë luajtur lojëra paturpësisht t’egra. Sigurisht edhe Franca ka luajtur një rol të rëndësishëm. Por pa peshën e Angelas Makroni nuk do të kishte bërë shumë udhë: nuk zotëron një ligjëshmëri të mjaftueshme brënda për të investuar diçka n’Evropë. Kështu që Kançelaria që bëri investimin dhe shndërroi një stuhi të pritëshme të përsosur në të kundërtën e saj të plotë: përfundimin e një traktative që rrezikonte të dështonte duke krijuar çarje rrënimtare për tërësinë dhe mbarështimin e Bashkimit.

Atyre që do të vijnë pas u takon gjykimi i mundimshëm. Por nëse mbajmë një vështrim të gjatë, Angela Merkel-it pak lavdi mund t’i a japim që tani. Si mirënjohje së parës grua udhëheqëse të Gjermanisë e të BE dhe shtetare në zemër, mbi hullinë e një historie qindravjeçare, në të cilën luftërat ndërmjet Shteteve evropiane kanë mbizotëruar mbi bashkëndarjet e ndërsjellta.

“Corriere della Sera”, 24 korrik 2020 Përktheu Eugjen Merlika

EVROPA TOKЁ E LAKMUAR

September 27, 2018 by dgreca

Panebianco

Nga Angelo Panebianco/“Corriere della Sera”/

1-Eugjen-Merlika-225x300

Pёrktheu pёr Diellin:Eugjen MERLIKA/

I drejtohemi mё shumё shёmbёllesave historike kur kohёt turbullohen, kur shkimen pikat e referimit tё zakonshёm, ato qё mё parё pёrdornim pёr tё ndёrpretuar botёn. Kёrkohen, nё historinё e shkuar, çaste e gjendje tё krahasueshme, pёr aq sa ёshtё e mundur me rrethanat e pranishme, me shpresё tё gjindet njё busull qё tё na ndihmojё neve tё drejtohemi. T’a zёmё se Steve Bannon, ish ortaku i Donald Trump-it e teoriku i nacional – populizmit, dhe mendimi i tij (ai qё shumёve prej nesh na duket njё distopi, njё utopi e keqe) pёr njё Evropё tё rihedhur nё garёn mes Shtetesh, plotёsisht sovranё, do tё fitojnё. T’a zёmё se nё zgjedhjet e ardhёshme pёr Parlamentin evropian do tё vёrtetohet fitorja e madhe zgjedhore e nacional – populistёve. T’a zemё se do tё rritet kushtёzimi i ushtruar mbi qeveritё gjermane nga Alternativa pёr Gjermaninё, njё lёvizje kundёr tё huajve (dhe kundёr Evropёs), sot partia e tretё nё Bundestag, qё nё Francё rёnia e pёlqimit popullor pёr Macron-in do t’a bёjё pёrsёri tё besueshme sfidёn lepeniste, qё n’Itali do tё ngulin rrёnjё nacional – populistёt, sot nё fuqi, e qё lёvizje tё tilla do tё vazhdojnё tё fuqizohen gjithandej. Bashkimi Evropian, larg kalimit tё krizёs sё sotme, do tё kishte pak mundёsi tё merrte vehten. Le tё pёrfytyrojmё , sё fundi, se lidhjet ndёr – atllantike (edhe pёr shkak tё ripohimit tё njё mandati tё dytё presidencial tё Trump-it, mbas dy vitesh), do tё vazhdojnё tё dobёsohen.

Nёse gjithshka u tha mё sipёr do tё sendёrtohej, cilёs hyllёsie historike duhet t’i drejtohemi pёr t’u rrekur tё kuptojmё gjendjen e re evropiane? Mund tё kuturisim qё nё kёtё rast Evropa do tё gjindej nё kushte tё krahasueshme me ata tё Italisё nё gjysmёn e parё tё Pesёqindёshit: nё harkun e kohёs qё shkon nga 1494, vit i zbritjes nё Itali tё mbretit tё Francёs, Karli VIII, deri nё 1559, viti i traktatit tё paqes tё Cateau – Cambrésis. Gjatё gjithё asaj periudhe, me pushime tё shkurtёra, Franca e Spanja (Franca dhe Perandoria Habsburge nёn Karlin V, nga 1519 deri nё 1556,) luftuan pёr kontrollin e Italisё. Sherret mbaruan mё 1559 me ngadhnjimin e Spanjёs, qё siguroi mbizotёrimin, nga Mbretёria e Napolit nё Milano, nё njё pjesё tё mirё tё Gadishullit.

