perktheu Eugjen Merlika – Dielli

NËSE SHBA TËRHIQEN EVROPA RREZIKON

January 20, 2021 by dgreca

Nga DANILO TAINO-Përktheu:Eugjen MERLIKA/ Ishte njëherë imperializmi amerikan. Por prej më se dhjetë vitesh përfytyresa ndërkombëtare e Shteteve të Bashkuara është në tërheqje dhe në këtë 2021 sprapsja e mbifuqisë nga udhëheqja e përgjithëshme lajmërohet jashtë të gjithë caqeve. Aq sa do t’I hapen dyert rreziqeve të konflikteve të dhunëshme: siç është parë në kohët e fundit e shpesh në histori, kur fuqia zotëruese nuk e siguron më rendin ndërkombëtar, të tjerë Kombe nxitojnë të mbushin zbrazësirën e pushtetit që mbetet e fillon një garë ndërmjet atyre që duan të pohojnë mbizotërimin e tyre, në shkallë botërore ose në shkallë rajonale. Rreziqet e luftërave shtohen në mënyrë të konsiderueshme.

Që nga shëmbja e Bashkimit Sovjetik, në fillimin e viteve 90, Shtetet e Bashkuara kanë një politikë të jashtëme të pavendosur, që ndryshon shpesh mendim. Por më shumë së fundi, në presidencat e Barack Obamës dhe pastaj të Donaldit ata kanë filluar të mbyllen në vetvete. Sot Joe Biden gjëndet në kushte vështirësish shumë të mëdha për të hartuar një strategji të jashtëme të çfarëdo lloji. Në muajtë e shkuar, ai dhe skuadra e tij kanë propozuar t’i japin një hov të ri marrëdhënieve me bashkëpuntorët e përhershëm, n’Evropë e n’Azi. Sulmi mbi Capitol Hill më 6 janar ka shkatërruar një pjesë të mirë të mundësive për të ndërmarrë nisma ndërkombëtare serioze. Me gati dy të tretat e votuesve republikanë, të bindur se zgjedhjet presidenciale janë tjetërsuar, zotimi kryesor i Biden-it nuk mund të jetë tjetër veçse tërësisht i brëndshëm, një orvajtje paqësimi që nuk do të jetë e shkurtër. “Si gjithmonë, çdo politikë e jashtëme fillon në shtëpi” ka kujtuar në këto ditë Richard Haas, njëri nga diplomatët amerikanë më të ndigjueshëm. Me Shtetet e Bashkuara në një pështjellim politik që mund të rritet në javët e ardhëshme, qëndra e vatrës do të jetë tërësisht shtëpiake.

I pari që është futur në kuadrin ndërkombëtar në një çrregullim të plotë dhe me Washingtonin të hutuar, ka qënë udhëheqësi më i lartë i Koresë së Veriut Kim Jong-un, që ka kërcënuar Shtetet e Bashkuara se don të zhvillojë një strategji të re të papëcaktuar, me gjasë bërthamore. Çasti i dobësisë amerikane është regjistruar gjithandej, nga Pekini në Moskë: i a jep rastin një Amerikë e lidhur nga ndodhitë e brëndëshme. Kina e Xi Jinping-ut është gjithënjë e më shumë e gatëshme të duket n’atë që e quan sferën e saj t’influencës: Hong Kongun, bazat në Detin e Kinës Jugore, në mënjanimin ndëshkues kundër Australisë, tensionet e kufirit me Hindinë. Shumë analistë pyesin se çfarë synimesh ka Xi në drejtim të Taivanit, ishullit që Pekini prej kohësh kërkon t’a verë nën komtrollin e tij: presidenti kinez ka sqaruar se gjëndja nuk i duhet lënë trashëgim brezave t’ardhshëm. Një trysni m’e madhe kineze mbi Taivanin, për të mos thënë një ndërhyrje e drejtpërdrejtë e ndonjë tipi, do të vinte në vështirësi të pamatëshme Washingtonin dhe do t’i jepte fund politikës amerikane të “dykuptimësisë strategjike” në drejtim të mbrojtjes së ishullit: duke u përgjigjur me rreziqe shumë të mëdha, apo t’i dorëzohet në fakt fitorja Pekinit që do të ndryshonte githë barazpeshat n’Azi, do të zhyste në krizë Japoninë dhe do të shtrinte hijen e Kinës edhe mbi Evropën?