Italia mbas 1494 ishtё bёrё tokё e lakmuar nga fuqitё evropiane sepse kishte dy karakteristika (qё i gjejmё edhe n’Evropёn e sotme): ishte e pasur nё burime ekonomike dhe nё prestigj dhe ishte politikisht e copёtuar, e ndarё nё Shtete shemra, tё paaftё tё formonin njё front tё pёrbashkёt kundёr orekseve t’atyre fuqive. Nё njё vepёr klasike kushtuar “Historisё sё republikave italiane” mё 1832, historiani dhe ekonomisti Sismondi shkruan: “Nё fund tё shekullit XV zotёrinjtё e kombeve francez, gjerman e spanjol u tunduan nga begatia e mrekullueshme e Italisё, ku grabitja e vetёm njё qyteti u premtonte atyre herё herё mё shumё pasuri se sa mund t’i xhvatnin miliona vartёsve. Me pretekstet mё tё kota ata mёsynё Italinё e cila, nё dyzet vite lufte, herё pas here u shkatёrrua nga gjithё ata popuj qё mundёn tё depёrtonin nё tё. Grabitjet e kёtyre barbarёve tё rinj shkaktuan zhdukjen e begatisё qё i kishte joshur ata ”.

Le tё mbajmё parasysh tani rastin e njё Evrope “tё shprishur”: fundi i hegjemonisё sё Shteteve tё Bashkuara, fundi i integrimit evropian, kthim i plotё nё Evropёn e Shteteve kombёtare tё pa lidhura – siç kanё qenё deri tashti – nga ajo hegjemoni dhe nga ai integrim. Tё pёrfytyrojmё gjendjen mё ngjyrё trёndafili, njё skenar nё tё cilin tё mos jenё tё pranishme, nё ndryshim nga çfarё ndodhi nё Italinё e Pesёqindit, kundёrshtitё e armatosura (edhe se e dijmё se gjatё kufirit mes Vendeve tё Natos dhe zonave tё ndikimit rus, shpejt a vonё mund tё shpёrthejnё pёrplasje tё rёnda). Evropa gjithsesi do tё jetё tokё e lakmuar e fuqive tё mёdha. E para qё do tё pёrfitonte nga rёnia e hegjemonisё amerikane dhe ndalimi i njёhershёm i integrimit evropian, natyrisht do tё ishte Rusia (e cila, sё bashku me disa miq tё saj evropianё, po punojnё me zell pёr atё pёrfundim). Do tё synonte tё zёvendёsonte Shtetet e Bashkuara nё rolin e lordit mbrojtёs t’Evropёs. “Asgjё e keqe” thonё ata qё nuk kuptojnё se çfarё pasojash do tё kishte mbi shoqёrinё nё tё cilёn bёjnё pjesё e mbi vetё jetёt e tyre, kalimi nga hegjemonia e njё fuqie demokratike e liberale nё atё tё njё Shteti iliberal. Merrni me mend: ekspertёt e Rusisё mendojnё se Putini ёshtё mё i miri qё gjindet nё sheshin e atyre anёve. Pasuesit e tij, pёr pjerrje autoritare dhe prirje imperialiste, do tё jenё me gjasё, mё tё kёqinj.

Por Rusia nuk do tё kishte fushё tё lirё. Do tё haste pengesa nё veprimin e tё tjera fuqive tё mёdha. Edhe se politikisht tё kufizuar, jo mё nё gjёndje tё ushtrojnё njё hegjemoni tё pakundёrshtueshme, Shtetet e Bashkuara, sigurisht nuk do tё braktisnin krejtёsisht fushёn: do tё kёrkonin gjithsesi tё kundёrshtonin trysninё ruse mbi Evropёn. Pastaj ёshtё Kina me synimet e saj perandorake, rruga e re e Mёndafshit, e gjithshka tjetёr me investimet e saj tё mёdha jo vetёm nё Azi dhe nё Afrikё, por edhe nё Mesdhe e n’Evropё.