Aftësia e Vladimir Putinit për të kryer veprime oportuniste kur sheh një zbrazësirë pushteti është e duartrokitur. Është parë në Ukrainë, në Siri, në Libi. Nga Biellorusia në Lindjen e Mesme Moska do të përfitojë nga çdo hapësirë e lejuar nga mungesa amerikane pë të pushtuar pozita ndikimi. Më të lirë për të respektuar një rend të pikturuar në Washinton do të ndjehen të tjerë ”burra të fuqishëm”, nga Rexhep Taip Erdogani në Turqi, tek ajatollahët iranianë, nga Abdel Fattah al Sisi n’Egjypt tek Nikolas Maduro në Venezuelë.

Në këtë paqëndrueshmëri të mëtejshme dhe përballë rreziqeve në rritje të luftërave e t’atyre civile, Evropa natyrisht nuk mund t’i lejojë vetës rolin e sehirxhiut dhe t’atij që nuk kupton se kërcnimet e vërteta nuk vijnë nga Shtetet e Bashkuara – ku politika është jashtzakonisht e ndarë, por ku demokracia ka qëndruar – , por vijnë nga autokratët. Aleanca me Shtetet e Bashkuara, me gjithë ngërçet e tyre, është ende e vetmja mundësi që Evropa ka të mbrojë vlerat e saj, institucionet dhe ekonominë e saj, ndoshta më shumë se dje. Shënja miqësie të drejtpërdrejta Amerikës do të bënin mirë në Washinton. Ursula von der Leyen kishte premtuar se Komisioni i saj do të kishte qënë gjeopolitik. Deri tani nuk ka pasur asnjë gjurmë, madje marrëveshja mbi investimet sapo e përfunduar me Kinën bën të mendohet se BE vazhdon të kujtojë se në lojën e fuqive të mëdha të sotme mund të bëhen allishverishe pavarësisht zgjedhjeve politike. Të pranohet se nuk është ashtu është më shumë se e rëndësishme, tashmë është jetike.

“Corriere della Sera”, 16 janar 2021 Përktheu Eugjen Merlika

A DO TË KTHEHET ALEANCA E HERSHME NDËRMJET EVROPËS E SHBA ME ARDHJEN E BIDEN-IT?

January 15, 2021 by dgreca

Nga ANGELO PANEBIANCO- Përktheu Eugjen Merlika / Ndërsa në ekranet televizive rridhnin pamjet e mësymjes mbi Capitol Hill ndihej shpesh të përsëritej prej atyre që i komentonin se n’atë çast po kryhej një sulm kundër “tempullit” të demokracisë. Duke lënë mënjanë fjalët e bukura, n’ato fjalë përceptohej përveç përhumbjes përballë të pamendueshmes (sulme kundër Parlamentëve mund të priteshin në shumë vënde të botës, me përjashtim të Shteteve të Bashkuara), edhe pak a shumë një vetëdije të çoroditur mbi çfarë është me të vërtetë demokracia kur arrin në një pikë vendimtare. Demokracia është, para së gjithash e mbi të gjitha, një metodë për të zëvendësuar qeveritarët në fuqi pa dhunë e pa derdhje gjaku kur, në zgjedhje të lira, një shumicë votuesish (por shpesh bëhet fjalë për pakicën më të fuqishme) vendos t’I ndryshojë.

Demokracia “i numëron kokat në vënd që t’I presë”. Kjo e dallon nga regjimet e tjerë politikë. Jo gjithmonë arrin t’a shmangë dhunën, siç dëshmon historia e gjithë demokracive. Duke filluar nga ajo e Shteteve të Bashkuara me të gjithë episodet e dhunës politike. Megjithatë, pavarësisht nga Capitol Hill, pavarësisht nga orvatjet e Trump-it për të helmuar të gjithë puset e mundëshme para tërheqjes së pashmangëshme, duhet thënë se lajmet që qarkullojnë sot mbi krizën e demokracisë amerikane janë “ të zmadhuara në mënyrë trashanike”.