Evropa e pasur dhe e ndarё do tё bёhej pre (tё shpresojmё sё paku, paqёsore) e garёs ndёrmjet fuqive tё mёdha tё sotme. Nё njё Evropё tё ndarё do tё rindizeshin shumё shemёri, deri tani (mbas 1945) vetёm tё fashitura: ndoshta kundёrshtia e fortё mes Italisё dhe Francёs mbi Libinё paralajmёron njё fazё tensioni ndёrmjet evropianёve pёr çёshtjet mё tё ndryshme. Nga ana tjetёr, rifillimi i tensioneve do tё lehtёsonte, kryesisht nё Vendet evropiane mё pak tё fuqishme, lindjen e grupeve partiake ose tё rrymave tё partive, tё lidhura me fille dyfishe me njёrёn apo tjetrёn fuqi tё madhe rivale. Nuk po zemё nё gojё faktin qё nё njё Evropё tё ndarё, dhe tokё mёrgimi nga Lindja e Mesme, do tё shtoheshin akoma mё tepёr prania dhe aftёsia e ndikimit tё ndonjё fuqie (autoritare) tё asaj zone.

Elitat europeiste apo kozmopolite qё mendonin se n’Evropё Shteti kombёtar tashmё ishte tejkaluar, kanё bёrё gabime tё mёdha. Kanё lehtёsuar kundёrveprimin sovranist. Evropa duhet tё mbajё parasysh gjallёsinё kёmbёngulёse tё Shteteve kombёtarё. Por evropianёt qё pёsojnё yshtjen e kushtrimit nacional – populist duhet tё dijnё mirё se çfarё çmimi do tё paguajmё tё gjithё, nёse ai projekt do tё sendёrtohej.

“Corriere della Sera”, 24 shtator 2018 E pёrktheu Eugjen Merlika

Jo vetëm Katalonja: Kërkesat për pavarësi në Europë

October 1, 2017 by dgreca

Përkundër vullnetit të Madridit qeveria rajonale e Katalonjës do të mbajë një referendum për pavarësinë. Por nuk është vetëm Katalonja, në Europë ka edhe rajone të tjera që dëshirojnë pavarësimin nga qeveritë qendrore.

Shkruan:Christoph Hasselbach/

Në gjysmën lindore të Europës shpërbërja e Bashkimit Sovjetik dhe e ish-Jugosllavisë kanë bërë që të krijohen shumë shtete të reja. Në Europën Perëndimore në të kundërt duket se shtetet e vjetra nacionale janë të konsoliduar prej kohësh. Por në këto themele gëlon dëshira për pavarësi e rajoneve në një sërë vendesh europiane, madje në disa prej tyre ka edhe përpjekje militante. Shanset për realizimin e një kërkese të tillë janë të ndryshme në vende të ndryshme.

Katalonja

Askund tjetër në Europë nuk është kaq e fortë tendenca për pavarësinë sa në Katalonjë. Ndërsa në kohën e diktaturës së Frankos shtypje ndjenja katalonjase, rajoni tashmë ka arritur një masë të gjerë autonomie politike dhe kulturore – ndër të tjera edhe duke pasur parlamentin evet rajonal. Por kjo nuk u mjafton shumciës së 7,5 milionë katalonjasve. Ata duan një shtet më vete, kryesisht për arsye ekonomike. Ata thonë, se Katalonja është rajoni më i pasur prej nga thith shteti spanjoll në tërësi. Rreth 20 përqind e produktit bruto spanjoll në vend realizohet në rajonin lindor përreth Barcelonës. Më 1 tetor qeveria rajonale ka shpallur referendumin për pavarësinë. Qeveria konservatore në Madrid e Mariano Rajoyt e refuzon referendumin dhe e konsideron atë antikushtetues e po pqërpiqet juridikisht e madje edhe me forcën e policisë që ta bllokojë atë duke sekusetruar fletët e votimit.