Presidenti Trump, me fjalën e tij mbi fitoren e vjedhur, jo vetëm ka shtyrë për veprim kryengritësit e Capitol Hillit. Ka kërkuar, nëpërmjet çfarëdo mjeti të ligjshëm në mundësitë e veta, përmbysjen e përfundimeve zgjedhore. Nuk ka gjetur asnjë guvernator e asnjë gjykatës të gatshëm për të përmbushur qëllimin e tij. Mjaft demokraci rreth e përqark botës janë shembur sepse kryetari i qeverisë në fuqi ka kundërshtuar dorëheqjen mbas humbjes së zgjedhjeve. Por institucionet amerikane janë tepër të qëndrueshme për t’i lejuar Presidentit të Shteteve të Bashkuara atë që, në vende të tjera, institucione më të dobëta i lejojnë disa lloj kryeministrave.

Është e njohur se Trump-i, edhe se ka humbur Shtëpinë e Bardhë, ka dëshmuar se ruan një fuqi të madhe zgjedhore, se është ende një tërheqës shumë i mirë. Kanë mundur t’a vërtetojnë demokratët që kanë ruajtur shumicën në Dhomën e Përfaqësuesve, por duke humbur vota e deputetë.

Janë rrjeshtuar shumë herë arsyet që e bëjnë aq të turbulltë sot jetën amerikane: një rënie e theksuar e besimit të publikut kundrejt qeveritarëve, një stinë e gjatë e polarizimit politik, fuqia m’e madhe e dukshmëria më e plotë e pakicave skajore të prirjeve të ndryshme. Është kjo në fund të fundit që i dha mundësi njërit si Trump-i, katër vjet më parë të fitonte e që bën të mundur zgjedhjen, në rradhët e demokratëve të kandidatëve që po të ushtronim parametrat evropianë, mund t’i klasifikonim si skajorë të së majtës.

Megjithatë kjo nuk ka ndaluar fitoren e një qëndërsori si Joe Biden. As do të pengojë, me gjasë e me të drejtë ata parlamentarë republikanë, që kanë pësuar Trump-in gjatë këtyre viteve, duke qeshur se nuk mund të qanin, për të gjetur pragmatikisht pika takimi me Administratën demokratike, sa herë që për ta do t’ishte e leverdisëshme.

Por thuhet se Amerika është një “Vend i ndarë”, ku garuesit trajtohen si kundërshtarë (Po nuk është ashtu n’Itali?). Ndonjë herë është përshtypja se ndonjeri dënon jo vetëm dhunat por edhe ndasitë si të tilla. A thuajse është e mundur dhe e urueshme një demokraci pa ndarje (pak a sumë të thella). Problem nuk janë ndarjet por aftësia e institucioneve për t’i mbajtur nën kontroll e për të ndaluar konfliktet – të pashmangëshme e të nevojshme – të përdhosen deri n’atë pikë sa të venë në rrezik rendin shoqëror. Pavarësisht nga episodi shumë i rëndë i Capitol Hillit apo i dhunave qytetare që kanë shkundur Amerikën në muajtë e fundit nuk duket aspak se institucionet e demokracisë së Shteteve të Bashkuara t’a kenë humbur atë aftësi.

Nëse janë të tepruara piskamat për t’ardhmen e demokracisë amerikane, kjo nuk do të thotë se nuk ka arsye të fuqishme për t’u shqetësuar për ne evropianët. Rreziku më i madh është që Biden-i megjithë përvojën dhe vullnetin e tij të shfaqur shpesh, në rinyjëzimin e lidhjeve me Evropën, të pësojë trysninë e forcave që shtyjnë në drejtim të kundërt. Duhet të kujtojmë se e majta e Partisë demokratike është e interesuar vetëm për reforma rrënjësore shoqërore të brëndëshme dhe qëndrimet e saj ndërkombëtare (izolacioniste e proteksioniste), nëse do të mbizotëronin, do të kishin për ne pasoja po aq rrënuese sa dhe ato të shkaktuara nga Administrata Trump.

Ka arsye ai që mendon se humbja e Trump-it nuk mund të përbëjë një kthim të pastër e të thjeshtë në të shkuarën. Edhe se, sigurishht, marrëdhëniet ndërmjet Amerikës dhe Evropës do të përmirësohen, Biden-i do të mbajë parasysh faktin se publiku amerikan nuk pranon më të paguajë çmime shumë të larta për të ushqyer mbizotërimin ndërkombëtar të Shteteve të Bashkuara. Mbulesa do të jetë më e shkurtër se një kohë. Kjo do të thotë se investimi amerikan i kujdesit dhe i burimeve ekonomike në shemërinë me Kinën do të shpërblehet me një disponueshmëri më të pakët për të siguruar me të njëjtën fuqi e besueshmëri të së kaluarës sigurinë evropiane. Me që siguria është thelbësore për të garantuar jo vetëm paprekshmërinë fizile të qytetarëve, por dhe qëndrueshmërinë e institucioneve demokratike, në teori do të na takonte ne evropianëve të merremi me të në vitet që vijnë. Më e lehtë të thuhet se të bëhet. Dihet se sa të pabindur janë shumë evropianë, ndoshta shumica, për të zhvendosur tek mbrojtja e siguria burime të papërdorëshme e deri tani të përdorura për qëllime të tjera. Në vend të fatit të demokracisë amerikane (që, megjithatë, nuk duket se kalon rreziqe të mëdha), duhet të fillojmë të shqetësohemi për t’ardhmen e demokracive tona.

“Corriere della Sera”, 10 janar 2021

Përktheu Eugjen Merlika

ALEATЁT E NEVOJSHЁM PЁR SH.B.A.

January 31, 2018 by dgreca

1 SERGIO ROMANO

Shkruar nga SERGIO ROMANO/

1-eugjen-merlika

E shqipёroi Eugjen Merlika/

Fjalёt e Donald Trump-it nё Davos – “Amerika para sё gjithash nuk ёshtё njё Amerikё e izoluar” – i pёrkasin pohimeve tё gёnjeshtёrta e pak qetёsuese. Izolacionizmi nuk ёshtё i huaj pёr historinё e Shteteve tё Bashkuara. Qe izolacionist Washingtoni, babai i kombit kur, duke u ndarё nga jeta publike, i porositi bashkatdhetarёt e tij tё mos pёrziheshin nё andrallat e Shteteve evropiane. Ishin izolacionistё senatorёt qё nuk pranuan tё miratojnё traktatet e Versailles dhe nuk i lejuan Vendit tё tyre tё bёnte pjesё nё Shoqёrinё e Kombeve (njё organizatё e konceptuar nga presidenti i tyre). Ishte izolacionist Kongresi qё do tё kishte penguar Franklin D. Roosevelt tё hynte nё luftё, nё fund tё 1941, nёse sulmi japonez i Pearl Harbor-it nuk do tё kishte shkaktuar zёmёrimin dhe acarimin e popullit amerikan. Ka gjurmё tё izolacionizmit edhe nё ngasjet e njёanёshme, tё cilave shpesh Amerika i ka lёshuar pe nё rrjedhёn e historisё sё saj.

Por Shteti nё tё cilin Trump-i ёshtё shpallur president, mbas votimeve tё 2016, ёshtё krejt ndryshe nga Amerika e atёherёshme. Ёshtё njё Vend qё, gjatё shtatёdhjetё viteve tё fundit, e ka fuqizuar hegjemoninё e saj duke ndёrtuar njё rrjetё tё dёndur aleancash, shoqatash, bashkёpunimesh, institucionesh mbikombёtarё dhe pёrgjegjёsìsh tё pёrbashkёta. A beson me tё vёrtetё Trump-i se do tё mundet t’a bёjё Amerikёn “great again” (pёrsёri tё madhe), nёse heq dorё nga kёta instrumentё ?