Rajoni i baskëve

Shumë katalonjas orientohen nga rajoni i baskëve. Në të gjithë Spanjën qeveria qendrore në Madrid mbledh taksat dhe i shpërndan ato në rajone të veçanta – por jo në rajonin e baskëve dhe në provincën që i përket atij Navarra me kryeqytet Pamplonan. Rajoni i baskëve i administron në mënyrë të mëvetsishme taksat dhe i paguan një shumë minimale Madridit. Rajoni i baskëve është ekonomikisht më i dobët se Katalonja. Ndonëse edhe nacionalizmi bask dhe gjuha baske janë shtypur nënd iktaturën e Frankos, një pakicë e vogël e nacionalistëve të sotëm baskë është militante. Organizata baske në ilegalitet, ETA, në rreth 50 vjet ka vrarë mbi 800 vetë, për trë arritur qëllimin e vet shkëputjen nga Madridi. Më 2011 ETA hoqi dorë nga dhuna. Por as sulmet dhe as bisedimet politike nuk e kanë mundësuar një referendum, pa folur më për pavarësinë. Një referendum në nëntor 2014 u kthye në një votë simbolike. Vetëm qeveria qendrore në spanjolle mund të mbajë një referendum të tillë, sipaskushtetutës spanjolle, por qeveria në Madrid e refuzon atë po ashtu si edhe referendumin në Katalonjë.

Skocia

Qysh prej 300 vjetësh ekziston unioni mes Skocisë dhe pjesës tjetër të Mbretërisë së Bashkuar. Por skocezët ka kohë që kërkojnë një autonomi më të zgjeruar. Një parlametn më vete ata e kanë. Por partia nacionale skoceze kërkon mëvetësinë. Më 2014 Londra lejoi referendumin për pavarësinë. Ndonëse shumica e skocezëve votuan kundër ndarjes, më 2016 fryma e pavarësisë u ringjall për shkak të referendumit ndaj BE-së në Britaninë e Madhe dhe procesin e daljes së saj nga BE-ja. Pas vendimit të britanikëve për daljen nga BE-ja kryeministrja e Skocisë Nicola Sturgeon u orientua nga nacionalistët: përderisa zgjedhësit në Skoci kanë votuar me shumicë për mbetjen e Britanisë së Madhe në BE, është e papranueshme, që Skocia automatikishttë dalë bashkë me Britaninë e Madhe nga BE-ja. Kur të bëhen të njohura më shumë detaje për brexit, në vjeshtën e vitit 2018 ajo do të mbajë një rëeferendum për pavarësinë ngjashëms i në vitin 2014.

Flandra

Në zgjedhjete fundit parlamentare në Belgjikë më 2014 Aleanca e re flamande nën unter Bart De Wever doli forca më e madhe politike në Flandër. De Wever është i bindur, që shteti i tërë belg gjithsesi do të “shpërbëhet” dhe se Flandra pa Valoninë do të jetë më mirë ekonomkisht. Një Flandër të pavarur ai synon ta arrijë ëprmes bisedimeve. Separatizmi flamand është një rast i veçantë: Belgjika gjithsesi përbëhet nga flamandët që flasin holandisht dhe valonët që flasin frëngjisht duke përfshirë këtu edhe komunitetin gjermanofon dhe Brukselin që ka dy gjuhë zyrtare. Ndëse Flandra shkëputet, Belgjika do të humbiste më shumë se gyjsmën e popullsisë si dhe forcën ekonomike. Nga Belgjika do të mbejet shumë pak. Pika më e nxehtë e debatit është në këtë rast statusi i Brukselit, që është edhe selia e BE-së dhe e NATO-s. Se çfarë do të ndodhte me Valoninë, është edhe kjo e paqartë. Madje ideja e atashimit Francës, Luksemburgut apo madje Gjermanisë ka qarkulluar përkohësisht. Sidoqoftë debati tashmë është i tejkaluar e deri më sot belgët jkanë afruare dhe më shumë ndër vete.