Dokumenti vjetor i sigurisё kombёtare, i botuar nga presidenza e sotme nё dhjetorin e shkuar, tregon se Trump-i dhe shtatmadhoria e tij kanё njё koncept global tё sigurisё amerikane ; dhe nga teksti pёrceptohet vazhdimisht ndiesia se Shtetet ambiciozё dhe pak tё prirur pёr tё pranuar udhёheqjen amerikane, duhet tё trajtohen si armiq tё mundshёm.

Ёshtё e vёshtirё tё pёrfytyrohet qё njё njeri i nxitur nga tё tilla ndjenja do tё donte tё hiqte dorё nga bazat e shumta ushtarake (disa dhjetra nё pesё kontinentet) qё ka trashёguar nga paraardhёsit e tij. Por kёto baza janё krijuar nё njё epokё, nё tё cilёn Vёndi pritёs dhё Vёndi mik kishin interesa tё pёrbashkёta dhe nё rastet e jashtzakonёshme tё njёjtit armiq.

A mund tё kenё mё interesa tё pёrbashkёta, kryesisht mbas mbarimit tё Luftёs sё ftohtё, nёse Trump-i do tё vazhdojё t’i trajtojё rregullat e shumanёshme tё tregёtisё ndёrkombёtare si hekura tё njё burgu qё Vendi i tij don t’i kёpusё ? Trump-i do tё pёrgjigjej si nё Davos, duke lёvduar pasojat e reformёs sё tij fiskale dhe duke mbrojtur idenё se kur Amerika rritet rriten tё gjithё. Por nё tё vёrtetё tё gjithё rriten sё bashku vetёm atёherё kur çdo Vend, duke ndjekur objektivat e tij, ёshtё i vetёdijshёm pёr kёrkesat e atyre me tё cilёt do tё arrijё njё marrёveshje. Ashtu si nё vitet Tridhjetё proteksionizmi mund tё pjellё vetёm tё tjerё proteksionizma.

Nё fund tё fundit problemi ёshtё para sё gjithёsh amerikan. U takon zgjedhёsve tё Shteteve tё Bashkuara tё vendosin nёse mbas strategjive tё Trump-it fshihet perspektiva e njё rёnieje pёrparuese tё Vendit tё tyre, apo nёse ёshtё interesi i Amerikёs tё ndryshojё rrugё.

“Corriere della Sera” , 30 janar 2018

E shqipёroi Eugjen Merlika

VISAR ZHITI : POEZIA NË MISHIN E GJALLË TË HISTORISË

June 28, 2016 by dgreca

Nga Lorenzo Fiorito/

Pergatiti per Diellin: Eugjen Merlika/

Nuk është e vërtetë, siç ka shkruar Adorno, se mbas Aushwitz-it nuk është më e mundur poezia. Në të kundërt Visar Zhiti ka vërtetuar se nga tmerri i historisë më të errët mund të lindë lirika e madhe.

Zhiti ka jetuar një një Vend, të cilin diktatura staliniste e Enver Hoxhës e kishte bërë, ndoshta, më t’errtin e botës. Nën atë tirani ai u dënua sepse vargjet e tij ishin “armiqësorë ndaj regjimit, të trishtuar dhe hermetikë”, siç shprehej çensura zyrtare. Kujton poeti : “Në qeli të veçimit, për të ruajtur barazpeshën mendore e shpirtërore e për të bashkëjetuar me terrorin që nuk arrija t’a zotëronja, duke mos patur mundësi të lexonja libra apo t’i shkruaja familjarëvet, shkruanja poezi, por vetëm me mënd. I recitonja me zë t’ulët, duke u munduar të pakësonja frikën.” “ E trishtuar dhe hermetike” : gjykimi donte t’ishte zvogëlues, por nuk mund t’ishte më larg së vërtetës. Sigurisht, poezia e Zhitit tregon poshtërsinë, jo figurative por të vërtetë, instiktin e dëshpëruar të mbijetesës, terrorin, gjakun, dhimbjen.