“Padania”

Lëvizja separatiste në Veri të Italisë është e motivuar thjeshtë nga ekonomia. Veriu me rajonet e Lombardisë, Aostës, Piemontit, Ligurias, Venetos dhe Emilia-Romagnas realizojnë me ndërmarrjet e tyre industriale dhe bankat pjesën më të madhe të produktit social italian. Shumë italiano-veriorë besojnë, se Italia e Mesme dhe ajo e Jugut konsumojnë paranë e fituar me mund në Veri të vendit. Partia Lega Nord në vitet 1990 donte shkëputjen e plotë të veriut “Padanias”, që rrjedh prej emërtimit italian “pianura padana” për luginën e Posë. Sot Lega Nord është bërë më e moderuar. Tani ajo synon vetëm, që veriu ta mbajë për vete pjesën më të madhe të parave të xhiruara dhe t’i administrojë vet ato, në vend që ato t’i kalojnë Romës.

Tiroli i Jugut

Në Tirolin e Jugut bashkohen faktorë ekonomikë, historikë dhe kulturorë. Tiroli i Jugut deri në fund të Luftës së Parë Botërore i përkiste Perandorisë Austrio-Hungareze, më pas ai iu caktua Italisë. Pas fazës së italianizimit në kohën e Musolinit Tiroli i Jugut pas Luftës së Dytë Botërore fitoi më shumë autonomi politike dhe gjuhësore. Madje në pjesën më të madhe të ardhurat shtetërore ky rajon lejohet t’i mbajë vet. Tirolezët jugorë dukeshin për një kohë të gajtë të kënaqur. Por kriza e burxheve shetëtërore i rindëzi përkohësisht ndejnjat e separatizmit. Italia është pas Greqisë vendi me më shumë borxhe në Eurozonë, e ekonomia nuk po rimëkëmbët. Shumë tirolezo-jugorë, të cilët janë mirë ekonomikisht, nuk duan të kenë të bëjnë me problemet e Italisë dhe prandaj kërkojnë “shkëputjen nga Roma”.

Korsika

Shteti francez prej kohësh është përpjekur, që ta spostojë nga jeta publiek dhe në shkolla gjuhën krosikane në ishull. përpjekjet për autonomi janë luftuar. Grupet militante, kryesisht ai FLNC, për shumë vite janë përpjekur të shkëputen me dhunë nga Franca, duke kryer sulme kundër përfaqësuesve apos imboleve të shtetit të Francës apo edhe shtëpive të pushimit në kontinent. Më 2014 FLNC dekalroi se do të heqë dorë nga lufta në ilegalitet. Por potenciali i konfliktit mbetet: propozimet e rezervuara për autonomi të qeverisë socialiste franceze nën Lionel Jospin në vitin 2000 e nxorrën opozitën konservatore në barrikada. Ajo besonte, se edhe rajone të tjera si Bretanja apo Alzasa mund të kërkonin pavarësinë. Tradicionalisht në Paris merren fare pak parasysh gjuhët rajonale, sepse tek to shihet të rrezikohet uniteti i vendit.

Bavaria

Fare pak bavarezë mendojnë soriozisht për krijimin e një shteti më vete. Por sidoqoftë Bavaria gëzon zyrtarisht qysh sot termin “shteti ilirë”. E me këtë Bavaria ka mundur të mbijetojë mirë. Ky është landi me sipërfaqen më të madhe ndër landet federale të Gjermanisë, me 13 milionë banorë ky rajon ka më shumë banorë se Suedia apo Portugalia dhe po ashtu ka rendimentin më të lartë ekonomik ndër landet federale. Nëse erkziston dëshira për më shumë mëvetësi të bavarezëve, atëherë kjo rrjedh kryesisht prej kompensimit financiar mes landeve, sistem ky përmes të cilit harmonizohen pjesërisht dallimet në mirëqenie mes landeve të pasura dhe të varfëra. Bavaria do të preferonte të paguante më pak në arkën e përbashkët. Por edhe këtu ka separatistë të mirfilltë. Politikani kristiansocial Wilfried Scharnagel në librin e botuar më 2012 bën thirrje, se “Bavaria mund t’ia dalë edhe vetëm” duke kërkuar kështu shkëputjen nga njësia e shtetit gjerman. Por deri më tani nuk ështëkrijuar ndonjë levizje më e madhe se kaq.

PËRSE KA FRIKË EVROPA?

November 26, 2015 by dgreca

Nga Gëzim Llojdia/

Tanket në kryeqytetin e Evropës ,cfarë tregojnë:frikë.pasiguri apo forcë?

Pamjet që edhën këtë javë nga kryeqëndra e Evropës treguan edhe një herë në cfarë gjëndje është sot Evropa.Pamjet ku tankerat lëviznin rrugëve të kryeqytetit evropian fillimisht u kujtuan se i përkisnin luftës së dytë botërore, vetëm foto apo ndërtesat,njerëzia e veshur shik të sollën pamjen e vitit 2015 në zemër të Evropës plakë në një stinë dimri ta sapofilluar me mjete lufte.Evropa kështu ka qenë gjithëkohës mospërfillëse ose tejet e shtirur dhe prandaj punësit kanë rrjedhur në këtë mënyrë.Shumë vende të kësaj Evropa përfshi Ballkanin ndodhen sot larg saj nga murret që ajo ka krijuar vetë.Murre të cilat ajo i ngriti me kujdes dhe po me kaq kujdesë i ruan.Këto murre, që c’praj fillimit të luftës së dytë botërore ende janë prezentë,hiqen diku e vendosen në tjatër vend të saj.Këtu e ka edhe faktin frika e saj që në zemër të kryeqëndrës së saj, sot të lëvizin tanket.Terrorizmi është prezent sot në botë,mirëpo ai nuk godet kurr ball për ball.Atëherë kur se pret dhe pas shpine terrorizmi godet.Shikoni pak rastet e terrorizmit të viteve ‘70-80 si godiste dhe nga vinte .Prandaj frika e Evropës tregon dobësi të saj,kurrsesi forcë.

Pamje të tilla nga kryeqëndra e Evropës tregojnë më së miri se Evropa jonë e madhe ka frikë, madje është trembur e tëra e sikletosur deri në fund, ajo nuk është sulmuar ushtarakisht nga ndonjë shtet tjetër, por vetëm nga kamikaz të cilët ajo i ka pranuar bujarisht në gjirin e saj fillimisht si emigrantë dhe më tej si shtetas të saj.

Me një llaf labërishte Evropa është sulmuar nga shtetasit e saj.Përse Evropa është kaq e dobët dhe trembur kjo ka shumë arsye për tu shqyrtuar, por një gjë duhet kuptuar.Evropa pa Ballkanin ka mbetur si një trup pa krahun e djathtë të saj.Ballkani ka qenë historikisht mburoja nga stuhit e shekujve.