Në vargjet e tij është përshkrimi i diçkaje të ngjajshme me ferrin ; megjithatë ata rrezatojnë gjallëri dhe lumturi, energji e shpresë, dashuri për jetën. Madje humorizëm. Por mësimi i madh, i vërtetë që nxirret nga kjo poezi që lind në gulagët, është se me të përgënjeshtrohet ideja e lirikës si hapësirë individuale që kapërcen të vërtetën objektive.

Përkundrazi, Zhiti dhe poetët e tjerë të mbyllur në kampet e përqëndrimit, do t’a kenë gjetur të çuditëshme idenë e Hugo Friedrich-ut, simbas të cilit qëllimi i lirikës “nuk është bota, por vetëm e vetëm fjala”, pra një subjektivitet krejtësisht i shkëputur e i pavarur. Ndërsa vërshimi në universin thelbësisht të papërgjegjshëm të vetëdijës lirike bashkëkohore, të një përvoje poetike që ushqehet me mishin e gjallë të historisë, tregon se poezia nuk mund të jetë vetëm ajo loja intelektuale për elitat në të cilat është kthyer shpesh. Poezia e Zhitit sigurisht është një poezi e madhe, për gjuhën e fuqishme dhe origjinale, për larminë dhe thellësinë e temave, për kërkimin e formave dhe pasurinë e figurave dhe vendoset në majat e lirikës bashkëkohore botërore. Por këta vargje na thonë diçka më shumë : në ta nuk ka një poetikë jetësore të mbyllur në vetvete, nuk ka një estetizëm të drobitur të një uni lirik ëmbëlsisht të pavetëdijshëm të botës, si mund të themi.

Në të kundërt, Zhiti dëshmon dhe bën të njohur përvojën e vet vetiake, historizon martirizimin e tij dhe i a blaton përsiatjes së përgjithëshme. Për këtë poezia e tij është një vjershërim shumë i lartë qytetar, që si një parmendë lëron ndërgjegjet tona dhe i ushqen me gjellë të re, ndërsa largon çdo perde ideologjike që pengon të kuptuarit e asaj që ka ndodhur në një të shkuar t’afërme në një pjesë jo të largët t’Evropës. Në burg Visar Zhiti frikësohej se nuk mund të ishte pa poezinë : për ne, pa tregimin e tij, pa përfytyrimin e fuqishëm lirik të ndodhisë së tij të dhimbëshme dhe heroike, ajo tragjedi ndoshta nuk do të kishte ekzistuar në përmasat në të cilat ai na e paraqet.

Kështu, fati vetiak i një njeriu që ka hasur dhimbjen e historisë, është bërë dëshmi e gjallë, letërsi e madhe, poezi madhështore.

Lorenzo Fiorito është një profesor i Gjuhës dhe Letërsisë angleze pranë Universitetit “Oriental” të Napolit. Ushtron profesionin e tij edhe në katedra të tjera të Vendit të tij si “Federico II” dhe “Suor O. Benincasa” të Napolit, n’Universitetin e Molises, n’atë të Cassinos etj. Ka lindur më 1955 në Gruno Nevano, provinca e Napolit, ku jeton edhe sot.

Shkrimi, që kam përkthyer, është marrë nga Websiti i shtëpisë botuese Diana Edizioni e cila, në vitin 2012, me kujdesin dhe pregatitjen e profesorit të njohur Elio Miracco, ka botuar vëllimin me poezi të shkrimtarit e poetit të njohur Visar Zhiti, me titull “Confessione senza altari” (“Rrëfim në asnjë altar”). Shkrimi i profesorit napoletan Fiorito dëshmon edhe njëherë nivelin e lartë të vlerësimit, në rrafsh ndërkombëtar, të personalitetit letrar e poetik të Visar Zhitit i cili, simbas tij, qëndron “në majat e lirikës bashkëkohore botërore”.

Qershor 2016 Eugjen Merlika