Tanket në zemër të Evropës tregojnë gjumin e Evropës përball terrorizmit.Franca goditet brenda një viti për të dytin herë.I kujt është faji mos vall i një shteti tjetër.Përse shteti francez e kërkon fajin tek forma e luftës si xhihadismi dhe jo tek vetja e saj që duhet të mbrohej dhe të merrte masa, që kur u goditën gazetarët e një reviste humoristike në Parisë.Dihet se xhihadistët prej vitesh kanë synuar dhe realizuar goditje të objektivave  të Perëndimit dhe sidomos viktimizimi njerëzor me kamikaz duke e akuzuar këtë të fundit për armatimin e diktatorëve ose mbajtjen në këmbë të diktaturave në vendet e tyre duke ditur edhe faktin tjetër, që xhihadistët e sotëm shtrëmbërojnë doktrinën islame  apo janë në papajtueshmërin me doktrinat e saj.Mirëpo përball këtij rreziku Evropa ka qenë shpesh liberale ose masat karshi tij kanë qenë  foshnjarake.Viti 2015 u hap me përkujtesa dramatike që
xhihadizmi ende përbën një kërcënim të rëndësishëm për sigurinë
e shumicën e vendeve evropiane. Sulmet që gjakosën
rrugët e Paris(janar kundër zyrave
të revistës  Charlie Hebdo dhe sulmi në  Kopenhagë (shkurt kundër lirisë e ngjarjes fjalës dhe një sinagogë  fetare konfirmoi frikën që kishte qenë prej kohësh
shprehur nga autoritetet në të gjithë kontinentin.Vdekja e Osama bin Laden dhe entuziazmi nga Pranvera Arabe,(shkruan Lorenzo Vidino, PhDDirector of the Programme on Extremism Center for Cyber and Homeland Security, George.Ëashington University, Ëashington DC,) kishte shkaktuar fillimisht shpreson se lufta kundër terrorizmit dhe trashëgimia e saj toksike kishte
të bëhet një gjë e së kaluarës.Megjithatë, gjatë dy viteve  të fundit
ka pasur një realizim trishtues se lëvizje globale xhihadist është asgjë, papo  u zhduk.
Përkundrazi, ajo ka përjetuar një rigjallërimnë mbarë botën, duke përfshirë edhe në Evropë.Nuk ka tregues më domethënës i kësaj dinamike se
mobilizimin e luftëtarëve të huaj evropiane përkonfliktin në Siri dhe më pas në  Irak,mobilizimi ixhihadistëve evropian në fushë betejat e huaja nuk është një fenomen i ri.Ajo daton në vitin 1980(Afganistan),vazhdoi gjatëtë 1990 (Bosnja dhe Çeçenia), dhe u rrit nëtë viteve 2000(Afganistan,Irak dhe Somali).Edhe kështu,numri i luftëtarëve evropian me bazë që kanë arriti në Sirinë dhe Irakun që nga viti 2011 është paprecedente.Mirëpo si reagoi kjo Evropë për këtë raste.Shqyrtimi që sjell Lorenzo Vidino, PhD Director është se:Autoritetet evropiane kanë reaguar në një shumëllojshmëri mënyra.Ndërsa qasjet ndryshojnë nga vendi në
vendi.Mirëpo përse duhet  mbajtur ngrehur alarmi kundër xhihadizmit.Në të njëjtën kohë motivet fetare luajnë një rol vendimtar.Lufta fetare në lindje ka vijuar prej shekujsh në atë rajon  majde që kur u krye ndarja mes shitëve,alevitëve  dhe synive.Shumica që bashkohen me grupeve xhihadiste janë nxitur nga një urrejtje të thellë për alavitëve dhe shiitëve në shikimin e përgjithshme dhe të shohim se çfarë ata e konsiderojnë luftimin e devijuar  kundër sekteve (ndarjeve ) islamike një detyrë fetare.
Shteti islamik i qeverisur nga një interpretim i rreptë
por dhe i gabuar i Sheriati në Siri dhe Irak ,ka ngallur entuziam  tek xhihadistët me fitoret e tyrre. Kjo perspektivë në mesin e atyre që kanë përkrahur ideologjinë xhihadiste edhe për shkak të rëndësisë së veçantë të Sirisë në historinë islame dhe
eskatologjisë.Shumë faktorë të tjerë që vijnë nga këto vende duhen arsyetuar dhe shikuar se xhihadizmi sot ka një  precendet të ngulur në Sirir në këtë shtet  të copëtuar që prej katër vitesh vijonë lufta fetare për pushtete mes Assadit dhe synive opozitar dhe më tej krijimin e një minishteti islamik që ka terrorrzuar botën me vrasjet gjakatare.

A mos vallë ato shkëndija, që u ndezën tej përposh vende me fushat naftëmbajtëse të mos përcilleshin deri përtej Mesdheut në territoret e Evropës plakë?

Nga janari i sulmit të parë përshkuan plot 11 muaj për të rigoditur në të njëjtin vend, por me një mënyrë tjetër terroriste.Përse Evropa sot që nxjerr tanket e saj nuk mori masa duke forcuar kontrollet për emigrantët që vijnga nga vendet e luftës?

Sa i cuditshëm është fakti që Evropa ngre murre e barriera për ballkanasit, që nuk i sjellin asaj rrezik sepse janë banorët e saj autoktonë dhe hap kufinjtë për emigrantët mes të cilëve ,luftëtarët e xhihadit kanë depërtuar deri në zemër të saj,madje duke u bërë edhe banorë rezident të kryeqendrës evropiane.Në rradhë të parë Evropa duhet ta shoh veten e saj,vendimet që merr dhe në një tejqyrë të shikojë mundësin që të integrojë Ballkanin shpejt si pjesë e saj duke mos e lënë të pakënaqur aq edhe duke mos e lënë pre të xhihadistëve apo rrymavev fetare, që kërkojnë të penetrojnë në këto vende.